Əbdürrəşid Bakuvi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 33:
Bakuvinin istinad etdiyi başlıca mənbə o dövrün ən görkəmli coğrafiyaşunaslarından biri [[Zəkəriyyə əl-Təzvini]]nin "Asar-əl-bilad" ("Ölkənin abidələri") əsəridir. Bundan başqa o, [[İstəxri]], [[Məsudi]], [[Biruni]], [[İbn Sina]], [[Yaqut]], [[Həmdullah Qəzvini]] də daxil olmaqla məşhur filosof, alim, şair və həkimlərin əsərlərindən də çıxarışlar verir.
Muqəddimədə Bakuvi yer, yeddi iqlim və təbiətdə məhsulun paylanması haqqında ümumi coqrafi məlumat vermişdir. Onun qeyd etdiyinə görə, əsərdə haqqında danışılanlar müəllifin şəxsi müşahidələrinə əsaslanır.
[[N.Kərəmov]]un yazdığı kimi, səyahətləri zamanı Bakuvinin diqqətini ən çox şəhərlər çəkir. Onun şəhərlərin yaranması prosesinə ayırdığı xüsusi diqqəti yalnız bununla izah etmək olur. Şəhərsalma üçün, onun dediyinə görə, ölkədə ən yaxşı yeri seçirdilər. Şəhərlər "sahillərdə, şimal küləyindən qorunan olunan yerlərdə" salınırdı. Şahlar şəhərlərin ətrafına möhkəmləndirilmiş divarlar çəkdirmiş, şəhərə girib-çıxmaq üçün tünlük olmasın deyə çoxlu darvazalar qoydurmuşlar. Şəhər içərisində ən yaxşı yeri hökumət və ümumi binalar üçün, qalanlarını məscid, bazar, karvansara, hamam tikmək üçün ayırırdılar. Yalnız qalan hissələrdə əhali özünə yaşayış evləri tikə bilərdi. Bundan sonra girişdə iki kiçik bölmə verilir. Birincisi "Yenidən istehsal fəsli", ikincisi isə "İqlimə bölünmə fəsli" adlandırılır. Birinci bölümdə Bakuvi minerallar, bitkilər və heyvanlar haqda bəhs edir.
Bakuvinin misal gətirdiyi məsələlər cağdaş oxucu üçün bəzən sadəlövh, bəzən də fantastik görsənə bilər. Ancaq bu məlumatlar heç olmasa, o dövrdə biliklərin səviyyəsini təsəvvür etmək baxımından böyük maraq daşıyır. Dediklərimizə inanmaqdan ötrü kitabın giriş hissəsindən götürülmüş kiçik bir parçaya nəzər salmaq kifayətdir: "Minerallara gəldikdə, qızıl yalnız qumsalda və yumşaq dağlıqlarda, gümüş, mis və dəmir yumşaq torpaqla qarışmış daşlıqlarda, kükürd vulkanik zəmində, civə sulu torpaqlarda olur... Fındıq, badam və fısdıq ancaq soyuq yerlərdə, qamış isə çay sahillərində bitir... Qərənfil əl-Hind adalarında, kokos qozu, istiot, zəncəfil əl-Hinddə, hind palıdı ağacı isə [[Yəmən]]də bitir. Heyvanlara gəlincə, fillər yalnız cənub dənizlərinin adalarında doğulur. Əl-Hinddə fillər başqa yerlərdəkindən daha çox yaşayır və onların qılınc dişləri də başqa yerlərdəkindən böyük olur. Zürafələr əl-Həbəşdə, kəllər isti ölkələrdə çay qıraqlarında, samur, sincab və geyiklər şimal-şərq olkələrində yetişdirilir. Şahinlər və qartallar uca dağların zirvələrində, dəvəquşular duzənlərdə, qumrular və sərcələr yaşayış məntəqələrində, bulbullər və torağaylar isə bağlarda balalayırlar. Bunlar ən зox yayılan nцvlərdir."
Girişin ikinci bolumundə Bakuvi, Kərəmovun fikrincə, "coğrafiya tarixində birincilərdən biri olaraq yer kürəsinin rayonlaşdırılması işini görür." Bakuvi yazır: "Bil ki, ekvator dairəsi yer kürəsini iki yarımkürəyə bölür. Onlardan biri cənub, o biri isə şimal adlanır. Və əgər ehtimal etsək ki, dairə ekvatorun hər iki qütbündən keçərək, Yeri kəsir, onda yer kürəsi dörd yerə bölünər: iki cənub rübünə, iki də şimal rübünə." Bakuvi ona mə'lum olan (və məskunlaşmış) Yeri yeddi iqlim qurşağına bölür və bu bölgüsünü əsaslandırır. Kitabın da əsas hissəsi həmin qurşaqların coğrafi səciyyələndirilməsinə həsr olunur. Əsərdəki yeddi fəslin hər biri qərbdə [[Kanar adaları]]ndan şərqdə [[Çin]]ə, cənubda bir sıra [[Afrika]] ölkələrindən şimalda [[İrlandiya]] və [[Rusiya]]ya qədər əraziləri əhat edən həmin yeddi qurşağın hər birindən soz acır.
== Mənbə ==
* "Coğrafiya tarixi", Tapdıq Həsənov, Əbdürrəhim Hacızadə, Bakı, 2001
* [http://www.akademiya.net/cografiya/turkc.html Əbdürrəşid İbn-Saleh Bakuvini]
| |||