III Səlim: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k →‎top: parametr düzəlişləri using AWB
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|adı =''' III Səlim'''|orijinaldoğum adıyeri=[[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|monoqramın adı=سليم ثالثTuğra|şəkilmonoqramı=JosephTughra Warnia-Zarzecki - Sultanof Selim III - Google Art Project.jpgJPG|şəklin izahıuşağı=|şəklin ölçüsü həyat yoldaşı=290|titulanası=[[OsmanlıMihrişah sultanlarının siyahısı|28-ci Osmanlı SultanıSultan]]|ləqəbi=|dövr əvvəlatası=[[7III aprel]] [[1789Mustafa]]|dövrəvvəlki sonadı=[[29 may]] [[1807]]|sələfisülalə=[[I|dəfn Əbdülhəmid]]|xələfiyeri=[[IVSultan Mustafa]]|varisi=|milliyəti=|dini=[[Sünni türbəsi]], [[İslamİstanbul]]|doğum tarixi={{doğum tarixi|1761|12|24}}|doğumölüm yeri=[[İstanbulTopqapı sarayı]], [[Osmanlı İmperiyasıİstanbul]]|vəfat tarixi={{vəfat tarixi və yaşı|1808|7|28|1761|12|24}}|ölümdoğum yeritarixi={{doğum tarixi|1761|12|24}}|orijinal adı=سليم ثالث|dini=[[İstanbulSünni]], [[Osmanlı İmperiyasıİslam]]|dəfn yerimilliyəti=|varisi=|xələfi=[[SultanIV Mustafa türbəsi]]|sülaləsələfi=[[I Əbdülhəmid]]|əvvəlkidövr adıson=[[29 may]] [[1807]]|atasıdövr əvvəl=[[III7 Mustafaaprel]] [[1789]]|anasıləqəbi=|titul=[[MihrişahOsmanlı Sultansultanlarının siyahısı|28-ci Osmanlı sultanı]]|həyatşəklin yoldaşıölçüsü=290|uşağı şəklin izahı=|monoqramışəkil=TughraKonstantin ofKapidagli Selim III002.JPG|monoqramın adı=Tuğrajpg|bayraq=Flag of the Ottoman Flag.svg|bayraq2=Osmanli-nisaniEmpire.svg}}'''III. Səlim''' ([[Osmanlı dili|Osmanlı türkcəsi]]: سليم ثالث Səlim-i Salis) (d. [[24 dekabr]] [[1761]] - ö. [[28 iyul]] [[1808]]), 28. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|28-ci Osmanlı sultanı]] padşahı və 107.-ci [[İslam]] xəlifəsidir[[Xəlifə|xəlifəsi]].
 
== Həyatı ==
III. Səlim, [[24 dekabr]] [[1761]] tarixində atası [[III Mustafa|III. Mustafa]]<nowiki/>nın səltənəti dövründə dünyaya gəldi. Atası [[1774]]-ci ildə öləndə sadəcə 13 yaşında olduğu üçün əmisi [[I Əbdülhəmid|I. Əbdülhəmid]] taxta çıxdı. [[I Əbdülhəmid|I. Əbdülhəmid]] şahzadə Səlimə özündən əvvəlki padşahların əksinə, olduqca yaxşı davrandı. [[Qəfəs (Osmanlı)|Qəfəs həyatı]] yaşamasına baxmayaraq Səlimin yaxşı bir təhsil almasına icazə verdi. Şahzadə Səlim [[musiqi]] və [[ədəbiyyat]]la maraqlandı. Fransanın [[Böyük Fransa inqilabı|Fransız İnqilabı]]<nowiki/>ndan əvvəlki son kralı olan XVI. Louis'lə məktublaşdı. Daha taxta çıxmadan Osmanlı Dövlətində köklü bir struktur dəyişiklikliyə ehtiyac olduğuna inanırdı. [[I Əbdülhəmid|I. Əbdülhəmid]] [[7 aprel]] [[1789]]-ci ildə öldü və III. Səlim Avropanı təməlindən sarsıdacaq olan [[Böyük Fransa inqilabı|Fransız İnqilabı]]<nowiki/>nın astanasında taxta çıxdı.
 
=== İlk illəri ===
III. Səlim taxta çıxanda [[Osmanlı Dövləti]] həm [[Avstriya]], həm də [[Rusiya]]<nowiki/>yla müharibə vəziyyətində idi. Məğlubiyyətlə nəticələnən bu döyüşlər [[1792]]-ci ildə [[Avstriya]] ilə bağlanan Ziştovi müqaviləsi və [[1792]]-ci ildə [[Rusiya]] ilə bağlanan Yaş Andlaşması ilə sona çatdı. Beləcə III. Səlim Osmanlı Ordusunda çoxdandır etmək istədiyi yenilikləri etmə fürsəti tapdı. [[1793]]-ci ildə Nizam-ı Cədid ordusunu qurdu. Bu sırada [[Napoleon Bonapart|Napolyon Bonapart]]'ın əmri altındakı Fransız orduları Osmanlı Dövlətinə aid olan [[Misir]]ə hücum etmişdi ([[1798]]). Osmanlı ordusu İngilislərin köməyi ilə Misiri müvəffəqiyyətlə müdafiə etdi. [[1801]]-ci ildə bağlanan Əl-Ariş Andlaşması ilə Fransa Misirdəki əməllərindən imtina etdi.
24 dekabr 1761-ci ildə dünyaya gəlmişdir. Atası 26. Osmanlı sultanı III Mustafa, anası isə Mihrişah Sultandır. Əslən gürcü və ya çərkəz olan anası, dövrün şeyxülislamlarından Vəliüddin Əfəndi tərəfindən sultana hədiyyə edilmişdi. III Əhməddən sonra taxta çıxan I Mahmud və III Osmanın övladları olmamış və aradan keçən 40 il müddətində Osmanlı sülaləsində oğlan övladı dünyaya gəlməmişdi. Məhz bu səbəblə Səlimin dünyaya gəlişi bir həftə davam edən şənliklərlə qeyd edilmişdir. 5 yaşında ilk təhsilini almağa başlayan Səlimin təhsil həyatına, xüsusilə atasının səltənətində xüsusi diqqət göstərilmişdir. Kiçik yaşlarından etibarən dövlət mərasimlərində və rəsmi görüşlərdə iştirak edən Səlim, atasının sahil tərsanələrinə etdiyi təftişlərə tez-tez qatılırdı.
 
Atasının vəfatının ardından (21 yanvar 1774) taxta əmisi I Əbdülhəmid çıxdı və 13 yaşlarındakı qardaşı oğluna yaxşı davrandı. Atasının səltənətində başlayan rus müharibəsi (1768) əmisinin taxta çıxmasından qısa müddət sonra ağır məğlubiyyətlə sonlandı. 1774-cü ildə bağlanan Kiçik Qaynarca sülhü ilə müstəqil elan edilən Krım xanlığı, çox keçmədən Çar Rusiyası tərəfindən ilhaq edildi və bu işğal prosesini rəsmiləşdirmək məqsədilə tərəflər arasında 8 yanvar 1783-cü ildə sözləşmə imzalandı. Məhz bu sözləşmədə Rusiya tərəfinin tələbi ilə Osmanlı taxtının varisi olaraq Şahzadə Səlimin də imzası alınmış, bunun ardından şahzadənin həm saray, həm də əhali arasındakı mövqeyi güclənmişdir. Kiçik Qaynarca sülhünün ardından itirilən torpaqlar, xüsusilə də Krım yarımadasının tərk edilməsi əmisi Sultan Əbdülhəmid əleyhdarlarını hərəkətə keçirdi və Şahzadə Səlimin taxta çıxarılması müzakirə edilməyə başlandı. Səlim tərəfdarlarından olan sədrəzəm Xəlil Həmid Paşa və yaxın adamlarından vəzir Raif İsmayıl Paşanın vəzifədən alınması və edamının (1785) səbəbi də məhz belə bir cəhdin qarşısının alınması olaraq göstərilir. Bu edamlarda xüsusi rolu olan tərsanə əmini Səlim ağa və oğlu Əhməd Nəzif Əfəndini unutmaayan Səlim, taxta çıxdıqdan sonra ilk ölüm hökmünü də məhz onlar üçün verdi. Belə ki, taxta çıxarılması cəhdi barədə gəzən şayələr səbəbilə üzərindəki təzyiqlər artmış, 15 il boyunca yaşadığı Şimşirlik bölümündəki pəncərə hörülərək bağlanmışdır. Taxta çıxmasının ardından baş çuxadar, ardından kaptan-ı dərya təyin etdiyi, ən güclü dəstəkçisi və süd qardaşı olan Kiçik Hüseyn Paşa ilə olan dostluğu da bu illərdə başlamışdır. Bu dönəmdə şahzadəni zəhərləyərək öldürmə cəhdinin olduğu da bilinir. “İlhami” təxəllüsü ilə şeirlər yazmağa başlayan Səlim, əmisinin imamlarından Krımlı Əhməd Kamil Əfəndidən aldığı musiqi dərslərinin ardından bu dönəmdə mükəmməl əsərlər bəstələdi. Ancaq bu sıxıntılı dönəm çox keçmədən bitmiş, Fransa kralı XVI Lüdoviklə yazışmalar aparmışdır (1786). Bu məsələdə fransız səfiri Comte de Choiseul-Gouffier ilə danışıqlar aparılmış və İshaq bəy vasitəsilə məktublar Fransaya göndərilmişdir. Bu məktubları “səltənət varisi” və “səltənət vəliəhdi” ünvanlarıyla imzalayan Səlim bu ünvanları rəsmi olaraq istifadə edən ilk Osmanlı şahzadəsidir.
[[1807]]-ci ildə Nizam-ı Cədid ordusunun qaldırılmasını istəyən yeniçərilər Mustafa Paşanın öndərliyi altında qiyam qaldırdılar. III. Səlim Nizam-ı Cədid ordusunu dağıtmaq və [[29 may]] [[1807]] tarixində də taxtdan çəkilmək məcburiyyətində qaldı. III. Səlimin yerinə keçən əmisi oğlu [[IV Mustafa|IV. Mustafa]] III. Səlimi təkrar qəfəsə geri göndərdi. [[28 iyul]] [[1808]] tarixində III. Səlimi təkrar taxta çıxarmaq məqsədiylə [[Ələmdar Mustafa Paşa]] saraya yaxınlaşarkən III. Səlim padşah [[IV Mustafa|IV. Mustafa]]<nowiki/>nın əmri ilə boğduruldu. III. Səlimin cənazəsi Laləli Məscidinin həyətində atası [[III Mustafa|III. Mustafa]] türbəsində dəfn edildi.
 
=== Səltənəti ===
== Avropa ölkələri ilə münasibətlər ==
 
==== Osmanlı-Rusiyaİlk münasibətləriilləri ====
1787-1788-ci illərdə eyni anda Çar Rusiyası və Avstriya ilə davam edən müharibə Osmanlının əleyhinə davam edirdi. Sultan Əbdülhəmid məğlubiyyətin ardından iflic keçirərək vəfat etdi. Nəticədə 28 yaşlı Şahzadə Səlim 7 aprel 1789-cu ildə taxta çıxdı. İlk işi isə 15 ildir ki görmədiyi anasını möhtəşəm bir mərasimlə Köhnə saraydan Topqapı sarayına gətirmək oldu. 17 apreldə baş tutan qılınc qurşanma mərasiminin ardından hər cümə salamlığının ardından bacıları Şah Sultan, Xədicə Sultan və Beyhan Sultanın saraylarını ziyarət etdi.
III. Səlimin səltənəti Osmanlı-Rus müharibələri (1787-1792 Döyüşləri) davam edərkən başladı və Osmanlı Dövlətinin Fransaya qarşı Rusiyayla ittifaq bağlamasıyla davam etdi. Ancaq daha sonra bu ittifaq pozuldu və III. Səlimin səltənətinin sonunda Osmanlı Dövləti təkrar Rusiya ilə müharibə vəziyyətində idi.
 
Sultan Səlim dünyaya gəldiyindən bəri dövləti xilas edəcəyi, düşmənlərə qarşı qələbə qazanacağı ümidiylə böyüdülmüşdü. Taxta çıxmasının ardından hər iki cəbhədə davam edən müharibənin pis gedişinə əngəl olmağa çalışdı, hətta şəxsən səfərə çıxmağa təşəbbüs göstərdi. Ancaq müharibənin gedişatını dəyişdirəcək güclü komandanlar hazırlayıb sədarətə təyin etməkdə çətinlik çəkirdi və təsadüfi olaraq təyin etdiyi zəif xaralterli komanadnlarla ona olan bu etimadı itirməyə başladı. Məscidlərdə oxudulan toplu dualara baxmayaraq cəbhədə baş verən məğlubiyyətlərin ardından, “Pulla edilən duadan xeyir gəlməz” deyəcək dərəcədə açıq düşüncəli və real insan idi. Bütün gücüylə ordunun yenidən təchizatı ilə məşğul oldu. Prusiyya ilə ittifaq qurmağa meyilli idi və bu uğurda güclü mübarizə apardı. Belə ki, xristian bir dövlətlə qurulan bir ittifaqın dini baxımdan uyğun olmadığına iddia edən bir qisim ordu mənsubunu, şeyxülislamdan aldığı bəzi fətvalarla geri püskürtdü (1790). Krımı geri almadan və qələbə qazanmadan müharibəni bitirmək istəməyən Sultan Səlim, Prussiyanın da təşviqiylə Avstriyanın sülhə yanaşmasının ardından (1791), bütün ordunu rus cəbhəsinə yönəltdi. Ancaq cəbhədəki vəziyyəti real olaraq bilən ordu mənsubları başda sədrəzəm Qoca Yusuf Paşa olmaqla, qələbəyə olan ümidlərini itirmişdilər. Bu isə Osmanlı tarixində daha öncə görülməmiş bir iş idi və nizamsız vəziyyətdə ordu döyüşməkdən imtina etdi. Bütün ordu və dövlət mənsublarının imzaladığı ortaq bir ərizə ilə vəziyyət Sultan Səlimə bildirildi və bu halda gənc sultan sülhə məcbur oldu.
1774-ci ildə Çariça II. Yekaterina ilə imzalanan Kiçik Qaynarca Müqaviləsi ilə Osmanlı Dövləti Krımı Rusiyaya vermək məcburiyyətində qalmışdı. III. Səlim taxta çıxanda Osmanlı Dövləti başında hələ II. Yekaterinanın olduğu Rusiyadan Krım kimi əhəmiyyətli torpaqları geri almaq məqsədiylə 1787-1792 Osmanlı-Rus Müharibəsində döyüşürdü. İngilis və Fransızlar da döyüşə qatılmamaqla birlikdə bu döyüşdə Osmanlı Dövlətini dəstəkləyirdilər ancaq Osmanlı Dövləti hesaplamadığı bir şəkildə özünü Avstriyanın da qarşısında tapdı. Osmanlı ordusu intizamdan uzaq idi və Rusiya ilə apardığı Fokşan (1 avqust 1789) və Boze (22 sentyabr 1789) Döyüşlərində böyük itkilərə uğradı. Akkerman Qalası Rusların əlinə keçdi və Bessarabiya Rusiya tərəfindən işğal edildi. Osmanlı Dövləti özünə müttəfiq tapmaq məqsədiylə 11 İyul 1789 tarixində İsveç və 31 yanvar 1790 tarixində də Prusya'yla sülh müqavilələri imzaladı. Ancaq bu iki dövlətdən də əllə toxunulur bir kömək ala bilmədi. Sonunda Osmanlı Dövlətinə qarşı Rusiya qədər müvəffəqiyyətli ola bilməyən Avstriya, Osmanlı Dövlətiylə sülh müqaviləsi imzaladı. (Ziştovi Müqaviləsi 4 avqust 1791) Avstriyanın döyüşdən çəkilməsindən bir neçə ay sonra Rusiya da sülh müqaviləsi bağlamağa razı oldu (Yaş Müqaviləsi 9 yanvar 1792). Osmanlı Dövləti bu andlaşmayla Krımın Rusiyanın suverenliyi altına keçdiyini təkrar qəbul etmək məcburiyyətində qaldı. Dnestr çayı Rusiya ilə Osmanlı Dövləti arasında sərhəd olaraq qəbul edildi.
 
==== İslahat işləri ====
1792-ci ildən 1805-ci ilə qədər Osmanlı Dövləti və Rusiya sülh içində yaşadılar. Hətta Osmanlı Dövləti Misiri işğal edən Fransaya qarşı İngiltərə və Rusiya ilə əməkdaşlıq belə etdi. 24 Sentyabr 1805 tarixində Osmanlılar Ruslarla yeni bir dostluq müqaviləsi imzaladılar. Ancaq bu müqavilənin imzalanmasından qısa bir müddət sonra təkrar Osmanlı Dövləti və Rusiya arasında anlaşılmazlıq çıxdı. Rusiya, Osmanlıların Rus tərəfdarı Əflak və Boğdan bəylərini vəzifədən almasından məmnun qalmadı. 40.000-ə yaxın Rus əsgəri Əflak və Boğdana girdi. III. Səlim 22 dekabr 1805 tarixində boğazları bağladı və Rusiyaya döyüş elan etdi. Rus donanması Osmanlı donanmasını 11 May 1807 tarixində Çanaqqala Boğazı yaxın 19-29 İyun 1807 tarixləri arasında da Limni adası yaxınlığında məğlub etdi. III. Səlim taxtdan endirildiyində 1806-1812 Osmanlı-Rus müharibəsi hələ də davam etməkdə idi.
III Səlimi topdan bir yenilənməyə həvəsləndirən də məhz bu hadisə oldu. Belə ki, hələ ordu cəbhədən qayıdarkən görüləcək işləri əhatə edən layihələrin hazırlanması barədə əmrlər verdi. Rus müharibəsinin sona çatması, eyni zamanda Sultan Səlim dönəmini simvolize edən Nizam-i Cədid yenilənməsinin başlanğıc tarixi oldu (1792). Avropa ölkələrindəki dövlət qurumlarının üstünlüyü və nümunə olaraq alınma zəruriliyi öncəki illərdə də dilə gətirilmiş, ancaq Sultan Səlim bunu ilk dəfə açıq şəkildə ifadə edərək bu istiqamətdə addımlar atmağa başlamışdı. Bütün bu islahatları, düşmənlə döyüşdən qaçmış ordu və dövlət mənsublarıyla apara bilməyəcəyini görən Sultan Səlim bu işdə özünə yaxın olan və bu yolda canını belə fəda edə biləcək adamları seçməyə başladı. Cəbhədən qayıdan ordu komandanlarının, demək olar ki, hamısı dəyişdirildi və orduya yeniçəri ocağından olmayan şəxslər təyin olunmağa başlandı. Hərbi islahatların ən önəmli hissəsi olaraq əsgərlərə verilən timar torpaqlarını nizama saldı və yararsız olanarı ləğv edərək boşalmış torpaqları dövlət xəzinəsinə müsadirə etdi. Beləliklə, islahat və reformasiya hərəkətlərinə olan ilk müxalifət meydana çıxmağa başladı. Avropa tərzində təlim görmüş bir ordu (Nizam-i Cədid ordusu) qurulması və yeni bir donanmanın təşkili işi sürətlə davam edirdi. Ordu və donanmanın külli miqdardakı xərclərinin qarşılanması məqsədilə ayrıca bir dəftərdarlıq və xüsusi bir fond quruldu, yeni vergilər təyin edildi və itkilərin qarşısı alındı. Müsrifliyin qarşısı alınmış, lük idxal mallarının alınması məhdudlaşmış, dövlət gəlirlərinin artırılması istiqamətində addımlar atılmışdır. Qeyri-müsəlman əhali arasından istəyən şəxslərə Avropa tüccarı imtiyazı verilərək xarici ticarət əlaqələri gücləndirildi. Bu şəxslərdən biri də 82 gəmilik bir ticarət donanması quran, dönəmin siyasi güclərindən Osmanlı ermənisi İqnatius Tosunyan idi.
 
Mövcud Mühendishane-i Bahrinin (Dəniz Mühəndislik mədrəsəsi) gücləndirilməsi, qumbaracı və lağımcı ocaqlarının qurulması ilə Hərb məktəblərinin açılması (1795), burtada mətbəənin açılması (1797), Üsküdarda böyük ordu qışlalarının inşası əslində bu islahatların hərbi yöndə olduğunu göstərirdi. Əslində bu hərbi islahatlar qaçınılmaz idi və bunların nəticəsidir ki, gələcək illərdə dövlət idarəsi hərbiləşmişdir. Ancaq bu islahatların tutarlı olması üçün yeniliklər mülki idarənin bütün bölümlərinə aid edilməli idi.
=== Osmanlı-Avstriya münasibətləri ===
Osmanlılar 1529-ci ildə Qanuni Sultan Süleymanın Vyananı işğalından bəri dəfələrlə Avstriya ilə döyüşə girmişdilər. III. Səlim taxta keçdikdə də Avstriya Rusiyayla birlikdə Osmanlı Dövləti ilə təkrar döyüş vəziyyətində idi. Osmanlılar Avstriyaya qarşı İsmayıl zəfərini qazandılar. Ancaq Avstriyalılar Sebeş, Muhadiye, Lazarethane və Pançova'nı işğal etməyi bacardılar. Belqradı 8 Oktyabr 1789 tarixində və Səməndirəni daha sonra ələ keçirdilər. Ancaq Avstriya yenə də Osmanlılara qarşı qəti bir üstünlük təmin edə bilmədi. Həm döyüş yorğunluğu həm də daxili problemlərdən ötəri Avstriya Osmanlı Dövləti ilə müqavilə istədi. 4 Avqust 1791də imzalanan Ziştovi Müqaviləsi ilə Avstriya ələ keçirdiyi torpaqları Osmanlılara geri verdi və həmçinin Rusiyaya yardım etməyəcəyinə söz verdi. Bu döyüş Osmanlıların Avstriyalılarla apardığı son döyüş oldu. Bu tarixdən sonra Rusiya Osmanlıların ən əhəmiyyətli düşməni və rəqibi oldu.
 
Mətbəə işi isə Sultan Səlimin böyük məsrəflərlə ərsəyə gətirdiyi bir iş oldu. Tez-tez yoxlamalarda iştirak edir, nəşr olunacaq kitabları müəyyənləşdirir, usta və sənətkarları təltif edirdi. Atası kimi o da, hərbi qurumları ziyarət edirdi. Gördüyü əskiklikləri isə yazıb müvafiq şəxslərə bildirir, hətta qırx dəfə yazdığı bir şeyinhələ də düzəldilmədiyini gördükdə sədrəzəmə “Bu yazdıqlarımı toplasam kitab olardı” deyərək şikayət də etmişdir. Yumşaq və üzüyola xasiyyətə malik olan Sultan Səlimin bu davranışları, köklü bir reform hərəkatından heç də arzu olunmayan bir xüsusiyyət idi.
=== Osmanlı-Fransa münasibətləri ===
Osmanlıların Fransızlarla Qanuni Sultan Süleyman zamanına qədər uzanan bir dostluq əlaqələri var idi. Fransızlar ilk dəfə onlara verilən kapitulyasiyalardan böyük fayda görmüşlər, əlaqələr fasiləsiz olaraq bir dostluq təməlində davam etmişdir. III. Səlim daha taxta keçmədən Fransa kralı XVI. Louis'lə məktublaşırdı və ruslarla davam edən döyüşdə fransızlar Osmanlı dövlətinin tərəfini tuturdular. Ancaq Fransa hökumətinin Böyük Britaniyanın Misir və Uzaq şərq ticarət yolları üzərindəki təsirini qırma məqsədini daşıması səbəbiylə bu əlaqələrdə ilk olaraq bir problem meydana gəldi. Xarici işlər naziri Charles-Maurice de Talleyrand-Perigord və General Napolyon Bonapart, Osmanlıların əlində olan Misiri ələ keçirib Fransa lehinə Böyük Britaniya qarşısında əhəmiyyətli bir üstünlük təmin etmək istəyirdi. 2 iyul 1798 tarixində Napolyon İskəndəriyəni işğal etdi. Misir hər nə qədər Osmanlı dövlətinin bir parçası olsa da daxili işlərində olduqca müstəqil olaraq idarə olunmaqda idi.
 
Sədrəzəmi ikinci plana ataraq divan-ı hümayunu reform hərəkatında söz sahibi olmaqdan uzaqlaşdırdı və özünə bağlı bəzi şəxslərdən (Prussiya elçisi Knobelsdorfun 25 sentyabr 1792 tarixli raportuna görə, 40 nəfər) ibarət bir “daxili kabinet” qurdu. Ancaq sultanın bu hərəkəti dövlət idarəsində ikibaşlılıq yaratdı və sədrəzəmlərin bu şəxslərlə ziddiyyətli mövqeyi nəticəsində divan aparılan bu islahatları rəsmi olaraq dəstəkləmədi.
Qahirənin də 22 İyul 1798 tarixində Napolyon Bonapart'ın əlinə keçməsi üzərinə Osmanlılar bu vəziyyəti qəbul edə bilməyərək Misiri müdafiə etməyə qərar verdilər. 2 Sentyabr 1798 tarixində Osmanlı Dövləti Fransaya müharibə elan etdi. Osmanlı və Misir orduları Fransa qarşısında əvvəl bəzi məğlubiyyətlər aldılar amma Cezzar Əhməd Paşa əmrindəki ordu 18 Mart 1799 tarixində Akka önlərində qarşılaşdığı Fransız ordusunu müvəffəqiyyətlə geriyə püskürtdü. Bonapart əmrindəki Fransız ordusu 1 Avqust 1799'da Osmanlı qüvvələri qarşısında bir müharibə qazandı, ancaq Fransa ordusunun qeyri-kafi olduğu ortaya çıxmaqda idi. Bu vəziyyəti göz qarşısında saxlayan və Fransadakı siyasi böhrana müdaxilə etmək istəyən Napoleon Bonapart Fransaya geri döndü (22 avqust 1799). Misirdə gücünü toplamayan Fransa sonunda 27 İyun 1801 tarixində imzalanan müqavilənin müddəalarına uyğun olaraq Misirdən geri çəkildi. 9 Oktyabr 1801də imzalanan Paris Müqaviləsi Fransanın Misir səfərini başa çatdırdı; bu şəkildə Misir yenidən Osmanlı rəhbərliyinə keçdi.
 
Bu illərdə islahat işlərindən başqa digər daxili problemlər də baş qaldırmışdı. İslahat işləri davam edərkən bəzi yerli əyanlara göz yumması əyalətlərdə iğtişaşların artmasına səbəb olmuşdu. Vəhhabilərin Məkkə və Mədinəni ələ keçirməsi, burada qətliamlar törətməsi (1806), Balkan yarımadasındakı quldurluq hərəkətləri (1796) və serblərin ilk milli azadlıq hərəkatı (1804) məhz bu dönəmə təsadüf edir.
Misir barədə anlaşılmazlıq müsbət bir nəticəyə bağlandıqdan sonra Fransayla olan əlaqələr qısa zamanda düzəldi. 25 İyun 1802də Parisdə imzalanan bir digər barış andlaşması da Fransa və Osmanlı Dövləti arasındakı dostluğu gücləndirdi. Napoleon Bonapart 1804-ci ildə özünü "I. Napoleon" adıyla imperator elan etdikdən sonra İstanbula bir elçi göndərdi. Horace Sebastiani adındakı bu elçi III. Səlimin çox yaxın etibarını qazandı. Sebastiani III. Səlimi Rusiya və İngiltərəyə qarşı müharibə açmağa razı salmağa çalışırdı. Ruslar da tam əksinə Osmanlıların Fransaya müharibə elan etməsini istəyirdilər.
 
Xarici siyasətdəki hadisələr isə daha pis nəticələndi. Fransız inqilabı 1792-ci ildə netibarən bütün Avropanı öz təsiri altına almışdı. Davam edən siyasi böhrandan istifadə edən Sultan Səlim Avropalı alim, hərbçi və texnikləri mühacir olaraq ölkəyə dəvət etdi. London (1792), Paris, Berlin və Vyanada (1797) açılan daimi səfirliklər bu məsələylə yaxından məşğul oldu. Ancaq bir müddət sonra bu vəziyyət Osmanlının əleyhində irəliləməyə başladı. Napolyon Bonapartın İtaliyanı işğal etməsi və Venesiyanın ələ keçirilərək bölüşdürülməsi (oktyabr 1797) Adriatikdə Fransa ilə həmsərhəd olmağa gətirib çıxardı. İngilis-fransız mübarizəsinin bir hissəsi olaraq Fransanın Misirə hücumu (iyul 1798) və qısa zamanda ələ keçirməsi Osmanlı imperiyasını Çar Rusiyasının da daxil olduğu Fransa əleyhdarı bir ittifaqa sürüklədi (yanvar 1799). İngilis və rus ittifaqının da yardımıyla fransızlar 1802-ci ildə sülh bağlamağa və Misiri tərk etməyə məcbur oldular. Bu isə Sultan Səlimin yeni nizamdakı ordusunun uğuru olaraq görüldü.
Ancaq Rusiyanın Osmanlı Dövlətindən özünü Balkanlarda Xristianların qoruyucusu olaraq qəbul etməsini istəməsi və Serbiya üsyanlarını dəstəkləməsi Rusiyayla olan əlaqələri gərginləşdirdi. Sonunda Rusiyanın Əflak və Boğdana girməsiylə Osmanlılar Rusiyaya döyüş açdılar. Birləşmiş Krallıq Osmanlı dövlətindən Sébastianini deportasiya etməsi, Fransaya döyüş açması, Əflak və Boğdanın Rusiyaya verilməsi kimi qəbul edilə bilməyəcək tələblər irəli sürdü. Bu tələblər qəbul edilmədi və də Admiral Sir John Thomas Duckworth (1748-1817) əmrindəki Birləşmiş Krallıq donanması 19 Fevral 1807-ci ildə Çanaqqala boğazından Mərmərə dənizinə girərək Osmanlı donanmasını yox etdi. Donanmasını İstanbul limanında dayandıran Duckworth, Osmanlı Dövləti ilə razılaşmağa çalışdı. Bir razılaşma olmadı amma keçən müddət ərzində Sébastiani'nin də köməyi ilə İstanbulun müdafiəsi gücləndirildi. Səngərlər qazıldı və şəhəri müdafiə etmək üçün toplar yerləşdirildi. O günlərdə III. Səlimin şəhəri qorumaq üçün Sebastiani ilə birlikdə şəxsən xəndək qazdığı deyilir. Şəhərin müdafiəsini qıra bilməyəcəyini anlayan Duckworth donanması geri çəkilərək İstanbul limanından ayrılmaq məcburiyyətində qaldı. Beləcə İstanbul əhəmiyyətli bir bombardman təhlükəsini sovuşdurmuş oldu.
 
==== Yaranan narazılıqlar və taxtdan endirilişi ====
== III. Səlim dönəmində aparılan islahatlar ==
Sultan Səlim 1805-ci ilin martında ümumi səfərbərlik elan etdi və 20-25 yaşarası bütün gənclər üçün icbari hərbi mükəlləfiyyət tətbiq etməyi təklif etsə də, cəmiyyətdə yaratdığı mənfi əks-sədanın ardından bu fikrindən daşındı. Ertəsi il isə bu qərarında təkidi və bunun Rumelində də tətbiqinə qərar verməsi Sultan Səlim səltənətinin dönüm nöqtəsi oldu. Anadoludakı hərbi yenilənmə işlərində uğur qazanan Qazı Əbdürrəhman Paşa məhz bu işlə vəzifələndirildi və əmrindəki Nizam-ı Cədid ordusuyla birlikdə yola çıxdı ancaq Silivri, təkirdağ və Çorluda güclü müxalifətlə qarşılaşdı. Qərarın tətbiqi isə buradakı əyanların narazılığına səbəb oldu və bölgədə silahlı çatışmalara yol açdı. Bu hadisələrin baş verməsində şəxsən sədrəzəm Hafiz İsmayıl Paşanın xəyanəti və əl atından gizlicə onları dəstəkləməsi önəmli meyar idi. Sonda bu cəhd II Ədirnə hadisələri ilə nəticələndi və tətbiq edilmədən ləğv olundu. Yumşaq xasiyyəti səbəbiylə sədrəzəmi sadəcə vəzifədən alıb sürgünə göndərməklə kifayətlənən Sultan Səlim, vəziyyəti ələ almaq məqsədilə yenilik tərəfdarı olan şeyxülislam Salehzadə Əhməd Əsad Əfəndini də vəzifədən aldı. Ardından üsyançı əyanların təzyiqi ilə yeniçəri ağası İbrahim Hilmi ağanı sədarətə, islahat hərəkatının amansız düşməni olan Şərifzadə Ataullah Mehmed Əfəndini isə şeyxülislamlığa təyin etdi (14 sentyabr 1806). Sonun başlanğıcı olan bu təyinatlar səltənətinə ağır zərbə vurdu və bütün siyasi qüdrətini itirməsinə səbəb oldu.
Hərbi sahədə xüsusilə zabit yetişdirilməsinə önəm verilmişdir. III. Səlim; Yeniçərilərin və Timarlı sipahilərin islahatıyla əlaqədar 72 maddəlik bir fərman nəşr etdirmişdi. Bu maddələrin əsas başlıqları bunlardır;
 
* Yeniçərilərin əsamə alışı qadağan edildi;
Napolyon Bonapartın imperator elan edilməsi və Avropada yürütdüyü ikitərəfli siyasətin nəticəsində Osmanlı keçmiş müttəfiqləri olan İngiltərə və Çar Rusiyası ilə düşmən oldu (1806). İngilis donanmasının Çanaqqala boğazına qədər irəliləməsi (fevral 1807) və bölgəni blokadaya alması nəticəsində İstanbulda başlayan qıtlıq və bahalılıq əhalinin reform səbəbilə yaranan narazılığını daha da artırdı. Gələn düşmən donanmasının yeniçəri ocağını məhv etmək üçün xüsusi olaraq dəvət edilməsi barədə yayılan şayələr isə meydanı daha da qızışdırdı.
* Nizam-i cədid adlı ilk qərb üslubunda ordu yaradılmışdır;
 
* Bu ordunun xərclərini qarşılamaq üçün İrad-i cədid adlı bir xəzinə qurulmuşdur;
Fevral ayının sonlarında ingilis donanmasının geri çəkilməsinin ardından 12 aprel 1807-ci ildə ordu yeni bir rus səfərinə çıxdı və Nizam-ı Cədid əleyhdarı olub Şahzadə Mustafayla gizlicə ittifaq qurduğu iddia edilən Kösə Musa Paşa sədarət naibi təyin edildi. Ordu Ədirnəyə çatanda İstanbulda Sultan Səlimə qarşı tərtiblənən ayaqlanmanın hazırlığı başa çatmışdı. Sədrəzəm İbrahim Hilmi Paşa və digər önəmli dövlət adamları yeniçərilərlə birlikdə səfərdə olduğundan bu ayaqlanma məhz idarəetmənin ikinci pilləsi tərəfindən tərtiblənmişdir. Kösə Musa Paşa və şeyxülislam Şərifzadə Ataullah Mehmed Əfəndi tərtiblənən üsyan 4 gün davam etdi və Sultan Səlimin taxtdan endirilməsi ilə nəticələndi (25-29 may 1807). Üsyançılar sədrəzəm və şeyxülislamın seçdiyi 11 nəfərin edamıyla kifayətləndi. Üsyanın ilk günü Mahmud raif Əfəndi və Xəlil ağa öldürüldü. Sultan Səlim taxtda qalacağı ümidiylə olduqca çətinliklə qurduğu və islahatların maddi bünövrəsini təmin edən dəftərdarlığı ləğv etdi. Üsyançıların tələb etdiyi bəzi şəxsləri gizlicə saraydan qaçırdıb digərlərini cəllada təslim etsə də, qaçanlar daha sonra ələ keçirilib meydanlarda edam edildi. Çox keçmədən Şahzadə Mustafanın adı hallanmağa başlandı. Bundan qəlbən inciyən Sultan Səlim qardaşı oğlunu öz əlləriylə taxta oturtduqdan sonra 18 il öncə tərk etdiyi Şimşirlik bölümünə geri döndü. IV Mustafa isə taxtda çox qala bilmədi və 14 ay sonra yenə bir saray çevrilişi ilə taxtdan endirildi. Bu əsnada əmisini saray həkimi Lorenzo vasitəsilə zəhərləmək istəsə də, Lorenzo bundan imtina edib gizlicə saraydan qaçdı.
* Hərbi məktəblərdə ilk dəfə xarici dil (fransızca) təhsili başlamışdır;
 
* Xıdırəlləzdən noyabr ayına qədər olan təlimlərin sayı üçə çıxarıldı;
=== Qətli ===
* 1790-cı ildə Topxanada bir məktəb tikdirmişdir;
Ələmdar Mustafa Paşa ətrafında toplanan Sultan Səlim tərəfdarlarının tərtiblədiyi çevriliş cəhdi də uğursuz nəticələndi. 28 iyul 1808-ci ildə səhər saatlarında baş tutan bu çevrliş gün sonunadək davam etdi. Saray qapılarını qırıb içəri girənlər isə sultanın qapı önündə bir şiltə üzərinə buraxılan cəsədi ilə qarşılaşdılar.
* 1792-ci ildə isə Halıcıoğlunda bir Topçu ocağı qurmuşdur. Bu qışlağın bir hissəsində istehkamçı, digər bir hissəsində isə topçular yetişdirilirdi;
 
* Daha əvvəl Əyyubda yerləşən Mühəndisxane-yi Sultan Halıcıoğluna köçürüldü;
Günorta saatlarında Sarayburnu sahilindən top atəşləri atılmağa başlandı. Bu səltənət dəyişikliyinin rəmzi idi ancaq bütün İstanbul əhli taxta kimin çıxdığını bilmirdi. Hamı Sultan Səlimin yenidən taxta çıxarıldığını zənn edirdi. Ancaq bir neçə saat sonra dəllallar taxtın yeni sultanının II Mahmud olduğunu elan etdilər. Sultan Səlim qətlə yetirilmiş, vəliəhd Şahzadə Mahmud isə çətinliklə xilas edilərək taxta çıxarılmışdı. Aralarında baş çuxadar Əbdülfəttah ağa, kəndxuda Əbə Səlim, xəzinə vəkili Nəzir ağanın da olduğu 20-yə yaxın şəxs anidən hücum edərək sabiq sultanı şəhid etdilər. Ertəsi gün geniş bir xalq kütləsi ilə cənazəsi saraydan çıxarıldı və Sultan Mustafa türbəsində atasının yanına dəfn edildi.
* 1800-ci ildə Topçu Ocağına bağlı olaraq Mühəndisxane-yi Fünun-i Bərr-i Humayun quruldu;
* Məscid altında olan Liman Mühəndisxanasına gəmi tikinti hissəsi də əlavə olunmuşdur;
* 1805-ci ildə yenə bu məktəb, tikinti və seyri sevafin adlı iki əsas hissəyə ayrılmışdır.
 
== Ailəsi ==
Sətir 54 ⟶ 52:
* Hüsnümah Sultan (ö. [[1814]]) — Məzarı [[Sultan Mustafa türbəsi]]<nowiki/>ndədir.
* Nəfizər Sultan (ö. [[iyun]] [[1792]])
 
== Mənbə ==
 
* Şem‘dânîzâde, Müri’t-tevârîh (Aktepe), II-B, s. 45-46, 74, 77, 80, 90-92, 108, 116;
* Vâsıf, Târih, I, 206-207;
* Câbî Ömer Efendi, Târih (haz. Mehmet Ali Beyhan), Ankara 2003, I, 7, 9;
* Ubeydullah Kuşmânî – Ebubekir Efendi, Asiler ve Gaziler: Kabakcı Mustafa Risalesi (haz. Aysel Danacı Yıldız), İstanbul 2007, tür.yer.;
* Mehmed Emin Edib Efendi’nin Hayatı ve Târihi (haz. Ali Osman Çınar, doktora tezi, 1999), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 242-247;
* Hammer, GOR, IV, 528;
* Mütercim Âsım Efendi, Târih, İstanbul [1867], I-II, tür.yer.;
* Tayyarzâde Atâ Bey, Târih, İstanbul 1293, III, 42-45 vd.;
* III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme (nşr. V. Sema Arıkan), Ankara 1993, tür.yer.;
* Kethüda Said Efendi Tarihi (haz. Ahmet Özcan, yüksek lisans tezi, 1999), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, tür.yer.;
* J. de Saint-Denys, Révolutions de Constantinople en 1807 et 1808, Paris 1819, II, tür.yer.;
* Zinkeisen, Geschichte, VI, 664-665, 722, 776;
* G. Rosen, Geschichte der Türkei von dem Siege der Reform im Jahre 1826 bis zum Pariser Tractat vom Jahre 1856, Leipzig 1866, I, 8;
* Cevdet, Târih, IV, 234-235, 270-271;
* Olivier, Türkiye Seyahatnâmesi: 1790 Yıllarında Türkiye ve İstanbul (trc. Oğuz Gökmen), Ankara 1977, s. 155;
* J. Krauter, Franz Frieherr von Ottenfels: Beiträge zur Politik Metternichs im griechischen Freiheitskampfe 1822-1832, Salzburg 1913, s. 13, 19, 23-26;
* Enver Ziya Karal, Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları, Ankara 1942;
* a.mlf., Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları: Nizam-ı Cedit 1789-1807, Ankara 1946;
* Necati Elgin, Üçüncü Sultan Selim (İlhâmî), Konya 1959;
* Ahmet Cevat Eren, Selim III’ün Biyografisi, İstanbul 1964;
* a.mlf., “Selim III”, İA, X, 441-457;
* Porträt des Genius VI. Friedrich der Grosse, Hamburg 1967, s. 26;
* Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul 1971, V, tür.yer.;
* Stanford J. Shaw, Between Old and New: The Ottoman Empire under Sultan Selim III, 1789-1807, Cambridge 1971 (eserin tercümesi için bk. Eski ve Yeni Arasında: Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu, 1789-1807 [trc. Hür Güldü], İstanbul 2008);
* Kemal Beydilli, Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi: 1776-1826, İstanbul 1995, tür.yer.;
* a.mlf., “Sekbanbaşı Risalesi Müellifi Hakkında”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 12, İstanbul 2005, s. 221-224;
* E. Saadet Öner, İsveç Devlet Arşivi’nde Mahfûz İ. M. D’Ohsson Evrakı Tasnîfi ve Tahlîli (yüksek lisans tezi, 1999), İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 152;
* M. Fatih Salgar, III. Selim: Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul 2001;
* Fikret Sarıcaoğlu, Kendi Kaleminden Bir Padişahın Portresi: Sultan I. Abdülhamid (1774-1789), İstanbul 2001, s. 3;
* Kâşif Yılmaz, III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Edirne 2001;
* İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “Selim III’ün Veliaht İken Fransa Kralı Lui XVI ile Muhabereleri”, TTK Belleten, II (1938), s. 191-246;
* Aysel Danacı-Yıldız, “III. Selim’in Katilleri”, Osm.Ar., XXXI (2008), s. 55-92;
* “İlhâmî III. Selim”, TDEA, IV, 362-363.
 
== İstinadlar ==
{{Osmanlı padşahları}}