Novruz bayramı: Redaktələr arasındakı fərq

Novruz Şimal yarımkürəsində astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüz bərabərliyi günündə ([[20 mart|martın 20]], [[21 mart|21]], [[22 mart|22]] də) keçirilir. Bir sıra xalqlar yaz fəslinin gəlməsini təbiətinin canlanması ilə bağlamış, bu münasibətlə şənliklər keçirmiş, onu yeni ilin başlanğıcı kimi bayram etmişlər. Qədim zamanlardan başlayaraq [[İran]], [[Əfqanıstan]], [[Tacikistan]], [[Özbəkistan]] və bəzi başqa şərq xalqları ilə yanaşı [[azərbaycanlılar]] da baharın - yeni ilin gəlişini şənliklərlə qarşılayırdılar. Martın 21-i İran və Əfqanıstanda rəsmi təqvimin ilk günü sayılır. Novruz həmçinin [[Bəhailik|Bəhai təqvimi]] üzrə ilin ilk günüdür.

İnsan, kainat 4 ünsürdən - [[su]], [[od]], [[torpaq]] və [[külək]]dən yaranıb. Hər il 4 çərşənbə Novruzdan, günün bərabərləşməsindən əvvəl qeyd olunur. Aşıqlarımız da «Ab, atəş, xak, badan yarandım» deyiblər vücudnamələrində, yəni su, od, torpaq və yelayelə bağlıdır insan.

*Axırıncısı [[torpaq çərşənbəsi]]dir. Torpağı ana təbiət – Allahımız su ilə islatdı, günəşlə isitdi, onu yaratmağa hazırladı. Ona görə də ilk yaz əkinini xışla-kotanla məhz torpaq çərşənbəsi günündə başlayardılar. Nənələrimiz «Səməni, saxla məni, ildə göyərdərəm səni»- deyib buğda isladardılar. İndiki kimi bazardan almırdılar ey, evdə göyərdərdilər.!

Azərbaycanda adətə görə NovruizNovruz bayramında göyərdilən [[səməni]] yazın gəlməsinin, təbiətin canlanmasının, əkinçiliyin rəmzidir. Azərbaycan kəndlisi səməni göyərtməklə növbəti təssərrüfat ilinə bərəkət, bolluq arzulamış, bayrama dörd həftə qalmış, hər çərşənbə axşamı və bayram günü tonqal qalamaqla, mahnı (“gün çıx!” nəğməsi və s.) qoşmaqla oda, atəşə, günəşə olan etiqad və inamını ifadə etmişdir. Bütün bu mərasimlər İslamdan çox-çox əvvəl mövcud olmuş qədim şərq ənənələrinin davamıdır.

[[İran]] süfrəsində fərqli bir [[səməni]] olur. Onlar [[səməni]]ni ən çox mərcidən göyərdirlər. [[Səməni]] buğdadan da olur. Amma mərci [[səməni]]si cücərtmək daha rahat olduğu üçün [[səməni]]ni mərcidən düzəldirlər. [[İran]] süfrəsində şəkil də olur – məsələn, [[İrandaİran]]kıdakı [[zərdüştilər]] öz Novruz süfrələrinə Zərdüşt peyğəmbərin müasir rəssamların təxəyyülünün məhsulu olan portretini qoyurlar. Amma İran əhalisinin çoxu müsəlmandır, onların süfrəsində Qurani-Kərim olur, bəziləri isıisə həm də [[İran]] şairi Hafizin divanını süfrəyə qoyurlar. [[İran]] süfrəsində də “s” hərfi ilə başlayan 7 nemət olmalıdır.

Əfqan süfrəsi isə adətən stolun üstündə olmur. Süfrə yerə sərilir və ona dəstərxan deyirlər. Əfqan süfrəsində kompota bənzər bir təam da olur. Həmin təamın adı “həft”“həft meyvəmeyvə”, yəni yeddi meyvədir. Amma quru meyvələrdən hazırlanır. Əfqanlar bunu ilin heç bir ayrı ayında hazırlamırlar, ancaq Novruzda hazırlayırlar. “Həft”“Həft meyvəmeyvə” - ərik qurusu, kişmiş, qoz, iydə və sairdən hazırlanır. Əfqanıstanda da [[Azərbaycan]]dakı kimi yumurta döyüşlərindöyüşləri olur, amma orda yumurta boyamaq bir az uzun çəkir – [[yumurta]]ları qaynadandan sonra da fırçayla üstünə cürbəcür naxış vururlar. [[Əfqanıstan]]da Novruz şənliklərinin mərkəzi [[Məzari–şərif]] şəhəridir - əfqanların inancına görə, [[Məhəmməd peyğəmbər]]in kürəkəni Əlinin məzarı bu şəhərdədir. İnsanlar həmin şəhərə toplaşır, Əlinin ziyarətgahında orda xüsusi sərgilər, mərasimlər, şoular təşkil olunur. Novruzda – [[Məzari-şərif]]də müxtəlif oyunlar, yarışmalar da olur – xoruz döyüşlərdürürlərdöyüşdürürlər, it boğuşdururlar. Bu yarışmaların mövsümü Novruzda başlayır. Sonra 3-4 ay da davam edir. ÇəpələngÇərpələng uçurtma kimi oyunlar da olur. Amma əfqanlar Novruzda [[Məzari-şərif]]ə təkcə şənlənməyə getmirlər.

Qırğız süfrəsində məxsusi olaraq Novruzda bişirilən beşbarmaq da olur. Bu – quzu ətindən və qırğızlar makarona oxşar un məmulatından bişirilir. Adına niyə beşbarmaq deyilir – çünki əllə yeyilir – yəni beş barmaqla.

Onlar «Alas-alas, hər bəladan xilas» – deməklə öz həyətlərinhəyətlərini atəşlə pis ruhlardan təmizləyirlər.

[[Tacikistan]]da isə Novruz [[20 Mart|martın 20]]-də başlayır-, 3-4 gün davam edir – uşaqlar qapı döyüb bayram payı istəyir, amma qapını döyüb gizlənmək yoxdur. Uşaqlar yaz çiçəklərindən dərib yığır, qapıları döyür –ev sahibinə çiçəklərdən verir, ev sahibi də onlara ya konfet, ya yumurta, ya da pul verir. Pul vermək təzə yaranma adətdir.