Vikipediya

Çaldıran döyüşü: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə
Səhifənin bütün məzmununun silinməsi
Teq: Boşaltma
Sətir 1:
{{İş gedir}}
 
== Döyüşdən əvvəl ==
=== Şah İsmayılın II Bəyazidlə siyasi münasibətləri ===
[[Şəkil:Beyazid II.jpg|left|200px|thumb|Şah İsmayılın Səfəvi taxtına çıxdığı dövrdə Osmanlı sultanı olan Sultan [[II Bəyazid]]ə aid bədii rəsm. Belə ki, II Bəyazidin dövründə sultanın [[Şah İsmayıl]]la olan münasibətləri müharibə həddinə gəlib çıxmamışdır.]]
 
1501-ci ildə [[Təbriz]]ə gəlib özünü şah elan etməklə [[Səfəvilər İmperiyası]]nın əsasını qoyan [[Şah İsmayıl Xətai|Şah İsmayıl Səfəvi]] [[Xorasan]] və [[Türküstan]] yürüşlərini uğurla başa çatdırıb Təbrizə qayıtdıqdan sonra [[Osmanlı İmperiyası]] ilə münasibətlərinə bir aydınlıq gətirmək seçimi qarşısında qaldı.<ref>{{cite book|author=Minorsky V.|title= La Perse au XV-e siècle entre La Turque et Venise|location= Paris|year= 1933|page= 60-61}}</ref><ref>{{cite book|author=Эфендиев О. А.|title=Образование азербайджанского государства Сефевидов в начале XVI века|location=Баку|publisher="Злм"|year= 1961|page= 90-91}}</ref> Osmanlı dövlətinin kifayət qədər möhkəmlənməsi və yeni Osmanlı sultanı [[Yavuz Sultan Səlim]]in sərt siyasəti Səfəvi dövlətinin qərbində ciddi bir təhlükəni formalaşdırmaqda idi. İki dövlət arasındakı münasibətlərin aydınlaşdırılması üçün Sultan Səlimin müharibə qərarı verməsi isə Şah İsmayılı da bu dövlətə qarşı müharibəyə girmək məcburiyyəti qarşısında qoydu.<ref name="Suleymanov352">{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=352}}</ref>
 
Şah İsmayılın Türküstan yürüşündən sonra Osmanlı-Səfəvi münasibətlərinin yüksək gərginlik nöqtəsinə çatması, bu iki dövlət arasında mövcud olan münasibətlərin inkişafının məntiqi nəticəsi idi. Mehman Süleymanov mövzu ilə əlaqədar olaraq qeyd edir ki, "''Çünki bu dövlətlərin bölgədəki mövqelərinin möhkəmlənməsi qarşı tərəfdən ehtiyat və narahatçılıqla izlənilirdi və buna qarşı uyğun siyasətin həyata keçirilməsi təbii bir hal idi. Doğrudur, qarşı tərəfin möhkəmlənməsi ilə bağlı izlənilən siyasət ilk vaxtlar kəskin hərbi qarşıdurmadan uzaq idi.''" Sultan Səlimin hakimiyyət başına gəlməsi ilə iki dövlət arasındakı münasibətlərin hərb meydanında müəyyənləşdirilməsi məsələsi daha qabarıq bir xarakter aldı.<ref name="Suleymanov352"/>
 
Şah İsmayıl hakimiyyətə gələndə Osmanlı sultanı Sultan [[II Bəyazid]] idi. O, 1481-ci ildə hakimiyyətə gəlmişdi və atası [[Fateh Sultan Mehmet]]in iki oğlan övladından biri idi. Osmanlı dövlətinin şərqə istiqamətlənmiş siyasəti də Fateh Sultan Mehmetin dövründə başlamışdı. 1453-cü ildə Fateh Sultan Mehmet tərəfindən [[Konstantinopolun fəthi|İstanbul fəth edildikdən]] sonra Osmanlı dövlətinin bölgədəki mövqeləri daha da möhkəmləndi. Osmanlı sərhədlərinin genişləndirilməsi siyasətini yeridən Fateh Sultan Mehmet 1461-ci ildə Trabzon krallığını nəzarəti altına aldı. 1473-cü ildə isə [[Uzun Həsən]]lə döyüşdə Osmanlı sultanı [[Diyarbəkir]]i ələ keçirdi və bununla [[Anadolu|Şərqi Anadolu]]nun bütünlüklə nəzarət altına alınmasına nail oldu.<ref>{{cite book|author=Mehdəvi Ə.|title=Tarix-e rəvabet-e xarece-yi İran|location=Tehran|year=1369|page=9}}</ref>
 
Sultan [[II Bəyazid]]in hakimiyyəti dövründə Osmanlı sərhədlərinin şərqə doğru genişləndirilməsi siyasətinə bir qədər ehtiyatla yanaşılırdı. Amma Sultan Bəyazid Səfəvi dövlətinin möhkəmlənməsinə biganə baxmırdı və şübhə etmirdi ki, Səfəvi dövlətinin güclənməsi Osmanlı üçün ciddi təhlükəyə çevrilə bilər. Bu təhlükənin qarşısının alınması üçün Sultan Bəyazid əvvəlcə qeyri-müstəqim şəkildə Səfəvi dövlətinə qarşı mübarizəyə başladı. Belə ki, 1501-ci ildə Şah İsmayıl Səfəvi hələ hakimiyyəti gəlməmişdən əvvəl [[Şərur]] yaxınlığında [[Əlvənd Mirzə|Ağqoyunlu Əlvənd Mirzə]]nin qoşunlarını [[Şərur döyüşü|məğlubiyyətə uğratdıqdan sonra]] Əlvənd Mirzə Osmanlı sultanı [[II Bəyazid]]ə məktub göndərdi və ondan kömək istədi. Əlvənd Mirzə öz məktubunda Osmanlı sultanına güclənməkdə olan Səfəvi təhlükəsinin Osmanlı dövlətindən də yan keçməyəcəyini xatırlatdı və Sultan Bəyazidi Səfəvilərə qarşı birgə mübarizəyə çağırdı. Sultan Bəyazid Səfəvi qoşunlarının Ağqoyunlu qoşunları üzərindəki qələbəsindən məmnun olmasa da, Səfəvilərə qarşı müharibəyə girmək qərarına gəlmədi. Ümumiyyətlə, tarixi ədəbiyyatda Sultan II Bəyazid mülayim, elm və sənətə maraq göstərən bir sultan kimi xarakterizə olunur. Osmanlı sultanı olmazdan əvvəl o, Amasiya hakimi idi. Şəriət elmindən başqa Sultan Bəyazid [[fəlsəfə]] ilə, [[astronomiya]] ilə, [[ədəbiyyat]]da yaxından maraqlanırdı. İstər Amasiya hakimi olduğu zaman, istər sultan kimi İstanbula gəldikdən sonra yanına çoxlu sayda alimləri toplamış və [[İstanbul]]u da bir elm mərkəzinə çevirmişdi. Mövcud olan məlumatlara görə, hakimiyyət başına gəldikdən sonra da Bəyazid mülayim siyasətə üstünlük vermiş, digər dövlətlərlə olan münasibətləri mülayim xarici siyasət yeritməklə həll etməyə çalışmışdı. Bunun nəticəsi idi ki, Sultan II Bəyazidin dövründə Səfəvilər dövləti ilə olan münasibətlər müharibə həddinə gəlib çatmamışdı.<ref>{{harvnb|Türk Silahlı Kuvvetleri tarihi|1979|p=29}}</ref> Ağqoyunlu qoşunlarının Şərur yaxınlığındakı məğlubiyyətindən və Şah İsmayılın Təbrizdə taxta çıxmasından sonra da Sultan II Bəyazid Səfəvilərə qarşı qoşun yeritməyi lazım bilmədi. Halbuki, Səfəvi dövlətinin yaranması artıq Osmanlı maraqlarını təhlükə altına qoyurdu. Səfəvi şiə dövlətinin təşəkkül tapması Osmanlı dövlətinin yalnız xarici sərhədləri üçün deyil, həm də daxili sabitliyi üçün ciddi təhlükə ola bilərdi. Şah İsmayıl hələ hakimiyyəti bərqərar etməzdən əvvəl sünniliyə qarşı şiə cihadına rəvac vermişdi və bu baxımdan Şah İsmayıl ilə Osmanlı sarayı arasında artıq dini-ideoloji bir barışmazlıq var idi. Şiəliyin yayılması və hakim məzhəbə çevrilməsi üçün Şah İsmayılın hərbi güc tətbiq etməsi isə Osmanlı dövlətinə qarşı cəbhə açılmasına da gətirib çıxara bilərdi. Ağqoyunlu dövlətinin mövcudluğuna son qoymaqla onun sərhədlərinə sahib çıxmaq istəyi isə Şah İsmayılın Osmanlı dövləti hüdudlarına yaxınlaşması niyyətlərini daha da reallaşdırırdı.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=353}}</ref>
 
Digər tərəfdən Osmanlı dövləti hüdudlarında, xüsusilə Anadoluda çoxlu sayda şiə yaşayırdı və onların Səfəvi hərəkatına rəğbətlə yanaşması Osmanlı dövləti daxilində yeni bir narahatçılıq mənbəyinə çevrilə bilərdi. Onların sayı isə Anadoluda çox idi. Mövcud məlumatlara görə, Anadolu əhalisinin beşdə dördünü şiələr təşkil edirdilər.<ref>{{harvnb|Məhəmmədinejad|2015|p=197}}</ref> Məlum idi ki, Səfəvi qoşunlarının formalaşmasında da Anadoluda məskunlaşmış türk boylarının nümayəndələri kifayət qədər çox idi. Bəzi məlumatlara görə, 1500-cu ildə İsmayıl [[Ərzincan]]da olarkən Anadoluda məskunlaşmış [[Ustaclı]] və Bozuk türkmənlərindən 6 min nəfər Səfəvi qoşunları sırasına qatılmış və bu kontingent Şah İsmayılın [[I Fərrux Yasar|Şirvanşah Fərrux Yəsar]] və [[Əlvənd Mirzə]] qoşunlarına qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdi. Anadolu şiələri arasında belə söhbət yayılmışdı ki, Təbrizdə öz hakimiyyətini bərqərar edən Şah İsmayıl tezliklə Osmanlı dövləti üzərinə hücum edəcək və bu dövləti öz hakimiyyəti altına gətirəcəkdir. Səfəvi dövləti qurulduqdan sonra isə Osmanlı ərazisində şiə təriqətinin təbliğinin genişləndirilməsi rəsmi dövlət səviyyəsində özünü göstərməyə başladı. Mövcud olan məlumatlara görə, Səfəvilər dövləti qurulduqdan sonra Səfəvi xəlifələri və müridləri Osmanlı dövləti daxilində fəaliyyətlərə rəvac vermişdilər: birinci {{endash}} əhlibeyt sevgisi ilə yaşayan etiqad əhli arasında şiəliyin təbliğinin genişləndirilməsi; ikinci {{endash}} Anadoludakı türk boyları arasında şiəliyin təbliğini gücləndirməklə onların Azərbaycana köç etməsinin sürətləndirilməsi; üçüncü {{endash}} Anadoludakı şiə əhali arasında nəzir və sədəqə kimi toplanan vəsaitlərin Ərdəbil xanəgahına yollanması; dördüncü {{endash}} şiə tərəfdarların vasitəsi ilə Osmanlı daxilində dövlət əleyhinə çıxışlar təşkil edilməsi.<ref>{{cite journal|author=Dedeyev B.|journal=Uluslararası Sosyal Araştırmalar dergisi|volume=1/5|year=fall 2008|pages=217-218|title=Safevi tarikatı ve Osmanlı devleti ilişkileri}}</ref><ref name="Xunci119">{{kitab3|author=Xünci Ə.|title=Tarix-e Şah İsmayıl Xətai. Elektron variant|page=119}}</ref>
 
Mövcud məlumatlarda qeyd edilir ki, Anadoluda yaşayan şiələrin Səfəvilərə meylli olmasını şərtlərindən yalnız məzhəb eyniliyi deyildi. Osmanlı sarayının torpaqlardan istifadə və vergi siyasəti Anadolu əhalisinin maraqlarına cavab vermirdi və onlar mövcud vəziyyətdən çıxış yollarından birini də Şah İsmayılla əlaqəli olan ədalətdə görürdülər. Onların nəzərində Səfəvi şiə dövləti onların bütün arzularını həyata keçirməyə qadir idi və ona görə də Şah İsmayıl Anadolu şiələrinin nəzərində xilaskar kimi canlanırdı.<ref>{{harvnb|Namiq Musalı|2011|p=229}}</ref>
 
Anadoluda məskunlaşmış çoxlu sayda şiənin Səfəvilər dövlətinə birləşmək cəhdi və bölgədə şiəliyin hakimliyi olan hər hansı bir dövlət qurumunun yaradılmasına cəhd göstərilməsi Osmanlı dövləti üçün arzuolunan deyil idi. Ona görə Sultan Bəyazid dövlətinin sərhədləri boyunca şiə dövlətinin yaranmasından razı deyildi.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=354}}</ref>
 
[[Şərur]] yaxınlığında ağır məğlubiyyətə uğradıqdan sonra [[Əlvənd Mirzə|Ağqoyunlu Əlvənd Mirzə]] Osmanlı sultanı II Bəyazidə məktub göndərdi və ondan Şah İsmayıla qarşı mübarizədə kömək istədi. Bu məktubu alandan sonra Sultan Bəyazid Mahmud ağa Çavuşbaşı adlı elçisini cavab məktubu ilə birlikdə onun yanına göndərdi. Həmin məktubda Sultan Bəyazid Əlvənd Mirzəni Səfəvi qoşunlarına qarşı mübarizə aparılması üçün digər Ağqoyunlu şahzadələri ilə birləşməyə, Ağqoyunlu şahzadələrinin və hakimlərinin səylərinin Səfəvilər dövlətinə qarşı birləşdirilməsinə çağırdı. Öz tərəfindən isə Sultan Bəyazid Ağqoyunlu qoşunlarına maliyyə yardımı və digər köməklərin göstəriləcəyini bildirdi. Sultan Bəyazid Səfəvilərə qarşı ciddi tədbirlərə əl atmadı və Ağqoyunlu qoşunlarına da təsirli kömək göstərmədi. Əlvənd Mirzə Osmanlı dövlətinin yardımı olmadan Səfəvi qoşunlarına üstün gəlməyin mümkün olmayacağını gördüyü üçün Sultan Bəyazidə yeni bir məktub göndərdi. Həmin məktubunda o, Sultan Bəyazidi "Allahın yer üzündəki kölgəsi", "bütün müsəlmanların xəlifəsi" kimi dəyərləndirdi, Səfəvi qoşunlarına qarşı Ağqoyunluların hamısının birləşməli olması haqqında sultanın tövsiyəsini qəbul etdiyini bildirdi. Onu da əlavə etdi ki, Sultan Bəyazidin köməyi ilə Səfəvilərin qrupunu yox edə biləcəkdir. Sultan Bəyazid bu məktuba da cavab verdi və bu dəfə də Əlvənd Mirzəyə hərbi kömək göstərilməsi barəsində aydın fikir ifadə etmədi. Sultan Bəyazid yenə də Ağqoyunluları birləşməyə və Səfəvi qoşunlarına qarşı birgə mübarizə aparmağa səslədi. Əlvənd Mirzənin bu mübarizəyə təşviq edilməsi üçün Sultan Bəyazid yazdı ki, "''üsyançı qızılbaşlar dünyanı atəşə tutsalar da, onların minarələri nə qədər yüksəlsə də Əlvənd dağından uca ola bilməyəcəkdir.''" Bununla, Sultan Bəyazid ona işarə edirdi ki, Əlvənd Mirzəni Səfəvilər məğlub edə bilməyəcəklət. Osmanlı dövlətinin maraqları tələb etsə də Sultan Bəyazid Səfəvilərə qarşı qoşun çıxarmağa ehtiyat edirdi. <ref>{{harvnb|Məhəmmədinejad|2015|p=196}}</ref>
 
Əlvənd Mirzə də Osmanlı sultanından kömək almaq ümidi ilə qoşunlarını toparlayıb yenidən Səfəvi qoşunlarına qarşı göndətdi. Lakin bu dəfə də məğlubiyyətlə qarşılaşdı və [[Səfəvi]] qoşunları qarşısında geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. İsmayıl isə bununla kifayətlənmədi və indiki İranın cənubunun hakimi olab Əlvənd Mirzənin qardaşı Sultan Muradın ordusuna qarşı müharibəyə girdi və onu da məğlubiyyətə uğradaraq [[İraq|Əcəm İraqı]]nı, [[İsfahan]]ı, [[Fars]] vilayətini ələ keçirdi.<ref name="Suleymanov355"/>
 
Bundan sonra Sultan Bəyazid [[Diyarbəkir]] hakimi Rüstəm bəyə məktub göndərdi və ondan tələb etdi ki, Səfəvilərin hansı gücə malik olması, Səfəvilərin güclənməsi ilə bölgədə vəziyyətin necə dəyişməsi haqqında ona məlumat versin. Sultan Bəyazid eyni zamanda [[Ağqoyunlular|Ağqoyunlu]] və [[Səfəvilər|Səfəvi]] çəkişmələrinin sonda hansı tərəfin qələbəsi ilə başa çatacağını öyrənmək niyyətində idi. Bir müddətdən sonra Rüstəm bəy Osmanlı sultanına cavab məktubu göndərdi və bəyan etdi ki, Səfəvi qoşunları Ağqoyunlu qoşunlarını məğlubiyyətə uğradaq [[Misir]]ə doğru irəliləməkdədir. O, yazdıqlarında bildirirdi ki, "''Səfəvi qoşunlarının Misir yürüşü uğurla başa çatacağı təqdirdə Diyarbəkr təhlükə altına düşə bilərdi.''"<ref>{{cite book|author=Mücirşeybani|title=Təşkil-e şahənşahi-ye Səfəviyyə|year=1346|location=Tehran|page=148-149}}</ref>
 
Mehman Süleymanov qeyd edir ki, "''Bu cavabdan sonra Sultan II Bəyazid başa düşdü ki, Şah İsmayılın Əlvənd Mirzə üzərində qələbəsi heç də təsadüfi deyildir və Səfəvilər böyük gücə malikdirlər. Bu səbəbdən Sultan Bəyazid Səfəvi dövlətinə qarşı sərt mövqe tutmaqdan çəkindi.''" Bu Sultan Bəyazidin Osmanlı sərhədlərinin şərqə doğru genişləndirilməsi istəyindən əl çəkməyi mənasına gəlmirdi. Tarixi-şərait, ölkə daxilində mövcud olan hərbi-siyasi vəziyyət Səfəvi dövlətinə qarşı təcavüzkar mövqe tutulmasından imtina edilməsini tələb edirdi. İki dövlət başçısı arasında aparılan məktublaşma da Osmanlı sarayının şərq qonşusu ilə mülayim münasibətlərdə olmasından xəbər verirdi.<ref name="Suleymanov355">{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=355}}</ref>
 
[[İraq|Əcəm İraqı]]nın, [[İsfahan]]ın, [[Fars]] əyalətinin Səfəvi qoşunlarının əlinə keçməsindən sonra Sultan Bəyazid özünün Məhəmməd Çavuş Balaban adlı elçisini hədiyyələrlə Şah İsmayılın yanına göndərdi. Bu elçi vasitəsilə Osmanlı sultanı türk dilində [[Şah İsmayıl]]a iki məktub göndərmişdi. Məktubların birində Sultan Bəyazid əldə etdiyi uğurlarına görə Şah İsmayılı təbrik edirdi. Digər məktubunda isə Sultan Bəyazid Səfəvi ərazisində sünnilərin incidilməsinə son qoyulması mövzusunda Şah İsmayıl qarşısında məsələ qaldırmışdı. Səfəvilər dövlətinin bərqərar edilməsi və möhkəmləndirilməsi üçün Şah İsmayıl və eyni zamanda onun tərəfdarları tərəfindən sünnilərə təzyiq göstərilməsi xəbəri Sultan Bəyazidə də məlum idi. Sultan irəli sürdüyü təklifdə bu məsələyə son qoyulmasını istəyirdi.<ref name="Xunci119"/>
 
Osmanlı ərazisində mövcud olan şiə türklərlə əlaqələrin kəsilməsi cəhdi Şah İsmayılın marağında deyildi. Bununla, Şah İsmayıl bir tərəfdən qoşunlarının təkmilləşdirilməsi üçün canlı qüvvə ehtiyatlarından məhrum olurdu, digər tərəfdən də qonşu ölkənin daxili vəziyyətinə güclü təsir etmək imkanını əldən çıxarırdı. Bu səbəbdən Şah İsmayıl 1504-cü ildə Sultan Bəyazidə məktub göndərdi, ondan Osmanlı zəvvarlarının [[Ərdəbil]]ə gəlməsinin qarşısının alınmasının dayandırılmasını xahiş etdi.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=360}}</ref>
 
Sultan Bəyazid Şah İsmayılın bu xahişinə müsbət cavab verdi. Onun cavab məktubunda bildirilirdi ki, Ərdəbilə ziyarətə yollanmaq istəyənlər qoşun xidmətindən yayındıqları üçün səfər icazəsi ala bilmirlər. İki dövlət arasında münasibətlərin xoş məram üzərində qurulması naminə bu zəvvarların Ərdəbil səfərinə icazə veriləcəyini bildirdi. Bir şərtlə ki, Səfəvi ərazisində ziyarətdən sonra yenidən Osmanlı ərazisinə qayıtmalı idilər. Sultan Bəyazid bu məktubunda şaha öz ehtiram və hörmətini bildirir, onun atalarını Allahın elçisi kimi qəbul edirdi.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=360-361}}</ref>
 
1507-ci ildə Şah İsmayıl [[Sultan Murad|Ağqoyunlu Sultan Murad]]la ittifaq olmuş Əlaüddövlə Zülfüqara qarşı qoşun yeritdi və bu cütlüyün qüvvələrinə zərbə vurmaq səbəbilə Bestam istiqamətində hərəkətə başladı. Bu yürüşünü başa çatdırmaq üçün Şah İsmayıl qoşunları ilə Osmanlı ərazisindən keçmək məcburiyyətində qaldı. Şah İsmayıl bu məqsədlə Osmanlı sarayından icazə almadı. Amma Osmanlı ərazisinə daxil olarkən Sultana məktub göndərdi və Osmanlı ərazisinə üz tutmaq məcburiyyətində qaldığını bildirdi. O bu məcburiyyətin səbəblərini ona bəyan etdi və belə addım atılmasının qəzəblə qarşılanmamasına ümid etdiyini bildirdi. Şah belə bir qərar qəbul etdiyinə görə təəssüfünü bildirdi və bəyan etdi ki, Osmanlı ərazisindən keçmək məcburiyyətində qalması ilə heç də iki dövlət arasındakı münasibətlərin pisləşməsini istəmir.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=362}}</ref>
 
Sultan Bəyazid hələ də Səfəvi dövləti ilə münasibətlərinin gərginləşməsi marağında deyildi və ona görə də Səfəvi qoşunlarının Osmanlı ərazisindən keçməsinə mülayimliklə yanaşdı. Eyni zamanda Şah İsmayılın məktubuna cavab yazdı.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=363}}</ref>
 
Bununla belə, Sultan Bəyazid ehtiyat tədbirləri də gördü və Səfəvi qoşunlarının Osmanlı ərazilərinə yayılma ehtimalının qarşısını almaq üçün konkret tədbirlər gördü. Səfəvi qoşunlarının hərəkət marşrutu yaxınlıqlarında kifayət sayda Osmanlı qoşunları toplandı. Belə ki, Anadolu bəylərbəyi Qaragöz paşa göstəriş verdi ki, rəhbərliyi altında olan qoşun dəstəsini Çubuk obasına toplasın. Damat Yəhya paşa isə 70 min nəfərlik qoşun dəstəsi ilə Qeysəri-[[Sivas]] arasında dayanmışdı və Səfəvi qoşunlarının hərəkətlərini nəzarət altında saxlamışdı. Bundan başqa daha 10 min nəfərlik bir qoşun dəstəsinin hazırlanmasına göstəriş verilmişdi. [[Anadolu]] bəylərbəyi Qaragöz paşa bütün bu qoşunların rəhbəri təyin edildi və o öz vəzifəsini icra etmək üçün Qeysəriyə yollandı. Səfəvi qoşunlarının fəaliyyətini nəzarət altında saxlamaq üçün 10 min nəfərdən artıq olan bir qoşun dəstəsi vəzifələndirildi və bu qoşun dəstəsi bütün 1507-ci ili əmrə hazır vəziyyətdə oldu.<ref>{{harvnb|Məhəmmədinejad|2015|p=233}}</ref>
 
Belə bir hazırlıq tədbirləri görsə də, Sultan Bəyazid Səfəvi qoşunlarına qarşı sərt tədbirlərə əl atmaqdan çəkindi və iki dövlət arasında dinc münasibətlərin mövcudluğuna üstünlük verdi. Müəyyən anlaşılmazlıqlar və gərginliklər olmasına baxmayaraq, Sultan Bəyazid həyatının sonuna qədər belə bir siyasət izlədi və Şah İsmayıl ilə müharibəyə daxil olmadı.<ref name="Suleymanov364">{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=364}}</ref>
 
Osmanlı sarayının Səfəvi dövlətinə qarşı mülayim siyasəti Şah İsmayılın Türküstan yürüşünə qədər davam etdi. Məlumdur ki, Türküstan yürüşünü uğurla başa çatdırılması ərəfəsində, Şah İsmayıl Mərv qalasında olarkən Diyarbəkir hakimi Məhəmməd xan Ustaclıdan məktub aldı. Bu məktub Sultan Səlimin Diyarbəkir ətrafına hücumları haqqında idi. Şah İsmayıl da bu məktubu alandan sonra öz elçisi Xəlil ağanı məktubla və özbək xanı Şeybəkin saman doldurulmuş kəllə dərisi ilə birlikdə Osmanlı sultanına göndərdi. Şah İsmayılın bu hərəkəti Osmanlı sarayı ilə aradakı münasibətləri xeyli gərginləşdirdi.<ref name="Suleymanov364"/>
 
Şah İsmayıldan alınan məktub və xan kəllə dərisindən sonra Sultan Bəyazid ona bir məktub göndərdi. Həmin məktubun Şahqulu baba üsyanından sonra Şah İsmayıla göndərilməsi haqqında da fikirlər mövcuddur. Lakin ümumi məzmun məktubun məhz Şeybək xanın saman doldurulmuş kəlləsinin alınmasından sonra yazıldığını deməyə əsas verir.<ref name="Suleymanov364"/>
 
[[Xorasan]] və [[Türküstan]] yürüşlərini uğurla başa çatdırıb [[Təbriz]]ə döndükdən bir müddət sonra Şah İsmayıl Diyarbəkir hakimi [[Məhəmməd xan Ustaclı]]dan yeni bir məktub aldı. Bu məktubda Məhəmməd xan Osmanlı sultanı Sultan Bəyazidin oğlu Sultan Səlimin Səfəvi səltənətini qərb sərhədləri boyunca yaratdığı narahatlıqlardan xəbər verilirdi. Məhəmməd xanın yazdığına görə, [[I Səlim|Sultan Səlim]] böyük sayda qoşun toplayaraq Mustafa paşa ilə birlikdə Qara-həmid qalası üzərinə hücum etmişdi. Həmin vaxt [[Məhəmməd xan Ustaclı]] xəstə olduğu üçün onun qardaşı Qaraxan 10 min nəfərlik qoşun dəstəsi ilə Osmanlı qoşunlarının qarşısına çıxmış və bu qoşunlara təsiredici zərbə vurmuşdu. Mənbələrin məlumatına görə, sultan qoşunları niyyətlərinə nail ola bilməyərək geri qayıtmaq məcburiyyətində qalmışdırlar. Şah İsmayıl bu xəbərdən son dərəcə qəzəbləndi və Məhəmməd xanla göndərdiyi məktubunda ondan tələb etdi ki, Sultan Səlimin yenidən Səfəvi sərhədlərinə hücum edəcəyi təqdirdə dərhal ona xəbər göndərsin. M. Süleymanov yazır ki, "''Şah İsmayıl bəyan etdi ki, şəxsən özü gələrək Osmanlı sultanı Bəyazidin oğlunub qarşısını kəsəcək və onun başının dərisini soyub çıxaracaqdır.''"<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=365-366}}</ref> Bununla belə, Şah İsmayıl Osmanlı sultanına məktub yazmağı da məqsədəuyğun saymışdı. Həmin məktub və qiymətli hədiyyələr Süleyman Yasavula verildi. O, elçi kimi Sultan sarayına yollandı və məktubla hədiyyələri Osmanlı Sultanına çatdırdı. Hədiyyələrə Əbülxeyir xandan götürülmüş qənimətin bir hissəsi, [[Çingiz xan]] ələminin bir parçası, Əbülxeyir xanın qana bulanmış taxtının qərqərəsi daxil idi.<ref>{{harvnb|Aləmara-yi Səfəvi|1350|p=455}}</ref>
 
Farsdilli mənbələrdə yazılır ki, "''Səfəvi elçisinin qəbulu mərasimində Sultan Səlim də iştirak edirdi və Şah İsmayılın məktubunun məzmunu onu hövsələdən çıxardı. Ona görə də, elə həmin qəbulda atası Sultan Bəyazidə qarşı sərt ifadələr işlətdi və dedi: "Ey, biqeyrət! Siz Rum məmləkətinin padşahı və hökmdarısınız. Nə üçün Şeyxoğlundan bu dərəcədə vahimələnirsiniz?" Sonra da üzünü Şah İsmayılın elçisi Süleyman Yasavula tutub dedi: Get və öz ağana de ki, belə işlərə əl atmağı yaxşı hesab etmirəm və yaxşı deyil də. Elə işlər görmə ki, Allaha xoş gəlməsin, bizi qara torpaqla alt-üst elədin. Mən qeysər oğlu Sultan Səlim deyiləm, əgər sənin başına oyun açmasam və səni aləm padşahları arasında xəcil və xəcalətli etməsəm!''"<ref>{{harvnb|Aləmara-yi Səfəvi|1350|p=457}}</ref>
 
Bu mənbələrdəki məlumata görə, məhz bu qəbuldan sonra Sultan Səlim hakimiyyəti ələ keçirmək üçün müəyyən işlər görməyə başladı və Osmanlı hakimiyyətinə yiyələndi.<ref>{{harvnb|Toplu|2014|p=41-42}}</ref>
 
=== Sultan Səlimin hakimiyyətə gəlişi və Səfəvi-Osmanlı münasibətlərinin yeni mərhələsi ===
1512-ci ildə Sultan II Bəyazid hakimiyyəti Sultan Səlimə təhvil verdi və əslində, Şah İsmayıl Türküstan səfərindən qayıtdığı dövrdə Osmanlı şahzadələri arasında hakimiyyət uğrunda çəkişmələr artıq kifayət qədər qızışmışdı. Sultan Bəyazidin səkkiz oğlu olsa da hakimiyyətə ən kiçik oğlu Sultan Səlim yiyələnmişdi və bu məqamın özü də sultan ailəsi daxilində taxt-tacın ələ keçirilməsi üçün gərgin mübarizə getməsinin göstəricisi idi.<ref>{{cite book|author=Mənuçöhr Parsadust|year=1375|location=Tehran|title=Şah İsmayıl əvvəl|page=377}}</ref> Sultan Bəyazidin övladlarına qarşı münasibəti yaxşı idi. Amma mövcud olan məlumatlara görə, onun Sultan Əhmədə olan münasibəti fərqlu idi və hakimiyyətin də ona keçməsini istəyirdi. Şahzadə Qorqud isə [[Şahzadə Əhməd]]in hakimiyyətə gələ bilməsinə qarşı idi və onların arasında gizli çəkişmə də mövcud idi. Bu ixtilafın zəiflədilməsi məqsədi ilə Sultan Bəyazid Şahzadə Qorqudu Saruxan bəyliyindən azad etdi və onu [[Antalya]] hakimi təyin etdi. Bu yolla [[Şahzadə Qorqud]]u İstanbuldan kənarlaşdırmaq mümkün oldu. Nəticədə, Sultan Əhmədin hakimiyyət uğrunda mübarizə aparması bir qədər asanlaşdı.<ref>{{harvnb|Türk Silahlı Kuvvetleri tarihi|1979|p=29-30}}</ref>
 
Saray adamları, o cümlədən sədrəzəm Xadim Əli paşa Şahzadə Əhmədin taxt-taca yiyələnməsinə tərəfdar idilər. Bu da Şahzadə Əhmədin sultan olma şansını xeyli artırırdı.<ref name="Soylemez67">{{cite book|author=F. Söylemez|title=Yavuz Sultan Selimin taht mücadelesi|publisher=Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi. 33|year=2012|page=67}}</ref>
 
Mövcud olan şanslara baxmayaraq, Şahzadə Əhməd hakimiyyətə yiyələnmək imkanlarını qoruyub saxlaya bilmədi. Bir tərəfdən Səfəvi qoşunlarının təhlükəsinin aradan qaldırılması baxımından onun çeviklik nümayiş etdirməməsu, daha çox müşahidəçi mövqeyində qalması xalq arasında onun nüfuzunun azalmasına səbəb oldu. Digər bir tərəfdən yeniçərilər onu dəstəkləməkdən imtina etdilər və bu da onu real imkanlardan məhrum etdi. Bir tərəfdən də sədrəzəm Xadim Əli paşanın Şahqulu baba üsyanında qətlə yetirilməsi Şahzadə Əhmədin saray daxilindəki dəstəyinin itməsinə gətirib çıxardı. Sultan II Bəyazidin qocalması, nəticədə hakimiyyətin zəifləməsi sultan ailəsinin kiçik oğlu Sultan Səlimin hakimiyyətə keçmək imkanlarını daha da artırdı.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=377}}</ref>
 
Şahzadə Əhmədin [[İstanbul]]a daha yaxın olması və istər [[II Bəyazid|Sultan Bəyazid]], istərsə də saray tərəfindən [[Şahzadə Əhməd]]in növbəti sultan olmasını qeyd edilən açıqlamalar və hərəkətlər etməsi onun digər qardaşları [[Şahzadə Qorqud]]la Sultan Səlimi daha fəal olmağa sövq etdi. Onlar öz niyyətlərinə nail olmaq üçün fəaliyyətlərini daha genişləndirdilər və İstanbula yaxın olmaq üçün tez-tez öz sancaqlarını tərk etməyə başladılar. Bu fəaliyyətlərin nəticəsi idi ki, [[Şahzadə Qorqud]] əvvəlcə hakimi olduğu Təkə sancağından ayrılaraq Saruxan sancağının hakimliyini ələ ala bildi. Sultan Səlim də İstanbula yaxın olmaq üçün atası Sultan Bəyazidə məktub göndərdi, Trabzonun iqtisadi çətinliklərindən ona şikayət etdi və sonra da İstanbula yaxın olan bir sancağa dəyişdirilməsini xahiş etdi. Onun bu xahişi Sultan Əhmədin sultan olmasını dəstəkləyən saray məmurlarını hərəkətə gətirdi və onların təsiri və təzyiqi ilə Sultan Bəyazid Sultan Səlimin [[Trabzon]]dan ayrılmasına icazə vermədi. Sultan Səlim bu qərarla razılaşmadı və Sultan Əhmədin növbəti sultan olacağı barəsində söhbətlər artmağa başlayanda oğlu Şahzadə Süleymanın hakim olduğu Kəfə sancağına yollandı. Burada onun Şahzadə Əhmədə qarşı mübarizəsi daha da gücləndi. Belə ki, Sultan Əhməd onu dəstəkləyən saray mənsublarının, o cümlədən Sultan Bəyazidin özünün və saray vəzilərinin vasitəsilə Sultan Səlimi [[Trabzon]]a qaytarmağa, bununla, onun hakimiyyət uğrunda mübarizəsini məhdudlaşdırmağa çalışdı. Lakin o öz məqsədinə
nail olmadı. Sultan Səlim sarayın təzyiqlərini qəbul etmədi və Kəfədə qalmaqla saraya təsir imkanlarının artırılması üçün yollar axtarmağa başladı.<ref name="Soylemez67"/>
 
Osmanlı sarayı tərəfindən dövrün tanınmış mövlanalarından biri Mövlana Nürəddin Sarıgörən Sultan Səlimin yanına göndərildi ki, onu Trabzona dönməyə razı sala bilsin. Böyük nüfuz və hörmət sahibi olmasına baxmayaraq Sultan Səlim onun xahişini qəbul etmədi və bununla hakimiyyət uğrunda mübarizənin başladığından xəbər verdi.<ref>{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=377-378}}</ref>
 
Başqa bir sancağa dəyişdirilməsi üçün Sultan Bəyazidin güzəştə getməsi də Sultan Səlimi yolundan döndərə bilmədi və [[Kəfə]]də qalmağı üstün tutdu. Məsələnin həll edilməsi üçün isə Sultan Səlim Sultan Bəyazidlə görüşməyi vacib bildi və bu məqsədlə Ədirnəyə doğru hərəkət edilməsi qərara alındı. [[I Səlim|Yavuz Sultan Səlim]] Ədirnəyə təkbaşına deyil, silahlı dəstə ilə yollanmağı qərara aldı və elan etdi ki, ətrafına silahlı dəstə toplaması heç də onun atasına qarşı qiyam qaldırması demək deyildir. Bu dəstə kifayət qədər böyük bir dəstə idi və həmin dəstənin [[Ədirnə]]yə aparılması üçün 100-dən artıq gəmidən istifadə etmək lazım gəlmişdi. Onun ətrafına topladığı dəstə ilə Ədirnəyə doğru hərəkətə başlaması saray əyanlarını ciddi təşvişə saldı və onlar Sultan Bəyazidi inandıra bildilər ki, Sultan Səlimin silahlı dəstə ilə hərəkətə başlaması hakimiyyət uğrunda mübarizə planlarna xidmət edir və nəticədə Sultan Səlimin dəstəsinin silahla qarşılanması qərara alındı. Mövcud olan məlumatlar görə, bu vaxtlarda artıq Sultan Bəyazid də Sultan Səlimin taxta daha layiqli olması barəsində düşünməyə başlamışdı. [[Şahzadə Əhməd]]i dəstəkləyən saray əyanları öz işlərini görərək onun bu fikirdən daşındırmağa çalışırdılar. Nəticədə, Sultan Səlimin silahlı dəstəsi qarşısına sarayın qoşun dəstəsi çıxarıldı.<ref>{{cite book|author=F. Söylemez|title=Yavuz Sultan Selimin taht mücadelesi|publisher=Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi. 33|year=2012|page=68-70}}</ref>
 
1511-ci ildə baş verən bu qarşılaşma zamanı tərəflərin heç biri silaha əl atmadı. Tərəflər döyüşə girmədən bir-birindən aralandılar və bununla da Sultan Səlim məqsədinin heç də atasına qarşı silah
qaldırmaq olmadığını göstərmək istədi. Bu hadisə Sultan Bəyazidin Sultan Səlimə qarşı münasibətinin dəyişməsini daha da sürətləndirdi. Sultan Bəyazidin xəstəliyinin güclənməsi isə varislər arasında hakimiyyət uğrunda mübarizəni daha da gücləndirdi. Şahzadələrin qoşun dəstələrini hərəkətə gətirib onların tətbiqinə də başladılar. Qardaşlarını önləmək üçün Sultan Səlim Kəfədə olarkən tərəfdarlarının məsləhəti ilə atası Sultan Bəyazidə məktub yazdı və aralarında yaranmış anlaşılmazlıqlara görə onun bağışlanmasını xahiş etdi. Bu məktub Sultan Bəyazid tərəfindən məmnunluqla qarşılandı və həmin məktubdan sonra o, Sultan Səlimi sərəsgər kimi [[İstanbul]]a çağırdı. Sultan Səlim də dərhal İstanbula getdi və saraya üz tutaraq Sultan Bəyazidin hüzuruna qəbul olundu. Sultan Bəyazid ona ciddi münasibət göstərsə də, sonradan hakimiyyətin Səlimə verildiyini elan etdi.<ref name="Suleymanov379">{{harvnb|Mehman Süleymanov|2018|p=379}}</ref>
 
1512-ci il aprel ayının 24-də Sultan Bəyazid taxt-tacdan əl çəkdiyini və hakimiyyəti Sultan Səlimə həvalə etdiyini bəyan etdi. Daha sonra hökmdar ömrünün qalan günlərini keçirmək üçün paytaxtı tərk etmək qərarını açıqladı. Taxt-tacın tərk edilməsindən təxminən bir ay sonra Sultan Bəyazid dünyasını dəyişdi. Bununla da, Osmanlı dövlətində Sultan Səlimin hakimiyyət dövrü başlandı. Onun hakimiyyətə gəlişi isə [[Səfəvi-Osmanlı münasibətləri]]nə ciddi dəyişikliklər gətirdi.<ref name="Suleymanov379"/>
 
Yeni hakimiyyətə çıxan Yavuz Sultan Səlim rəqibi Şah İsmayıl ilə münasibətləri aydınlaşdırmazdan öncə öz qardaşları ilə münasibətləri aydınlaşdırdı və öz hakimiyyətini daxildən kifayət qədər möhkəmləndirdi. Məlum idi ki, onun hər iki qardaşı, Şahzadə Əhməd və [[Şahzadə Qorqud]] hakimiyyətə iddialı idilər. Sultan Bəyazidin hakimiyyətdən əl çəkməsi ərəfəsində Şahzadə Əhməd ətrafına topladığı qoşun dəstəsi ilə [[Üsküdar]]a qədər irəliləmiş, [[Konya]]nı öz nəzarəti altına almış, ölkə sultanı kimi ətraf bölgələrə fərmanlar göndərməyə başlamışdı. Şahzadə Əhmədin sultanlıq iddialarına son qoymaq üçün Sultan Səlim 70 min nəfərlik qoşun dəstəsi ilə [[Anadolu]]ya hərəkət etdi. Böyük bir qoşun dəstəsinə müqavimət göstərə bilməyəcəyini başa düşən Sultan Əhməd geri çəkilməyə başlayaraq, əvvəlcə [[Amasiya]]ya gəldi və burada Şahzadə Əhmədin izlənilməsinə və ələ keçirilməsinə göstəriş verdi. Sultan Səlim eyni zamanda Şahzadə Qorqudun təqibinə başladı və [[Bursa]]ya yollanan Sultan Qorqud 1513-cü il mart ayının 17-də ələ keçirilərək qətlə yetirildi. Bir müddət sonra isə Şahzadə Əhməd Bursa yaxınlığındakı qarşıdurma zamanı Sultan Səlim adamları tərəfindən ələ keçirilmiş və boğularaq öldürülmüşdü.<ref>{{harvnb|Türk Silahlı Kuvvetleri tarihi|1979|p=34-39}}</ref>
 
Şahzadə Əhmədin qətlə yetirilməsindən sonra onun oğlu Şahzadə Murad qaçaraq Şah İsmayılın sarayına sığındı. Mövcud məlumatlara görə, Şah İsmayıl onu mehribanlıqla qarşılamış, ona torpaq sahəsi ayırmışdı. Sultan Muradın Səfəvi hüdudlarına sığınması Sultan Səlimin təşvişi ilə qarşılaşdı. Sultan Səlim Şahzadə Murad gələcəkdə Şah İsmayıldan aldığı köməklə Osmanlı taxtına yiyələnə bilər. Ona görə Sultan Muradın geri qaytarılmasına cəhd göstərdi. O, Sultan Bəyazidin dünyasını dəyişməsi və özünün Osmanlı taxt-tacına çıxması ilə bağlı Şah İsmayıla məktub və qiymətli hədiyyələr göndərdi. Sultan Səlim elçisi vasitəsilə Şah İsmayıldan Şahzadə Muradın geri qaytarılması istəyini irəli sürdü. Lakin Şah İsmayıl Osmanlı sultanının bu tələbi ilə razılaşmadı. Şahzadə Murad Osmanlı sərhədini tərk edəndən dörd il sonra [[İsfahan]]da olarkən vəfat etdi və Şah İsmayılın göstərişi ilə İsfahan şəhərininin Topçu darvazası deyilən ərazisinin yaxınlığında dəfn edildi.<ref>{{cite book|author=Mücirşeybani|title=Təşkil-e şahənşahi-ye Səfəviyyə|year=1346|location=Tehran|page=163}}</ref>
 
== Döyüşün başlanması ==
=== Müharibənin ümumi səbəbləri ===
=== Sultan Səlimin müharibə hazırlıqları ===
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Çaldıran_döyüşü"