MacOS: Redaktələr arasındakı fərq

{{Kiçik hərf}}[[macOS]] — personal [[kompüter]]<nowiki/>lər istehsal edən [[Apple]] şirkətinin bir məhsulu olan əməliyyat sistemidir. Adını Macintosh alma növündən alır. [[macOS]] — [[Apple]] şirkətinin Power Macintosh [[kompüter]]<nowiki/>ləri üçün hazırladığı [[əməliyyat sistemi]] kimi istifadə edilir. System adlandırılan ilk versiyası 1984-cü ildə, macOS 10 versiyası isə 2001-ci ildə meydana çıxıb. İlk qrafik interfeysə malik olan sistemdir. Zamanın ən qabaqcıl sistemidir. [[2002]]-ci ildən satışa çıxarılan versiyalar [[Unix]] üzərində yaradıldığı üçün çox stabildir və təhlükəsizdir. Bu versiyalar üçün demək olar ki, virus yoxdur. Son versiyası [[macOS]] Mojave adı altında satılır. Yeni [[funksiya]]<nowiki/>larla genişləndirilən [[macOS]] Mojave [[Azərbaycan]]da da satış və istismardadır.

MacMac-ın istehsalına 1984-cü ildə başlanılmışdır. [[Apple]] şirkəti [[Siçan (kompüter)|siçan]] və [[İnterfeys|qrafik interfeys]]<nowiki/>dən ilk dəfə istifadə edən [[şirkət]]<nowiki/>lərdəndir. MacMac-dan əvvəl [[Apple]] şirkətinin [[Apple Lisa|Lisa]], AppleApple II, AppleApple III kimi sistemləri olsa da, [[1986]]-cı ildə onların fəaliyyəti dayandırılmışdır və bütün məhsullar MacMac adı altında toplanmışdır. MacMac-in PowerPC arxitekturasını istifadə etdiyi [[1994]]-[[2005]]-ci illəri arası onu x86 sinifli [[kompüter]]<nowiki/>lərdən ayıran ən məşhur xüsusiyyəti RİSC (Reduced İnstruction Set Computer) olmuşdur.

MacMac seriyalı [[kompüter]]<nowiki/>lər [[Apple]] şirkətinin öz [[məhsul]]<nowiki/>u olan [[macOS]] əməliyyat sistemindən istifadə edirlər. [[macOS]] əməliyyat sistemi öz aralarında [[macOS]] və macOSmacOS Server deyə iki qrupa ayrılırlar. İki əməliyyat sistemi də bir-birindən fərqlənir. Onu da qeyd edək ki, [[2015]]-cu ilin [[avqust]] ayında macOSmacOS əməliyyat sisteminin olan El Capitano versiyası satışa təqdim edilmişdir. Bununla da [[Apple]] şirkətinin [[Istehsal|istehsal]]ı olan [[kompüter]]<nowiki/>lərdə sürət və performans dəfələrlə artmışdır. AppleApple şirkətinin istehsalı olan personal [[kompüter]]<nowiki/>lərə [[Microsoft]] və [[Intel]] şirkətinin [[İstehsalat|istehsal]]ı olan avadanlıqlar və ya [[Proqram təminatı|proqram]] sistemləri yükləmək mümkündür. Bu [[Proqram təminatı|proqram]]<nowiki/>ları sistemə inteqrasiya edilmiş Boot Camp proqramıyla həyata keçirmək mümkündür.

[[macOS]]-un son versiyalarının təməli, Darwin adlandırılan azad proqram təminatıdır. Darwin, özündə Mach texnoloqiyası və BSD standart servislərinin istifadəsi ilə hazırlanan XNU nüvəsini gəmləşib. Bu texnologiyanın əsas üstünlüyü odur ki, onun təməli, bizim hamımızın tanıdığı UNIX-ə əsaslanıb, hansı ki yeni macOS-a yüksək stabillik, çoxfunksionallıq, işləmə sürəti və təhlükəsizliyi təmin edir.

[[macOS]] əməliyyat sisteminin ilk bir neçə versiyası pişikkimilər fəsiləsindən olan müxtəlif növ heyvanlarla adlandırıblar. 10.0-cu versiyadan başlıyaraq 10.8 versiyaya kimi əməliyyat sistemlərin adları bunlardır: Cheetah, Puma, Jaguar, Panther, Tiger, Leopard, Snow Leopard, Lion, Mountain Lion. 10.9 versiyanın adı [[Kaliforniya]]nın məşhur çimərlik adını daşıyır – [[Mavericks]]. Hər versiyada özünəməxsus yaxşılaşma və təkmilləşmə var. Lakin onların hamısına aid olan ümumi yaxşılaşma var, hansı ki, 10-cu versiyanı əvvəlkilərə tamamilə bənzəməyən edir. Bu ona gəlib çıxartdı ki, [[macOS]]-un qabaqki versiyalar üçün yazılmış proqramlar 10-cu [[versiya]]<nowiki/>da işləmir. Əvvəllər, [[macOS]]-un əvvəlki versiyaları üçün yazılmış proqramların işləməsi virtual emulyasiya vasitəsi ilə həyata keçirilirdi, lakin sonralar ondan tamamilə imtina etdilər.

[[macOS]]-un qrafik vizulasiyanın üstünlüyü, onun Aqua adlanan yeni istifadəçi interfeysindədir. Aqua qrafik interfeysi su mühiti, şəffaflıq hissi, dərinlik və hərəkət illüziyası yaradır. O, demək olar ki, bütün macOSmacOS versiyalarında dəyişməz qalır, lakin bütün bunlar öz aktuallığını və təravətini itirmir. Aqua təkcə gözəllik üçün yox, həm də istifadəçilərin komfort və rahatlığı üçün yaradılıb. Yeniliklərdən biri də, aktiv proqramların pəncərələrini ayrı seksiyalara toplamaq, hansıları ki, istədiyiniz zaman görmə zonasından gizlədə bilərsiz, onların iş stolunun faydalı boş yerini tutmağına imkan verməyərək.

macOSmacOS-un yeni versiyasında yaddaşın müdafiəsi, hansının köməyi ilə bir proqramın nasaz olduğunda, bütün sistemin çökməməsinə imkan verir, həmçinin çoxtapşırıqlılıq və simmetrik çoxprosessorluluq kimi funksiyalar reallaşmışdır. macOSmacOS-da həm də dinamik yaddaş paylanması reallaşıb, hansı ki, proqramların işləmə prosesində, bilavasitə yaddaşı boşaltmaq imkanı verir. Buda «out of memory» ismarıcının çıxmasını istisna edir və ayrıca qötürülmüş proqram üçün mövcud olan yaddaş miqdarının korreksiyasını tələb etmir.

macOSmacOS-un ilk növbədə istifadəçinin rahatlığı üçün yaradılmasının əlavə təsdiqi, onun avtomatik şəbəkə ilə inteqrasiya olunmasıdır. Bu funksiyanın istifadəsi, [[internet]] şəbəkəyə istifadəçi tərəfindən heç bir əlavə düzəliş etmədən, istənilən əlverişli üsulla qoşulmağa imkan verir. Yeni enerji qorunma texnologiyası, kompüteri yuxu rejimindən dərhal çıxmasına imkan yaradır. macOSmacOS-da məlumatlara çoxistifadəçili daxil olma mümkünlüyü reallaşıb, daxil olma hüququna hədd qoyulub, istifadəçilərin məlumat təhlükəsizliyinin dərəcəsi artırılıb, sistem administrasiyası daha asan olub, şrift və şrift komplektinin idarə etmə interfeysi daha rahat və çevik olub, bundan başqa macOSmacOS indi TrueType, Type1 və OpenType kimi şrift formatlarını birbaşa dəstəkləyir. macOS sistemində indi Epson, [[Hewlett-Packard|HP]] və [[Canon]] kimi firmaların istehsal etdiyi [[printer]]<nowiki/>lərin daxili dəstəyi var.

macOSmacOS-da iki ölçülü vizualizasiya və sənəd çapı Quartz texnologiyası vasitəsi ilə təşkil edilib, hansı ki, artıq standarta çevrilmiş PDF qrafik formatını istifadə edir. Video və audio məlumatlarla işləməsi üçün macOS-da patentləşmiş QuickTime texnologiyasından istifadə olunur, oyunların 3D qrafikası isə OpenGL texnologiyası ilə reallaşıb.

2000-ci ilin mart ayında, sistemin tamamilə yeni versiyası işıq üzü gördü. macOS 10, hansı ki, macOSmacOS 9 üçün nəzərdə tutulan proqram təminatını dəstəkləmirdi. Onu yaratmaq üçün, ilkin proqram kodunu tamamilə təzədən yazdılar, təməl üçün isə NeXTSTEP əməliyyat sistemini götürdülər, hansını ki, işləyib hazırlayan nə vaxtsa AppleApple şirkətinin yaradıcılarından biri olub. NEXT şirkətinin istehsalatı, AppleApple şirkəti tərəfindən alınması sayəsində, [[Stiv Cobs]] yenidən şirkətin rəhbəri vəzifəsinə qalxır.

Hazırda [[macOS]]-da Mach nüvəsi, BSD standart servislər və Unix əməliyyat sisteminin bütün əsas imkanları istifadə olunur. Bu, onun funksionallığını, təhlükəsizliyini və stabilliyini bir neçə dəfə artırmaq üçün fürsət yaratdı. macOS-da istifadə olunan çoxtapşırıqlılıq, bir neçə prosesin bir-birinə mane olmadan, hər ikisinin dərhal çalışmasına, bir prosesin nasaz olduğunda o biri proseslərin və bütün sistemin nasaz olmasına yol verilməməsinə imkan verir.

Hal-hazırda [[macOS]] öz gözəl, həddindən artıq xüsusi effektlərlə yüklənməmiş və gözə xoş görünən Aqua interfeysinə malikdir. O, istifadədə çox asan və dostcasına mehribandır. Sistemin özündə Carbon API, Cocoa API və Java API kimi komponentləri cəmləşdirən, Core Foundation proqramlaşdırma mühiti istifadə olunur. Qrafik mühiti, QuickTime, Quartz Extreme və OpenGL kimi texnologiya istifadəsi ilə təqdim edilib. Həmçinin macOS [[C]], [[C++]], [[Objective-C]], [[Ruby]] və [[Java]] kimi [[proqramlaşdırma dili]]<nowiki/>ndə yazılan [[proqram təminatı]]<nowiki/>nı istifadə etməyi imkan verir. macOSmacOS [[əməliyyat sistemi]]<nowiki/>nin üstünlüyü, onun [[internet]]<nowiki/>də olarkən təhlükəsizliyi təmin etməsidir. O, internet hücumlardan yaxşı qorunub və ona zərər törədə bilən [[Virus proqramları|virus]] demək olar yoxdur.

Əgər macOSmacOS-un bütün üstünlüklərini nəzərə alsaq, onda dərhal sual yaranır: onda niyə indiyədək o, belə geniş yayılmayıb, nəinki onun əsas rəqibi, hamının tanıdığı [[Microsoft Windows|Windows]]? Cavabı çox sadədir: [[macOS]] ancaq AppleApple şirkətinin MacMac kompüterlərinə quraşdırılır. Bu, o demək deyil ki, o başqa istehsalçıların kompüterləri ilə uyğunsuzluğu var və quraşdırıla bilməz. Sistemi əlbəttə ki, quraşdırmaq mümkündür, lakin hal-hazırda qanunsuzdur. MacMac kompüterləri kiçik model sırasına malikdirlər və cürbəcürlüklə seçilmirlər, eləcə də onlar adi personal kompüterlərdən adətən baha olurlar, elə ona görə də MacMac istifadəçilərin sayı dünyada [[Microsoft Windows|Windows]] istifadəçiləri ilə müqayisədə daha azdır.