Naxçıvantəpə yaşayış yeri: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 111:
|Commons kateqoriyası = Naxçıvan təpə yaşayış yeri
}}
'''Naxçıvan təpə''' — [[Naxçıvan şəhəri]]ndə Naxçıvançayın[[Naxçıvançay]]ın sağ sahilində aşkarlanan E.ə [[5]]-ci minilliyin birinci yarısına aid arxeoloji abidə<ref>Baxşəliyev V, Quliyeva Z, Həşimova T, Mehbalıyev K, Baxşəliyev E. {{cite book |first= |last=|authorlink= |date=2018 |title=Naxçıvan təpə yaşayış yerində arxeoloji tədqiqatlar.|url=http://e-kitab.ameanb.nmr.az/Az/PDF.aspx?id=58955 |language=az |publisher="Əcəmi" |page= |pages=266s |location=Naxçıvan |access-date= }}</ref>.
==Ümumi məlumat==
Naxçıvan təpə yaşayış yerində arxeoloji tədqiqatlar [[2017]]-ci ildə [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]nın [[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi|Naxçıvan Bölməsi]] komandası tərəfindən [[Vəli Baxşəliyev]]in rəhbərliyi altında başlamışdır.Tədqiqatlar zamanı [[Cənubi Qafqaz]]da indiyədək məlum olmayan yeni bir arxeoloji mədəniyyət aşkar olunmuşdur. Bu mədəniyyət [[Azərbaycan]]ın cənub bölgələrini də əhatə edən [[Dalma təpə|“Dalma təpə mədəniyyəti”]]dir. [[Rauf Munçayev|R.M. Munçayev]]<ref>Мунчаев Р.М., Амиров Ш.Н. Взаимосвязи Кавказа и Месопотамии в VI-IV тыс. до н.э. Международная научная конференция, 11-12 сентября 2008, Баку: Чашыоглы, 2009, с.41-52.</ref>,{{tərcüməsiz|Osman Həbibullаyеv|O. H. Həbibullayev|ru|Абибуллаев, Осман Абибулла оглы}}<ref> {{tərcüməsiz|Osman Həbibullаyеv|Абибуллаев О.А.|ru|Абибуллаев, Осман Абибулла оглы}} Энеолит и бронза на территории Нахичеванской АССР. Баку: Элм, 1982, c. 72.</ref>,[[İdeal Nərimanov|İ.H.Nərimanov]]<ref>Нариманов И.Г.Обеидские племена Месопотамии в Азербайджане. Тезисы Всесоюзной археологической конференции. Баку, 1985, c. 271-277.</ref>,T.D.Axundov<ref>Achundov T. Sites des migrants venus du Proche-Orient en Transcaucasie, in Les cultures du Caucase (VIe - IIIe millénaires avant notre ère). Leurs relations avec le Proche Orient, B. Lyonnet ed., Éditions Re-cherche sur les Civilisations, CNRS Éditions: Paris, 2007, p. 95-122.</ref> kimi tədqiqatçılar uzun illər tək-tək tapıntılara əsaslanaraq [[Yaxın Şərq]]lə [[Cənubi Qafqaz]] mədəniyyətlərinin qarşılıqlı əlaqələrindən bəhs etmişlər. Lakin Naxçıvan təpə yaşayış yerindən arxeoloji materialların bütöv kompleksi aşkar olunmuşdur.
Sətir 118:
==Tədqiqi==
Bu yaşayış yerinin, həmçinin Sirabçay hövzəsində yerləşən digər abidələrin tədqiqi [[Cənubi Qafqaz]]ın, o cümlədən [[Azərbaycan]]ın [[Azərbaycanda eneolit dövrü|Eneolit mədəniyyəti]]ni dövrləşdirməyə imkan verir<ref> Бахшалиев В.Б новые энеолитические памятники на территории нахчывана// Российская археология, 2014, № 2, c. 88-95; Бахшалиев В.Б. Новые материалы эпохи неолита и энеолита на территории Нахчывана // Российская археология, 2015, № 2, с. 136-145</ref>.
Naxçıvan təpə yaşayış yerindən [[Dalma təpə]] keramika məmulatının aşkar olunması olduqca diqqətəlayiqdir. [[Dalma təpə]] tipli boyalı keramika məmulatı [[Naxçıvan]]da hələlik [[Uzun oba|Uzun Oba]] və [[Uçan ağıl|Uçan Ağıl]] yaşayış yerindən tək-tək nümunələrlə məlumdur. Barmaq basqılı keramika isə hələlik Uçan Ağılda bir nümunə ilə təmsil olunur. Digər yaşayış yerlərində bu tip keramika hələlik yoxdur. Bu tip keramika tək-tək nümunələrlə [[Qarabağ]] abidələrindən məlumdur. Araşdırmalar [[Urmiya gölü|Urmiya]] hövzəsinin yaşayış yerlərində başlıca olaraq [[Sünik]] obsidianından istifadə olunduğunu göstərir<ref>Khademi N., F., Abedi A., Glascock M. D., Eskandari N. and Khazaee M. Provenance of prehistoric obsidian artifacts from Kul Tepe, Northwestern Iran using X-ray fluorescence (XRF) analysis // Journal of Archaeological Science, 2013, 40. p. 1956-1965.</ref>. [[Naxçıvan]] abidələrində isə əsasən [[Göyçə]] obsidianından istifadə olunmuşdur. Sünik obsidianı faiz etibarı ilə azdır və ikinci yerdədir. Ehtimal ki, [[Urmiya gölü|Urmiya hövzəsi]]ndə yaşayan insanlar [[Zəngəzur]] dağlarındakı xammal mənbələri ilə [[Naxçıvançay]] vadisində yaşayan insanlar vasitəsi ilə əlaqə saxlamışlar. Qeyd etmək lazımdır ki, bu yaxınlarda [[Naxçıvançay]] vadisindən üzərində mis filizinin izləri olan mədən alətinin tapılması bu əlaqələrin yalnız obsidianla deyil, həm də mis yataqları ilə bağlı olduğunu göstərir.
 
==Dalma tipli keramika==
 
[[Dalma təpə]] tipli keramika [[1959]] [[Çarlz Barni|Charles Burney]] və [[1961]]-ci ildə [[Kaylr Yang|Cuyler Young]] tərəfindən tədqiq edilən [[Dalma təpə]] yaşayış yerindən aşkar olunmuşdur<ref>Hamlin C. Dalma Tepe, Iran, 13, 1975, pp. 111–127.</ref>. Bu tip keramikanın həmçinin Həsənli, [[Hacı Firuz Təpə|Hacı-Firuz]],<ref>Voigt M.M. Hajji Firuz Tepe, Iran: The Neolithic Settlement. Philadelphia: University of Pennsylvania, 1983, p. 20.</ref> Təpə Sevan<ref> Solecki R. L. and Solecki R. S. Tepe Sevan: A Dalma period site in the Margavar valley, Azerbaijan, Iran, Bulletin of the Asia Institute of Pahlavi University, 3, 1973, pp. 98–117.</ref> yaşayış yerlərində mövcudluğu araşdırmalarla müəyyən olunmuşdur. [[Dalma təpə]] keramikasına [[İran]] və [[İraq]]ın yaşayış yerlərində tipik [[Xalaf mədəniyyəti|Xalaf]] və [[Übeyd mədəniyyəti|Ubeyd]] keramikası ilə birlikdə rast gəlinmişdir. Bu tip keramika [[Zaqros dağları|Zaqros dağlarında]] kəşfiyyat xarakterli araşdırmalarla da aşkar olunmuşdur. [[Kəngavər]] vadisində [[Seh-Qabi]] və [[Qodin təpə]] yaşayış yerlərində [[Dalma təpə]] təbəqəsi qazılmış, [[Mahidaşt]]da isə [[16]] yaşayış yerinin səthində zəngin [[Dalma təpə|Dalma]] tipli keramika aşkar olunmuşdur. Bu yaşayış yerlərindən Təpə Siahbid və Çoqa Maran şurf qazıntısı ilə öyrənilmiş, Təpə Kuhda isə yerüstü materiallar arasında [[Dalma təpə|Dalma]] keramikası üstünlük təşkil etmişdir. Bu tip keramika [[İraq]]da Cəbəl yaşayış yerində, [[Kərkük]]də [[Tell Abad]], [[Keit Qasım]] və [[Yorqan Təpə]]də rastlanmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, [[Kəngavər]] vadisində bu tip keramika [[68]]%, [[Mahidaşt]]da isə [[24]] %<ref>Henrickson. E. F. and Vitali. V. The Dalma Tradition: Prehistoric Inter-Regional Cultural Integration Highland Western Iran, Paleorient, Vol. 13, № 2, 1987, pp. 37-45.</ref> olmuşdur. Araşdırmalar bu tip keramikanın cənuba doğru irəlilədikcə azaldığını göstərir. Öncə [[Urmiya gölü|Urmiya]] gölünün cənubunda və qərbində yayıldığı güman edilən bu keramika [[Urmiya gölü|Urmiya]]nın şimalında, hazırda isə [[Naxçıvan]]da aşkar olunmuşdur. [[İran Azərbaycanı]]nda bu mədəniyyət [[Culfa Kultəpəsi]] , [[Ahranjan Təpə]],[[Lavin Təpə]], Qoşa Təpə, İdir Təpə və Baruj Təpə yaşayış yerlərinin qazıntısı zamanı aşkar edilmişdir. Hazırda bu tip keramika [[İran Azərbaycanı]]nda [[100]]-dən artıq yaşayış yerindən məlumdur. Yaşayış yerlərinin bir qismi oturaq əhaliyə, bir qismi isə köçmə maldarlıqla məşğul olan insanlara məxsusdur<ref>Abedi A. Iranian Azerbaijan Pathway From The Zagros To The Caucasus, Anatolia And Northern Mesopotamia: Dava Göz, A New Neolithic And Chalcolithic Site In NW Iran. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 17, № 1 (2017) pp. 69-87.</ref>. Tədqiqatçıların fikrinə görə, bu mədəniyyət [[Şimal]]-[[Qərb]]i [[İran]]da çiçəklənmiş və [[Urmiya gölü|Urmiya gölü]]nün cənubuna yayılmışdır. [[Dalma təpə]] keramikasının kimyəvi analizi onun yerli istehsalın məhsulu olduğunu göstərmişdir. Belə hesab edilir ki, [[Dalma təpə]] mədəniyyətinin yayılma arealı Naxçıvanı[[Naxçıvan]]ı da əhatə etmişdir. Daha doğrusu [[Naxçıvan Muxtar Respublikası|Naxçıvan]] bu mədəniyyətin formalaşdığı areala daxil olmuşdur. Şübhəsiz ki, gələcək araşdırmalar [[Urmiya gölü|Urmiya]] hövzəsi və [[Naxçıvan]] tayfaları arasındakı əlaqələrin və qarşılıqlı münasibətlərin xarakterini daha aydın şəkildə müəyyən etməyə imkan verəcəkdir. Araşdırmalar həmçinin [[Dalma təpə]] mədəniyyətinin yaranması və formalaşması ilə bağlı məsələlərə aydınlıq gətirəcəkdir.
 
== İstinadlar ==