Amundsenin Cənub qütbünə ekspedisiyası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teq: 2017 viki-mətn redaktoru |
kRedaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 2:
[[File:Nla.pic-an23814300.jpeg|350px|right|thumb|''(soldan sağa)'' [[Roald Amundsen]], [[Helmer Hanssen]], [[Sverre Hassel]] və [[Oskar Vistinq]] 1911-ci il 16 dekabrda Cənub qütbü üzərində tikilən "[[Polheym]]" çadırı qarşısında. Ən üstdə Norveç bayrağı, altında isə Framın bayrağı asılıb. Şəkil [[Olav Byaland]] tərəfindən çəkilib.]]
'''Amundsenin Cənub qütbünə ekspedisiyası''' ({{dil-en|Amundsen's South Pole expedition}}) - Coğrafi [[Cənub qütbü]]nü fəth edən ilk ekspedisiyaya norveçli tədqiqatçı [[Roald Amundsen]] rəhbərlik etmişdir. 14 dekabr{{efn|Bəzi mənbələr tarixi 15 dekabr olaraq verir. Qərb və şərq yarımkürələri və beynəlxalq tarix xətti Cənub qütbündə birləşdirildiyi üçün Amundsen 14 dekabr tarixini Hobarta gəlişi ilə bağlı ilk teleqraf hesabatında və daha dolğun [[Cənub qütbü]] hesabatında söyləsə də, hər iki tarix düzgün sayıla bilər.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=511}}{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=xvii}}}} 1911-ci ildə o və dörd nəfər
Amundsenin ilkin planları [[Arktika]]ya və ətraflı buzlarla örtülmüş gəmisiylə [[Şimal qütbü]]nün fəthinə yönəlmişdi. O, bunun üçün [[Frityof Nansen]]in ''
Amundsen "[[Framheym]]" adlandırdığı öz Antarktika bazasını [[Ross şelf buzlağı|Böyük Buz səddindəki]] [[Balina buxtası]]nda inşa edir. Bir neçə aylıq hazırlıq, yük daşıma və az qalsın fəlakətlə bitəcək yanlış bir başlanğıcdan sonra o, öz dəstəsi ilə birlikdə 1911-ci ilin oktyabrında qütb üçün yola çıxdı. Səyahət zamanı dəstə onlara qütb platosuna və nəticədə Cənub qütbünə gedən yolları tapmağa kömək edən [[Aksel Heyberq buzlağı]]nı kəşf etdilər. Səyahət qrupunun [[xizək]]lərdən və
Ekspedisiyanın uğuru böyük alqışlarla qarşılanmışdı, baxmayaraq ki, Skottun epik uğursuzluq hekayəsi Birləşmiş Krallıqdakı nailiyyətinə kölgə saldı. Amundsenin həqiqi planlarını son ana qədər gizli saxlamaq qərarı bəziləri tərəfindən tənqid edildi. Son qütb tarixçiləri Amundsen dəstəsinin bacarıq və cəsarətini hər tərəfli qəbul etdilər; bunun nəticəsidir ki, qütbdə yerləşən [[Amundsen-Skott Cənub Qütb Stansiyası|daimi elmi bazaya]] Skottla birlikdə onun adı verilmişdi.
Sətir 12:
== Arxa plan ==
[[File:Gjoea.jpg|left|150px|thumb|1903–06 Amundsen və ekipajının 1903-1906-cı illərdə [[Şimal-Qərb keçidi]]ni fəth etdiyi Gjøa yelkənli gəmisi]]
Atası gəmi sahibi olan Amundsen 1872-ci ildə [[Norveç]]in paytaxtı [[Oslo|Kristianiya]]dan (indiki Oslo) 80 km aralıqda yerləşən [[Fredrikstad]]da dünyaya göz açmışdır.{{sfn|Langner|pp=25–26}} 1893-cü ildə [[Oslo Universiteti|Kristianiya Universiteti]]ndəki tibb təhsilini yarımçıq qoymuş və Arktikaya səyahət üçün [[suiti ovçuluğu|suiti ovlayan]] ''Maqdalena'' gəmisinə dənizçi olaraq yazılmışdı. Bir neçə uzaq məsafəli dəniz səyahətindən sonra o, ikinci kapitan köməkçisi seçildi, dənizdə olmadığı müddətdə Norveçin
Belçikanın səyahəti
1906-cı ilin noyabrında amerikalı [[Robert Piri]] Şimal qütbü üçün son müvəffəqiyyətsiz tədqiqatından qayıtdı və 87 ° 6′-ni yeni ən şimal nöqtə olduğunu iddia etdi – hansı ki, bu rekord sonrakı tarixçilər tərəfindən mübahisələrə səbəb olmuşdu.{{sfn|Herbert|pp=191–201}} O, dərhal daha bir cəhd üçün vəsait toplamağa başladı.{{sfn|Fleming|pp=348–49}} ''Belçika'' gəmisindəki Amundsenin keçmiş gəmiçi yoldaşı [[Frederik Kuk]] 1907-ci ilin iyulunda guya ov səfəri ilə əlaqədar olaraq şimala yola çıxsa da, bunun Şimal qütbünün fəthi cəhdi olduğu şayələri dolanırdı.{{sfn|Fleming|p=351}} Bir ay sonra [[Ernest Şeklton]]un Nimrod Ekspedisiyası Antarktikaya getdi, [[Robert Skott|Robert Falkon Skott]] isə Şekltonun uğursuz olması halında daha bir ekspedisiya hazırladı.{{sfn|Barczewski|pp=60–62}} Amundsen cənubda britaniyalılara prioritet vermək üçün heç bir səbəb görmədi və Antarktika ekspedisiyasına başlamağın perspektivləri barədə açıq danışdı - baxmayaraq ki, onun seçdiyi əsil hədəf [[Şimal qütbü]] olaraq qalırdı.{{sfn|Langner|pp=82–83}}
Sətir 22:
{{əsas|Nansenin Fram ekspedisiyası}}
[[File:Fridtjof_Nansen_LOC_03377u-3.jpg|right|200px|thumb|Amundsenin ilham aldığı 1893-1896-cı illərdəki Arktika səyahətinin təqdiqatçısı [[Frityof Nansen]]]]
1893-cü ildə Nansen gəmisi Framı şimali [[Sibir]] sahillərindəki Arktika dəniz buzlaqlarının yanıyla sürdü və bu da ona [[Qrenlandiya]]ya doğru buzlu marşrut içərisində getməyə şərait yaratdı. Nansen inanırdı ki, bu marşrut onu Şimal qütbünə aparacaq. Ancaq bu istiqamət onları qütbə yaxınlaşdırmadı. Nansen və
Amundsen Framın belə bir iş üçün yararlı yeganə gəmi olduğunu israr edən Nansenlə məsləhətləşdi. Fram Nansenin tələb xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, [[Norveç]]in qabaqcıl gəmi inşaatçısı və dəniz memarı olan Kolin Arçer tərəfindən 1891-93-cü illərdə Arktika şəraitinin ən sərt mühitinə davamlı bir gəmi kimi hazırlanmış və inşa edilmişdir.{{sfn|Huntford|2001|pp=183–86}} Gəminin ən fərqli xüsusiyyəti, Nansenə görə, gəminin "buzun qucağından ilan balığı kimi sürüşməsinə" imkan verən yumru gövdəsi idi.{{sfn|Nansen | loc=Vol. I | pp=62–68}} Əlavə güc üçün gövdə Cənubi Amerikanın həmişəyaşıl ağacları ilə örtülmüş, mövcud ən sərt ağaclar və uzunluğu boyunca çarxlarla bərkidilmiş və dayaqlar quraşdırılmışdır. Gəminin ümumi uzunluğu 128 fut (39 m) ilə müqayisədə 36 fut (11 m) olan geniş eni ona çox qəribə bir görünüş verir di.{{sfn|Nansen | loc=Vol. I | pp=62–68}} Bu forma onun buzdakı gücünü artırsa da, açıq dənizdəki hərəkətinə mənfi təsir etdi. Çünki gəmi həddindən artıq ləng hərəkət edir və ən narahat şəkildə öz istiqamətini dəyişirdi.{{sfn|The Fram Museum}} Bununla birlikdə, görünüşü sürəti və üzmə keyfiyyətləri bir neçə il ərzində davam edə bilən səyahət zamanı ekipaj üçün etibarlı və isti bir sığınacaq təmin etdiyindən dolayı ikinci dərəcəli olaraq qalırdı.{{sfn|Fleming|p=240}}
Fram Nansenin, təxminən, üç il qütb buzlaqları arasında keçən ekspedisiyasından, demək olar ki, yararsız bir vəziyyətə düşmüşdü. Geri qayıtdıqdan sonra
=== İlk addımlar ===
Amundsen planlarını 10 noyabr 1908-ci ildə [[Norveç Coğrafiya Cəmiyyəti]]nin iclasında açıqladı. Framı [[Horn burnu]] ətrafından Sakit okeana aparacaqdı, [[San-Fransisko]]da ön tədarük hazırlığından sonra gəmi [[Berinq boğazı]]ndan keçərək [[Barrou burnu]]na qədər şimala davam edəcəkdi. Buradan dörd-beş il davam edə biləcək dəniz səyahətinə birbaşa başlamaq üçün buzlaqlar içərisindəki marşrutunu təyin edəcəkdi. Davamlı müşahidələr kimi elmi tədqiqatlar coğrafi tədqiqatlar qədər vacib idi. Amundsen bununla bir sıra problemlərin həllini tapmağı ümid edirdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=197–200}} Səyyahın bu planı cəmiyyət tərəfindən böyük canfəşanlıqla qəbul edildi və ertəsi gün [[VII Haakon|Kral Haakon]]{{efn|Norveç 1905-ci ildə İsveçdən ayrılmışdı. Kral Oskar Norveç taxtını tərk etmiş, onun yerinə Danimarka şəhzadəsi Karl Norveçin VII Kral Haakonu olmuşdu.{{sfn|Scott, J.M.|pp=200–02}} }} 20.000 [[Norveç kronu|kron]] hədiyyə ilə ianə toplama kampaniyası başlatdı. 6 fevral 1909-cu ildə
1909-cu ilin mart ayında Şekltonun geri dönmədən əvvəl [[Cənub qütbü]]ndən 97 dəniz mili (180 km) aralıya - 88 dərəcə cənub enliyinə çatdığı elan edildi. Beləliklə, Amundsenin müşahidəsinə görə ''"qütbə çox az bir künc qalmışdı"''.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=36–41}} O, Şekltonun bu uğurunu səmimi şəkildə tərifləyərkən Şekltonu şimaldakı Nansenon cənubdakı ekvivalenti olduğunu qeyd etdi.{{sfn|Riffenburgh|p=300}} Cənub qütbünün bu qədər yaxınından keçilib fəth edilməməsindən dərhal sonra Skot bu az məsafəni əhatə edən və qarşılığında [[Britaniya İmperiyası]]ndan mükafat alacağı bir ekspedisiyaya (
=== Heyət ===
[[File:Amundsen_in_fur_skins.jpg|left|200px|thumb|Ekspedisiyanın rəhbəri [[Roald Amundsen]]]]
Amundsen ekspedisiyanın zabitləri olaraq üç dəniz leytenantını seçdi: ikinci komandir olacaq naviqator
Ekspedisiya dəstəsinə ilk seçilənlərdən biri təcrübəli dülgər və xizək-qayırma ustası olan çempion xizəkçi Olav Byaland idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=137–38}} Byaland Norveçin
Belçika və Gjøa gəmisindəki təcrübələrindən Amundsen sabit və uyğun yoldaşların uzun səyahətlərdəki əhəmiyyətindən xəbərdar idi{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=247–51}} və belə təcrübəli mütəxəssislərlə birlikdə ekspedisiyasının əsasını təşkil etdiyini hiss etdi. O, 1909-cu ilə qədər ekipaja yeni peşəkarlar dəvət etməyə dəvam etdi; Fram heyəti sonda cəmi 19 nəfər idi. Gəmi heyətinə seçilənlərin hamısı bir nəfər istisna olmaqla, Amundsenin şəxsi seçimi idi. O istisna bir nəfər də, Nansenin tələbi ilə səyahətə daxil edilən
=== Plan dəyişikliyi ===
1909-cu ilin sentyabrında qəzetlər [[Frederik Kuk|Kuk]] və [[Robert Piri|Piri]]nin hər birinin Şimal qütbünə, 1908-ci ilin aprelində Kukun, bir il sonra da Pirinin çatdığı barədə xəbər yaydılar. Xəbərə şərh verilməsi istənən Amundsen hər iki tədqiqatçını açıq şəkildə təsdiq etməsə də, ''orada hələ də ediləcək bir şeylərin qaldığını'' güman etdi.{{sfn|''The New York Times'', 8 September 1909}} Rəqiblərinin iddiaları ilə bağlı mübahisələrin qarşısını alarkən{{efn|Piri tezliklə Kuku yalan iddia irəli sürməklə günahlandırdı və davamında aparılan istintaqda Kukun məktublarında ciddi şübhə doğuracaq məqamlar aşkarlandı. Piridəki məlumatlar isə onun ekspediyasını maliyyələşdirən Milli Coğrafiya Cəmiyyəti tərəfindən sorğu-sualsız qəbul edildi. Kukun səyahəti ictimaiyyət tərəfindən dəstək görmədi, ona inanan çox az insan içində Amundsen də var idi. Piri, ümumi olaraq, 20-ci əsrin sonlarına qədər Şimal qütbünün fatehi olaraq qəbul edilmişdi. Əsrin sonlarında isə Volli Herbertin tədqiqatlarına görə Piri əslində Şimal qütbünə çatmamışdı.{{sfn|Fleming|pp=365–89}}{{sfn|Herbert|pp=273–329}}}} Amundsen bu xəbərin dərhal öz planlarına ciddi şəkildə təsir edəcəyini gördü. Şimal qütbünü fəth etmək istəyi olmasa, ictimaiyyətin marağını və ya maliyyəsini əldə saxlamaq üçün çox əlləşməli olacaqdı. Amundsen fikirləşirdi ki: ''"Vəziyyət belədirsə, mənə həll edəcək heç nə qalmamışdı, sadəcə son böyük problem - Cənub qütbünü sınamaq olardı"''. Beləliklə, Amundsen cənuba getməyə qərar verdi; [[Arktika]] səyahəti Cənubi qütbü fəth olunana qədər "bir-iki il" gözləyə bilərdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=42–43}}
Amundsen plan dəyişikliyini ictimailəşdirmədi. Scottun bioqrafı David Kreynin qeyd etdiyi kimi, ekspedisiyanın dövlət və özəl maliyyəsi Arktikada elmi işlərə yönəldilmişdi; dəstəkləyənlərin təklif olunan 180 dərəcəlik plan dəyişikliyini anlayacaqlarının və ya razı olacaqlarının zəmanəti yox idi.{{sfn|Crane|pp=425–26}} Bundan əlavə, dəyişdirilmiş hədəf Nansenin Framından istifadəni{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=214}} və ya parlamentin Skotta xələl gətirməkdən və
Şəxsi olaraq yenidən qurulan ekspedisiya cədvəlinə görə Framın Norveçdən 1910-cu ilin avqustunda ayrılması və son liman dayanacağı olan Atlantika dənizindəki Madeyraya getməsi lazım idi. Oradan gəmi Amundsen əsas düşərgəsini düzəltmək niyyətində olduğu Ross Buz Rəfindəki (o zaman "Böyük Buz Baryeri" adı ilə tanınan) girən Uaytlar Körfəzinə, Antarktidadakı Ross Dənizinə birbaşa gedəcəkdi. Uayt körfəzi, Ross dənizindəki gəminin Skottun McMurdo Səsdəki nəzərdə tutulan bazasından 60 mil məsafəyə (110 km) yaxın məsafəyə girə biləcəyi ən cənub nöqtəsi idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=45–7}}1907–09-cu illərdə Shackleton Whales buxtasındakı buzu qeyri-sabit hesab edirdi, lakin Şackletonun qeydlərini araşdıran Amundsen buradakı maneənin şoal və ya skerry üzərində qurulduğunu və təhlükəsiz və etibarlı bir dayaq olacağını qərara aldı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=45–7}}{{efn|Torpaqlanmış buz haqqında Amundsenin nəzəriyyəsi sonda səhv oldu, baxmayaraq ki, düşərgəsinin yaxınlığındakı buzlar 1987 və 2000-ci illərə qədər əhəmiyyətli dərəcədə dağılmadı.{{sfn|Solomon|pp=94–95}}}} Sahil partiyasına enəndən sonra Fram, gələn ilin əvvəlində sahil partiyasını almadan əvvəl Atlantikada okeanoqrafik iş aparmalı idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=45–7}}
Sətir 50:
=== Nəqliyyat, avadanlıq və tədarük ===
[[File:Portrett_av_Olav_Bjaaland,_1911_(7602018006).jpg|thumb|upright|Olav Byaland qış geyimində: "Kənardan çox gözəl görünməsə də, (geyim) isti və möhkəmdir."{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=62–64}}]]
Amundsen ingilis kəşfiyyatçıların itlərə qarşı olan istəksizliyini başa düşmürdü: "Ola bilər ki, it öz sahibini başa düşə bilməsin? Yoxsa, sahibi itini anlaya bilmirdi?" deyə öz qeydlərində yazmışdı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=58}} Cənuba getmək qərarından sonra o, 100 ən yaxşı və ən güclü
Dəstənin xizək çəkmələri Amundsen tərəfindən xüsusi olaraq hazırlanmış, onun mükəmməllik axtarışındakı iki illik sınaq və modifikasiyasının nəticəsi olmuşdur.{{sfn|Solomon|p=163}} Tədqiqat dəstəsinin qütb geyimlərinə Şimali Qrenlandiyadan gələn dəri paltarları və
Amundsen Belçikadakı təcrübələrindən [[sinqa]]nın təhlükələrinə bələd idi. Xəstəliyin əsas səbəbinin [[C vitamini]] çatışmazlığı olduğu o vaxt başa düşülməsə də, təzə ət yeməklə ona qarşı mübarizə aparmağın mümkün olduğu bilinirdi.{{sfn|Preston|p=219}} Buna görə Amundsen xizəkçilərin qida rasionuna günlük, müntəzəm olaraq
=== Yola düşmə ===
Sətir 60:
Yola düşməyə aylar qalmış ekspedisiya üçün fond tapmaq daha da çətinləşmişdi. Məhdud ictimai maraq səbəbiylə məsələylə bağlı qəzet xəbərləri ləğv edilirdi. Üstəlik, parlament də 25 000 kronluq əlavə yardım istəyini geri çevirmişdi. Amundsen ekspedisiyanın baş tuta bilməsi üçün öz evini ipotekaya qoymuşdu. İndi onun maliyyə vəziyyətinin tamamilə məhv olmaması üçün tək yol ekspedisiyanın müvəffəqiyyəti idi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=244–45}}
''Farm'' Atlantik okeanının şimalında bir aylıq sınaq kruizinə çıxdıqdan sonra, 1910-cı il iyul ayının sonlarında itləri gəmiyə almaq və son hazırlıqlarını tamamlamaq üçün
Fram sentyabrın 6-da Funşala çatdı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=125–31}} Üç gün sonra Amundsen yenidən qərarlaşdırılmış plan barədə ekipajı məlumatlandırdı. O, onlara hələ də son təyinat yeri olan Şimal qütbünə gedərkən Cənub qütbünə "gəzinti" etmək istədiyini söylədi, lakin bir müddət gözləməli oldu.{{sfn|Langner|p=115}} Amundsen yeni təkliflərini açıqladıqdan sonra hər bir üzvdən davam edib etməmək barədə qərar verməsi istənildi və hamısı müsbət cavab verdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=125–31}} Amundsen Nansenə uzun bir izahat məktubu yazaraq, Şimal qütbünün Kuk və Piri tərəfindən fəth edilməsi iddialarının öz planlarına necə ağır bir zərvə vurduğunu qeyd etdi. Amundsen bu hərəkəti etməyə məcbur edildiyini hiss etdi və bağışlanılmaq istədi. O inanırdı ki, Cənub qütbündə müvəffəqiyyət qazanması onun bütün günahlarını yuyacaq.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=279–80}}
9 sentyabrda Funşaldan ayrılmadan əvvəl Amundsen Skotta plan dəyişikliyini bildirmək üçün teleqram göndərdi. Skottun gəmisi
== İlk mövsüm, 1910-1911 ==
Sətir 84:
=== Qış ===
[[File:Plateau-surface.jpg|left|thumb|
Framheymin üzərində 21 apreldə batan günəş 4 ay ərzində görünməyəcəkdi.{{sfn|Huntford|1979|p=379}}Amundsenın Belçika espedisiyanın buzlaqlar içərisində keçirdiyi qışı məhv edən əhval-ruhiyyə itkisi və cansıxıcılığı yaxşı xatırlayırdı. Buna görə də, xizəklərlə bağlı hər hansısa bir i iş olmasa belə, dəstənin məşğul qalmağı vacib idi.{{sfn|Langner|p=159}} Yükdaşınması zamanı yaxşı işləməyən xizəklərin təmir edilməsi tək təcili iş idi. Belə xüsusi olaraq seçilmiş ekspedisiyaya əlavə olaraq, Amundsen özüylə birlikdə Sverdrupun 1898-1902-ci ildəki ''Fram'' ekspedisiyasında istifadə edilən xizəklərdən bir neçəsini gətirmişdi. İndi o, işi davam etdirmək üçün bu ləvazimatların daha uyğun olacağını düşünürdü. Byaland tirləri rəndələməklə, demək olar ki, bu köhnə xizəklərin çəkisini 3 dəfə azaltmış və özündə bir az artıq qalan [[karya]] odunundan 3 ədəd xizək hazırlamışdı. Byalandın təzə quraşdırdığı xizəklərin səyahətin son mərhələsində
Amundsen öz adamlarına və avadanlıqlarına güvənsə də, Hasselə görə o, Skottun motorlu xizəklərinin və bu xizəklərin Britaniya dəstəsini uğura aparacağı qorxusunun dərdini çəkirdi.{{sfn|Langner|p=161}} Bu düşüncəylə Amundsen ağlında qütb səyahətinə avqustun sonlarında, gün çıxan kimi başlamağı planlaşdırmışdı, baxmayaraq ki, Yohansen onu Səddin mövsümün belə erkən bir vaxtında çox soyuq olacağı barədə xəbərdarlıq etmişdi. Amundsen onu rədd etmiş və 24 avqust gün doğuşunda 7 xizək hazır hala gətirilmişdi.{{sfn|Langner|p=170}} Yohansenin narahatçılığı yersiz deyildi, çünki kəskin hava şəraiti (temperatur −58 °C-ə (−72 °F) qədər aşağı düşürdü) iki həftə ərzində dəstənin bazanı tərk etməsinə əngəl olmuşdu.{{sfn|MacPhee|p=123}} 1911-ci il sentyabrın 8-də temperatur −27 °C-ə (−17 °F) yüksələndə Amundsen daha çox gözləməməyə qərar verdi və 8 nəfərlik qrup səyahətə başladı. Lindström Framheymdə tək qaldı.{{sfn|Langner|p=170}}
Sətir 102:
Amundsen səyahətə yenidən başlamağa nə qədər həvəsli olsa da, oktyabrın ortasına, payızın ilk qədəmlərinə qədər gözlədi. O, 15 oktyabrda yenidən yola çıxmağa hazır idi, ancaq hava şəraitinə görə bir neçə gün daha səyahəti təxirə saldı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=386}} 1911-ci il 19 oktyabrda 5 adam, 4 xizəyə qoşulmuş 52 itlə birlikdə səfərə başladı.{{sfn|Turley|p=86}} Hava tezliklə pisləşdi və güclü dumana girən dəstə Yohansenin anbar dəstəsinin keçən payız kəşf etdiyi buzlaq yarıqlarının içərisində ilişib qaldı.{{sfn|Langner|p=178}} Vistinq sonralar Amundsenlə birlikdə sürdüyü xizəyin altlarındakı qar körpü qırılanda yarğanın aşağısında necə itdiyini xatırlamışdı.{{sfn|Langner|p=178}}
Bu bədbəxt hadisəyə baxmayaraq, onlar 15 dəniz mili (28 km) qət etməyə müvəffəq olmuş və 82° cənub enliyindəki anbara 5 noyabrda çata bilmişdilər. Onlar öz maşrutlarını 3 mil intervalla yerləşən, qar bloklardan tikilmiş təpə sırasıyla işarələdilər.{{sfn|Langner|p=179}}{{sfn|Huntford|1979|pp=430–37}} 17 noyabrda dəstə Səddin kənarına çataraq, [[Transantarktika dağları]] ilə qarşılaşdı. Şeklton tərəfindən tapılan [[Birdmor buzlağı|Birdmor buzlaq]] yolundan istifadə edən Skottan fərqli olaraq Amundsen dağlar boyunca öz maşrutunu cızmalı oldu. Dağların ətəklərini bir neçə gün sınadıqdan və 1500 fut (460 m) dırmaşdıqdan sonra dəstə onlar üçün daha rahat olan, platonun yuxarılarına tərəf 30 dəniz mili (56 km) uzanan dik buzlaq marşrutunu gördülər. Amundsen bu buzlağa onların səyahətini maliyələşdirən başçılardan
==== Qütbə doğru ====
Sətir 115:
==== Framheymə qayıdış ====
18 dekabrda dəstə Framheymə qayıtmaq üçün səyahətə başladı.{{sfn|Huntford|1979|pp=494–95}} Amundsen Skottan əvvəl qayıtmağa və bu xəbəri çatdıraraq, tarixə keçməyə böyük səy göstərmişdi.{{sfn|MacPhee|p=169}} Buna baxmayaraq, o, itlərinin və adamlarının gücünü qorumaq üçün günlük məsafə limitlərini 15 dəniz mili (28 km) olaraq limitləmişdi. 24 saatlıq qütb gündüzü içərisində dəstə gün boyu günəşi arxalarında almaq və
7 yanvarda dəstə Səddə yerləşdirdiyi ilk anbarına çatdı.{{sfn|Langner|p=206}} Amundsen bura gəlib çatanda artıq sürəti artıra biləcəklərini hiss etdi. Yeni günlük sürətləriylə onlar gündə 30 dəniz mili (56 km) qət edərk, 25 yanvar səhər saat 4-də Framheymə çatdı.{{sfn|Turley|p=120}} Oktyabrda səyahətə başlayarkən istifadə olunan 52 xizək itindən, sadəcə 2 xizəyi çəkən 11 it sağ qalmışdı. Qütbə səyahət və oradan qayıtmaq 99 gün çəkmişdi (nəzərdə tutulandan 10 gün daha az) və onlar 99 gün ərzində 1860 dəniz mili (3440 km) məsafə yol getmişdilər.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=173–74}}
==== Xəbərin dünyaya çatdırılması ====
Amundsen Framheymə qayıdış yolunda ekspedisiyanı sonlandırarkən vaxt itirməmişdi. Sığınacaqdakı vida naharından sonra dəstə sağ qalan itləri və daha dəyərli olan ləvazimatları Framın göyərtəsinə yerləşdirərək, 1912-ci ilin yanvarın 30-da [[Balina buxtası]]ndan yola düşdü. İstiqamət [[Tasmaniya]]nın mərkəzi [[Hobart]] şəhərinə idi. Amundsen 5 həftəlik dəniz səyahəti rzində teleqramlarını hazırladı və mediyaya verəcəyi ilk hesabatın qaralamasını cızdı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=493–97}} 7 martda Fram Hobarta çatdı. Amundsen tezliklə Skottdan hələ bir xəbər olmadığını öyrəndi. O dərhal qardaşı Leona, Nansenə və Kral Haakona öz uğurları haqqında qısa məlumat verən teleqram göndərdi. Növbəti gün o, müəllif hüquqlarını tamamilə satdığı Londonun
=== Ekspedisiyanın digər nailiyyətləri ===
==== Şərq dəstəsi ====
[[File:Kainan-Maru.JPG|200px|left|thumb|
1911-ci il noyabrın 8-də Prestrud, Stubberud və Yohandsen [[VII Eduard yarımadası]]na getmək üçün yola düşdülər.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | p=216}} Səddin bərk buzlağının buzla örtülü torpağa çevrildiyi hissədə axtarışın çətinləşdiyi məlum oldu. Dekabrın 1-də dəstənin ilk olaraq gördüyü quru torpaq sahəsi Skottun
==== Fram və Kainan Maru ====
Balina buxtasını 15 fevral 1911-ci ildən tərk edən Fram Buenos-Ayresə doğru üzdü və 17 apreldə bura gəlib çatdı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | p=316}} Burada Nilsen ekspedisiyanın fondlarının tükəndiyini öyrəndi; gəminin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün lazım olan məbləğ ortada yox idi. Xoşbəxtçilikdən, Amundsenin dostu Don Pedro Xristoferson gəmini tədarük və yanacaqla təmin etmək üçün öz köməyini göstərmişdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=328–31}} ''Fram'' Cənubi Amerika və Afrika arasında 3 ay davam edəcək okeanoqrafik kruiz üçün iyunda limandan ayrıldı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=316–28}} Gəmi 5 oktyabrda cənuba üzmədən əvvəl son təmir işlərinin aparılması və təchizatının yaxşılaşdırılması üçün sentyabr ayında Buenos-Ayresə qayıtdı. Güclü küləklər və qasırğalı dənizlər səyahəti uzatdı, ancaq gəmi 9 yanvar 1912-ci ildə Balina buxtasına gəlib çatdı{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=331–46}}. 17 yanvarda Framheymin üzvləri ikinci gəminin görünməsiylə böyük təəccüb hissi keçirdilər. Bu gəmi
== Nəticəsi ==
=== İlk reaksiyalar ===
[[File:Clements_Markham_-_NPG.jpg|right|250px|thumb|Tanınmış britaniyalı coğrafiyaçı Klement Markham Amundsenin plan dəyişikliyinin sərt tənqidçisi idi və norveçlinin uğuru ilə bağlı şəxsi şübhələrini dilə gətirmişdi]]
Amundsen Hobartda olarkən sabiq ABŞ prezidenti [[Teodor Ruzvelt]] və Böyük Britaniya kralı [[V Georq]] daxil olmaqla, bir çox nüfuzlu şəxsdən təbrik teleqramları aldı.Kral xüsusi olaraq Amundsenə qayıdarkən ilk gəldiyi limanın Britaniya İmperiyasının torpaqları olmasın duyduğu məmnuniyyəti bildirdi. 500 illik Danimarka və İsveç hakimiyyətindən 6 il əvvəl öz müstəqilliyini əldə edən Norveçdə qəzetlər xəbəri böyük başlıqlarda yazdılar. Milli bayraq bütün ölkə ərazisində dalğalandırılırdı. Ekspedisiyanın bütün iştirakçıları King Haakon tərəfindən ekspedisiyanı yad etmək üçün təsis edilən
Britaniyada mətbuat Amundsenin qalibiyyətinə olan reaksiyanı məhdudlaşdırsa da, ümumi olaraq müsbət yanaşırdı. Amundsenin uğurunda maddi marağı olan Daily Chronicle and the Illustrated London News qəzetlərindəki həvəsli hesabatlardan başqa Manchester Guardian bildirirdi ki, hər hansısa bir səbəbdən olacaq danlama norveçlilərin cəsarət və əzmi sayəsində yox edilmişdi. Young Englandın oxuyucuları “Cəsur şimallıların” qazandığı şöhrətə paxıllıq etməməyə çağırdı və
RGS-dəki yuxarı vəzifəli şəxslər məsələylə bağlı daha düşmən mövqe ortaya qoydular, ən azından şəxsi olaraq. Onlara görə, Amundsenin nailiyyəti “çirkli bir fırıldağın” nəticəsi idi. Markham Amundsenin iddiasının saxtakarlıq ola biləcəyini düşünürdü, “Həqiqəti bilmək üçün Terra Nova qayıdana qədər gözləməliyik” deyə Markham yazmışdı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp= 511–16}} 1912-nin sonlarına yaxın Amundsen RGS-yə müraciət etdikdə cəmiyyətin rəhbəri Corc Kerzonun “itlər üçün 3 alqış” çağırışından sonra özünü təhqir edilmiş hiss etdi.{{sfn|Barczewski|p=121}} [[Ernest Şeklton|Şeklton]] Amundsenin qələbəsinə qara yaxan ittihamlara qoşulmadı və onu “bu günün, bəlkə də, ən böyük qütb tədqiqatçısı” adlandırdı.{{sfn|Huntford (''Shackleton'')|1985|p=344}} Ərinin ölüm xəbərini almadan əvvəl
=== Skott faciəsi ===
[[File:Grave_of_the_Southern_Party.jpg|right|200px|thumb|Skottun dəstəsinin qəbiri]]
Amundsen Avstraliya və Yeni Zelandiyada mühazirələr demək üçün Hobartı tərk etdi. O, daha sonra ekspedisiya hesabat yazısını bitirdiyi Buenos-Ayresə yollandı. Norveçə qayıdarkən o, kitabın nəşrinə nəzarət etdi. Daha sonra Amundsen ABŞ-da uzun bir mühazirə gəzintisinə çıxmadan əvvəl Britaniyaya səyahət etdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=525}} 1913-cü ilin fevralında
Huntforda görə, Skottun ölüm xəbəri Amundsenin nailiyyətinin kölgədə qoymuşdu.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=525–26}} Birləşmiş Krallıqda tezliklə Skottun alicənablıqla davrandığı və oyunu ədalətlə oynadığı barədə əfsanələr dolanmağa başladı. O, məğlub edilmişdi, çünki rəqibi Amundsen insanların sürdüyü xizəklərə etibar etmək əvəzinə itlərdən istifadə etmə niyyəti barədə gərçəkləri gizlədən və yenə eyni itləri ərzaq üçün doğrayan sadə bir şöhrətpərəst idi. Üstəlik, o, o vaxtın Britaniya yuxarı təbəqəsi tərəfindən əldə edə bildiyi hər şeyi azaltmaqda peşəkar kimi görülürdü.{{sfn|Barczewski|pp= 1–2}} Bu hekayə Skottun jurnallarındakı nəşrlər və onun "İctimaiyyətə mesajı" ilə dəstəkləndi. Huntford qeyd edirdi ki, Skottun ədəbi istedadı onun kozırı idi. Bu, sanki, basdırılmış çadırdan uzanan əl və alınmış intiqam idi."{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=525–26}} Bu cür olsa belə, Amundsenin adı digər tədqiqatçılar arasında hörmətlə çəkilirdi. Onun bir neçə il sonra yazılmış Terra Nova Ekspedisiyası hesabatında Skottun yoldaşı [[Apsli Çeri-Qarrard]] Amundsenin uğurunun əsas səbəbi kimi "adamların yüksək diqqətə layiq keyfiyyətlərini", xüsusilə də, onun əvvəllər bilinən maşrutu yox yeni bir yol xəritəsi izləməyindəki cəsarətini göstərirdi.{{sfn|Cherry-Garrard|p=607}}
Sətir 147:
=== Tarixi perspektiv ===
{{əsas|Amundsen və Skott ekspedisiyalarının müqayisəsi}}
[[File:Amundsen_Maud_1998-06-28.jpg|200px|left|thumb|Amundsenin son səyahət gəmisi olan
[[Birinci Dünya müharibəsi]]nin 1914-cü ildə başlamasıyla Amundsenin [[Şimal qütbü]]nə olan, Cənub qütb ekspedisiyası tərəfindən öncəlik olaraq qəbul edilmiş şimal qütb səyahəti 1918-ci ilin iyuluna qədər təxirə salındı. O, daha sonra Arktika sularında 7 il qalmış olan, xüsusi hazırlanmış
Gəmi Şimal qütbü üzərindən keçməsə də, bu, ekspedisiya müddətində
Amundsenlə birlikdə qütbü görmüş 4 nəfərdən Maud səyahətindən liderlərinə müşayiət edilməsi istənildi. Byaland və Hassel təklifi qəbul etmədi, ümumiyyətlə, hər ikisi bundan sonra hər hansısa bir qütb kəşfiyyatında iştirak etmədi.{{sfn|Huntford|1979|p=496}}{{sfn|Sverre Helge Hassel}} Helmer Hanssen və Vistinq hər ikisi Mauda qoşuldu, Vistinq Amundsen ekspedisiyanı tərk etdikdən sonra səyahətin liderliyini əlinə aldı. O, həmçinin, 1936-cı ildə Framın Osloya olan son səyahətinə də kapitanlıq etdi. Fram burada muzeyə çevrildi.{{sfn|Oscar Wisting}} Yohansen Antarktidadan geri qayıtdıqdan sonra normal bir həyat qura bilmədi və qaradinməz, insanlarla münasibət qurmayan birinə çevrildi. O, öz təcrübələri və Amundsenlə olan mübahisəsi barədə müzakirə etməkdən imtina etdi və depresiya və kasıbçılıq içərisindəki bir həyata çəkildi. Yohansen 4 yanvar 1913-cü ildə Oslodakı mənzilində silahla özünü öldürdü.{{sfn|Huntford|1979|p=529}}
Sətir 157:
=== Çağdaş araşdırmalar ===
Amundsenin ekspedisiyasından 100 il sonra nəşr edilən bir məqalədə araşdırmaçılar çadır və bayraqların buzun 17 metr dərinliyinə və Cənub qütbündən bir dəqiqəlik<ref name=orheim>{{cite journal|last1=Orheim|first1=Olav|title=The present location of the tent that Roald Amundsen left behind at the South Pole in December 1911|journal=Polar Record|date=21 January 2011|volume=47|issue=3|pages=268–270|doi=10.1017/S0032247410000719}}</ref> ya da təxminən bir dəniz mili məsafədə basdırıldığını iddia etdi. Skottun dəstəsi 18 yanvar 1912-ci ildə çadırı tapmış və onu son görənlər olmuşdu.
== Qeydlər ==
Sətir 492:
== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Amundsen Expedition}}
* [https://web.archive.org/web/20111110103547/http://195.159.127.35/filesystem/2004/02/kart_sydpolen2_98.jpg Map of Amundsen's and Scott's South Pole journeys] from
* [https://archive.org/search.php?query=creator%3AAmundsen%20title%3Asouth%20AND%20mediatype%3Atexts ''The South Pole: An Account of the Norwegian Antarctic Expedition in the Fram''] at [[Internet Archive]] and
* [http://sorpolen2011.npolar.no/no/dagbok-amundsen/ Roald Amundsens dagbok fra hans Sørpolen-ekspedisjon] (''Roald Amundsen's diary from his South Pole Expedition'') at Sorpolen 1911–2011 (Norveç dilində)
{{Portal|Coğrafiya}}
|