Çaldıran döyüşü: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə
Sətir 13:
Sultan [[II Bəyazid]]in hakimiyyəti dövründə Osmanlı sərhədlərinin şərqə doğru genişləndirilməsi siyasətinə bir qədər ehtiyatla yanaşılırdı. Amma Sultan Bəyazid Səfəvi dövlətinin möhkəmlənməsinə biganə baxmırdı və şübhə etmirdi ki, Səfəvi dövlətinin güclənməsi Osmanlı üçün ciddi təhlükəyə çevrilə bilər. Bu təhlükənin qarşısının alınması üçün Sultan Bəyazid əvvəlcə qeyri-müstəqim şəkildə Səfəvi dövlətinə qarşı mübarizəyə başladı. Belə ki, 1501-ci ildə Şah İsmayıl Səfəvi hələ hakimiyyəti gəlməmişdən əvvəl [[Şərur]] yaxınlığında [[Əlvənd Mirzə|Ağqoyunlu Əlvənd Mirzə]]nin qoşunlarını [[Şərur döyüşü|məğlubiyyətə uğratdıqdan sonra]] Əlvənd Mirzə Osmanlı sultanı [[II Bəyazid]]ə məktub göndərdi və ondan kömək istədi. Əlvənd Mirzə öz məktubunda Osmanlı sultanına güclənməkdə olan Səfəvi təhlükəsinin Osmanlı dövlətindən də yan keçməyəcəyini xatırlatdı və Sultan Bəyazidi Səfəvilərə qarşı birgə mübarizəyə çağırdı. Sultan Bəyazid Səfəvi qoşunlarının Ağqoyunlu qoşunları üzərindəki qələbəsindən məmnun olmasa da, Səfəvilərə qarşı müharibəyə girmək qərarına gəlmədi. Ümumiyyətlə, tarixi ədəbiyyatda Sultan II Bəyazid mülayim, elm və sənətə maraq göstərən bir sultan kimi xarakterizə olunur. Osmanlı sultanı olmazdan əvvəl o, Amasiya hakimi idi. Şəriət elmindən başqa Sultan Bəyazid [[fəlsəfə]] ilə, [[astronomiya]] ilə, [[ədəbiyyat]]da yaxından maraqlanırdı. İstər Amasiya hakimi olduğu zaman, istər sultan kimi İstanbula gəldikdən sonra yanına çoxlu sayda alimləri toplamış və [[İstanbul]]u da bir elm mərkəzinə çevirmişdi. Mövcud olan məlumatlara görə, hakimiyyət başına gəldikdən sonra da Bəyazid mülayim siyasətə üstünlük vermiş, digər dövlətlərlə olan münasibətləri mülayim xarici siyasət yeritməklə həll etməyə çalışmışdı. Bunun nəticəsi idi ki, Sultan II Bəyazidin dövründə Səfəvilər dövləti ilə olan münasibətlər müharibə həddinə gəlib çatmamışdı.<ref>{{harvnb|Türk Silahlı Kuvvetleri tarihi|1979|p=29}}</ref> Ağqoyunlu qoşunlarının Şərur yaxınlığındakı məğlubiyyətindən və Şah İsmayılın Təbrizdə taxta çıxmasından sonra da Sultan II Bəyazid Səfəvilərə qarşı qoşun yeritməyi lazım bilmədi. Halbuki, Səfəvi dövlətinin yaranması artıq Osmanlı maraqlarını təhlükə altına qoyurdu. Səfəvi şiə dövlətinin təşəkkül tapması Osmanlı dövlətinin yalnız xarici sərhədləri üçün deyil, həm də daxili sabitliyi üçün ciddi təhlükə ola bilərdi. Şah İsmayıl hələ hakimiyyəti bərqərar etməzdən əvvəl sünniliyə qarşı şiə cihadına rəvac vermişdi və bu baxımdan Şah İsmayıl ilə Osmanlı sarayı arasında artıq dini-ideoloji bir barışmazlıq var idi. Şiəliyin yayılması və hakim məzhəbə çevrilməsi üçün Şah İsmayılın hərbi güc tətbiq etməsi isə Osmanlı dövlətinə qarşı cəbhə açılmasına da gətirib çıxara bilərdi. Ağqoyunlu dövlətinin mövcudluğuna son qoymaqla onun sərhədlərinə sahib çıxmaq istəyi isə Şah İsmayılın Osmanlı dövləti hüdudlarına yaxınlaşması niyyətlərini daha da reallaşdırırdı.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=353}}</ref>
 
Digər tərəfdən Osmanlı dövləti hüdudlarında, xüsusilə Anadoluda çoxlu sayda şiə yaşayırdı və onların Səfəvi hərəkatına rəğbətlə yanaşması Osmanlı dövləti daxilində yeni bir narahatçılıq mənbəyinə çevrilə bilərdi. Onların sayı isə Anadoluda çox idi. Mövcud məlumatlara görə, Anadolu əhalisinin beşdə dördünü şiələr təşkil edirdilər.<ref>{{harvnb|Məhəmmədinejad|2015|p=197}}</ref> Məlum idi ki, Səfəvi qoşunlarının formalaşmasında da Anadoluda məskunlaşmış türk boylarının nümayəndələri kifayət qədər çox idi. Bəzi məlumatlara görə, 1500-cu ildə İsmayıl [[Ərzincan]]da olarkən Anadoluda məskunlaşmış [[Ustaclı]] və Bozuk türkmənlərindən 6 min nəfər Səfəvi qoşunları sırasına qatılmış və bu kontingent Şah İsmayılın [[I Fərrux Yasar|Şirvanşah Fərrux Yəsar]] və [[Əlvənd Mirzə]] qoşunlarına qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdi. Anadolu şiələri arasında belə söhbət yayılmışdı ki, Təbrizdə öz hakimiyyətini bərqərar edən Şah İsmayıl tezliklə Osmanlı dövləti üzərinə hücum edəcək və bu dövləti öz hakimiyyəti altına gətirəcəkdir. Səfəvi dövləti qurulduqdan sonra isə Osmanlı ərazisində şiə təriqətinin təbliğinin genişləndirilməsi rəsmi dövlət səviyyəsində özünü göstərməyə başladı. Mövcud olan məlumatlara görə, Səfəvilər dövləti qurulduqdan sonra Səfəvi xəlifələri və müridləri Osmanlı dövləti daxilində fəaliyyətlərə rəvac vermişdilər: birinci {{endash}} əhlibeyt sevgisi ilə yaşayan etiqad əhli arasında şiəliyin təbliğinin genişləndirilməsi; ikinci {{endash}} Anadoludakı türk boyları arasında şiəliyin təbliğini gücləndirməklə onların Azərbaycana köç etməsinin sürətləndirilməsi; üçüncü {{endash}} Anadoludakı şiə əhali arasında nəzir və sədəqə kimi toplanan vəsaitlərin Ərdəbil xanəgahına yollanması; dördüncü {{endash}} şiə tərəfdarların vasitəsi ilə Osmanlı daxilində dövlət əleyhinə çıxışlar təşkil edilməsi.<ref>{{cite journal|author=Dedeyev B.|journal=Uluslararası Sosyal Araştırmalar dergisi|volume=1/5|year=fall 2008|pages=217-218|title=Safevi tarikatı ve Osmanlı devleti ilişkileri}}</ref><ref name="Xunci119">{{kitab3|author=XənciXünci Ə.|title=Tarix-e Şah İsmayıl Xətai. Elektron variant|page=119}}</ref>
 
Mövcud məlumatlarda qeyd edilir ki, Anadoluda yaşayan şiələrin Səfəvilərə meylli olmasını şərtlərindən yalnız məzhəb eyniliyi deyildi. Osmanlı sarayının torpaqlardan istifadə və vergi siyasəti Anadolu əhalisinin maraqlarına cavab vermirdi və onlar mövcud vəziyyətdən çıxış yollarından birini də Şah İsmayılla əlaqəli olan ədalətdə görürdülər. Onların nəzərində Səfəvi şiə dövləti onların bütün arzularını həyata keçirməyə qadir idi və ona görə də Şah İsmayıl Anadolu şiələrinin nəzərində xilaskar kimi canlanırdı.<ref>{{harvnb|Namiq Musalı|2011|p=229}}</ref>
Sətir 27:
Mehman Süleymanov qeyd edir ki, "''Bu cavabdan sonra Sultan II Bəyazid başa düşdü ki, Şah İsmayılın Əlvənd Mirzə üzərində qələbəsi heç də təsadüfi deyildir və Səfəvilər böyük gücə malikdirlər. Bu səbəbdən Sultan Bəyazid Səfəvi dövlətinə qarşı sərt mövqe tutmaqdan çəkindi.''" Bu Sultan Bəyazidin Osmanlı sərhədlərinin şərqə doğru genişləndirilməsi istəyindən əl çəkməyi mənasına gəlmirdi. Tarixi-şərait, ölkə daxilində mövcud olan hərbi-siyasi vəziyyət Səfəvi dövlətinə qarşı təcavüzkar mövqe tutulmasından imtina edilməsini tələb edirdi. İki dövlət başçısı arasında aparılan məktublaşma da Osmanlı sarayının şərq qonşusu ilə mülayim münasibətlərdə olmasından xəbər verirdi.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=355}}</ref>
 
[[İraq|Əcəm İraqı]]nın, [[İsfahan]]ın, [[Fars]] əyalətinin Səfəvi qoşunlarının əlinə keçməsindən sonra Sultan Bəyazid özünün Məhəmməd Çavuş Balaban adlı elçisini hədiyyələrlə Şah İsmayılın yanına göndərdi. Bu elçi vasitəsilə Osmanlı sultanı türk dilində [[Şah İsmayıl]]a iki məktub göndərmişdi. Məktubların birində Sultan Bəyazid əldə etdiyi uğurlarına görə Şah İsmayılı təbrik edirdi. Digər məktubunda isə Sultan Bəyazid Səfəvi ərazisində sünnilərin incidilməsinə son qoyulması mövzusunda Şah İsmayıl qarşısında məsələ qaldırmışdı. Səfəvilər dövlətinin bərqərar edilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün Şah İsmayıl və eyni zamanda onun tərəfdarları tərəfindən sünnilərə təzyiq göstərilməsi xəbəri Sultan Bəyazidə də məlum idi. Sultan irəli sürdüyü təklifdə bu məsələyə son qoyulmasını istəyirdi.<ref name="Xunci119"/>
 
== İstinadlar ==