Amundsenin Cənub qütbünə ekspedisiyası: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 2:
[[File:Nla.pic-an23814300.jpeg|350px|right|thumb|''(soldan sağa)'' [[Roald Amundsen]], [[Helmer Hanssen]], [[Sverre Hassel]] və [[Oskar Vistinq]] 1911-ci il 16 dekabrda Cənub qütbü üzərində tikilən "[[Polheym]]" çadırı qarşısında. Ən üstdə Norveç bayrağı, altında isə Framın bayrağı asılıb. Şəkil [[Olav Byaland]] tərəfindən çəkilib.]]
 
'''Amundsenin Cənub qütbünə ekspedisiyası''' ({{dil-en|Amundsen's South Pole expedition}}) - Coğrafi [[Cənub qütbü]]nü fəth edən ilk ekspedisiyaya norveçli tədqiqatçı [[Roald Amundsen]] rəhbərlik etmişdir. 14 dekabr{{efn|Bəzi mənbələr tarixi 15 dekabr olaraq verir. Qərb və şərq yarımkürələri və beynəlxalq tarix xətti Cənub qütbündə birləşdirildiyi üçün Amundsen 14 dekabr tarixini Hobarta gəlişi ilə bağlı ilk teleqraf hesabatında və daha dolğun [[Cənub qütbü]] hesabatında söyləsə də, hər iki tarix düzgün sayıla bilər.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=511}}{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=xvii}}}} 1911-ci ildə o və dörd nəfər [[Terra Nova Ekspedisiyası]]nınEkspedisiyasının bir hissəsi sayılan, [[Robert Skott|Robert Falkon Skottun]] başçılıq etdiyi ingilis səyahət dəstəsindən beş həftə əvvəl Cənub qütbünə çatmışdı. Amundsen və komandası öz bazalarına təhlükəsiz şəkildə qayıtdılar, ancaq sonra Skott və dörd yoldaşının geri dönüş yolunda öldüyü xəbərini eşitdilər.
 
Amundsenin ilkin planları [[Arktika]]ya və ətraflı buzlarla örtülmüş gəmisiylə [[Şimal qütbü]]nün fəthinə yönəlmişdi. O, bunun üçün [[Frityof Nansen]]in ''[[Fram (gəmi)|Fram]]'' qütb kəşfiyyat gəmisindən istifadə etməyə qərar verdi və tədqiqatın maliyyələşdirilməsi üçün də maddi dəstək axtarmağa başladı. Ancaq 1909-cu ildə Amundsenin rəqibi olan amerikalı səyyahlar [[Frederik Kuk]] və [[Robert Piri]]nin hər biri Şimal qütbünə çatdıqlarını iddia etdikləri zaman bu ekspedisiyaya hazırlıqlar dayandırıldı. Amundsen daha sonra planını dəyişdirdi və cənubi qütbünün fəthinə hazırlaşmağa başladı; ictimaiyyətin və tərəfdarlarının ona nə dərəcədə dəstək verəcəyinə dair qeyri-müəyyənlik səbəbiylə o, yenidən planlaşdırılmış bu sirri heç kimə açmadı. O, 1910-cu ilin iyun ayında yola çıxdıqda hətta ekipajını da hədəflərinin Arktika olduğuna inandırmış, yalnız Framın son dayanacaq limanı olan [[Madeyra]]nı tərk edərkən əsl istiqamətlərinin [[Antarktika]] olduğunu etiraf etmişdi.
 
Amundsen "[[Framheym]]" adlandırdığı öz Antarktika bazasını [[Ross şelf buzlağı|Böyük Buz səddindəki]] [[Balina buxtası]]nda inşa edir. Bir neçə aylıq hazırlıq, yük daşıma və az qalsın fəlakətlə bitəcək yanlış bir başlanğıcdan sonra o, öz dəstəsi ilə birlikdə 1911-ci ilin oktyabrında qütb üçün yola çıxdı. Səyahət zamanı dəstə onlara qütb platosuna və nəticədə Cənub qütbünə gedən yolları tapmağa kömək edən [[Aksel Heyberq buzlağı]]nı kəşf etdilər. Səyahət qrupunun [[xizək]]lərdən və [[xizək iti|xizək it]]lərindənitlərindən düzgün istifadə etməsi onlara sürətli və nisbətən problemsiz səyahət etməyə kömək etdi. Ekspedisiyanın digər uğurlarına [[VII Eduard yarımadası]]nın ilk dəfə tədqiq edilməsi və geniş okeanoqrafik kruiz {{efn|Gəmi ilə bir çox ölkələrin limanlarında dayanmaqla uzunmüddətli dəniz səyahəti<ref>[https://www.azleks.az/online-dictionary/kruiz Azleks saytında “kruiz” sözünün izahı]</ref>}} də daxil idi.
 
Ekspedisiyanın uğuru böyük alqışlarla qarşılanmışdı, baxmayaraq ki, Skottun epik uğursuzluq hekayəsi Birləşmiş Krallıqdakı nailiyyətinə kölgə saldı. Amundsenin həqiqi planlarını son ana qədər gizli saxlamaq qərarı bəziləri tərəfindən tənqid edildi. Son qütb tarixçiləri Amundsen dəstəsinin bacarıq və cəsarətini hər tərəfli qəbul etdilər; bunun nəticəsidir ki, qütbdə yerləşən [[Amundsen-Skott Cənub Qütb Stansiyası|daimi elmi bazaya]] Skottla birlikdə onun adı verilmişdi.
Sətir 12:
== Arxa plan ==
[[File:Gjoea.jpg|left|150px|thumb|1903–06 Amundsen və ekipajının 1903-1906-cı illərdə [[Şimal-Qərb keçidi]]ni fəth etdiyi Gjøa yelkənli gəmisi]]
Atası gəmi sahibi olan Amundsen 1872-ci ildə [[Norveç]]in paytaxtı [[Oslo|Kristianiya]]dan (indiki Oslo) 80 km aralıqda yerləşən [[Fredrikstad]]da dünyaya göz açmışdır.{{sfn|Langner|pp=25–26}} 1893-cü ildə [[Oslo Universiteti|Kristianiya Universiteti]]ndəki tibb təhsilini yarımçıq qoymuş və Arktikaya səyahət üçün [[suiti ovçuluğu|suiti ovlayan]] ''Maqdalena'' gəmisinə dənizçi olaraq yazılmışdı. Bir neçə uzaq məsafəli dəniz səyahətindən sonra o, ikinci kapitan köməkçisi seçildi, dənizdə olmadığı müddətdə Norveçin [[Hardangervidda]] platosunun sərt mühitində krossover kimi bacarıqlarını inkişaf etdirdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=43–57}} 1896-cı ildə, həmyerlisi [[Frityof Nansen]]in qütb səyahətlərindən ilhamlanan Amundsen Belçika Antarktida Ekspedisiyasına, Adriyan de Gerlaçın rəhbərliyi altında Belçika gəmisinə kapitan köməkçisi kimi qoşuldu.{{sfn|Langner|p=41}} 1898-ci ilin əvvəlində gəmi [[Bellinshauzen dənizi]]ndə üzən [[Antarktika buzlaqları|iri buz qayalarına]] ilişdi və demək olar ki, bir ilə yaxın burada hərəkətsiz qaldı. Beləliklə, ekspedisiya istəmədən də olsa ilk dəfə Antarktika sularında tam bir qışı keçirərək ekipaj arasında [[sinqa|sinqa xəstəliyi]], aclıq, dəlilik və depresiya ilə müşayiət olunan bir dövrdən keçdi.{{sfn|Crane|pp=74–75}} Amundsen soyuqqanlılığını qorudu, hər şeyi qeyd etdi və qütb kəşfiyyat texnikasının, xüsusən köməkçi geyimlər, geyim və qidalanmanın bütün aspektlərində alınan bir təlim kimi bu təcrübədən gələcəkdə istifadə etdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=64–74}}
 
Belçikanın səyahəti [[Antarktika Kəşfiyyatının Qəhrəmanlıq dövrü]] olaraq bilinən dövrün başlanğıcı olaraq qəbul edilir. Bu səyahət [[İngiltərə]], [[İsveç]], [[Almaniya]] və [[Fransa]] kimi ölkələrin də ekspedisiyalara başlamağına səbəb oldu. Ancaq 1899-cu ildə Norveçə qayıdarkən Amundsen diqqətini şimala çevirdi. Ekspedisiya aparmaq bacarığına inamla, o, şimal Kanada adalarının labirintləri vasitəsi ilə Atlantikdən Sakit okeana gedən, o vaxta qədər kəşf edilməyən dəniz marşrut yolu Şimal-Qərb keçidinə səyahət planlaşdırdı. Kapitanının razılığını aldıqdan sonra Amundsen Arktika səyahəti üçün nəzərdə tutduğu, ''Gjøa'' adındakı yelkənli gəmidən istifadə etmə haqqını aldı. O, [[II Oskar|İsveç və Norveç Kralı Oskarın]] himayəsini, Nansenin dəstəyini və altı nəfərlik bir heyət ilə 1903-cü ilin iyununda yola salınması üçün kifayət qədər maliyyə dəstəyini təmin etdi.{{sfn|Langner|pp=78–80}} Səyahət 1906-cı ilə qədər davam etdi və tamamilə uğurlu oldu; əsrlər boyu dənizçilərini məğlub edən Şimal-Qərb keçidi nəhayət fəth edildi.{{sfn|Maxtone-Graham|pp=230–36}} 34 yaşında Amundsen qütb tədqiqatçıları içərisində birinci dərəcəli milli qəhrəman oldu.{{sfn|Langner|pp=78–80}}
 
1906-cı ilin noyabrında amerikalı [[Robert Piri]] Şimal qütbü üçün son müvəffəqiyyətsiz tədqiqatından qayıtdı və 87 ° 6′-ni yeni ən şimal nöqtə olduğunu iddia etdi – hansı ki, bu rekord sonrakı tarixçilər tərəfindən mübahisələrə səbəb olmuşdu.{{sfn|Herbert|pp=191–201}} O, dərhal daha bir cəhd üçün vəsait toplamağa başladı.{{sfn|Fleming|pp=348–49}} ''Belçika'' gəmisindəki Amundsenin keçmiş gəmiçi yoldaşı [[Frederik Kuk]] 1907-ci ilin iyulunda guya ov səfəri ilə əlaqədar olaraq şimala yola çıxsa da, bunun Şimal qütbünün fəthi cəhdi olduğu şayələri dolanırdı.{{sfn|Fleming|p=351}} Bir ay sonra [[Ernest Şeklton]]un Nimrod Ekspedisiyası Antarktikaya getdi, [[Robert Skott|Robert Falkon Skott]] isə Şekltonun uğursuz olması halında daha bir ekspedisiya hazırladı.{{sfn|Barczewski|pp=60–62}} Amundsen cənubda britaniyalılara prioritet vermək üçün heç bir səbəb görmədi və Antarktika ekspedisiyasına başlamağın perspektivləri barədə açıq danışdı - baxmayaraq ki, onun seçdiyi əsil hədəf [[Şimal qütbü]] olaraq qalırdı.{{sfn|Langner|pp=82–83}}
Sətir 22:
{{əsas|Nansenin Fram ekspedisiyası}}
[[File:Fridtjof_Nansen_LOC_03377u-3.jpg|right|200px|thumb|Amundsenin ilham aldığı 1893-1896-cı illərdəki Arktika səyahətinin təqdiqatçısı [[Frityof Nansen]]]]
1893-cü ildə Nansen gəmisi Framı şimali [[Sibir]] sahillərindəki Arktika dəniz buzlaqlarının yanıyla sürdü və bu da ona [[Qrenlandiya]]ya doğru buzlu marşrut içərisində getməyə şərait yaratdı. Nansen inanırdı ki, bu marşrut onu Şimal qütbünə aparacaq. Ancaq bu istiqamət onları qütbə yaxınlaşdırmadı. Nansen və [[Hyalmar Cohansen]]inCohansenin piyada çatmaq cəhdi də uğursuz oldu.{{sfn|Scott, J.M.|pp=140–94}} Buna baxmayaraq, Nansenin strategiyası Amundsenin öz Arktika planlarının əsasını təşkil etdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=194}} O, Nansenin başlanğıc nöqtəsinin şərqində yerləşən [[Berinq boğazı]]ndan keçərək [[Şimal Buzlu okean]]ına girsə, gəmisinin daha şimala üzməyə nail olacağını və qütbün yaxınlığından və ya üzərindən keçəcəyini söylədi.{{sfn|Huntford|2001|pp=547–49}}
 
Amundsen Framın belə bir iş üçün yararlı yeganə gəmi olduğunu israr edən Nansenlə məsləhətləşdi. Fram Nansenin tələb xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, [[Norveç]]in qabaqcıl gəmi inşaatçısı və dəniz memarı olan Kolin Arçer tərəfindən 1891-93-cü illərdə Arktika şəraitinin ən sərt mühitinə davamlı bir gəmi kimi hazırlanmış və inşa edilmişdir.{{sfn|Huntford|2001|pp=183–86}} Gəminin ən fərqli xüsusiyyəti, Nansenə görə, gəminin "buzun qucağından ilan balığı kimi sürüşməsinə" imkan verən yumru gövdəsi idi.{{sfn|Nansen | loc=Vol. I | pp=62–68}} Əlavə güc üçün gövdə Cənubi Amerikanın həmişəyaşıl ağacları ilə örtülmüş, mövcud ən sərt ağaclar və uzunluğu boyunca çarxlarla bərkidilmiş və dayaqlar quraşdırılmışdır. Gəminin ümumi uzunluğu 128 fut (39 m) ilə müqayisədə 36 fut (11 m) olan geniş eni ona çox qəribə bir görünüş verir di.{{sfn|Nansen | loc=Vol. I | pp=62–68}} Bu forma onun buzdakı gücünü artırsa da, açıq dənizdəki hərəkətinə mənfi təsir etdi. Çünki gəmi həddindən artıq ləng hərəkət edir və ən narahat şəkildə öz istiqamətini dəyişirdi.{{sfn|The Fram Museum}} Bununla birlikdə, görünüşü sürəti və üzmə keyfiyyətləri bir neçə il ərzində davam edə bilən səyahət zamanı ekipaj üçün etibarlı və isti bir sığınacaq təmin etdiyindən dolayı ikinci dərəcəli olaraq qalırdı.{{sfn|Fleming|p=240}}
 
Fram Nansenin, təxminən, üç il qütb buzlaqları arasında keçən ekspedisiyasından, demək olar ki, yararsız bir vəziyyətə düşmüşdü. Geri qayıtdıqdan sonra [[Otto Sverdrup]]unSverdrupun komandanlığı altında dörd il keçirmədən əvvəl yenidən təmir edilən gəmi{{sfn|The Fram Museum}} şimali Kanada adalarında 100.000 kvadrat mil (260.000 km2) məskunlaşmamış ərazini sxemləşdirərək tədqiq etdi.{{sfn|Fairley|pp=260–61}} 1902-ci ildə Sverdrupun səfəri başa çatdıqdan sonra Fram Kristianiyada dayandı.{{sfn|Huntford|2001|pp=547–49}} Gəmi texniki cəhətdən dövlətin mülkü olsa da, Nansenin ilk tələbindən sonra tez bir zamanda qəbul edildi.O, 1896-cı ildə Arktikadan qayıtdıqdan sonra Framı [[Antarktida]]ya ekspedisiyaya aparmaq istədi, lakin 1907-ci ilə kimi bu ümidlər puç oldu.{{sfn|Huntford|2001|pp=547–49}} Həmin ilin sentyabrında Amundsen Nansenin evinə çağrıldı və gəminin istifadə edilə biləcəyi bildirildi.{{sfn|Scott, J.M.|pp=244–45}}
 
=== İlk addımlar ===
Amundsen planlarını 10 noyabr 1908-ci ildə [[Norveç Coğrafiya Cəmiyyəti]]nin iclasında açıqladı. Framı [[Horn burnu]] ətrafından  Sakit okeana aparacaqdı, [[San-Fransisko]]da ön tədarük hazırlığından sonra gəmi [[Berinq boğazı]]ndan keçərək [[Barrou burnu]]na qədər şimala davam edəcəkdi. Buradan dörd-beş il davam edə biləcək  dəniz səyahətinə birbaşa başlamaq üçün buzlaqlar içərisindəki marşrutunu təyin edəcəkdi. Davamlı müşahidələr kimi elmi tədqiqatlar coğrafi tədqiqatlar qədər vacib idi. Amundsen bununla bir sıra problemlərin həllini tapmağı ümid edirdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=197–200}} Səyyahın bu planı cəmiyyət tərəfindən böyük canfəşanlıqla qəbul edildi və  ertəsi gün [[VII Haakon|Kral Haakon]]{{efn|Norveç 1905-ci ildə İsveçdən ayrılmışdı. Kral Oskar Norveç taxtını tərk etmiş, onun yerinə Danimarka şəhzadəsi Karl Norveçin VII Kral Haakonu olmuşdu.{{sfn|Scott, J.M.|pp=200–02}} }} 20.000 [[Norveç kronu|kron]] hədiyyə ilə ianə toplama kampaniyası başlatdı. 6 fevral 1909-cu ildə [[Norveç parlamenti]] gəminin yenidən təmir etdirilməsi  üçün 75.000 krona qədər yardım qərarını qəbul etdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=205}} Ekspedisiyanın ümumi maliyyələşdirmə və iş rəhbərliyi Amundsenin qardaşı Leonun öhdəliyinə verildi ki, tədqiqatçı təşkilatın daha praktik cəhətlərinə fokuslana bilsin.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=204–06}}
 
1909-cu ilin mart ayında Şekltonun geri dönmədən əvvəl [[Cənub qütbü]]ndən 97 dəniz mili  (180 km) aralıya - 88 dərəcə cənub enliyinə çatdığı elan edildi. Beləliklə, Amundsenin müşahidəsinə görə ''"qütbə çox az bir künc qalmışdı"''.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=36–41}} O, Şekltonun bu uğurunu səmimi şəkildə tərifləyərkən Şekltonu şimaldakı Nansenon cənubdakı ekvivalenti olduğunu qeyd etdi.{{sfn|Riffenburgh|p=300}} Cənub qütbünün bu qədər yaxınından keçilib fəth edilməməsindən dərhal sonra Skot bu az məsafəni əhatə edən və qarşılığında [[Britaniya İmperiyası]]ndan mükafat alacağı bir ekspedisiyaya ([[Terra Nova Ekspedisiyası]] adlandırılacaqdı) çıxmaq niyətini bildirdi.{{sfn|Barczewski|pp=60–62}}
 
=== Heyət ===
[[File:Amundsen_in_fur_skins.jpg|left|200px|thumb|Ekspedisiyanın rəhbəri [[Roald Amundsen]]]]
Amundsen ekspedisiyanın zabitləri  olaraq üç dəniz leytenantını seçdi: ikinci komandir olacaq naviqator [[Torvald Nilsen]], [[Hyalmar Fredrik Qyertsen]][[Kristian Prestrud]]. Qyertsen tibbi məlumatı çox az olsa da, ekspedisiya həkimi oldu və cərrahiyyə və stomatologiyada biliklərini artırması üçün  "sürətləndirilmiş kurs "a göndərildi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=72}} Girişdiyi hər işi həll edə bilməsiylə tanınan, hərbi topçu [[Oskar Vistinq]] Prestrudun tövsiyəsi üzərinə dərhal qəbul edildi. Amundsen yazırdı ki, Vistinqin əvvəllər xizək itləri ilə bağlı çox az təcrübəsi olsa da, o özünü bu sahədə inkişaf etdirdi və qısa zaman ərzində həvəskar baytara çevrildi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=247–51}}{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=102}}
 
Ekspedisiya dəstəsinə ilk seçilənlərdən biri təcrübəli dülgər və xizək-qayırma ustası olan çempion xizəkçi Olav Byaland idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=137–38}} Byaland Norveçin [[Telemark]] əyalətindəki [[Morqedal]]danMorqedaldan idi. Bu bölgə xizəkçilərinin şücaət və bacarıqları ilə, həmçinin, xizək sürmədə müasir texnikaların öncüllüyünü etmiş [[Sondre Norheym]]inNorheymin vətəni olaraq bilinirdi.{{sfn|Weinstock, J. "Sondre Norheim: Folk Hero to Immigrant"}} Amundsen Nansenin Arktika səyahəti üçün indiyə qədərki ən təsirli nəqliyyat vasitələrinin xizəklər və itlər olduğu fikrini qəbul etdi və ən bacarlıq xizək iti sürücülərini ekspedisiyaya daxil etməyə qərar verdi. Gjøa ekspedisiyasında öz şücaətini sübut edən [[Helmer Hanssen]] yenidən Amundsenlə səyahət etməyə razı oldu.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=90-248}} Daha sonra itlər üzrə mütəxəssis və Sverdrupun 1898-1902 Fram səyahətinin veteranı olan və Amundsen ilə yalnız San-Fransiskoya qədər səyahət etməyi planlaşdıran [[Sverre Hassel]] də ekipaja daxil oldu.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=276–77}} Bacarıqlı bir aşpazın əhəmiyyətini  nəzərə alan Amundsen Gjøa-da da aşbazlıq etmiş, Sverdrup veteranı [[Adolf Lindström]]ünLindströmün səyahətdə olmasını istədi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=205–07}}
 
Belçika və Gjøa gəmisindəki təcrübələrindən Amundsen sabit və uyğun yoldaşların uzun səyahətlərdəki əhəmiyyətindən xəbərdar idi{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=247–51}} və belə təcrübəli mütəxəssislərlə birlikdə ekspedisiyasının əsasını təşkil etdiyini hiss etdi. O, 1909-cu ilə qədər ekipaja yeni peşəkarlar dəvət etməyə dəvam etdi; Fram heyəti sonda cəmi 19 nəfər idi. Gəmi heyətinə seçilənlərin hamısı bir nəfər istisna olmaqla, Amundsenin şəxsi seçimi idi. O istisna bir nəfər də, Nansenin tələbi ilə səyahətə daxil edilən [[Hyalmar Cohansen]] idi. Nansen ilə əfsanəvi səyahətindən bəri Johansen ipə-sapa yatmırdı. Nansen və başqalarının ona kömək etmək üçün səylərinə baxmayaraq, onun həyatı içki və borcun arasında gedən bir döngüdəydi.{{sfn|Huntford|2001|pp=518–19, 542}} Nansen, keçmiş yoldaşına hələ də bu sahədə bacarıqlı bir işçi olduğunu göstərmək üçün son şans vermək istədi; Nansenin istəklərini rədd edə bilmədiyini hiss edən Amundsen Johanseni həvəssiz qəbul etdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=247–51}} Ekipajda sadəcə iki əcnəbi var idi: [[Byön Helland-Hansen]]inHansenin şagirdi olan gənc rus okeanoqrafı [[Aleksandr Kuçin]] (və ya Kutçin) və isveçli mühəndis [[Nat Sandbek]].{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=286}}{{sfn|Barr|1985}}
 
=== Plan dəyişikliyi ===
1909-cu ilin sentyabrında qəzetlər [[Frederik Kuk|Kuk]] və [[Robert Piri|Piri]]nin hər birinin Şimal qütbünə, 1908-ci ilin aprelində Kukun, bir il sonra da Pirinin çatdığı barədə xəbər yaydılar. Xəbərə şərh verilməsi istənən Amundsen hər iki tədqiqatçını açıq şəkildə təsdiq etməsə də, ''orada hələ də ediləcək bir şeylərin qaldığını'' güman etdi.{{sfn|''The New York Times'', 8 September 1909}} Rəqiblərinin iddiaları ilə bağlı mübahisələrin qarşısını alarkən{{efn|Piri tezliklə Kuku yalan iddia irəli sürməklə günahlandırdı və davamında aparılan istintaqda Kukun məktublarında ciddi şübhə doğuracaq məqamlar aşkarlandı. Piridəki məlumatlar isə onun ekspediyasını maliyyələşdirən Milli Coğrafiya Cəmiyyəti tərəfindən sorğu-sualsız qəbul edildi. Kukun səyahəti ictimaiyyət tərəfindən dəstək görmədi, ona inanan çox az insan içində Amundsen də var idi. Piri, ümumi olaraq, 20-ci əsrin sonlarına qədər Şimal qütbünün fatehi olaraq qəbul edilmişdi. Əsrin sonlarında isə Volli Herbertin tədqiqatlarına görə Piri əslində Şimal qütbünə çatmamışdı.{{sfn|Fleming|pp=365–89}}{{sfn|Herbert|pp=273–329}}}} Amundsen bu xəbərin dərhal öz planlarına ciddi şəkildə təsir edəcəyini gördü. Şimal qütbünü fəth etmək istəyi olmasa, ictimaiyyətin marağını  və ya maliyyəsini əldə saxlamaq üçün çox əlləşməli olacaqdı. Amundsen fikirləşirdi ki: ''"Vəziyyət belədirsə, mənə həll edəcək heç nə qalmamışdı, sadəcə son böyük problem - Cənub qütbünü sınamaq olardı"''. Beləliklə, Amundsen cənuba getməyə qərar verdi; [[Arktika]] səyahəti Cənubi qütbü fəth olunana  qədər "bir-iki il" gözləyə bilərdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=42–43}}
 
Amundsen plan dəyişikliyini ictimailəşdirmədi. Scottun bioqrafı David Kreynin qeyd etdiyi kimi, ekspedisiyanın dövlət və özəl maliyyəsi Arktikada elmi işlərə yönəldilmişdi; dəstəkləyənlərin təklif olunan 180 dərəcəlik plan dəyişikliyini anlayacaqlarının və ya razı olacaqlarının zəmanəti yox idi.{{sfn|Crane|pp=425–26}} Bundan əlavə, dəyişdirilmiş hədəf  Nansenin Framından istifadəni{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=214}} və ya parlamentin Skotta xələl gətirməkdən və [[Böyük Britaniya-Norveç əlaqələri|İngilisləri incitmək]] qorxusundan ekspedisiyanı dayandırmasına səbəb ola bilərdi. Amundsen niyyətini qardaşı Leon və ikinci kapitanı Nilsendən başqa hər kəsdən gizlətdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=45–7}}
 
Şəxsi olaraq yenidən qurulan ekspedisiya cədvəlinə görə Framın Norveçdən 1910-cu ilin avqustunda ayrılması  və son liman dayanacağı olan Atlantika dənizindəki Madeyraya getməsi lazım idi. Oradan gəmi Amundsen əsas düşərgəsini düzəltmək niyyətində olduğu Ross Buz Rəfindəki (o zaman "Böyük Buz Baryeri" adı ilə tanınan) girən Uaytlar Körfəzinə, Antarktidadakı Ross Dənizinə birbaşa gedəcəkdi. Uayt körfəzi, Ross dənizindəki gəminin Skottun McMurdo Səsdəki nəzərdə tutulan bazasından 60 mil məsafəyə (110 km) yaxın məsafəyə girə biləcəyi ən cənub nöqtəsi idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=45–7}}1907–09-cu illərdə Shackleton Whales buxtasındakı buzu qeyri-sabit hesab edirdi, lakin Şackletonun qeydlərini araşdıran Amundsen buradakı maneənin şoal və ya skerry üzərində qurulduğunu və təhlükəsiz və etibarlı bir dayaq olacağını qərara aldı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=45–7}}{{efn|Torpaqlanmış buz haqqında Amundsenin nəzəriyyəsi sonda səhv oldu, baxmayaraq ki, düşərgəsinin yaxınlığındakı buzlar 1987 və 2000-ci illərə qədər əhəmiyyətli dərəcədə dağılmadı.{{sfn|Solomon|pp=94–95}}}} Sahil partiyasına enəndən sonra Fram, gələn ilin əvvəlində sahil partiyasını almadan əvvəl Atlantikada okeanoqrafik iş aparmalı idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=45–7}}
Sətir 50:
=== Nəqliyyat, avadanlıq və tədarük ===
[[File:Portrett_av_Olav_Bjaaland,_1911_(7602018006).jpg|thumb|upright|Olav Byaland qış geyimində: "Kənardan çox gözəl görünməsə də, (geyim) isti və möhkəmdir."{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=62–64}}]]
Amundsen ingilis kəşfiyyatçıların itlərə qarşı olan istəksizliyini başa düşmürdü: "Ola bilər ki, it öz sahibini başa düşə bilməsin? Yoxsa, sahibi itini anlaya bilmirdi?" deyə öz qeydlərində yazmışdı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=58}} Cənuba getmək qərarından sonra o, 100 ən yaxşı və ən güclü [[Qrenlandiya iti|Şimali Qrenlandiya xizək itinin]] səyahətə daxil olmasını əmr etdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=210}}
 
Dəstənin xizək çəkmələri Amundsen tərəfindən xüsusi olaraq hazırlanmış, onun mükəmməllik axtarışındakı iki illik sınaq və modifikasiyasının nəticəsi olmuşdur.{{sfn|Solomon|p=163}} Tədqiqat dəstəsinin qütb geyimlərinə Şimali Qrenlandiyadan gələn dəri paltarları və [[Netsilik İnuit]] tərzində şimal maralı dərilərindən, canavar dərilərindən, [[Burberry]] parça və [[qabardin]]dənqabardindən hazırlanan geyimlər daxil idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=78–79}} Xizəklərin qolluqları Norveç [[Adi göyrüş|göyrüşündən]], alt hissələri Amerika [[Karya|karyasından]] hazırlanmışdır. Karyadan hazırlanan xizəklər buzlaqlardakı yarıqlara ilişmə ehtimalını da azaldırdı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=76}} Çadırlar - "indiyə qədər istifadə olunan ən möhkəm və ən əlverişli çadırlardır"{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=77}} - döşəməyə quraşdırılmış tək dirəkli idi. Amundsen qütbə səyahət zamanı yemək bişirmək üçün çox yer tutacağını düşündüyü Nansenin quraşdırdığı sobadan deyil, İsveç [[Primus sobaları]]ndansobalarından istifadə etdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=85–86}}
 
Amundsen Belçikadakı təcrübələrindən [[sinqa]]nın təhlükələrinə bələd idi. Xəstəliyin əsas səbəbinin [[C vitamini]] çatışmazlığı olduğu o vaxt başa düşülməsə də, təzə ət yeməklə ona qarşı mübarizə aparmağın mümkün olduğu bilinirdi.{{sfn|Preston|p=219}} Buna görə Amundsen xizəkçilərin qida rasionuna günlük, müntəzəm olaraq [[suiti əti]] yeyilməsini əlavə etdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=51}} O, həmçinin, tərkibində  tərəvəz və yulaf yarması da olan xüsusi növ döyülmüş-qurudulmuş ətin hazırlanmasını da əmr etdi: "Daha çox stimullaşdırıcı, qidalandırıcı və iştahaaçan bir yemək tapmaq mümkün olmazdı".{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | p=55}} Ekspedisiya həm dərman kimi istifadə edilsin, həm də bayram və digər əlamətdar günlər qeyd edilə bilsin deyə şərab və spirtli içkiylə yaxşı təmin olunmuşdu. Belçikada heyət əhval-ruhiyyəsinin çökdüyünü xatırlayan Amundsen asudə vaxtları keçirmək üçün  3000 kitabdan ibarət bir kitabxana, çox sayda mahnısı olan qrammafon  və bir sıra musiqi alətlərini də səyahət tədarükünə daxil etdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=68–70}}
 
=== Yola düşmə ===
Sətir 60:
Yola düşməyə aylar qalmış ekspedisiya üçün fond tapmaq daha da çətinləşmişdi. Məhdud ictimai maraq səbəbiylə məsələylə bağlı qəzet xəbərləri ləğv edilirdi. Üstəlik, parlament də 25 000 kronluq əlavə yardım istəyini geri çevirmişdi. Amundsen ekspedisiyanın baş tuta bilməsi üçün öz evini ipotekaya qoymuşdu. İndi onun maliyyə vəziyyətinin tamamilə məhv olmaması üçün tək yol ekspedisiyanın müvəffəqiyyəti idi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=244–45}}
 
''Farm'' Atlantik okeanının şimalında bir aylıq sınaq kruizinə çıxdıqdan sonra, 1910-cı il iyul ayının sonlarında itləri gəmiyə almaq və son hazırlıqlarını tamamlamaq üçün [[Kristiansand]]aKristiansanda yola düşdü. Amundsen Kristiansandda olarkən qardaşı [[Buenos-Ayres|Buenos Ayres]]də Norveç Naziri olan, norveçli mühacir Piter "Don Pedro" Xristofersendən kömək təklifi aldı. Xristofersenin ''Fram''ı həm [[Montevideo]]da, həm də Buenos Ayresdə yanacaq və digər avadanlıqlarla təmin etmə təklifi Amundsen tərəfindən böyük məmnuniyyətlə qarşılandı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=275}} ''Fram'' 9 avqustda yola çıxmadan bir qədər əvvəl Amundsen ekspedisiyanın əsl hədəfini iki kiçik zabit Prestrud və Qyertsenlə bölüşdü. Madeyradan [[Funşal]]aFunşala dörd həftəlik səyahətdə bəzi hazırlıqların mənasını verə bilməyən və sualları məmurlarından yayındırılan cavablarla qarşılanan heyət arasında qeyri-müəyyən bir əhval-ruhiyyə meydana gəldi. Amundsenin bioqrafı Roland Huntford bunun "şübhə və aşağı əhval yaratmaq üçün kifayət olduğunu" söyləyirdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=277–78}}
 
Fram sentyabrın 6-da Funşala çatdı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=125–31}} Üç gün sonra Amundsen yenidən qərarlaşdırılmış plan barədə ekipajı məlumatlandırdı. O, onlara hələ də son təyinat yeri olan Şimal qütbünə gedərkən Cənub qütbünə "gəzinti" etmək istədiyini söylədi, lakin bir müddət gözləməli oldu.{{sfn|Langner|p=115}} Amundsen yeni təkliflərini açıqladıqdan sonra hər bir üzvdən davam edib etməmək barədə qərar verməsi istənildi və hamısı müsbət cavab verdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=125–31}} Amundsen Nansenə uzun bir izahat məktubu yazaraq, Şimal qütbünün Kuk və Piri tərəfindən fəth edilməsi iddialarının öz planlarına necə ağır bir zərvə vurduğunu qeyd etdi. Amundsen bu hərəkəti etməyə məcbur edildiyini hiss etdi və bağışlanılmaq istədi. O inanırdı ki, Cənub qütbündə müvəffəqiyyət qazanması onun bütün günahlarını yuyacaq.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=279–80}}
 
9 sentyabrda Funşaldan ayrılmadan əvvəl Amundsen Skotta plan dəyişikliyini bildirmək üçün teleqram göndərdi. Skottun gəmisi [[Terra Nova]] 15 iyun tarixində [[Kardiff]]i tərk etmişdi və oktyabrın əvvəlində Avstraliyaya çatmalıydı. [[Melburn]]da Amundsen cənuba doğru getdiyi barədə açıq məlumatlar olan teleqramını göndərdi.{{sfn|Crane|p=423}} Səyyahın planları və ya Antarktida istiqaməti barədə heç bir məlumatın verilməməsi xəbəri{{sfn|Jones|p=78}}{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=299}} Skot tərəfindən [[Kral Coğrafiya Cəmiyyəti]]ninCəmiyyətinin katibi, Con Skott Keltiyə göndərildi:"Düşünürəm ki, zamanı gələndə biləcəyik". Amundsenin yenidən cızdığı planları haqqında xəbərlər oktyabrın əvvəlində Norveçə çatdı və ümumi olaraq, qərəzli reaksiyalara səbəb oldu. Nansen xeyir-dua verdiyini və səmimi şəkildə razılığını bildirsə də,{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=300–01}} Amundsenin hərəkətləri mətbuat və ictimaiyyət tərəfindən, əsasən, qınanıldı və maliyyə dəstəyi tam olaraq kəsildi.{{sfn|Barczewski|pp=65–66}} Gözlənildiyi kimi, İngiltərədən gələn reaksiyalar düşmən mövqedə idi; Keltinin ilk başda ifadə etdiyi inamsızlıq tez bir zamanda qəzəb və nifrətə çevrildi. "Mən Amundsenin gizli hərəkətləri ilə bağlı təfərrüatları Skotta göndərdim. Skottun yerində olsaydım, onları quruya buraxmazdım", keçmiş nüfuzlu RGS prezidenti [[Klement Markhalm]] yazdı.{{sfn|Crane|p=428}} Dünyadakı reaksiyalardan xəbərsiz olan ''Fram'' dörd ay cənuba doğru üzdü. İlk aysberqlər 1911-ci ildə Yeni İl günü, [[Ross şelf buzlağı|buz sədlər]] isə 11 yanvarda göründü. 14 yanvarda isə ''Fram'' artıq [[Balina buxtası]]nda idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. I | pp=138–68}}
 
== İlk mövsüm, 1910-1911 ==
Sətir 84:
 
=== Qış ===
[[File:Plateau-surface.jpg|left|thumb|[[Antarktika platosu]]nunplatosunun səthi. 150° şərq uzunluğu, 77° cənub enliyi]]
Framheymin üzərində 21 apreldə batan günəş 4 ay ərzində görünməyəcəkdi.{{sfn|Huntford|1979|p=379}}Amundsenın Belçika espedisiyanın buzlaqlar içərisində keçirdiyi qışı məhv edən əhval-ruhiyyə itkisi və cansıxıcılığı yaxşı xatırlayırdı. Buna görə də, xizəklərlə bağlı hər hansısa bir i iş olmasa belə, dəstənin məşğul qalmağı vacib idi.{{sfn|Langner|p=159}} Yükdaşınması zamanı yaxşı işləməyən xizəklərin təmir edilməsi tək təcili iş idi. Belə xüsusi olaraq seçilmiş ekspedisiyaya əlavə olaraq, Amundsen özüylə birlikdə Sverdrupun 1898-1902-ci ildəki ''Fram'' ekspedisiyasında istifadə edilən xizəklərdən bir neçəsini gətirmişdi. İndi o, işi davam etdirmək üçün bu ləvazimatların daha uyğun olacağını düşünürdü. Byaland tirləri rəndələməklə, demək olar ki, bu köhnə xizəklərin çəkisini 3 dəfə azaltmış və özündə bir az artıq qalan [[karya]] odunundan 3 ədəd xizək hazırlamışdı. Byalandın təzə quraşdırdığı xizəklərin səyahətin son mərhələsində [[Antarktika platosu|qütb platosunun]] özündə istifadə edilməsi planlaşdırılarkən, uyğunlaşdırılmış xizəklər Səddi keçmək üçün istifadə edilməliydi.{{sfn|Huntford|1979|pp=382–83}} Digərləri qoruyucu eynəklər, çəkmə, bişirmə avadanlıqları, xizək və çadırların son təmir işlərini apararkən,{{sfn|Langner|p=160}} Yohansen səyahət üçün ərzaq payını ( 42 000 biskvit, 1320 qurudulmuş ət konservi və təxminən 100 kq şokolad) hazırladı.{{sfn|Huntford|1979|p=390}} Sinqanın təhlükələrinə qarşı dəstə gündə iki dəfə qışın başlanğıcından əvvəl böyük miqdarlarda dondurulmuş və saxlanılmış suiti əti yeyirdi. Aşbaz Lindström adamların [[C vitamini]] qəbulunu gücləndirmək üçün qablaşdırılmış [[Rubus chamaemorus|sarı böyürtkən]] və qaragilə hazırlamışdı. Bundan əlavə, təzə mayadan hazırlanmış kəpəkli un çörəyi də [[Vitamin B|B vitamini]] ilə zəngin idi.{{sfn|MacPhee|pp=120–21}}{{sfn|Langner|pp=160–61}}
 
Amundsen öz adamlarına və avadanlıqlarına güvənsə də, Hasselə görə o, Skottun motorlu xizəklərinin və bu xizəklərin Britaniya dəstəsini uğura aparacağı qorxusunun dərdini çəkirdi.{{sfn|Langner|p=161}} Bu düşüncəylə Amundsen ağlında qütb səyahətinə avqustun sonlarında, gün çıxan kimi başlamağı planlaşdırmışdı, baxmayaraq ki, Yohansen onu Səddin mövsümün belə erkən bir vaxtında çox soyuq olacağı barədə xəbərdarlıq etmişdi. Amundsen onu rədd etmiş və 24 avqust gün doğuşunda 7 xizək hazır hala gətirilmişdi.{{sfn|Langner|p=170}} Yohansenin narahatçılığı yersiz deyildi, çünki kəskin hava şəraiti (temperatur −58 °C-ə (−72 °F) qədər aşağı düşürdü) iki həftə ərzində dəstənin bazanı tərk etməsinə əngəl olmuşdu.{{sfn|MacPhee|p=123}} 1911-ci il sentyabrın 8-də temperatur −27 °C-ə (−17 °F) yüksələndə Amundsen daha çox gözləməməyə qərar verdi və 8 nəfərlik qrup səyahətə başladı. Lindström Framheymdə tək qaldı.{{sfn|Langner|p=170}}
Sətir 102:
Amundsen səyahətə yenidən başlamağa nə qədər həvəsli olsa da, oktyabrın ortasına, payızın ilk qədəmlərinə qədər gözlədi. O, 15 oktyabrda yenidən yola çıxmağa hazır idi, ancaq hava şəraitinə görə bir neçə gün daha səyahəti təxirə saldı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=386}} 1911-ci il 19 oktyabrda 5 adam, 4 xizəyə qoşulmuş 52 itlə birlikdə səfərə başladı.{{sfn|Turley|p=86}} Hava tezliklə pisləşdi və güclü dumana girən dəstə Yohansenin anbar dəstəsinin keçən payız kəşf etdiyi buzlaq yarıqlarının içərisində ilişib qaldı.{{sfn|Langner|p=178}} Vistinq sonralar Amundsenlə birlikdə sürdüyü xizəyin altlarındakı qar körpü qırılanda yarğanın aşağısında necə itdiyini xatırlamışdı.{{sfn|Langner|p=178}}
 
Bu bədbəxt hadisəyə baxmayaraq, onlar 15 dəniz mili (28 km) qət etməyə müvəffəq olmuş və 82° cənub enliyindəki anbara 5 noyabrda çata bilmişdilər. Onlar öz maşrutlarını 3 mil intervalla yerləşən, qar bloklardan tikilmiş təpə sırasıyla işarələdilər.{{sfn|Langner|p=179}}{{sfn|Huntford|1979|pp=430–37}} 17 noyabrda dəstə Səddin kənarına çataraq, [[Transantarktika dağları]] ilə qarşılaşdı. Şeklton tərəfindən tapılan [[Birdmor buzlağı|Birdmor buzlaq]] yolundan istifadə edən Skottan fərqli olaraq Amundsen dağlar boyunca öz maşrutunu cızmalı oldu. Dağların ətəklərini bir neçə gün sınadıqdan və 1500 fut (460 m) dırmaşdıqdan sonra dəstə onlar üçün daha rahat olan, platonun yuxarılarına tərəf 30 dəniz mili (56 km) uzanan dik buzlaq marşrutunu gördülər. Amundsen bu buzlağa onların səyahətini maliyələşdirən başçılardan [[Aksel Heyberq]]inHeyberqin adını verdi.{{sfn|MacPhee|p=143}}{{efn|Burada qarşılaşılan və ilk dəfə quşbaxışı xəritələnən digər yerlərə Amundsen və yoldaşları daha çox öz adlarını və onları maliyyələşdirənlərin adlarını verdi. Belə yerlərə Kraliça Mod dağları, Şəhzadə Olav dağları, Fridtyof Nansen dağı, Don Pedro Xristofersen dağı, Uilhelm Xristofersen dağı, Hanssen dağı, Vistinq dağı, Hassel dağı, Byaland dağı, Enqelştad dağı, Liv buzlağı və Nilsen platosu daxildir.}} Buranı dırmaşmaq komandanın gözlədiyindən daha çətin oldu. Uzun dolanbaclı yolları 3 günd qət edən dəstə nəhayət buzlağın zirvəsinə gəlib çata bilmişdi.{{sfn|MacPhee|p=143}} Amundsen öz itlərinə qarşı böyük rəğbət hissi duyur və onların belə bir şəraitdə işləməyəcəyi düşüncəsini xor görürdü. Çünki dəstə 21 noyabrda artıq 17 mil qət etmişdi və 5000 fut (1500 m) dırmaşmışdı.{{sfn|Huntford|1979|p=450}}
 
==== Qütbə doğru ====
Sətir 115:
 
==== Framheymə qayıdış ====
18 dekabrda dəstə Framheymə qayıtmaq üçün səyahətə başladı.{{sfn|Huntford|1979|pp=494–95}} Amundsen Skottan əvvəl qayıtmağa və bu xəbəri çatdıraraq, tarixə keçməyə böyük səy göstərmişdi.{{sfn|MacPhee|p=169}} Buna baxmayaraq, o, itlərinin və adamlarının gücünü qorumaq üçün günlük məsafə limitlərini 15 dəniz mili (28 km) olaraq limitləmişdi. 24 saatlıq qütb gündüzü içərisində dəstə gün boyu günəşi arxalarında almaq və [[qar korluğu]]nunkorluğunun təhlükəsini azaltmaq üçün sürətlə gedirdilər. Gediş yollarında özləri tərəfindən işarələnən qar təpələri vasitəsiylə onlar 4 yanvar 1912-ci ildə Qəssablar Mağazasına çatdılar və Səddin yamacına enməyə başladılar.{{sfn|Turley|pp=118–19}} Əl xizəklərində olan adamlar “vızıltı kimi aşağı endilər”, ancaq motorlu xizəkdəkilər  üçün – Helmer Hanssen və Vistinq – yamac etibarsız idi; buradakı yarğanlara ilişmək təhlükəsi və manevrə etmək çətinliyi xizəklərin sürətini bir növ azaltmışdı. {{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | p=157}}
 
7 yanvarda dəstə Səddə yerləşdirdiyi ilk anbarına çatdı.{{sfn|Langner|p=206}} Amundsen bura gəlib çatanda artıq sürəti artıra biləcəklərini hiss etdi. Yeni günlük sürətləriylə onlar gündə 30 dəniz mili (56 km) qət edərk, 25 yanvar səhər saat 4-də Framheymə çatdı.{{sfn|Turley|p=120}} Oktyabrda səyahətə başlayarkən istifadə olunan 52 xizək itindən, sadəcə 2 xizəyi çəkən 11 it sağ qalmışdı. Qütbə səyahət və oradan qayıtmaq 99 gün çəkmişdi (nəzərdə tutulandan 10 gün daha az) və onlar 99 gün ərzində 1860 dəniz mili (3440 km) məsafə yol getmişdilər.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=173–74}}
 
==== Xəbərin dünyaya çatdırılması ====
Amundsen Framheymə qayıdış yolunda ekspedisiyanı sonlandırarkən vaxt itirməmişdi. Sığınacaqdakı vida naharından sonra dəstə sağ qalan itləri və daha dəyərli olan ləvazimatları Framın göyərtəsinə yerləşdirərək, 1912-ci ilin yanvarın 30-da [[Balina buxtası]]ndan yola düşdü. İstiqamət [[Tasmaniya]]nın mərkəzi [[Hobart]] şəhərinə idi. Amundsen 5 həftəlik dəniz səyahəti rzində teleqramlarını hazırladı və mediyaya verəcəyi ilk hesabatın qaralamasını cızdı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=493–97}} 7 martda Fram Hobarta çatdı. Amundsen tezliklə Skottdan hələ bir xəbər olmadığını öyrəndi. O dərhal qardaşı Leona, Nansenə və Kral Haakona öz uğurları haqqında qısa məlumat verən teleqram göndərdi. Növbəti gün o, müəllif hüquqlarını tamamilə satdığı Londonun [[Daily Chronicle (Birləşmiş Krallıq)|Daily Chronicle]] qəzetinə tarixi səyahət haqqındakı ilk tam hesabatı teleqrafla göndərdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=510–11}} Fram Hobartda iki həftə gözləyərkən, ona [[Duqlas Mauson]]un [[SY Aurora|Aurora]] gəmisi qoşuldu. Aurora [[Avstraliya Antarktika Ekspedisiyası]]naEkspedisiyasına xidmət edirdi. Amundsen onlara sağ qalan 11 itini hədiyyə etdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | p=352}}
 
=== Ekspedisiyanın digər nailiyyətləri ===
==== Şərq dəstəsi ====
[[File:Kainan-Maru.JPG|200px|left|thumb|[[Kainan Maru (Antarktika ekspedisiya gəmisi)|Kainan Maru]] gəmisi]]
1911-ci il noyabrın 8-də Prestrud, Stubberud və Yohandsen [[VII Eduard yarımadası]]na getmək üçün yola düşdülər.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | p=216}} Səddin bərk buzlağının buzla örtülü torpağa çevrildiyi hissədə axtarışın çətinləşdiyi məlum oldu. Dekabrın 1-də dəstənin ilk olaraq gördüyü quru torpaq sahəsi Skottun [[Britaniya Antarktika ekspedisiyası (1901-1904)|Diskaveri ekspedisiyası]] tərəfindən 1902-ci ildə qeydə alınan [[nunatak]] idi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=240 and 246 }} Bu nöqtəyə çatdıqdan sonra onlar geoloji nümunələr və mamır örnəkləri topladılar və 16 dekabrda Framheymə dönmədən əvvəl ətrafı qısaca tədqiq etdilər.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=249–61}} Onlar VII Eduard yarımadasına ayaq basan ilk insanlar idi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=493}}
 
==== Fram və Kainan Maru ====
Balina buxtasını 15 fevral 1911-ci ildən tərk edən Fram Buenos-Ayresə doğru üzdü və 17 apreldə bura gəlib çatdı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | p=316}} Burada Nilsen ekspedisiyanın fondlarının tükəndiyini öyrəndi; gəminin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün lazım olan məbləğ ortada yox idi. Xoşbəxtçilikdən, Amundsenin dostu Don Pedro Xristoferson gəmini tədarük və yanacaqla təmin etmək üçün öz köməyini göstərmişdi.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=328–31}} ''Fram'' Cənubi Amerika və Afrika arasında 3 ay davam edəcək okeanoqrafik kruiz üçün iyunda limandan ayrıldı.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=316–28}} Gəmi 5 oktyabrda cənuba üzmədən əvvəl son təmir işlərinin aparılması və təchizatının yaxşılaşdırılması üçün sentyabr ayında Buenos-Ayresə qayıtdı. Güclü küləklər və qasırğalı dənizlər səyahəti uzatdı, ancaq gəmi 9 yanvar 1912-ci ildə Balina buxtasına gəlib çatdı{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=331–46}}. 17 yanvarda Framheymin üzvləri ikinci gəminin görünməsiylə böyük təəccüb hissi keçirdilər. Bu gəmi [[Nobu Şirase]]ninŞirasenin rəhbərlik etdiyi [[Yapon Antarktika Ekspedisiyası]]nıEkspedisiyasını aparan [[Kainan Maru (Antarktika ekspedisiya gəmisi)|Kainan Maru]] gəmisi idi.{{sfn|Hamre|p=417}} Dil fərqliliklərindən dolayı iki ekspedisiya arasında çox məhdud əlaqə qurulsa da, norveçlilər yaponların VII Eduard yarımadası üçün burada olduğunu anladılar.{{sfn|Amundsen | loc=Vol. II | pp=271–72}} Kainan Maru növbəti gün ayrıldı və 26 yanvarda dəstə VII Eduard yarımadasında dayandı. Bu, dənizdən bu sahilə ilk eniş idi. [[RRS Discovery]](1902), [[Nimrod (gəmi)|Nimrod]] (1908) və [[Terra Nova (gəmi)|Terra Novanın]] (1911) bütün cəhdləri uğursuz olmuşdu.{{sfn|Huntford|1979|p=527}}
 
== Nəticəsi ==
=== İlk reaksiyalar ===
[[File:Clements_Markham_-_NPG.jpg|right|250px|thumb|Tanınmış britaniyalı coğrafiyaçı Klement Markham Amundsenin plan dəyişikliyinin sərt tənqidçisi idi və norveçlinin uğuru ilə bağlı şəxsi şübhələrini dilə gətirmişdi]]
Amundsen Hobartda olarkən sabiq ABŞ prezidenti [[Teodor Ruzvelt]] və Böyük Britaniya kralı [[V Georq]] daxil olmaqla, bir çox nüfuzlu şəxsdən təbrik teleqramları aldı.Kral xüsusi olaraq Amundsenə qayıdarkən ilk gəldiyi limanın Britaniya İmperiyasının torpaqları olmasın duyduğu məmnuniyyəti bildirdi. 500 illik Danimarka və İsveç hakimiyyətindən 6 il əvvəl öz müstəqilliyini əldə edən Norveçdə qəzetlər xəbəri böyük başlıqlarda yazdılar. Milli bayraq bütün ölkə ərazisində dalğalandırılırdı. Ekspedisiyanın bütün iştirakçıları King Haakon tərəfindən ekspedisiyanı yad etmək üçün təsis edilən [[Norveç Cənub qütbü medalı]] (Sidpolsmedalyen) ilə təltif edildilər.{{sfn|Sydpolsmedaljen (Norway's South Polar medal)}} Ancaq Amundsenin bioqrafiyaçısı Roland Huntforda görə Amundsen öz taktikalarının hamısını açıq bir şəkildə bildirməmişdi. Norveçli bir qəzet Amundsenin yeni bir maşrut tapdığını və Skottun Mak-Murdo boğazından getdiyi yolu getmədiyini yazmışdı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp= 511–16}}
 
Britaniyada mətbuat Amundsenin qalibiyyətinə olan reaksiyanı məhdudlaşdırsa da, ümumi olaraq müsbət yanaşırdı. Amundsenin uğurunda maddi marağı olan Daily Chronicle and the Illustrated London News qəzetlərindəki həvəsli hesabatlardan başqa Manchester Guardian bildirirdi ki, hər hansısa bir səbəbdən olacaq danlama norveçlilərin cəsarət və əzmi sayəsində yox edilmişdi. Young Englandın oxuyucuları “Cəsur şimallıların” qazandığı şöhrətə paxıllıq etməməyə çağırdı və [[The Boy's Own Paper]] hər bir britaniyalı oğlanın Amundsenin ekspedisiya hesabatını oxumalı olduğunu dedi.{{sfn|Jones|pp= 89–90}} The Times-ın müxbiri Skottu səyahət barədə məlumatlandırmada uğursuz olan Amundsenə yüngül məzəmmət göstərdi. “Kaptan Skottan daha çox heç kim Cənub qütb tədqiqatında baş tutacaq əməkdaşlığı məmnuniyyətlə qarşılaya bilməzdi. Ancaq kaptan Amundseni bilən hər kəs onun dürüstlüyünə şübhə etmir və buna görə də, biz onun qütbə çatdığı iddiasına inanmalıyıq”.{{sfn|''The Times'', 9 March 1912|p=5}}
 
RGS-dəki yuxarı vəzifəli şəxslər məsələylə bağlı daha düşmən mövqe ortaya qoydular, ən azından şəxsi olaraq. Onlara görə, Amundsenin nailiyyəti “çirkli bir fırıldağın” nəticəsi idi. Markham Amundsenin iddiasının saxtakarlıq ola biləcəyini düşünürdü, “Həqiqəti bilmək üçün Terra Nova qayıdana qədər gözləməliyik” deyə Markham yazmışdı.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp= 511–16}} 1912-nin sonlarına yaxın Amundsen RGS-yə müraciət etdikdə cəmiyyətin rəhbəri Corc Kerzonun “itlər üçün 3 alqış” çağırışından sonra özünü təhqir edilmiş hiss etdi.{{sfn|Barczewski|p=121}} [[Ernest Şeklton|Şeklton]] Amundsenin qələbəsinə qara yaxan ittihamlara qoşulmadı və onu “bu günün, bəlkə də, ən böyük qütb tədqiqatçısı” adlandırdı.{{sfn|Huntford (''Shackleton'')|1985|p=344}} Ərinin ölüm xəbərini almadan əvvəl [[Ketlin Skott]] Amundsenin səyahətinin “çox böyük nailiyyət olduğunu” , “birini qıcıqlandıran şeyin birilərini heyrətləndirməli olduğunu” qəbul etdi.{{sfn|Huntford (''Shackleton'')|1985|p=344}}
 
=== Skott faciəsi ===
[[File:Grave_of_the_Southern_Party.jpg|right|200px|thumb|Skottun dəstəsinin qəbiri]]
Amundsen Avstraliya və Yeni Zelandiyada mühazirələr demək üçün Hobartı tərk etdi. O, daha sonra ekspedisiya hesabat yazısını bitirdiyi Buenos-Ayresə yollandı. Norveçə qayıdarkən o, kitabın nəşrinə nəzarət etdi. Daha sonra Amundsen ABŞ-da uzun bir mühazirə gəzintisinə çıxmadan əvvəl Britaniyaya səyahət etdi.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|p=525}} 1913-cü ilin fevralında [[Medison, Viskonsin]]dəViskonsində olarkən o, Skott və 4 yoldaşının 17 yanvar 1912-ci ildə qütbə çatdığı, ancaq 29 marta qədər hamısının qayıdış yolunda həlak olduğu xəbərini aldı. [[Eduard Uilson (tədqiqatçı|Uilson]], [[Henri Robertson Bovers|Bovers]] və Skottun cansız bədənləri Antarktika qışı bitdikdən sonra 1912-ci ilin noyabrında tapıldı. Amundsenin xəbərə ilk reaksiyası “Faciə, faciə” oldu.{{sfn|Preston|p=242}} Onun daha sonrakı rəsmi açıqlaması belə oldu: “Kaptan Skott arxasınca bir kişini kişi edən şərəf, səmimiyyət, cəsarət və hər şeyin rekordunu qoydu”.{{sfn|Jones|p=248}}
 
Huntforda görə, Skottun ölüm xəbəri Amundsenin nailiyyətinin kölgədə qoymuşdu.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=525–26}} Birləşmiş Krallıqda tezliklə Skottun alicənablıqla davrandığı və oyunu ədalətlə oynadığı barədə əfsanələr dolanmağa başladı. O, məğlub edilmişdi, çünki rəqibi Amundsen insanların sürdüyü xizəklərə etibar etmək əvəzinə itlərdən istifadə etmə niyyəti barədə gərçəkləri gizlədən və yenə eyni itləri ərzaq üçün doğrayan sadə bir şöhrətpərəst idi. Üstəlik, o, o vaxtın Britaniya yuxarı təbəqəsi tərəfindən əldə edə bildiyi hər şeyi azaltmaqda peşəkar kimi görülürdü.{{sfn|Barczewski|pp= 1–2}} Bu hekayə Skottun jurnallarındakı nəşrlər və onun "İctimaiyyətə mesajı" ilə dəstəkləndi. Huntford qeyd edirdi ki, Skottun ədəbi istedadı onun kozırı idi. Bu, sanki, basdırılmış çadırdan uzanan əl və alınmış intiqam idi."{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=525–26}} Bu cür olsa belə, Amundsenin adı digər tədqiqatçılar arasında hörmətlə çəkilirdi. Onun bir neçə il sonra yazılmış Terra Nova Ekspedisiyası hesabatında Skottun yoldaşı [[Apsli Çeri-Qarrard]] Amundsenin uğurunun əsas səbəbi kimi "adamların yüksək diqqətə layiq keyfiyyətlərini", xüsusilə də, onun əvvəllər bilinən maşrutu yox yeni bir yol xəritəsi izləməyindəki cəsarətini göstərirdi.{{sfn|Cherry-Garrard|p=607}}
Sətir 147:
=== Tarixi perspektiv ===
{{əsas|Amundsen və Skott ekspedisiyalarının müqayisəsi}}
[[File:Amundsen_Maud_1998-06-28.jpg|200px|left|thumb|Amundsenin son səyahət gəmisi olan [[MaudMaudun (gəmi)|Maud]]un [[Kembric körfəzi]]ndəkikörfəzindəki qalıqları]]
[[Birinci Dünya müharibəsi]]nin 1914-cü ildə başlamasıyla Amundsenin [[Şimal qütbü]]nə olan, Cənub qütb ekspedisiyası tərəfindən öncəlik olaraq qəbul edilmiş şimal qütb səyahəti 1918-ci ilin iyuluna qədər təxirə salındı. O, daha sonra Arktika sularında 7 il qalmış olan, xüsusi hazırlanmış [[Maud (gəmi)|Maud gəmisi ]]ilə yola düşdü.
Gəmi Şimal qütbü üzərindən keçməsə də, bu, ekspedisiya müddətində [[Şimal Dəniz marşrutu|Şimalşərq keçidinin]] içərisindən keçən ikinci gəmi oldu.{{sfn|Huntford (''The Last Place on Earth'')|1985|pp=532–33}} Amundsen 1923-cü ildə ekspedisiyanı tərk etdi və ömrünün qalan illərinin böyük hissəsini havadan qütb tədqiqatına həsr etdi. 1926-cı il 12 may tarixində o, [[Linkoln Elsvort]][[Umberto Nobayl]]laNobaylla birlikdə [[Norge (drijabl)|Norge drijablı]] ilə Şimal qütbünə uçdu. O və Vistinq hər iki qütbü görə ilk insanlar olaraq tarixə keçdilər.{{sfn|Fleming|pp=411–14}} Amundsen 1928-ci ildə sonrakı [[Nobayl ekspedisiyası]]nıekspedisiyasını xilas etmə əməliyyatında iştirak edərkən təyyarəsi ilə birlikdə Norveç və Şpitsbergen arasındakı dənizlərdə yoxa çıxdı. {{sfn|Fleming|p=420}}
 
Amundsenlə birlikdə qütbü görmüş 4 nəfərdən Maud səyahətindən liderlərinə müşayiət edilməsi istənildi. Byaland və Hassel təklifi qəbul etmədi, ümumiyyətlə, hər ikisi bundan sonra hər hansısa bir qütb kəşfiyyatında iştirak etmədi.{{sfn|Huntford|1979|p=496}}{{sfn|Sverre Helge Hassel}} Helmer Hanssen və Vistinq hər ikisi Mauda qoşuldu, Vistinq Amundsen ekspedisiyanı tərk etdikdən sonra səyahətin liderliyini əlinə aldı. O, həmçinin, 1936-cı ildə Framın Osloya olan son səyahətinə də kapitanlıq etdi. Fram burada muzeyə çevrildi.{{sfn|Oscar Wisting}} Yohansen Antarktidadan geri qayıtdıqdan sonra normal bir həyat qura bilmədi və qaradinməz, insanlarla münasibət qurmayan birinə çevrildi. O, öz təcrübələri və Amundsenlə olan mübahisəsi barədə müzakirə etməkdən imtina etdi və depresiya və kasıbçılıq içərisindəki bir həyata çəkildi. Yohansen 4 yanvar 1913-cü ildə Oslodakı mənzilində silahla özünü öldürdü.{{sfn|Huntford|1979|p=529}}
Sətir 157:
 
=== Çağdaş araşdırmalar ===
Amundsenin ekspedisiyasından 100 il sonra nəşr edilən bir məqalədə araşdırmaçılar çadır və bayraqların buzun 17 metr dərinliyinə və Cənub qütbündən bir dəqiqəlik<ref name=orheim>{{cite journal|last1=Orheim|first1=Olav|title=The present location of the tent that Roald Amundsen left behind at the South Pole in December 1911|journal=Polar Record|date=21 January 2011|volume=47|issue=3|pages=268–270|doi=10.1017/S0032247410000719}}</ref> ya da təxminən bir dəniz mili məsafədə basdırıldığını iddia etdi. Skottun dəstəsi 18 yanvar 1912-ci ildə çadırı tapmış və onu son görənlər olmuşdu. [[Henri Robertson Bovers]] çadırın şəklini çəksə də,<ref>{{cite web|url=https://southpoledoc.wordpress.com/2012/06/03/in-search-of-amundsens-tent/|title=In Search of Amundsen's Tent|first=|last=|date=3 June 2012|publisher=}}</ref> qütbdən qayıdarkən ölmüşdü.
 
== Qeydlər ==
Sətir 492:
== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Amundsen Expedition}}
* [https://web.archive.org/web/20111110103547/http://195.159.127.35/filesystem/2004/02/kart_sydpolen2_98.jpg Map of Amundsen's and Scott's South Pole journeys] from [[Fram Museum|The Fram Museum (Frammuseet)]] (archive link)
* [https://archive.org/search.php?query=creator%3AAmundsen%20title%3Asouth%20AND%20mediatype%3Atexts ''The South Pole: An Account of the Norwegian Antarctic Expedition in the Fram''] at [[Internet Archive]] and [[Google Books]] (scanned books original editions color illustrated)
* [http://sorpolen2011.npolar.no/no/dagbok-amundsen/ Roald Amundsens dagbok fra hans Sørpolen-ekspedisjon] (''Roald Amundsen's diary from his South Pole Expedition'') at Sorpolen 1911–2011 (Norveç dilində)
{{Portal|Coğrafiya}}