'''Nadirin yürüşləri''' və ya '''Nadirin müharibələri''' — [[XVIII əsrinəsr]]<nowiki/>in birinci yarısında Mərkəzi Avrasiyada əvvəlcə [[xan]], sonrada [[şah]] olan [[Nadir şah Əfşar|Nadir]] tərəfindən həyata keçirilən hərbi əməliyyatlar nəzərdə tutulur. Onun hərbi əməliyyatları ilk dəfə [[Səfəvilər|Səfəvi sülaləsininsülaləsi]]<nowiki/>nin adından [[Hotakilər|Hotaki əfqanlarınaəfqanları]]<nowiki/>na qarşı başlamışdır. [[Səfəvilər|Səfəvi imperiyasınınimperiyası]]<nowiki/>nın paytaxtı İsfahanın[[İsfahan]]<nowiki/>ın əfqanlar tərəfin ələ keçirilməsindən sonra [[Səfəvilər|Səfəvi dövləti]] faktiki olaraq süqut etdi. [[Səfəvilər|Səfəvi]] taxtının bərpasına çalışan və şahlıq adına iddia edən [[II Şah Təhmasib|II Təhmasib Səfəvi]] Nadiri öz xidmətinə qəbul etdi. Nadir o zaman Xorasanda[[Xorasan]]<nowiki/>da kiçik və əhəmiyyətsiz hərbi dəstə komandanlarından biri idi. Şimal-qərbdəki [[Abdalı|Abdali əfqanlarınıəfqanları]]<nowiki/>nı neytrallaşdırdıqdan sonra [[II TəhmasibiŞah Təhmasib|II Təhmasib]]<nowiki/>i özündən asılı vəziyyətə salan Nadir ölkənin yerdə qalan hissəsini işğal edən [[Hotakilər|Hotaki]] əfqanlarına qarşı müharibəyə başladı. Əfqanlar üzərində bir neçə inanılmaz qələbədən sonra [[İsfahan]] azad edildi və [[II Şah Təhmasib|II Təhmasib Səfəvi]] taxtına əyləşdi. Bununla da, Səfəvi sülaləsinin hakimiyyəti bərpa edildi.<ref>{{harvnb|Qüddusi|2008|p=31}}</ref><ref>{{harvnb|Əliyarlı|1996|p=488}}</ref><ref>{{harvnb|Lockhart|2004|p=127}}</ref>
Səfəvilərin[[Səfəvilər]]<nowiki/>in taxtda bərpasından sonra Nadir qərbə və şimala doğru yürüşlərə başladı. Onun məqsədi [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] və Rusiyaya[[Rusiya]]<nowiki/>ya itirilmiş [[Səfəvilər|Səfəvi]] torpaqlarının geri qaytarılması idi. 5 il davam edən müharibələrdən sonra Nadir imperiyanın qərb sərhədlərini bərpa edə bildi. O, imperiyanın suverenliyini Qafqazın[[Qafqaz]]<nowiki/>ın da əksər hissəsində qəbul etdirdi. Bir çox uğurlu hərbi əməliyyatlar Nadirə imperiyanı elit təbəqəsinin artıq dəstəkləmədiyi [[Səfəvilər|Səfəvi sülaləsinisülaləsi]]<nowiki/>ni qansız formada devirmək üçün legitimliyi təmin etmişdi. [[Əfşarlar sülaləsininimperiyası|Əfşarlar sülaləsi]]<nowiki/>nin əsasını qoyan [[Nadir şah Əfşar|Nadir şah]] 1736-cı ildə Muğanda[[Muğan]]<nowiki/>da özünü şah elan etdi və şah kimi ilk hərbi əməliyyatını əfqanıstana qarşı həyata keçirdi. O, bu dəfə bütünlüklə Əfqanıstanı[[Əfqanıstan]]<nowiki/>ı özünə tabe etmək istəyirdi. Əfqanıstanın[[Əfqanıstan]]<nowiki/>ın bütünlüklə tabe etdirilməsindən sonra Nadir üçün [[Böyük Moğol imperiyasınaİmperiyası|Böyük Moğol imperiyası]]<nowiki/>na gedən yol açılmışdı. Onun bu yürüşü həyata keçirdiyi ən möhtəşəm hərbi əməliyyatlarından biridir. [[Xeybər keçidi döyüşü|Xeybər keçidində]] özündən say etibarilə qat-qat çox olan rəqib ordunu cəmi 10.000 nəfərlik qoşunla darmadağın edən Nadir [[Böyük Moğol İmperiyası|Moğol imperiyasınınimperiyası]]<nowiki/>nın əsas bölgəsinə daxil oldu. Burada moğolların əsas ordusu ilə qarşılaşdı. Orduların sayının nisbəti 1-ə 6 nəfər olmaqla, moğolların xeyrinə idi. Lakin Nadir moğol ordusunu cəmi 3 saata darmadağın etdi. Moğol imperatoru Məhəmməd şah Nadir şahdan asılılığı qəbul etdi və nadir Dehli şəhərinə daxil oldu. Şəhərdə ona qarşı qalxmış üsyanı yatıran Nadir bir müddət sonra şəhəri tərk etdi. Şəhərə tərk edərkən özüylə xeyli miqdarda sərvət aparan Nadir şah həmçinin, Hind çayından şimaldakı moğol torpaqlarını da ilhaq etdi.<ref>{{harvnb|Ghafouri|2008|p=146}}</ref><ref>{{harvnb|Moghtader|2008|p=175}}</ref>
Nadirin imperiyaya geri dönməsi ilə [[Mərkəzi AsiyadaAsiya]]<nowiki/>da hərbi əməliyyatlara başlanıldı. [[Mərkəzi AsiyadaAsiya]]<nowiki/>da [[Əfşarlar imperiyası|Əfşar sülaləsininsülaləsi]]<nowiki/>nin hegomoniyası təmin edildi və onun dövləti [[Sasanilər İmperiyası|Sasani]] imperiyasından belə böyük ərazini əhatə etdi. Lakin bu nöqtədən sonra Nadir pisxi problemlər yaşamağa, paranoyalar keçirməyə başladı vıvə onun sağlamlığı getdikcə daha da pisləşdi. Şimala doğru ləzgilərə[[ləzgilər]]<nowiki/>ə qarşı həyata keçirdiyi hərbi əməliyyat nisbətən daha az uğurlu oldu. Bağdadın[[Bağdad]]<nowiki/>ın mühasirəsi isə Nadirin gözlənilməz qərarına əsasən gözləniləndən tez başa çatdırıldı. Halbuki [[Nadir şah Əfşar|Nadir]] bu ərazilərin bir xeyli hissəsini özünə tabe edə bilərdi. Bundan sonra Nadir şah imperiyanın sakinlərinə qarşı özünün dağıdıcı siyasətini davam etdirdi və tədricən, özünün yaxın ətrafını, həmfikirlərini özündən uzaqlaşdırdı. Öz mirasçılarını, ona sadiq sərkərdələrini ona xəyanət etməkdə, üsyan qaldırmağa hazırlaşmaqda ittiham etdi.<ref>{{harvnb|Axworthy|2009|p=250}}</ref><ref>{{kitab3
| müəllif = Jonas Hanway
| başlıq = An historical account of the British Trade over the Caspian Sea, with a journal of travels
Sətir 78:
| doi =
| ref =
}}</ref> Nadir şahın hakimiyyətinin son illərində ona qarşı üsyan qaldırmış əhalini yatırmaq üçün imperiya torpaqlarını dolaşmaqla məşğul olmuşdur. Bu üsyanların çoxu qəddarlıqla yatırıldı. Özünün sonuncu böyükqələbəsini isə Qarsda Osmanl ordusu üzərində qazanmışdır. O, burada Sultanınsultanın onun sülh təklifini rədd edərək göndərdiyi ordunu məhv etmişdi. Sonda [[Nadir şah Əfşar|Nadir]] öz çadırında zabitlərinin bir qrupu tərəfindən qətlə yetirildi. Onun ölümü ilə bütün imperiyanı xaos və özbaşınalıq bürüdü. Ölkədə [[Vətəndaş müharibəsi|vətəndaş müharibələri]], tayfalar arasında döyüşlər adi hal aldı. [[Ağa Məhəmməd şah Qacar|Ağa Məhəmməd xan QacarınQacar]]<nowiki/>ın hakimiyyətə gəlməsinə qədər davam edən bu feodal pərakəndəliyi dövrü təxminən yarım əsr davam etdi.<ref>{{harvnb|Yeddi cilddə III cild|2007|p=344}}</ref> ▼
}}</ref>
▲Nadir şahın hakimiyyətinin son illərində ona qarşı üsyan qaldırmış əhalini yatırmaq üçün imperiya torpaqlarını dolaşmaqla məşğul olmuşdur. Bu üsyanların çoxu qəddarlıqla yatırıldı. Özünün sonuncu böyükqələbəsini isə Qarsda Osmanl ordusu üzərində qazanmışdır. O, burada Sultanın onun sülh təklifini rədd edərək göndərdiyi ordunu məhv etmişdi. Sonda Nadir öz çadırında zabitlərinin bir qrupu tərəfindən qətlə yetirildi. Onun ölümü ilə bütün imperiyanı xaos və özbaşınalıq bürüdü. Ölkədə vətəndaş müharibələri, tayfalar arasında döyüşlər adi hal aldı. Ağa Məhəmməd xan Qacarın hakimiyyətə gəlməsinə qədər davam edən bu feodal pərakəndəliyi dövrü təxminən yarım əsr davam etdi.<ref>{{harvnb|Yeddi cilddə III cild|2007|p=344}}</ref>
