Bosfor: Redaktələr arasındakı fərq

}}</ref> Bosfor boğazı ümumi olaraq şimal-şərq və cənub-qərb istiqamətində uzanır və İstanbul şəhərini Avropa tərəfi və Asiya tərəfi (Anadolu tərəfi) olmaqla iki hissəyə ayırır. Boğazın hər iki tərəfində mövcud olan məskunlaşma ərazisi [[Boğaziçi]] olaraq adlandırılır. Bosfor boğazı [[Mərmərə dənizi]] və [[Dardanel|Dardanel boğazı]] ilə birlikdə [[Türk boğazları|Türk boğazlarının]] siyahısına daxil edilmişdir. Boğaz [[Avropa]] və [[Asiya]] qitələrini bir-birlərindən ayıran təbii sərhədlərdən biri olaraq qəbul edilir. [[1 may]] [[1982]]-ci il tarixində qüvvəyə minən [[İstanbul Liman Nizamnaməsi]]nin qərarına əsasən Bosfor boğazının şimal sərhədi [[Anadolu mayakı|Anadolu mayakını]] [[Rumeli mayakı|Rumeli mayakına]] birləşdirən xətt, cənub sərhədi isə Axırqapı mayakını [[Kadıköy]] İnciburnu mayakına birləşdirən xətt olaraq təyin olunmuşdur.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğazın sahilləri tarix boyunca müxtəlif [[sivilizasiya|sivilizasiyalar]] yaradan xalqların məskunlaşdığı ərazi olmuş, e.ə. 685-ci ildə [[Meqаrа|Meqаrаdan]] gələn [[yunanlar]]ın hal-hazırda [[tarixi yarımada]] olaraq adlandırılan ərazidə şəhər dövləti yaratması ilə inkişaf edərək böyüməyə başlamışdır.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğaz həm [[Roma İmperiyası|Böyük Roma İmperiyası]], həm [[Bizans İmperiyası|Şərqi Roma İmperiyası]], həm də [[Osmanlı İmperiyası]]nın paytaxtı olan və hal-hazırda Türkiyənin ən böyük şəhəri olan [[İstanbul|İstanbulun]] rəmzlərindən biridir. Bosfor boğazı həm şəhərin, həm də ölkənin ölkə xarici təqdimatlarında əsaslı rəmzlərindən biri kimi istifadə edilir.

Boğazın ən qədim sakinlərindən olan bizanslılar buranı Bosporos ([[Yunanca]]: Βόσπορος) adlandırırdı.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu söz inək və ya öküz mənasına verən βοῦς (bous) və yol, keçid mənasını verən πόρος (poros) sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır.<ref>{{cite web

}}</ref>. Öküz və ya inək keçidi mənasını verən Bosfor adının boğaza verilməsi yunan mifologiyasında [[Zevs|Zevsin]] İo adlı bir qıza aşiq olmağı hadisəsinə əsaslanır. Hekayəyə görə İo çaylar tanrısı İnaxın qızı idi. Baş Allah Zevs bu gözəl qızı görəndə ona aşiq oldu və həyat yoldaşı Heradan gizli olaraq onunla yatmağa başladı. Bir gün həyat yoldaşı Heraya tutulan zaman özünü buluda, İonu isə inəyə çevirir. Aldanmayan Hera inəyi ərindən hədiyyə olaraq istər. Onu Zevsdən uzaqlaşdırmaq üçün Arqos Panoptisin adlı canavarın nəzarətinə təhvil verir. Ancaq Zevs [[Hermes|Hermesi]] göndərib Arqosu öldürtdürür. Bundan sonra Hera inək halına gələn İonu narahat etmək üçün onun üzərinə milçəklər göndərir. İo milçəklərdən yaxa qurtarmaq üçün qaçanda özünü boğazın sularına atır və üzərək bu maneəni keçir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Sahilə çıxdıqda Keroessa adlı bir qız dünyaya gətirir və böyüdükdə dəniz tanrısı [[Poseydon|Poseydonla]] evlənir və Bizas adlı bir oğlan dünyaya gətirir. Bu uşaq doğulduğu yerdə öz adını verdiyi [[Bizantion]] şəhərini qurur.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu mifoloji hekayələr həm İstanbul şəhərinə, həm də boğaza adların verilməsində əhəmiyyətlidir.

Boğazın qədim dövrlərində istifadə olunan adlardan biri olan Bosporusun mənşəyi ilə bağlı başqa bir fikir, bu sözün Fosforos (Yunan dilindən: Φωσφόρος - fosforlu, işıq saçan) sözlərindən gəlməsidir. Boğaz qərb dillərində hələ də bu ad və ya fərqli formaları ilə tanınır. Qədim türk mənbələrində Haliçi bahri rum (Marmara dənizinin boğazı), Haliçi bahri qara (Qara dəniz boğazı), Haliçi Honstantiniyye (Konstantin Boğazı), Merecül bahreyn, Mecmaül bahreyn (iki dənizin qovuşduğu yer) kimi adlara rast gəlinir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Ümumiyyətlə, İstanbul coğrafiyası və Bosfor boğazı 4-cü geoloji dövrdə meydana gəlmişdir. Ancaq Bosfor boğazının necə meydana gəldiyinə dair suala cavab verə biləcək dünyada qəbul edilmiş bir fikir yoxdur. Bu günə qədər aparılan elmi araşdırmalar nəticəsində boğazın dəniz suyu ilə dolmuş buzlaq çöküntüsü olduğu düşüncəsi üstünlük təşkil edir. Buna görə eramızdan əvvəl 20000-18000 illəri arasında [[Buz dövrü]] sona çatdı və dünyanın bir çox hissəsini əhatə edən buz kütlələri əriməyə başladı. Min illər boyu davam edən ərimə nəticəsində Aralıq dənizinin suları eramızdan əvvəl 8000-7000-ci illərdə ilkin səviyyəsindən təxminən 150 metr yuxarı qalxmışdır. Dəniz səviyyəsinin bu qədər yüksəlməsi nəticəsində [[Aralıq dənizi|Aralıq dənizinin]] suları [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizini]] basmış, [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizinin]] də səviyyəsi qalxaraq [[Qara dəniz|Qara dənizə]] birləşmişdir. Boğazın dərinliyinin şimaldan cənuba doğru azalması, keçmişdə şimaldakı bu yüksəkliklərin Marmara dənizi sularına qarşı bir səd rolunu oynadığını və dəniz səviyyəsinin yüksəlməsi nəticəsində aşınmışdır.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Başqa bir fikirə görə, qədim zamanlarda boğazın olduğu yerdə böyük bir çay var idi. Buz dövrü başa çatdıqdan sonra dünyadakı buzlaqlar əridikcə bütün çaylar kimi bu çayın su səviyyəsi artaraq indiki formasını aldı.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Mərmərə dənizinin su ilə dolaraq [[Qara dəniz|Qara dənizlə]] birləşməsi hadisəsi mifologiyada bilinən və bəzi müqəddəs kitablarda yer almış Nuh tufanı ilə əlaqələndirilir. Bu mövzuda çox araşdırma aparıldı və [[2001]]-ci ildə [[Amerikalı]] tədqiqatçı Robert Ballardın tapıntıları və dəlilləri çox böyük əks-səda verdi. Tədqiqatları 2001-ci ilin may ayında "[[National Geographic]]" adlı coğrafiya [[Jurnal|jurnalında]] dərc olunmuşdur.<ref>{{cite web

}}</ref>. Robert Ballarda görə Buz dövründə Qara dəniz, münbit kənd təsərrüfatı sahələri olan böyük bir şirin su gölü idi. 12000 il əvvəl başlayan buzlaqların əriməsi ilə yaranan sular boğazın cənubundakı maneənin arxasında toplanmağa başladı. Sonda bu maneəni dəf edə bilən sular böyük bir sürətlə Qara dənizə axmağa başladı. Şirin sulu göl olan Qara dəniz duzlu dəniz suyu ilə doldu və bu müddətdə Qara dənizin suları gündə 15 sm qalxdı. Suyun səviyyəsindəki ümumi yüksəlişin 150 metrə çatdığı güman edildiyi üçün bu proses 1000 gün, yəni təxminən 3 il davam etdi. Tufan arqumentini müdafiə edən alimlərin fikrincə, münbit kənd təsərrüfatı sahələrini və gölün ətrafındakı yaşayış məntəqələrini basan bu fövqəladə suyun yüksəlişi Nuh tufanı kimi nəsildən-nəsilə ötürüldü.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Bosfor boğazı duzluluq və su istiliyi kimi fərqli xüsusiyyətlərə malik iki su kütləsinin arasında yerləşir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Qara dənizdəki duzluluq 17-18 ‰, [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizində ]] isə 35-36 ‰-dir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğazın ən duzlu hissələri Mərmərə dənizi ilə birləşdiyi bölgələr, xüsusilə [[Üsküdar]] sahilidir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğazın duzluluq dərəcəsi müəyyən nöqtələrdə aşağı olmasına baxmayaraq ümumilikdə yüksəkdir. Ən aşağı duzluluq səviyyəsi boğazın [[Qara dəniz]] ilə birləşdiyi hissədədir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bosfor boğazındakı duzluluq səviyyəsi fəsillərə görə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir. [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizindən ]]<nowiki/>boğaza axan suyun miqdarı qışda artır, bu da qışda boğazın duzluluğunu əhəmiyyətli dərəcədə artırır.<ref>{{cite book

}}</ref>. Boğazda suyunun duzluluq dərəcəsi havaların istiləşməyə başladığı aprel ayından etibarən azalmağa başlayır. Duzluluq dərəcələri iyun ayında ən aşağı səviyyədə və noyabr ayında isə ən yüksək səviyyədədir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Bosfor boğazı əsasən Aralıq dənizi iqlim xüsusiyyətlərinə malikdir. Yayda isti və quru hava, qışda isə mülayim və yağışlı olan Aralıq dənizi iqliminə əlavə olaraq, Qara dəniz iqlim xüsusiyyətləri və Balkanlar və Anadolunun kontinental iqlimi də Bosforun və ətrafındakı suyun temperaturunda təsir edir. Boğaz suyunun istiliyi əsasən hava istiliyi ilə eyni olur.<ref>{{cite book

}}</ref>.

Bosfor boğazı [[Dunay]], [[Dnepr çayı|Dnepr ]] və [[Don]] kimi üç böyük və saysız-hesabsız kiçik çaylarla bəslənən Qara dəniz suyunun tək çıxış nöqtəsidir. Qara dənizdən axaraq boğazdan keçərək Mərmərə dənizinə axan suyun illik miqdarı 660 milyard [[Kub metr|kubmetrdir.]]<ref>{{cite web

}}</ref>.

Bosfor boğazı [[Qara dəniz|Qara dənizdən ]] alçaq, [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizindən ]] isə yüksəkdə yerləşir.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Səviyyə fərqi boğazın başlanğıc nöqtəsi və son nöqtəsi arasında 40 sm-dir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Buna görə də Qara dənizdən Mərmərə dənizinə davamlı səth axıntısı var. Boğazın mərkəzi hissəsində səth axıntıları daha şiddətli olur. Xüsusilə Kandilli sahilllərindən başlayaraq cənuba qədər sürəti 5 km/saata qədər artır. Qara dəniz üzərindən keçən şimal küləkləri dövründə səth axıntılarının ən sürətli vaxtı olur. Normal şəraitdə 6-7 km/saat olan axıntı sürəti küləklərlə qidalandıqda 11-12 km/saata qədər yüksəlir.

Mərmərə dənizinin suyu Qara dəniz suyundan təxminən iki dəfə daha duzlu olduğundan bu iki dəniz arasında böyük sıxlıq fərqi var.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Daha çox duzlu olan Mərmərə dənizinin suyunun xüsusi çəkisi Qara dəniz suyunun və boğazın sularından daha yüksəkdir. Buna görə də bu iki su obyektini birləşdirən boğazda dib axıntıları meydana gəlir. Bu tip axıntı boğazın 15-20 metr dərinliyindən başlayır və dərinlik imkan verdiyi təqdirdə 45 metrə qədər enə bilər.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğazda bəzən əsas axın yolunda olan çuxurlara və əyilmələrə dolan su sahildəki axınları izləyərək əks istiqamətdə axması anaforlar yardır. Bu əyrilər dənizçilər arasında "güzgülər" də adlanır.<ref>{{cite web

}}</ref>. Əmələ gələn çuxurun miqyası və intensivliyi əsas axının gündəlik intensivliyinə mütənasib olaraq artır. Boğazın tərs axıntılarının istiqaməti, ölçüsü və intensivliyi hava şəraiti, xüsusən küləklər ilə əlaqədardır. Cənubdan əsən küləklər çox güclü olduqda, əsas axın bütün boğazı əhatə edir və şimala doğru istiqamətlənir. [[Üsküdar|Üsküdarın]] şimal buxtasında əks axıntı şimal-şərq istiqamətində dar bir xətlə axır. "Bəylərbəyi" rayonunun şimal-şərqindəki bayırda, "Vaniköydəki" körfəzdə, "Anadoluhisar"ında və İstinye və Bebek körfəzlərinin xarici hissələrində qısa əks axıntılar var.

Bosfor boğazındakı səth axıntıları güclü küləklərin yaratdığı əks axıntılar istisna olmaqla, əsasən şimaldan cənuba doğru olur. Boğazdakı ən çox rast gəlinən qəzalardan biri manevr edərkən axıntıların qarşı zolağa atması ilə sürətinin tənzimləyə bilməyib sahilə çırpılmasıdır. Boğazda qəzaya uğramış gəmilər əsasən Qara dənizdən gələn gəmilər olur. Bunun səbəbi isə məhz bu axıntılardır. Axıntılara qarşı vaxtında və yerində müdaxilələr olmadıqda, gəmilərin sahilə, hətta sahildən 10 metr kənarda olan boğazdakı evlərə belə çırpılması müşahidə olunmuşdur.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğaz [[Qara dəniz]] və [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizini]] birləşdirən 29,9 km uzunluğunda bir su yoludur. Boğaz beynəlxalq nəqliyyat suları ilə müqayisədə çox dar və əyri bir quruluşa malikdir. Boğazın iki tərəfinin ən yaxın nöqtəsi "Anadoluhisarı" ilə "Rumelihisarı" arasındakı 698 metrlik hissəsidir. Ən dərin yer "Bebek" və "Kandilli" rayonları arasında 120 metr, ikinci dərin yer isə "Arnavutköy" və "Vaniköy" arasında 106 metrdir. Suyun orta dərinliyi 60 metrdir. Dərinlik cənubdan şimala doğru artır.<ref>{{kitab3

}}</ref>.

Boğazın girintili-çıxıntılı quruluşu, demək olar ki, hər bölgədə özünü göstərir. Boğazın 12 kəskin bucağı var. Boğazın bu əyri quruluşuna görə su yolunun uzunluğu və sahil uzunluğu eyni deyildir. Sahil uzunluğu Avropa tərəfi boyunca 55 kilometr, Anadolu tərəfdə isə 35 kilometrdir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğazın sahillərində geniş düzənlik yoxdur. Dəniz bitdikdən bir neçə metr sonra dik təpələr başlayır. Boğazın Avropa tərəfindəki düzən sahələrin çoxu dənizi doldurmaqla əldə edilib. Boğazın ətrafında hündürlüyü 100 metrdən çox olmayan çoxlu kiçik təpələr var. Sahildə ən yüksək təpə hündürlüyü 252 metr olan "Büyük Çamlıca" təpəsidir, digər hündür təpə isə hündürlüyü 216 metr olan "Küçük Çamlıca" təpəsidir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Bosfor boğazındakı və ətrafındakı iqlim tipi Aralıq dənizi iqlimidir. Quru və tropik hava kütlələri səbəbindən yay isti olur. Ancaq yaylar Türkiyənin qərbində və cənubunda olduğu qədər şiddətli və uzunmüddətli deyil. Qış vaxtaşırı isti və ya soyuq ola bilər, boğazın bəzi yerlərində boy və bitki örtüyü kimi amillər səbəbi ilə iqlim xüsusiyyətlərində dəyişikliklər müşahidə edilə bilər. Boğazdakı orta illik temperatur 13,6 °C ilə 13,9 °C arasında dəyişir.<ref>{{cite book

}}</ref>. İl ərzində düşən yağıntının orta miqdarı 672 mm ilə 745 mm arasındadır. Boğaz ətrafında nisbi rütubət isə 70-80% arasında dəyişir ki, bu da [[Türkiyə|Türkiyədə]] görülən ən yüksək rəqəmdir. Bəzən qütb hava kütlələrinin təsiri ilə boğazda və ətrafında qarlı günlər ola bilər.<ref>{{cite book

}}</ref>.

Boğazın ətrafında soyuq hava səbəbi ilə [[Şaxta|şaxtalar]] olsada, duzluluq, axıntılar, gəmilərin hərəkəti nəticəsində boğaz sularında donma müşahidə olunmur. Bununla belə, yaxın keçmişdə qış mövsümündə boğazda böyük buz örtükləri üzürdü. Xalq arasında "boğazın donması" kimi adlandırılan bu keçmiş hadisədə şaxta o qədər çox olmuşdur ki boğazın səthi tamamilə buzla örtülmüşdür. Bu buz kütlələri Avropanın daxili hissələrindən keçən və [[Qara dəniz|Qara dənizə]] tökülən çaylar vasitəsilə [[Boğaz|boğaza]] yığılır. Soyuq keçən qışlarda donmuş [[Çay|çaylardan]] qopan buz parçaları [[Qara dəniz|Qara dənizdə]] üzərək boğaza daxil olur. Yığılmış buz [[İstanbul|İstanbuldakı]] soyuq havanın da təsiri ilə bir-biri ilə birləşərək üzərində insanların gəzə biləcəyi qalınlığa çatır.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğazın Mərmərə dənizinə qovuşduğu bölgədə, Salacak sahilindən təxminən 100 metr məsafədə yerləşir. Bəzi mənbələrdə bu adadakı ilk tikilinin boğazdakı nəqliyyata nəzarət etmək istəyən Afinalı bir komandir tərəfindən tikilən nəzarət məntəqəsi olduğu deyilir.<ref>{{kitab3

}}</ref>. [[Qız qülləsi (İstanbul)|Qız qülləsi]] texniki baxımdan bir [[Mayak|mayak]] olduğundan, [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı ]]<nowiki/>dövründə mayak idarəsinin rəhbərliyi altında idi. 1945-ci ildə [[Respublika|respublika]] dövründə Liman müdirliyi tərəfindən alındı. Son olaraq 1982-ci ildə Türkiyə Dənizçilik idarəsinin rəhbərliyinə verildi və müvəqqəti olaraq anbar kimi istifadə edildi. 2000-ci ildə [[Sahibkar|sahibkara]] icarəyə verildi və [[Restoran|restoran]] kimi fəaliyyətə başladı. Qız qülləsi [[İstanbul]] sənətinin ən vacib elementlərindən biridir. [[Qüllə|Qülləyə]] nəqliyyat hər gün müəyyən vaxtlarda "Salacak" və "Kabataş"dan təmin edilir.<ref>{{kitab3

}}</ref>.

[[Qalatasaray adası]] və ya rəsmi adı ilə Kuruçeşme adası Bebek sahillərindən 165 metr məsafədə yerləşir.<ref>{{cite web

}}</ref>. 1872-ci ildə Sultan Əbdüləziz tərəfindən Sarkis Balyana hədiyyə edilən ada bir müddət Sarkis bəy adası kimi adlandırıldı. Osmanlı dövründə məşhur rəssam Ayvazovskinin qaldığı ada 1914-cü ildən bu yana kömür anbarına çevrildi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bir müddət sonra şəhər bərə xətlərinə yanacaq verən bir məkana çevrildi. 1957-ci ildə Qalatasaray İdman Klubunun prezidenti Sadık Gız, adanı 150 TL-yə satın aldı və digər üzvlərin xidmətinə verdi.<ref>{{cite web

}}</ref>. 1957-1968 illəri arasında Qalatasaray İdman Klubu Su Polo şöbəsinə təyin edildi. 2006-cı ildə əyləncə və restoran sahibi Mehmet Koçarslana 3 il müddətinə icarəyə verildi. Sahibkar adadakı obyektləri "Suada" adlandırdı.

Boğazın sahilindəki ilk yaşayış məskəni, eramızdan əvvəl 685-ci ildə [[Meqаrа|Meqаrаdan]] gələn yunanların yarımadaya gəlişi ilə quruldu. Bu qəsəbənin dəfələrlə adı dəyişilmişdir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bundan sonra hazırda Kadıköy adlanan ərazinin mərkəzində yerləşən Kalkedon şəhərinin qurulması baş verdi.<ref>{{cite web

}}</ref>. [[Üsküdar]] rayonunun yerləşdiyi ərazidə qurulan Skutari şəhəri boğazın ən qədim yaşayış məskənlərindən biridir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğaz, ilk əsrlərdə [[Qara dəniz]] sahillərində qurulan koloniyalara çatmaq baxımından əhəmiyyətli su yolu idi. Eramızdan əvvəl 493-cü ildə [[Skiflər|Skif]] səfərinə çıxan Fars imperatoru [[I Dara]] yüzlərlə gəmini yan-yana qoyaraq üzən körpü meydana gətirmiş və boğazı keçmişdir. [[Şərqi Roma İmperiyası]] qurulanda, bu üç şəhər istisna olmaqla boğazın sahillərində əhəmiyyətli bir yaşayış məskəni yox idi və insanlar kiçik sahilyanı kəndlərdə yaşayaraq balıq ovu ilə məşğul olurdular.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğaz ətrafındakı əhali çoxaldıqca və şəhərlər böyüdükcə boğaz əhəmiyyət qazanmağa başladı. Xüsusilə [[Mərmərə dənizi]], Bosfor boğazı, Qızıl Buynuz buxtası ilə əhatə olunan və güclü divarlarla qorunan [[Konstantinopol]]şəhəri bölgədə vacib yer tuturdu.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Şərqdəki müsəlmanların bura gəlmələri ilə boğaz və sahilləri dövrün çox qütblü dünyasında əsas əhəmiyyətə sahib oldu.

Bu dövrdə [[katolik]] [[Avropa]], müqəddəs hesab edilən [[Qüds]] şəhərini ələ keçirmək üçün müsəlmanlara qarşı yürüşlər təşkil etdi. [[1204]]-cü ildə [[Konstantinopol]] üzərində edilən dördüncü yürüçdə katoliklər [[Pravoslav|pravoslavlığın]] mərkəzi olan bu şəhəri və ətrafını ələ keçirdilər və Katolik Latın imperiyasını qurduqlar.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu hadisədən sonra Konstantinopol və Bosfor boğazı 57 il Latın imperiyasının hakimiyyəti altında qaldı.<ref>{{cite web

}}</ref>. Zaman-zaman ərəblər və bolqarların da yürüşlər təşkil etdiyi [[Konstantinopol|Konstantinopola]] XV əsrdən etibarən türklər yürüşlər təşkil etməyə başladılar.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu hücumlardan geniş şəkildə edilən ilki [[1422]]-ci ildə [[II Murad|Sultan II Muradın]] komandanlığı altında [[Bizans imperiyası|Bizans imperiyasına]] etdiyi yürüş oldu. Şəhəri ələ keçirmək üçün edilən bu mühasirə Osmanlı İmperiyasındakı daxili qarışıqlıq səbəbiylə türklər üçün uğursuzluqla nəticələndi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Konstantinopolun süqutu [[1453]]-cü ildə [[II Mehmed|Fateh Sultan Mehmedin]] hücumu ilə reallaşdı.<ref>{{cite web

}}</ref>. [[II Mehmed|Fateh Sultan Mehmed]] şəhəri ələ keçirmək üçün əvvəlcə boğazın ətrafındakı bölgələri ələ keçirdi, sonra isə buradakı mövcud qalaları gücləndirdi. Boğazın ən dar nöqtəsində [[İldırım Bəyazid]] tərəfindən inşa etdirilən divarın qarşısında yeni qala tikdirdi. "Rumeli Hisarı" və "Anadolu Hisarı" deyilən bu tikililər bu gün də qalmaqdadır.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Konstantinopolu fəth etmək fikri ilə əvvəlcədən hazırlıq görən Osmanlı sultanları əvvəlcə boğaz ətrafındakı ərazini fəth etdilər və orada məskunlaşma siyasətini həyata keçirdilər. Bu dövrdə ilk dəfə boğaz ətrafında türk kəndləri quruldu.<ref>{{kitab3

}}</ref>. 29 may [[1453]]-cü ildə 53 günlük Konstantinopolun mühasirəsi nəticəsində şəhər ələ keçirildi və yeni kəndlər qurulmağa başladı və mövcud kəndlərin əhalisi sürətlə artdı.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğaz 18-ci əsrdən bəri türk [[Mədəniyyət|mədəniyyətində]] və gündəlik həyatda təsirli olmuşdur. Boğaz ətrafındakı bir çox yerdə [[Osmanlı]] sultanları üçün ov sahələri, parklar yaradıldı.<ref>{{cite web

}}</ref>. Xüsusilə [[Lalə dövrü]] ərzində boğazın ən gözəl yerləri dövrün görkəmli şəxsləri tərəfindən inşa etdirilən malikanələrlə bəzəndi. Boğaz sahillərinin yay kurortu olaraq məşhur olan nöqtələrində kişi və qadınlar üçün dəniz hamamları adlanan ayrı çimərliklər açıldı və boğazda gecələr ay işığında qayıqlarla gəzinti dəb halını aldı.<ref>{{cite book

}}</ref>.

Boğaz 19-cu əsrdə də qazandığı əhəmiyyətini qorudu. Bu dövrün ən görkəmli ələmətləri boğaza baxan təpələrdə qurulmuş bağlar, parklar və sahil saraylarıdır.<ref>{{cite web

}}</ref>. [[Dolmabağça sarayı]], [[Bəylərbəyi sarayı]] və [[Çırağan sarayı]] bu dövrün ən məşhur tikililəridir.

Boğazın hərbi və siyasi problem olaraq yenidən ortaya çıxması 20-ci əsrdə [[Osmanlı imperatorluğu|Osmanlı İmperatorluğu]] əvvəlki səlahiyyətlərini itirdiyi zaman ortaya çıxdı.<ref>{{cite web

}}</ref>. Birinci Dünya müharibəsi zamanı bitərəflik siyasətini aparan [[Osmanlı İmperiyası]], döyüş gəmilərinin nəzarət altındakı boğazlara girməsinə icazə vermirdi, lakin [[Almaniya|Almaniyanın]] bayraqlı ''SMS Goeben'' və ''SMS Breslauya'' sığınacaq verməklə bitərəflik siyasətindən imtina etdi. Tətbiqdə isə bunu dəyişdirmək üçün gəmilər aldığını və adlarını ''Yavuz'' və ''Lesbos'' olaraq dəyişdirdiklərini bildirdi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu gəmilər Osmanlı hakimiyyətinin xəbəri olmadan boğazı keçdi və [[Qara dəniz|Qara dənizin]] şimalındakı [[Rusiya]] limanlarını tutdu. Bunun nəticəsində müharibəyə qatılan Osmanlı İmperiyası məğlub olaraq boğaz üzərindəki hakimiyyətini itirdi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Məğlub olan Osmanlı İmperiyası və qalib gələn tərəflər Mondros müqaviləsini imzaladılar və müqavilənin imzalanmasından az sonra, 13 noyabr [[1918]]-ci ildə Osmanlı imperiyasının əraziləri işğal olunmağa başladı. İlk xarici donanma bu tarixdə boğaza daxil oldu. 22 [[İngilis]], 12 [[Fransız]], 17 [[İtalyan]] və 4 [[Yunan]] gəmisindən ibarət 55 gəmili müttəfiq donanması [[Dolmabağça sarayı]] və [[Sarayburnu Atatürk Abidəsi|Sarayburnunun]] qarşısında dayandı.<ref>{{cite book

}}</ref>. Gəmilərdən çıxan əsgərlər [[İstanbul|İstanbulda]] zəruri sayılan strateji nöqtələrdə yerləşdirildi. Bir qrup əsgər və gəmilər boşaldılar və boğaz qalalarını və gəmiqayırma sahələrini ələ keçirdilər. Bu tarixdən başlayaraq [[1936]]-cı il iyulun 20-dək boğaza əvvəlcə qalib gələn dövlətlər, sonra beynəlxalq komissiya tərəfindən idarə edildi.<ref>{{cite book

}}</ref>.

Birinci Dünya müharibəsində Osmanlı İmperiyasının və müttəfiqlərinin məğlubiyyətindən sonra müvafiq olaraq [[Mudros müqaviləsi|Mudros]], [[Sevr müqaviləsi|Sevr ]] və [[Lozanna müqaviləsi (1923)|Lozanna ]] müqavilələri imzalanmışdır.<ref>{{cite web

}}</ref>. [[Mudros müqaviləsi|Mudros]] müqaviləsinə əsasən paytaxt [[İstanbul]] və əyalət əraziləri işğal edildi və [[Sevr müqaviləsi]] qüvvəyə minmədi.

[[Sevr müqaviləsi|Sevr müqaviləsi]] Türk boğazlarının [[Millətlər Liqası]] daxilində qurulacaq beynəlxalq komissiya tərəfindən idarə olunmasını nəzərdə tuturdu. Komissiya sədrləri və nümayəndələri üzv ölkələrdən seçiləcək, ancaq türklər bu [[Komissiya|komissiyaya]] sədrlik edə bilməyəcəkdilər.<ref>{{cite web

}}</ref>. Sevr müqaviləsi yerinə yetirilmədiyi üçün boğazlarla bağlı bu müddəalar qüvvəyə minmədi. Bu dövrdə türklərin müqavimət hərəkatı başladaraq müstəqillik qazanması nəticəsində [[Türkiyə Respublikası]] quruldu. [[Lozanna müqaviləsi (1923)|Lozanna müqaviləsi]] qazanan dövlətlərlə yeni [[türk]] dövləti arasında bağlandı. Bu sazişdə Türkiyənin beynəlxalq sahədə bir çox diplomatik qazancları olsa da boğazların suverenliyi tam olaraq Türkiyə tərəfinin xeyrinə nəticələnməyən ən əhəmiyyətli mövzulardan biri idi.

Sevr müqaviləsi ilə təsis edilə bilməyən beynəlxalq komissiya Lozanna müqaviləsi əsasında yaradıldı, lakin bu dəfə komissiyaya [[Türkiyə]] tərəfindən seçilmiş adam sədrlik edəcəkdi. Boğazların bütün ticarət gəmiləri üçün açıq olması nəzərdə tutulurdu və [[sülh]] dövründə döyüş gəmilərinin boğazlardan sərbəst keçməsinə icazə verilirdi. [[Müharibə]] dövründə Türkiyə bitərəfdirsə boğazlardan keçişlərə maneə törətməyəcək, əgər müharibəyə qatılmışsa qarşı dövlətlərin gəmilərinə istədiyi şəkildə müdaxilə edəcək. [[Müharibə]] dövründə bitərəf dövlətlərin ticarət gəmiləri yardım aparmırsa yenə də boğazlardan sərbəst keçə bilərdilər. Boğaz ətrafındakı kritik nöqtələr tərksilah ediləcəkdi.<ref>{{cite web

}}</ref>.

}}</ref>. Görüşlər zamanı Türkiyəni dövrün xarici işlər naziri Tofiq Rüştü Aras, [[London]] səfiri [[Əli Fəthi Okyar]], [[Paris]] səfiri Suad Davaz, Baş qərargah ikinci rəisi [[Asım Gündüz]] və Türkiyənin [[Millətlər Cəmiyyəti]] nümayəndəsi Necmettin Sadakın da daxil olduğu 24 nəfərlik nümayəndə heyəti təmsil edirdi.<ref>{{cite book

}}</ref>.

Türkiyə tərəfi gəmilərin keçmə azadlığına qarşı çıxmadı, əksinə hərbi gəmilərin keçidi zamanı milli təhlükəsizliyi təmin etmək üçün səlahiyyət istədi. Qara dənizə girən döyüş gəmilərinin sayına və Qara dəniz sularında qalma müddətinə məhdudiyyət gətirilməsi də Türkiyənin istəkləri arasında idi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Türkkiyə tərəfinə boğazlar üzərində tam suverenlik bəxş edən bu tələblər, Qara dəniz sahillərindəki digər ölkələrin maraqlarına uyğun olduğu üçün bu ölkələr tərəfindən dəstəkləndi. Səlahiyyətlərin komissiyada qalmasını istəyən Birləşmiş Krallığın təyziqləri nəticəsiz qaldı və imzalanan Montrö Boğazlar müqaviləsi ilə Türkiyə təhlükəsizlik mövzularında boğaz üzərində tam səlahiyyətli oldu.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğazların suverenlik haqqı [[Türkiyə|Türkiyəyə]] verildikdən qısa müddət sonra [[İkinci Dünya müharibəsi]] baş verdi. Müharibənin sonuna qədər bitərəf qalan [[Türkiyə]] əlaqədar müqavilələr və sazişlər əsasında boğazları bütün müharibə edən ölkələrin döyüş gəmilərinə bağlı saxladı.<ref>{{cite book

}}</ref>. Türkiyəni Alman və İtalyan döyüş gəmilərini ticarət gəmisi sayaraq boğazlardan Qara dənizə daxil olmasına icazə verməkdə günahlandıran [[SSRİ]] Türkiyəyə nota verdi. Boğazların Qara dəniz sahili ölkələr tərəfindən idarə olunması dəyişikliyini istədi, lakin [[Amerika Birləşmiş Ştatları]] və [[Böyük Britaniya]] Türkiyənin etirazlarını dəstəklədi və [[SSRİ|SSRİ-nin ]] təklifi masada qaldı.

Türkiyə boğazalarda [[İkinci Dünya müharibəsi|İkinci Dünya müharibəsindən]] sonra təhlükəsizlik təhdidi olaraq qiymətləndirilən hər hansı bir hadisə yaşamadı, lakin xüsusilə son 50 il içində boğazlardan keçən və maye yanacaq daşıyan gəmilərin etdiyi qəzalar səbəbiylə boğaz ətrafı zərər gördü.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğazlarda suverenlik və döyüş gəmilərinə bağlanmaq mövzuları [[2008]]-ci ildə [[Cənubi Osetiya]] müharibəsi zamanı yenidən canlandı. [[Gürcüstan|Gürcüstana]] humanitar yardım aparmaq məqsədiylə [[NATO]] adına "USNS Comfort" və "USNS Mercy" adlı [[ABŞ]] döyüş gəmilərinin boğazlardan keçməsi Türkiyədə Montrö Boğazlar müqaviləsinin pozulduğu mövzusunda hərarətli müzakirələrə səbəb oldu.<ref>{{cite web

}}</ref>. Xarici ölkələrin döyüş gəmilərinə bağlı olan boğazlarda xüsusi günlərdə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin bayram tədbirləri həyata keçirilir. [[Freqat|Freqatlar]], sualtı qayıqlar və hücum gəmiləri Qələbə və Kabotaj bayramlarında simvolik top atışları ilə boğazdan keçir.

Bosfor boğazı [[Türkiyə|Türkiyədən]] başqa [[Qara dəniz|Qara dənizə]] çıxışı olan [[Bolqarıstan]], [[Gürcüstan]], [[Rumıniya]], [[Rusiya]] və [[Ukrayna]] üçün [[Aralıq dənizi|Aralıq dənizinə]] və digər dənizlərə çıxmağın tək yoludur. [[Baltik dənizi]] və [[Şimal Buzlu okean]] sahili olan [[Rusiya]] istisna olmaqla, digər ölkələr üçün alternativ bir yol yoxdur. Boğazlar üzərindəki suverenlik Türkiyədən başqa bu sahilyanı ölkələr üçün də əhəmiyyətli mövzudur. [[Avropa]] və [[Asiya]] qitələrini ayıran təbii sərhədlərdən yalnız biri olsa da, ən çox tanınan Bosfor boğazıdır. Bunda [[iqlim]] və coğrafi şərtlər baxımından əlverişli bölgə olduğundan, əsrlər boyu yaşayış məntəqəsi olmağının böyük rolu var. Bosfor boğazı sahilindəki qədim İstanbul şəhəri Bizans, Latin və Osmanlı İmparatorluqlarının paytaxtı olmuşdur, bu gün isə [[Türkiyə Respublikası|Türkiyə Respublikasının]] iqtisadi və mədəni baxımdan ən əhəmiyyətli şəhəridir. Boğazın böldüyü İstanbul şəhəri dünyanın az sayda qitələrarası şəhərlərindən biridir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Türkiyənin Montrö Boğazlar müqaviləsinə uyğun olaraq boğazlardan keçən gəmilərdən keçid ödənişi almaq hüququ olmasa da hərbi olaraq geniş səlahiyyətlərə malikdir. Bu gün Bosfor boğazının sahillərində Boğaz Komandanlığı yerləşir və Komandanlığa bağlı hərbi gəmilər boğaz sularında lövbər salır.

Keçmiş əsrlərdən bəri əhəmiyyətini hər zaman qoruyan boğazın ilk suverenliyini Afinalı dövlət xadimi və komandiri Alkibiades tərəfindən təmin edildiyi danışılır. Alkibiades Qız Qülləsinin yerləşdiyi adada gömrük binası kimi xidmət edən bir tikili tikdirdi və boğaz ərazisindən keçən gəmilərdən vergi aldı. Bizansın hakimiyyəti dövründə boğazdan keçmək üçün alınan vergilər dövlət üçün mühüm gəlir mənbəyi oldu. Qara dəniz, Bosfor boğazı və [[Mərmərə dənizi|Mərmərə ]] dənizinin kəsişməsində bir yarımadada yerləşən İstanbul şəhəri əsrlər boyu ən güclü mühafizə olunan və ələ keçirilməsi ən çətin olan şəhərlərdən biri olmuşdur.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Osmanlı dövründə boğazın suverenliyini əldə etmək üçün ətraf ərazilər ələ keçirildi və boğazdan istifadə edən gəmilərdən vergi yığıldı. İstanbulun mühasirəsindən əvvəl boğazın ən dar nöqtəsində Anadolu və Rumeli qalaları inşa edildi və boğaza nəzarət təmin edildi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Şəhərin ilhaqından qısa müddət sonra Osmanlı İmperatorluğunun Dardanel və Bosfor boğazları limanlarından əldə etdiyi ümumi gəlir 42 min qızıl ətrafında idi. Şərq-qərb istiqamətində ən sıx ticarət yolları bu dövrdə İstanbuldan keçirdi. Bu dövrdə boğazdan gəmilər keçən zaman gəmilərdən minimum 300 sikkə və piyadalar üçün gediş haqqı adambaşına üç sikkə toplanırdı.<ref>{{kitab3

}}</ref>.

Yarandığı andan başlayaraq sürətli inkişaf edən şəhərlər içində [[Bizantion]] var idi. Bizans dövründə müxtəlif ölçülü bir çox kənd var idi, xüsusən də boğazın Avropa tərəfində. Bu kəndlərdə yaşayan insanlar balıqçılıq və qismən əkinçiliklə məşğul olurdular.<ref>{{kitab3

}}</ref>.

İstanbulda türklərin yayılması ilə ilk türk kəndləri quruldu.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Konstantinopol ələ keçirildikdən sonra bölgədəki türk əhalisi çoxlmağa başladı. Boğaz sahilindəki ilk türk qəsəbəsinin [[Sultan Süleyman Qanuni|Sultan Süleyman Qanuninin]] hakimiyyəti dövründə qurulduğu məlumdur. Buradakı ilk türk tikilisi [[1540]]-cı ildə İstinyedə Süleymanın qızı Neslişah Sultan tərəfindən inşa edilən bir kompleks idi.<ref>{{kitab3

}}</ref>. 18-ci əsrdə [[Lalə dövrü]] boyunca [[İstanbul|İstanbulun]] görkəmli ailələri boğazın kənarında yay sahil evləri tikdirməyə başladılar.<ref>{{cite web

}}</ref>. Osmanlı dövründə boğaz sahilində qeyri-müsəlman əhali olduqca yüksək idi.

Respublika dövründə sürətli sənayeləşmə prosesinə girən İstanbula daxili köç davamlı şəkildə artdı.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Maddi baxımdan daha yaxşı olanların əksəriyyəti boğaz sahillərinə üstünlük vermişdi. [[1950]]-ci illərdə boğaz sahillərində sürətli şəkildə gecəqondular tikilməyə başladı. Bu urbanizasiya sahələrinin bəziləri sonradan müxtəlif lüks binalar və villalarla əvəz olundu. [[1973]]-cü və [[1988]]-ci illərdə iki asma körpü İstanbulda və boğazın sahillərində məskunlaşmağa təşviq edən əsas amil oldu.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğazın sahilindəki rayonlar və kəndlər böyüdü və bir-birinə birləşdi. Boğazın hər iki tərəfini əhatə edən bu şəhər sahəsi qədim zamanlardan bəri "Boğaziçi" adlandırılırdı.

Bu gün "Boğaziçi"ndə 7 rayon var.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bunlar: Avropa tərəfində [[Fateh]], [[Bəyoğlu]], [[Beşiktaş]] və [[Sarıyer]], [[Anadolu]] tərəfdə isə [[Kadıköy]], [[Üsküdar]] və [[Beykoz|Beykozdur]].<ref>{{cite web

}}</ref>. Sahil xəttində [[Avropa]] tərəfində Ahırkapı, Karaköy, Fındıklı, Kabataş, Dolmabahçe, Akaretler, Beşiktaş, Çırağan, Ortaköy, Kuruçeşme, Arnavutköy, Bebek, Rumelihisarı, Baltalimanı, Emirgân, İstinye, Yeniköy, Tarabya, Kireçburnu, Büyükdere, Sarıyer, Rumelikavağı səmtləri, [[Anadolu]] tərəfdə isə Salacak, Üsküdar, Kuzguncuk, Beylerbeyi, Çengelköy, Vaniköy, Kandilli, Anadoluhisarı, Kanlıca, Çubuklu, Paşabahçe, Beykoz, İncirköy ve Anadolukavağı səmtləri yerləşir. "Boğaziçi"ndəki daşınmaz əmlak qiymətləri İstanbul ortalamasından yuxarıdır və xüsusən də malikanələrin qiymətləri yüz milyon dollardan yuxarı ola bilər.<ref>{{cite web

}}</ref>.

}}</ref>. [[Osmanlı]] dövründə sahillərdə inşa edilmiş malikanələr "Boğaziçi" memarlığının ən görkəmli nümunələrindən biri oldu. Boğazın hər iki sahilində əsrlər boyu tikilmiş malikanələrin ümumi sayı bu gün 360-a çatır.<ref>{{cite web

}}</ref>. Yaşayış binalarının ən vacib xüsusiyyəti lebiderya, yəni dənizkənarı yaşayış yerləri olsa da bəzi malikanələr yaşayış sahələri və bələdiyyə tərəfindən geri çəkilərək dənizdən qismən uzaqlaşdırılıb.<ref>{{cite web

}}</ref>. Günümüzə qədər böyük əksəriyyəti hələ də qədim görkəmlərini qoruyan malikanələr həm [[İstanbul]] şəhərinin, həm də [[Türkiyə|Türkiyənin]] ən bahalı daşınmaz əmlakları içərisində yer alırlar.<ref>{{cite web

}}</ref>. "Boğaziçi" malikanələrinin dəyərləri ən yüksək olanlar arasında Hasip Paşa malikanəsi, Muhsinizade malikanəsi, Ahmet Fethi Paşa malikanəsi, Tophane Müşiri Zeki Paşa malikanəsi, Kıbrıslı malikanəsi, Tahsin Bəy malikanəsi, Kont Ostrorog malikanəsi, Şehzade Burhaneddin Efendi malikanəsi, Zarif Mustafa Paşa malikanəsi və Nuri Paşa malikanəsi vardır.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Osmanlı malikanələrinin memarlıq xüsusiyyətləri sahiblərinin sosial təbəqəsinə görə dəyişirdi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Malikanələr əsasən 2 və 3 mərtəbəli olaraq tikilib. Müsəlman olmayanların malikanələrinin rəngləri əsasən tünd rənglər olardı.<ref>{{cite web

}}</ref>. Son illərdə bu rəng ənənəsi dəyişmiş, Boğaziçi malikanələri rəngarəng boyanmışdır. Ümumiyyətlə balkon elementləri olmayan malikanələrdə bunun əvəzinə geniş pəncərələrdən istifadə olunurdu və bütün malikanələrdə malikanələri simvolizə edən çiçək bağçaları var.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Osmanlı dövründə saray əhli də "Boğaziçi"ndə bir çox binalar inşa etdirdi. Zaman-zaman Sultan və yaxınlarının istifadə etdiyi ən diqqət çəkən tikililər: [[Dolmabağça sarayı]], [[Çırağan sarayı]], [[Küçüksu sarayı]], [[Beykoz sarayı]] və [[Adilə Sultan Qəsri|Adilə Sultan Qəsridir]]. Qalatasaray Universiteti, [[Misir]] konsulluğu, Sakıp Sabancı muzeyi kimi tarixi binalar "Boğaziçi"nin ən məşhur memarlıq nümunələrindəndir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

İstanbulda göydələnlərin artması səbəbindən "Boğaziçi"nin strukturunda böyük dəyişikliklər baş verdi. Bu mövzuda ən böyük narazılıq [[Dolmabağça sarayı|Dolmabağça ]] və Gümüşsuyu rayonları arasında yerləşən və xalq arasında ''Gökkafes'' olaraq adlandırılan Süzer Plazanın inşası ilə əlaqədar oldu.<ref>{{cite web

}}</ref>. Göydələnin tikintisi [[1987|1987-ci]] ildə başlamış və illərlə davam etmiş, nəhayət 2001-ci ildə başa çatmışdır. Bu dövrdə müxtəlif insanlar və qurumlar şəhər planlaşdırmasına zidd olduğu üçün etiraz etdilər. Müasir binaları və göydələnləri ilə məşhur olan İstanbulun iki bölgəsi Maslak və Leventdəki binalar Boğaziçidən coğrafi olaraq uzaq olsa da, boğazın fərqli nöqtələrindən görünə bilər və eyni zamanda İstanbul görkəmini pozduğu üçün tənqid olunur.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bundan başqa boğaz görkəminə birbaşa təsir etməyən Ulus və Akatlar kimi bölgələrdə boğazsa baxan hündürmərtəbəli binalar var.

Boğazdakı ekoloji problemlər sahildəki yaşayış məntəqələri böyüdükcə artdı. Bu gün [[Qara dəniz]] və [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizindən]] gələn çirkab su və üzən məişət tullantıları və boğazın sahilindəki bölgələrdən axan çirkab suları ilə birlikdə boğazdakı çirklənmə həddən artıq yüksəkdir. Avropadan keçən və suları Qara dənizə tökülən [[Dunay]], [[Don]] və [[Dnepr]] kimi böyük çaylar da keçdikləri ölkələrdən atlan tullantıları yığaraq dənizə gətirir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu tullantılar axıntılar vasitəsilə əvvəlcə boğaza, daha sonra boğazdan keçməklə [[Mərmərə dənizi|Mərmərə dənizinə ]] keçir. Boğaza daxil olan tullantılar, xüsusən boğazın çuxurlarında toplanır və görünən çirklənmənin əsas elementinə çevrilir. Boğazın sahillərindəki kafelər, körfəzlərdə lövbərlənmiş qayıqlar və yaxtalar da boğazın çirklənməsində rol oynayır. Boğazın çirklənməsində başqa bir vacib amil "Boğaziçi" bölgələrindən kanalizasiya tullantılarının təmizlənmədən [[Dəniz|dənizə]] axıdılmasıdır.

[[1966]], [[1979]], [[1982]], [[1994]], [[1999]] və [[2004]]-cü illərdəki boğazda baş vermiş tanker qəzalarında on minlərlə ton yanacaq boğaza axmışdır. 1979-cu ildən bəri qəzalar və ya nasazlıqlar nəticəsində batan 28 gəmidən 11-i yanacaq daşıyan tankerlərdir.<ref>{{cite web

}}</ref>. [[İstanbul Texniki Universiteti|İstanbul Texniki Universitetinin]] Ətraf Mühit Mühəndisliyi bölməsinin laboratoriyalarında edilən müayinələr nəticəsində normalda 2 ml olmalı olan Tarabyadan götürülmüş nümunələrdə 3,8 ml, Emirgandan götürülmüş nümunələrdə 2,8 ml olmuşdur.

[[Qara dəniz]] və [[Mərmərə dənizi]] arasında təbii bir dəhliz rolunu oynayan boğaz iki fərqli ekosistem arasında yerləşir və zəngin biomüxtəlifliyə malikdir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Atlantik okeanından Qara dənizə gələn köçəri pelagik balıqlarının etdiyi köç balıqçılar arasında anavaşya deyilir. Qışa yaxın, hava soyumağa başlayanda, bu balıqlar boğazdan keçərək Mərmərə dənizinə, sonra yenidən Aralıq dənizinə və [[Atlantik okean|Atlantik okeanına]] qayıdır. Qara dəniz sularından boğazlar vasitəsilə balıqların ayrılmasına katavaşya da deyilir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu dövrlərdə boğaz balıq növlərinin qidalanması və çoxalması üçün vacib mərkəzdir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Son illərdə boğaz ekosistemində görülən balıq növləri boğazda suyun çirklənmənin artması səbəbindən xeyli dərəcədə azalıb. İstanbul Su və Kanalizasiya İdarəsi tərəfindən hazırlanan məlumatlara görə [[1970]]-ci illərin sonlarında boğazda yaşayan balıq növləri 60 olub, lakin boğazdakı ətraf mühitin pisləşməsi səbəbindən bu gün bu say 20-yə qədər azalmışdı.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğazda müxtəlifliyi baxımından təhlükədə olan və qorunmalı olan 33 dəniz bitkisi və heyvanı var. İstanbul, eyni zamanda dərin bir mədəniyyətə və tarixə sahibdir. [[YUNESKO]]-nun [[1972]]-ci il tarixli Ümumdünya mədəni və təbii irsinin qorunması haqqında Konvensiyası təbii əraziləri nəzərə alınmaqla [[Aralıq dənizi|Aralıq dənizində]] ümumi əhəmiyyət daşıyan 100 tarixi yerdən biri kimi seçilmişdir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

İstanbulun bitki örtüyü xüsusilə boğaz və Qara dəniz sahillərində cəmləşir, boğazda görülən bitkilər Aralıq və Qara dəniz iqlimləri arasında bir keçid olduğunu göstərir. Daxili hissələrdə sıx meşələrə rast gəlinir, sahilə və yaşayış məntəqələrinə yaxın ərazilərdə pozulmuş meşələr və yalançı formasiyalar görülür. Boğazda ən çox görülən ağac növləri şabalıd, palıd, qarağat, cökə, akasiya və [[göyrüş|göyrüşdür]]. Həmçinin [[dəfnə]], [[saqqız ağacı]] və [[itburnu]] kimi bitkilər də var.<ref>{{cite book

}}</ref>.

Nəqliyyat, iki qitəni əhatə edən və boğaz ilə bölünən İstanbulun ən vacib məsələlərindən biridir. Avropa tərəfi daha çox əhaliyə, habelə əhəmiyyətli və tarixi rayonların, bir çox şirkət və dövlət qurumlarının qərargahına sahibdir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bu səbəblə [[1973]]-cü ildə inşa edilən Boğaziçi körpüsü və [[1988]]-ci ildə inşa edilən Fatih Sultan Mehmet körpüsü ilə İstanbulun iki tərəfi arasında təxminən 2 milyon insan ictimai nəqliyyat və xüsusi nəqliyyat vasitələri ilə istifadə edirlər.<ref>{{cite web

}}</ref>. Sərnişin daşımalarına əlavə olaraq, boğaz üzərindəki körpülər ticarət məhsullarının daşınması üçün də vacibdir. Bu körpülər yalnız Türkiyənin daxili ticarəti üçün deyil, bütün [[Avropa]] və [[Asiya]] ölkələri arasındakı ticarət üçün ən qısa yoldur.

Boğazdakı tranzit iki hissəyə bölünür: [[Asiya|Asiyadan]] [[Avropa|Avropaya]] qurudan və Qara dənizdən Mərmərə dənizinə dəniz yolu ilə. Yük gəmiləri, yanacaq daşıyan tankerlər İstanbul Liman Qaydalarının müddəalarına əsasən dayanmadan boğazdan keçir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Körpülərdə müəyyən keçidlər üçün bəzi məhdudiyyətlər və qaydalar mövcuddur. Yük maşınları, şəhərlərarası avtobus və digər ağır nəqliyyat vasitələri Fatih Sultan Mehmet körpüsündən istifadə edərkən Boğaziçi körpüsü əsasən şəhər nəqliyyatında istifadə olunur.<ref>{{cite web

}}</ref>. Hər gün IETT-yə qoşulan on minlərlə şəxsi nəqliyyat vasitələri və sərnişin avtobusları boğaz üzərindəki iki körpüdən, xüsusən Boğaziçi körpüsündən keçir. Boğaz üzərindəki körpülərdən keçmək pulludur. Hər il orta hesabla 130 milyon nəqliyyat vasitəsi hər iki körpüdən keçir və əldə olunan gəlir 100 milyon TL-dən çoxdur. Boğazdakı iki körpüdən keçən bütün nəqliyyat vasitələrinin 89,5% -i xüsusi nəqliyyat vasitələri olduğu halda, İETT-ə qoşulmuş sərnişin avtobusları 5,5% -ni tutur.<ref>{{cite web

Osmanlı İmperatorluğu dövründən bəri boğazı körpü ilə keçmək fikri Boğaziçi körpüsünün inşasına qədər illər ərzində tez-tez gündəmə gəlmişdir. Cümhuriyyətin ilk illərində varlı bir iş adamı olan Nuri Demirağ körpü üçün fərdi layihələr hazırladı və [[1931]]-ci ildə [[San-Fransisko|San Fransiskoda]] Qızıl Qapı körpüsünü inşa edən Bethlehem Polad Şirkəti üçün bir layihə çəkdi.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Demirağın həyata keçirilməyən layihəsindən başqa, [[1951]]-ci ildə bir Alman şirkəti tərəfindən hazırlanan bir layihə də reallaşmadı.

Bu mərhələdən sonra tenderlər keçirilməyə başladı. Alınan ilk təkliflər texniki, iqtisadi və estetik baxımdan qiymətləndirilmədi. 27 may [[1960]]-cı ildə hərbi müdaxilə səbəbiylə körpü layihəsi dayandırıldı. 1968-ci ildə indiki körpünün inşası üçün ''Freeman, Fox və Partners'' şirkətinin dizaynı qəbul edildi. Körpünün tikintisi isə [[ingilis]] şirkəti olan ''Cleveland Bridge and Eng. Co'' və [[Almaniya]] şirkəti ''Hochtief A.G.''a verildi.<ref>{{kitab3

}}</ref>. Körpü üçün müqavilə 20 yanvar [[1970]]-ci ildə Baş Nazir [[Süleyman Dəmirəl|Süleyman Dəmirəlin]] də iştirak etdiyi iclasında imzalanmışdır. Haliçə üçüncü körpü, dairəvi yol, boğaz körpüsünün inşası üçün işlərə təxminən o dövrün pulu ilə 2,1 milyard TL xərcləndi. Vəsait [[Avropa İnvestisiya Bankı|Avropa İnvestisiya Bankından]], tərəfdaş bazar ölkələrindən və [[Yaponiya]] Beynəlxalq Əməkdaşlıq Bankından kreditlər hesabına götürüldü. Körpünün təməli 20 fevral [[1970]]-ci ildə o zamankı prezident Cevdet Sunay tərəfindən qoyulmuşdur.

Açıldığı gün 28126 nəqliyyat vasitəsi körpüdən keçdi və ilk 10 il ərzində 9500 yol qəzası baş verdi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Bunlardan birincisi elə ilk gündə Faruk Attila Ortakoy adlı vətəndaş maşınla vurulmuş və ayağından xəsarət almışdır. İlk dəfə açıldığı zaman körpünün qiyməti maşınlar üçün 10, piyadalar üçün 1 [[lirə]] idi. Əvvəlcə piyada keçidi üçün açıq olan körpüdə ilk intihar hadisəsi 14 yanvar [[1975]]-ci ildə Əli və Esma Cennet adlı cütlüyün özlərini suya atması ilə oldu. Boğaziçi körpüsü dörd il ərzində piyadalar üçün açıq idi, lakin intihar cəhdlərinin artması və qəzalar səbəbindən təhlükəsizlik səbəbiylə 1 dekabr [[1977]]-ci ildən sonra piyadalara icazə verilmədi. [[1979]]-cu ildə ilk dəfə qitələrarası marafon təşkil edildi.

Bu tarixdən sonra ənənəvi yarış [[Avrasiya]] Marafonu adlandırıldı. 29 dekabr [[1997]]-ci ildə Boğaziçi körpüsündən 1 milyardıncı nəqliyyat vasitəsi keçdi.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Bu gün İstanbulun iki tərəfi arasındakı keçidlərdə ən böyük paya sahib olan Boğaziçi Körpüsü, həftənin müəyyən vaxtlarında yüksək nəqliyyat sıxlığına sahibdir. Körpüdə nəqliyyat vasitələrinin sıxlığını azaltmaq üçün, IETT, Boğaziçi Körpüsündən istifadə edən 20 avtobus xəttinə əlavə olaraq Avcılar-Zincilikuyu arasında Söğütlüçeşmeyə gedən metrobüs xəttini istifadəyə verdi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Körpüdə ictimai nəqliyyatın payını artırmaq və xüsusi nəqliyyat vasitələrinin keçid sayını azaltmaq üçün edilən həmlə səbəbindən körpü gəlirləri ilk dəfə 2009-cu ildə azaldı.

Körpünün ilk açılış ilində gündə ortalama 32 min 500 nəqliyyat vasitəsi keçirdi, 14 il sonra bu rəqəm orta hesabla 130 minə yüksəldi.<ref>{{cite web

}}</ref>. Körpünün xidmət qabiliyyətindən çox olan bu say körpünün xidmət səviyyəsini aşağı saldı və nəqliyyat axını tam olaraq həyata keçirilə bilmədiyi üçün körpü tam fəaliyyət göstərə bilmədi.

Mövcud körpüdəki tıxacın aradan qaldırılması, körpüdə həddindən artıq nəqliyyat vasitəsinin yüklənməsinin azaldılması və daha yüksək standartlaşdırılmış halqa yolun yaradılması barədə qərar qəbul edildi. Körpünün layihəsini Boğaziçi körpüsünün də dizaynını hazırlayan ''Freeman, Fox and Partners'' şirkəti üzərinə götürdü. İnşaat işləri isə tenderdə qalib gələn ''Ishikawajima Harima Heavy Industries Co. Ltd., Mitsubishi Heavy Industries Ltd. ve Nippon Kokan K. K.'' adlı yapon [[Konsorsium|konsorsiumu]] gördü. İnşaat işləri üçün 125 milyon dollar verildi.<ref>{{cite web

}}</ref>. 29 may [[1985]]-ci ildə boğaz üzərində ikinci körpününün təməli qoyuldu.

İnşaat müddəti müqavilədə 1100 gün olaraq göstərilsə də, körpü 29 May 1988 tarixində, planlaşdırılan tarixdən 192 gün əvvəl tamamlandı. Son hazırlıq işləri başa çatdıqdan sonra körpü 3 iyul [[1988]]-ci ildə o zamankı [[prezident]] [[Turqut Özal]] tərəfindən açıldı. Körpüdən keçən ilk nəqliyyat vasitəsi Prezident Özalın rəsmi avtomobili oldu.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Boğaziçi körpüsündə 3 + 3 zolaq var idi, yeni körpüdə isə zolaqların sayı artırıldı. Şəhərlərarası sərnişin avtobusları, tırlar, yük maşınları və digər ağır nəqliyyat vasitələrinin 4 + 4 zolaqlı olan Fatih Sultan Mehmet körpüsündən keçməsinə icazə verildi.<ref>{{Citation

| jfm = }}</ref>. Boğaziçi körpüsündən fərqli olaraq ayaqları sahilə deyil, qarşı-qarşıya olan iki təpəyə qoyuldu. Körpünün döşəməsini əsas daşıyıcı iplə birləşdirən yan asma iplər bu körpüdə əyri deyil düz idi.

Fatih Sultan Mehmet körpüsünün tikintisi başa çatdıqdan sonra İstanbula daxili köçdə partlayış oldu. [[1960]]-cı illərdə hazırlanan İstanbulun baş planı şəhərin böyüməsinin Mərmərə dənizinə paralel şərq-qərb istiqamətində olacağını nəzərdə tuturdu. Eyni dövrdə əhalinin dörddə üçü Avropa tərəfində, dörddə biri Anadolu tərəfində yaşayırdı. Anadolu tərəfindəki əhali xüsusilə sahil xəttində cəmləşmişdi.<ref>{{Citation

| jfm = }}</ref>. Boğaziçi körpüsünün istifadəyə verilməsi ilə qitələrin əhalinin sıxlığı dəyişdi. Daha sonra Anadolu tərəfindəki yaşıl sahələr sürətlə şəhərləşməyə başladı. İkinci körpü ilə şəhər üçün hazırlanan baş plan tamamilə pozuldu. Böyümə şimala keçdi. Su və meşəlik ərazilər təhlükə altında qaldı.

Marmaray, şəhərin iki tərəfini boğazda suyun altından tunel vasitəsilə birləşdirmək üçün hazırlanan dəmir yolu layihəsidir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Layihə çərçivəsində boğaz tinellə keçiləcək və iki tərəf bir-birinə bağlanacaq. Qazlıçeşme, Yenikapı, Sirkeci və [[Üsküdar|Üsküdarda]] yeni stansiyalar qurulacaq və Haydarpaşa-Gebze Şəhər Dəmiryolu Xəttindəki mövcud dayanacaqlar yenilənəcək.<ref>{{cite web

}}</ref>. Marmaray layihəsi ümumi 63 [[kilometr]] olacaq dəmir yolu xəttinin 13,6 kilometlik hissəsini təşkil edir.

Marmaray layihəsi başa çatdıqda saatda bir istiqamətə 75 min sərnişin daşınması hədəflənir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Gebze ilə Halkalı arasındakı məsafəni 104 dəqiqəyə endirəcək bu layihə ilə şəhər nəqliyyatında dəmiryol sistemlərinin payının artırılması, boğaz körpülərinin yüklərini azaltmaq və böyük mərkəzlər arasında qısa səyahət təklif etməkdir.<ref>{{cite web

}}</ref>.

Marmaraydan əlavə Yenikapı, İbrahimağa və Üsküdarda da qurulan yan layihələrlə böyük nəqliyyat mərkəzləri qurulacaqdır. Marmaray, Yenikapı ilə İstanbul Metrosu , Hacıosman-Yenikapı və bu iki xətlə bağlı olan digər xətlər ilə İDO-nun Yenikapı Pieri arasındakı M1 xətti ilə birləşdiriləcəkdir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Sirkecidəki Zeytinburnu və Kabataş arasındakı T1 xəttinə və Küçükçekmecedə inşasına hələ başlamamış Bakırköy-Beylikdüzü metro xəttinə qoşulacaq xətt, Üsküdarda Üsküdar-Ümraniye metrosuna və İbrahimağadakı Kadıköy-Kartal metrosuna birləşdiriləcək.

Marmaray layihəsinin ana xətləri [[1987]]-ci ildə təyin olundu.<ref>{{cite web

}}</ref>. Sonrakı illərdə tez-tez müzakirə olunsa da, araşdırmalar [[1995]]-ci ildə başladı. Araşdırmalar 1998-ci ildə başa çatdı və layihə haqqında qərar verildi. Şəhər nəqliyyatı və nəqliyyat sıxlığı problemlərinin həlli olaraq Marmaray layihəsinin həyata keçirilməsinə qərar verildi. 1999-cu ildə Yaponiya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Bankı ilə imzalanan müqaviləyə uyğun olaraq layihənin boğaz keçidi hissəsi üçün proqnozlaşdırılan maliyyə vəsaiti bu bankdan kredit olaraq alındı. [[2002]]-ci ilin mart ayında tender sənədləri hazırlanmağa başladı.<ref>{{cite web

}}</ref>. [[Tender]] yerli və beynəlxalq podratçılara açıq elan edildi. [[2004]]-cü və [[2006]]-cı illərdə [[Avropa İnvestisiya Bankı]] ilə stansiyaların inşasını, təkmilləşdirilməsini və yeni nəqliyyat vasitələrinin tədarükünü maliyyələşdirmək üçün danışıqlar başladı. [[Layihə|Layihənin]] inşasına 2004-cü ilin may ayında başlanılıb. Layihə boğaz keçidi, abadlıq və yeni tikinti işləri üçün 2,5 milyard dollar büdcə ayırıldı.

Layihənin quruda aparılan qazıntı işləri tarixi yarımadada qazılan qazıntıların demək olar ki, hər nöqtədən qədim tapıntı çıxması səbəbindən tez-tez dayandı. İstanbul Arxeoloji Muzeyi tərəfindən qazıntı işlərinin izləmək üçün bir [[Osmanlı]] və bir [[Bizans]] tarixçisi təyin olundu. Bu tarixçilər mütəmadi olaraq məruzələr vasitəsilə müvafiq orqanlara məlumat verirdilər.<ref>{{cite web

}}</ref>. Marmarayda tikinti işləri Mühafizə Şurası tərəfindən icazə verilən ölçüdə aparıldı. Layihə çərçivəsində söküləcək tarixi binaların qorunaraq başqa yerə köçürülməsi tapşırıldı.

Hər ay 20 min yeni nəqliyyat vasitəsinin gəldiyi [[İstanbul|İstanbulda]] təxminən 2,5 milyon qeydiyyatdan keçmiş [[nəqliyyat vasitəsi]] var.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğazda yerləşən iki körpü günün müəyyən vaxtlarında yaşanan həddindən artıq intensivlik səbəbindən tam xidmət göstərə bilmir. Buna görə də son illərdə boğazda üçüncü körpünün inşası üçün bir çox təklif irəli sürüldü.

İlk konkret addım 60-cı hökumət dövründə atıldı. Dövrün Baş naziri [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan]] üçüncü körpünün lazım olduğunu və dərhal edilməli olduğu fikrini müdafiə etdi. Körpünün yolunu təyin etmək üçün helikopterlə baxış keçirdi.<ref>{{cite web

}}</ref>.

}}</ref>. Dövrün nəqliyyat naziri Binəli Yıldırım mətbuata açıqlamasında üçüncü körpünün digər iki körpünün şimalında inşa ediləcəyini bildirdi. Keçmişdə, üçüncü körpü üçün edilən etirazlara İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyə Başçısı [[Rəcəb Tayyib Ərdoğan]] da böyük dəstək vermiş, öz işçiləri tərəfindən hazırlanan böyük abadlıq planına üçüncü körpü daxil edilməmişdi. Ərdoğan, təxminən 6 ay ərzində şəhər planlaşdırıcılarının yaratdığı şəhər və ətraf mühitin dağıdılması ilə bağlı hesabatı müdafiə etdi və belə dedi: ''"Budur, üçüncü körpünün İstanbul üçün cinayət olduğunu elm də sübut edir, buna görə də müqavimət göstərəcəyik və qəbul etməyəcəyik!"''

Körpü və körpü ilə birlikdə inşa ediləcək avtomobil yolunun detalları 25 min miqyaslı inkişaf planlarında qeyd edildi. Bundan əlavə Çorlu-Çerkezköy bölgəsində üçüncü hava limanının inşası, [[Anadolu]] tərəfinin şimal hissəsində Riva bölgəsinin turizim üçün açılması və [[İzmit]] yaxınlığında böyük bir texnoparkın inşası da planlaşdırılırdı. Şimaldakı meşə torpaqlarına və içməli su hövzələrinə ziyan vurmamaq üçün körpünün əsasən tunellər və yol ötürücüləri olacağı deyildi.<ref>{{cite web

}}</ref>. 29 aprel [[2010]]-cu ildə dövrün Nəqliyyat naziri [[Binəli Yıldırım]] mətbuata açıqlamasında üçüncü körpünün dəqiq yolunun Garipçe və Poyraz arasında olduğunu bildirdi. 29 may [[2013]]-cü ildə Prezident [[Abdullah Gül]] körpünün adını açıqladı: ''Yavuz Sultan Səlim körpüsü''

İstanbulun Anadolu və Avropa tərəfləri arasında hər gün təxminən 2 milyon insan müxtəlif yollarla hərəkət edir. Körpülərdəki nəqliyyatın 89,5% -i xüsusi nəqliyyat vasitələrindən ibarətdirsə, IETT-ə qoşulmuş sərnişin avtobuslarında 5,5% -lik pay var. Bu kiçik paya baxmayaraq, sərnişin avtobusları iki qitə arasında sərnişinlərinin 58% -ni daşıyır. Yoldan istifadə edən sərnişinlər üçün seçimlər xüsusi nəqliyyat vasitələri istisna olmaqla IETT avtobusları, mikroavtobuslar və taksilərdir.<ref>{{cite web

}}</ref>. Boğazda yol nəqliyyatı ilə yanaşı şəhər bərə xətti, dəniz taksiləri və avtomobil bərələri də xidmət göstərir. 2013-cü ildə tamamlanması və 29 oktyabr [[2013]]-cü ildə istifadəyə verilməsi gözlənilən Marmaray layihəsi ilə boğaz ilk dəfə dəmir yolu ilə birləşdiriləcəkdir.

IETT boğazın iki tərəfi arasında cəmi 36 avtobus xəttinə sahibdir. Onlardan 20-si Boğaziçi körpüsündə, 16-sı isə Fatih Sultan Mehmet körpüsündən istifadə edir. İki tərəf arasında, metrobüslərdən başqa hər iki istiqamətdə gündə təxminən 4500 avtobus hərəkət edir.<ref>{{cite web

}}</ref>. 3 mart [[2009]]-cu ildə istifadəyə verilən metrobüs, 24 saat xidmət etməklə gündə 300 min insana xidmət etmək məqsədi daşıyır.<ref>{{cite web

}}</ref>. Asiya ilə Avropa arasında işləyən avtobus xətləri bunlardır: