Nadirin yürüşləri: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 1.137:
[[Türküstan]]ın fəthindən sonra onun Nadirin qarşısında dayanan əsas məsələlərdən biri də [[Dağıstan]]a yürüş etmək idi. Bu yürüşün planlaşdırılmasında Nadir şahın əsas məqsədi qardaşı İbrahim xanın qisasını almaq və [[Dağıstan]]ı tam tabe etmək idi.Buranın təbii-coğrafi şəraiti, əhalinin dağınıq və yüksək dağlıq şəraitdə yaşaması,idarəçiliyin çətinliyi, Dağıstanın tam nəzarət altına gətirilməsini xeyli mürəkkəbləşdirirdi. Bu yürüş zamanı Nadir şahın da müəyyən itkilərlə qarşılaşacağı şübhə doğurmurdu. Amma onu da yaddan çıxarmaq olmaz ki, Dağıstanda başlanan itaətsizlik dalğasına ciddi diqqət yetirilməməsi bütün Cənubi Qafqazın əldən getməsi ilə nəticələnə bilərdi. Elə bununla bağlı idi ki, yürüşə başlamazdan əvvəl Nadir şah [[Məşhəd]]də qoşun başçılarının və sərkərdələrinin toplantısını keçirdi və [[Dağıstan]]a yürüş etmək niyyətini onlara açıqladı. Toplantı iştirakçıları birmənalı şəkildə Nadir şahın qərarını dəstəklədilər. Nəhayət, 1741-ci il mart ayının 14-də Nadir şah qoşunları ilə Məşhəddən Dağıstana doğru istiqamət götürdü.<ref>{{harvnb|Lockhart|2004|p=170}}</ref>
Dağıstan yürüşündə iştirak etmiş həkim Bazen Nadir şah qoşunlarının 150 minə yaxın olduğunu qeyd edir. [[Nadir Şah]] [[Ərdəbil]]də və [[Şirvan]]da [[Azərbaycanlılar|Azərbaycan türklərindən]] (azərbaycanlılardan) ibarət qoşun dəstəsinə baxış keçilir və həmin dəstələr də qoşunlara qatılır. Nadir şah [[Qəbələ]]dən sonra [[Şahdağ]]ı adlamaqla [[Qumıx]]a yollandı və bir ay orada qaldı. Qumıxda olarkən Xaspolad xan Şamxal, Surxay xan Qumıx və Əhməd xan Usmi Qaraqaytaq [[Dağıstan]] əyanlarının müşayiəti ilə Nadir şahın hüzuruna gəldilər. Nadir şah onları ehtiramla qarşıladı, itaət göstərmələrini qəbul etdi və onlara qiymətli hədiyyələr verdi.<ref>{{harvnb|Yeddi cilddə III cild|2007|p=351}}</ref>
Lakin Nadir şahın [[20]] min [[dağıstan]]lını öz ordusuna cəlb etmək və digərlərini də [[İran]]a köçürmək qərarı yerli əhali arasında onağ qarşı müqaviməti gücləndirdi. Müqavimətin yatırılması üçün [[Nadir şah Əfşar|Nadir şah]] qoşunları da sərt tədbirlərə əl atdılar. Qoşunlar dəstələrə bölünərək dağlar qoynunda yerləşən məntəqələrdəki müqavimət ocaqlarının yatırılmasına göndərildi. [[Ləzgi]] dəstələrinin yerləşdikləri bir çox kəndlər alınsa da, bir çoxlarında sərt müqavimət təşkil olundu. İş o yerə gəlib çatdı ki, Nadir şahın düşərgə saldığı [[Qazıqumux]] əhalisi də dəstələr təşkil edib dağlara çəkildi və imkan yaranan kimi Nadir şah qoşunlarına zərbələr endirdilər.<ref>{{harvnb|Lockhart|2004|p=176}}</ref>
[[1741]]-ci il sentyabr ayının 12-də Nadir şah [[avar]] dəstələrinin zərərsizləşdirilməsi üçün Qazıqumıxdan Avara doğru hərəkətə başladı. Bu, da, Avarların burada böyük dəstə toplamasıyla bağlı idi. Lakin Havanın soyuqlaşması, dağların qarla örtülməsi [[Nadir şah Əfşar|Nadir şahı]] məcbur etdi ki, geri dönsün və [[Dərbənd]] ətrafında düşərgə salsın. Qoşun yüklərini və qüvvələrin bir hissəsini orada saxlayan Nadir şah bir dəstə ilə Qaraqaytaqa yollandı. Çox güman ki, [[Qaraqaytaq]]da da güclü silahlı dəstə toplanmışdı və onların fəallığı Nadir şahı narahat edirdi. [[Nadir şah Əfşar]] Qaraqytaqdan uğurla döndükdən sonra qışın bitməsini gözləyir və [[Dərbənd]]ə çəkilir.<ref>{{harvnb|Lockhart|2004|p=209}}</ref>
[[1742]]-ci il may ayının sonunda Nadir şah [[Tabasaran]]da toplanan silahlı müxalifət dəstələrinin zərərsizləşdirilməsini qərara aldı.Havaların kifayət qədər istiləşməsi, dağlarda
qarların əriməsi [[Tabasaran]]a doğru irəliləməyə imkan verdi. Bu hücumun qarşısının alınması üçün tabasaranlılar [[30]] minlik qoşun dəstəsi təşkil edib [[Tabasaran]]a aparan dərənin başlanğıcında yerləşdirdilər. Tabasaran dəstələri dərəyə [[Nadir şah Əfşar|Nadir şah]] dəstələrindən daha tez yetişdilər və ona görə də onlar oradakı hakim yüksəkliklərdə əlverişli mövqelər tutdular. Bir tərəfdən say üstünlüyü və əraziyə yaxşı bələd olmaları, digər tərəfdən də hakim yüksəkliklərdə mövqe tutulması [[tabasaran]]lılara imkan verdi ki, Nadir şahın öncə göndərdiyi dəstələrə qarşı ciddi müqavimət göstərsinlər. Nadir şah cəzayirçilərnin bütün səylərinə baxmayaraq tabasaranlıların müqavimətini qırmaq mümkün olmadı. Şiddətlənən döyüşdə [[Əfşarlar İmpriyası|Əfşar]] ordusunun vəziyyəti böhran halı alanda Nadir şahın rəhbərliyi altında olan qoşun dəstəsi ora yetişdi. Onun gəlişi ilə [[tabasaran]]lıların sırası pərən-pərən oldu və onlar geri çəkildilər.<ref>{{harvnb|Əliyarlı|1996|p=349}}</ref>
Nadir şah Tabasarana toplaşan silahlılara üstün gələndən sonra həmin məntəqənin giriş çıxış yollarını və hakim yüksəkliklərini nəzarət altına götürdü. [[Tabasaran]] döyüşündən az sonra ona xəbər verildi ki, yaxınlıqdakı məntəqələrin birində ləzgi silahlı dəstələri toplaşıbdır. Onların sayı [[60]] min idi. Mənbələr təsdiq edirlər ki, dağıstanlılar da kifayət qədər əzmkarlıqla vuruşdular. Yalnız hava qaralandan sonra onlar dağ yüksəkliklərində qurduqları səngərlərə çəkildilər. Səhər açılan kimi Nadir şah dəstələrinə [[Dağıstan]]lıların mövqelərini əhatə etmək tapşırığı verdi. [[Nadir şah Əfşar|Nadir şah]] döyüşçüləri və sərkərdələri verilmiş bu tapşırığın öhdəsindən bacarıqla gəldilər və qısa müddətdən sonra [[Dağıstan]] silahlıları özlərini mühasirədə gördülər. Belə olanda onlar müqaviməti dayandırıb mövqelərini tərk etdilər.<ref>{{harvnb|Əliyarlı|1996|p=351}}</ref>
Amma döyüş hələ bitməmişdi. [[Dağıstan]]ın nüfuzlu əyanlarından olan Usmi Əhməd xan [[Nadir şah]]a itaətdən üz döndərdikdən sonra nüfuz dairəsində olan silahlıları da Nadir şaha qarşı döyüşlərə cəlb etdi. Nadir şah bir sıra Dağıstan tayfalarının silahlı dəstələrinin müqavimətini qırdıqdan sonra [[Usmi Əhməd xan]]ın sığındığı qalanın da ələ keçirilməsinə qərar verdi. Qüreyş qalası Nadir şah döyüşçülərinin əlinə keçdi. Üsmi Əhməd xan isə qaçmaqla canını qurtara bildi.<ref>{{harvnb|Əliyarlı|1996|p=
Döyüşlərin son dərəcə ağır və ləng getməsinə baxmayaraq [[Nadir şah]], [[Avar]] istisna olmaqla Dağıstanın böyük bir hissəsini tabe etdi. [[1742]]-ci ilin oktyabrında Samur çayı ətrafında məskunlaşan və Nadir şaha itaətini bəyan edən camaatların başçıları da [[Nadir şah]] tərəfindən bahalı hədiyyələrə layiq görüldülər.<ref>{{harvnb|Lockhart|2004|p=211}}</ref>
== İran körfəzi yürüşü ==
| |||