|
== Tarixi ==
=== Şumer dövrü ===
[[Şəkil:British Museum Flood Tablet.jpg|thumb|[[Britaniya muzeyi]]ndə [[Akkad dili]]ndə [[Gilqameş dastanı]]]]
Şumerşünas [[Tariyel Vəli Azərtürk]]ün "Muğam "şumer" deyilən Azəri türkünün milli mənəvi sərvətidir" kitabında muğamın [[Şumer]]lərlə əlaqələndiyi qeyd olunur:
{{cquote|müəllif=|''Dünya ensiklopediyaları "musiqi" sözünün yunanların "movsukos" sözündən yarandığını iddia edir. Halbuki, yunanlar Azəri türksəcincə kökü "müzik" olan isimə kendi "os" şəkilçisini artırmaqla özünküləşdirmiş, onu, sonradan yaranmış Avropa xalqlarına ötürmüşlər. Dediyimiz kəlməyə, sirləri indi-indi açılan gil yazılarında imza qoymuş aşağıdakı yazarlarımızın yaradıcılığında qəti rast gəlinir''.<ref>"Muğam "şumer" deyilən Azəri türkünün milli mənəvi sərvətidir"., Tariyel Vəli Azərtürk., SİETL., ABŞ., 2001.,s. 4</ref>}}
Bundan əlavə, Azərtürk qeyd edir ki,
{{cquote|müəllif=|''Çikaru restü tanak (kus), ana Mahər rəksi aratı, hash, hüri arti, ti ti arati, musik kannı". Tərcüməsi: Çıxarı, qalığı azaldıb. Ona (Şimşək Peyğəmbəri Mərduka) qanı müsiqi (ilə yoğrulmuş usta) Mahur rəksi aradı, səs-küy aradı, huri (mələk simalı gözəl) aradı, Ti-ti aradı...''.<ref>"Muğam "şumer" deyilən Azəri türkünün milli mənəvi sərvətidir"., Tariyel Vəli Azərtürk., SİETL., ABŞ., 2001., s. 57-58</ref>}}
Tariyel Vəli Azərtürk öz kitabında saz çalan qadının və sinəsində [[tar]] çalan kişinin – "[[Gilqameş dastanı|Gilqameş]]" gil lövhələrində, şəklini vermişdir.<ref name=qorxmaz /> Baxmayaraq ki, [[Alan Kendal]] öz kitabında kişinin çaldığı musiqi alətini [[ud]] adlandırmışdır, Azərtürk Kendalın yanlış fikirdə olduğunu qeyd edir:<ref name=qorxmaz />
{{cquote|müəllif=|''Tarixin heç bir çağında şərq udu uzun qollu olmamışdır. Şəkildə əski ustadın iki çanaqlı tar çaldığına şübhə yoxdur. Alətin ikinci çanağının aşağı hissəsi sağ əlinin altında qaldığından görünmür. Sol çanağın yuxarı hissəsini isə barmaqla birgə ovulub töküldüyü şəkildə açıq-aşkar görünür. Tarın qolunun ucundakı simlərin, tarı saxlayan və kökləyən aşıq yerləri də asanlıqla seçilir''.<ref>""Muğam "şumer" deyilən Azəri türkünün milli mənəvi sərvətidir"., Tariyel Vəli Azərtürk., SİETL., ABŞ., 2001., s. 5</ref>}}
=== Zərdüştilik dövrü ===
Bəzi tarixçilərə görə, [[muğlar]] "[[Avesta]]" kitabında olan ayinləri dünyada təbliğ etmiş və insanları [[monoteizm|tək Allahlığa]] ibadət etməyə çağırmışlar.<ref name=qorxmaz /> İbadətlərində müqəddəs kitablardakı "qatlar"ı avazla oxuyarmışlar. [[Abdulla Fazili]]yə görə, [[Zərdüşt]] ilk dəfə öz ideologiyasını və təriqətinin qayda-qanunlarını şeir halında təbliğ edirdi.<ref name=atro>"Atropatena" (e.ə. IV- e. VII əsr), Abdulla Fazili, Bakı, "Elm" nəş, 1992, s. 142-143</ref> Onun şagirdləri də Zərdüştün nəğmə və dualarına oxşar nəğmə və dualar hazırlayırdılar.<ref name=atro /> Rus muəllifi L.S.Vasilyevin "İstoriya reliqiy Vostoka" kitabındakı (10-cu bənd) "Dualizm drevnix İrantsev i Zoroastr" başlığı altındakı (səh. 210-263) yazında qeyd olunur ki,
|
