Mehmed Əmin Əli Paşa: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|adı='''Mehmed Əmin Əli Paşa'''|bayraq_7=|titul_8=|xələfi_7=|sələfi_7=|dövr son_7=|dövr əvvəl_7=|bayraq2_7=|titul_7=|bayraq2_8=|xələfi_6=|sələfi_6=|dövr son_6=|dövr əvvəl_6=|bayraq2_6=|bayraq_6=|bayraq_8=|dövr əvvəl_8=|xələfi_5=[[Mahmud Nədim Paşa]]|dəfn yeri=|mükafatları=|sayt=|təhsili=|dini=|uşağı=|həyat yoldaşı=|ölüm yeri=|dövr son_8=|vəfat tarixi=[[7 sentyabr]] [[1871]] (57 yaşında)|doğum yeri=|doğum tarixi=[[1814]]|partiya=|xələfi_8=|sələfi_8=|titul_6=|sələfi_5=[[Mehmed Rüşdü Paşa]]|şəkil=Mehmed Əmin Əli Paşa.jpg|baş nazir=|sələfi_2=[[Mustafa Rəşid paşa]]|dövr son_2=[[1 dekabr]] [[1856]]|dövr əvvəl_2=[[4 may]] [[1855]]|bayraq2_2=|bayraq_2=|titul_2=[[Dağılma dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|xələfi=[[Kürəkən Mehmed Əli Paşa]]|titul_3=[[Dağılma dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|sələfi=[[Mustafa Rəşid paşa]]|dövr son=|hakimiyyət müddəti=[[7 avqust]] [[1852]] — [[4 oktyabr]] [[1852]]|bayraq2=|bayraq=|titul=[[Dağılma dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|xələfi_2=[[Mustafa Rəşid paşa]]|bayraq_3=|dövr son_5=[[7 sentyabr]] [[1871]]|dövr son_4=[[22 noyabr]] [[1861]]|dövr əvvəl_5=[[11 fevral]] [[1867]]|bayraq2_5=|bayraq_5=|titul_5=[[Dağılma dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|xələfi_4=[[Mehmed Fuad Paşa]]|sələfi_4=[[Mehmed Əmin Paşa]]|dövr əvvəl_4=[[6 avqust]] [[1861]]|bayraq2_3=|bayraq2_4=|bayraq_4=|titul_4=[[Dağılma dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|xələfi_3=[[Mehmed Əmin Paşa]]|sələfi_3=[[Mustafa Rəşid paşa]]|dövr son_3=[[8 oktyabr]] [[1859]]|dövr əvvəl_3=[[7 yanvar]] [[1858]]|imzası=|atası=Əli Rza Əfəndi}}
[[Şəkil:Mehmed Əmin Əli Paşa məzarı.jpg|left|thumb|Paşanın [[Süleymaniyyə məscidi]]<nowiki/>nin həzirəsindəki məzarı]]
'''Mehmed Əmin Əli Paşa''' (d. [[1814]] - ö. [[7 sentyabr]] [[1871]]) — [[Əbdülməcid|Sultan Əbdülməcid]] və [[Əbdüləziz (sultan)|Sultan Əbdüləziz]]<nowiki/>in səltənətlərində 5 dəfə - ümumlikdə 8 il 4 ay 7 gün [[sədrəzəm]] olmuş [[Osmanlı Dövləti|Osmanlı dövlət]] adamı.<ref>Belgelerle Tanzimat: Osmanlı Sadrıazamlarından Âli ve Fuad Paşaların Siyasî Vasiyetnâmeleri (trc. Engin Deniz Akarlı), İstanbul 1978;</ref><ref>Ali Fuad Türkgeldi, Ricâl-i Mühimme-i Siyâsiyye, İstanbul 1928, s. 56-140;</ref>
 
== Həyatı ==
[[İstanbul]]<nowiki/>un [[Fateh|Fateh rayonu]]<nowiki/>na bağlı Mərcan məhəlləsində dünyaya gəlmişdir. [[Misir bazarı]] əsnaflarından Əli Rza Əfəndinin oğludur. Əsl adı Mehmed Əmindir. Məhəllə məktəbindəki ilk təhsilinin ardından [[ərəb dili]] dərsləri almağa başladı ancaq atasının ölümündən sonra təhsilini yarımçıq qoydu. [[1830]]-cu ildə atasının dostlarından birinin yardımıyla divan-ı hümayun katibliyinə girdi və burada boyunun qısalığı, gözəl əxlaqı və qabiliyyəti səbəbilə “Əli” təxəllüsü aldı. Daha sonra bu təxəllüslə şöhrət qazandı. [[1833]]-cü ildə tərcüməçilər bölümünə daxil oldu. [[1835]]-ci ildə [[Avstriya-Macarıstan İmperiyası|Avstriya imperatoru]] [[I Ferdinand (Avstriya imperatoru)|I Ferdinand]]<nowiki/>ın taxta çıxışı münasibətilə göndərilən heyətlə birlikdə ikinci baş katib olaraq [[Vyana]]<nowiki/>ya yollandı. Burda qaldığı 18 ay müddətində [[fransız dili]] öyrəndi və diplomatik münasibətlərini möhkəmləndirdi. [[1837]]-ci ildə [[Sankt-Peterburq]]<nowiki/>a göndərildi və döndükdən sonra divan-ı hümayun tərcüməçisi təyin edildi. [[1838]]-ci ildə London səfiri olan [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]] ilə birlikdə [[London]]<nowiki/>a, ardından [[Paris]]<nowiki/>ə yola düşdü. [[II Mahmud|Sultan Mahmud]]<nowiki/>un vəfatı və oğlu [[Əbdülməcid]]<nowiki/>in taxta çıxmasının ardından [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>yla birlikdə [[İstanbul]]<nowiki/>a qayıtdı və yenidən divan-ı hümayun tərcüməçisi təyin edildi.
 
[[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>ya olan yaxınlığı və onun himayəsi sayəsində sürətlə yüksəlməyə başladı. Əvvəlcə [[1840]]-cı ildə vəkil olaraq, daha sonra isə tam təyinatla [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə]] (Xarici işlər nazirliyi) müşaviri təyin edildi. [[1841]]-ci ildə London səfirliyinə gətirildi və 3 il burada yaşadı. Döndükdən sonra məclis üzvü olan Mehmed Əmin Paşa, [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə naziri]] [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın Paris səfəri əsnasında onun yerinə vəkil olaraq işləri davam etdirmişdir. Ardından yenidən Xariciyyə müşaviri təyin edildi. [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın [[1846]]-cı ildə [[Sədrəzəm|sədarətə]] gətirilməsinin ardından əvvəlcə [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə naziri]], bir müddət sonra isə vəzirlik rütbəsiylə paşa oldu ([[1848]]). Ancaq [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>dən alınmasının ardından vəzifədən alındı və məclis rəyasət heyətinə daxil edildi. Ancaq [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın eyni il ərzində ikinci dəfə [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>ə təyin olması nəticəsində, Mehmed Əmin Paşa da ikinci dəfə [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə nazirliyi]]<nowiki/>nə gətirildi. [[1852]]-ci ildə isə hələ 38 yaşında ikən [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın yerinə [[sədrəzəm]] təyin olundu. Öz vəzifəsinə isə yaxın dostu [[Mehmed Fuad Paşa|Fuad Əfəndi]]<nowiki/>ni təyin etdi və onun bu hərəkəti [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>dan uzaqlaşdığının ilk göstəricisi oldu. Ancaq [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>ə təyin olunması səbəbilə keçirilən mərasimin ardından [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın Baltalimanındakı köşkünə gedərək əlini öpməsi ikisi arasındakı münasibətlərin korlanmasının qarşısını aldı.
 
Eyni il içində [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>dən alınan Mehmed Əmin Paşa, yeni [[sədrəzəm]] [[Kürəkən Mehmed Əli Paşa]]<nowiki/>nın da təklifi ilə öncə [[İzmir]], ardından [[Xudavəndigar vilayəti|Xudavəndigar valiliyi]]<nowiki/>nə (indiki icra hakimliyi) təyin edildi ([[1854]]). Çox keçmədən valilik vəzifəsi qalmaq şərtiylə, yeni açılan Tənzimat məclisinin rəisliyinə gətirildi. [[Krım müharibəsi]] əsnasında üçüncü dəfə [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə naziri]] oldu və müharibənin sonunda sülh müzakirələri ilə bağlı [[Vyana]]<nowiki/>ya göndərildi. [[1855]]-ci ilin [[may]]<nowiki/>ında ikinci dəfə [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>ə gətirilən Mehmed Əmin Paşa müharibənin ardınan toplanan Paris konfransında təmsilçi oldu və [[30 mart]] [[1856]] tarixli Paris sülh müqaviləsini imzaladı. İstər bu münasibətlə elan edilən İslahat fərmanı ([[18 fevral]] [[1856]]) səbəbilə, istərsə də konfransda dövləti layiqincə təmsil etməməsi ittihamları səbəbilə, xüsusilə [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]] tərəfindən ağır tənqid edildi və vəzifədən alınaraq yerinə [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]] təyin olundu ([[noyabr]] [[1856]]). Ona təklif edilən [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə nazirliyi]]<nowiki/>ni qəbul etməsə də, [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>dən alınmasının ardından nazirlik vəzifəsini qəbul etdi. Beləcə ikisi arasındakı soyuq müharibə gözlər önünə sərilmiş oldu. Buna baxmayaraq [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın [[1857]]-ci ilin [[oktyabr]]<nowiki/>ında başlayan [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>ində [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə nazirliyi]]<nowiki/>ni davam etdirdi və [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın vəfatının ardından üçüncü dəfə [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>ə gətirildi ([[11 yanvar]] [[1858]]). Bir il davam edən bu [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>i ərzində dövlətin içində olduğu maliyyə böhranı dərinləşmiş, sarayın israfçılığı və müsrif xərclərini tənqid etməsinin ardından vəzifədən alındı ([[18 yanvar]] [[1859]]). Vəzifədən alındıqdan sonra Tənzimat məclisi rəisliyinə gətirilən Mehmed Əmin Paşa [[sədrəzəm]]<nowiki/>in [[Rumeli əyaləti|Rumeli]]<nowiki/>yə səyahəti əsnasında sədarət vəkili, [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə naziri]] [[Mehmed Fuad Paşa|Fuad Paşa]]<nowiki/>nın [[Dəməşq əyaləti|Dəməşq]]<nowiki/>ə təyinatının ardından isə əvvəlcə vəkil olaraq, daha sonra isə tam təyinatla altıncı dəfə [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə naziri]] təyin edildi ([[1861]]). [[Əbdüləziz (sultan)|Sultan Əbdüləziz]]<nowiki/>in taxta çıxışının ardından ([[6 avqust]] [[1861]]) dördüncü dəfə [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>ə gətirilən Mehmed Əmin Paşa çox keçmədən [[22 noyabr]]<nowiki/>da yenidən vəzifədən alındı. Ancaq yerinə təyin olunan [[Mehmed Fuad Paşa|Fuad Paşa]]<nowiki/>nın [[Sədrəzəm|sədarət]]<nowiki/>i, Mehmed Əmin Paşanın [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə nazirliyi]] şərtiylə qəbul etməsi səbəbilə yeddinci dəfə bu vəzifəyə gətirildi və 6 il boyunca bu vəzifədə qaldı. [[1867]]-ci ildə [[Krit]] və Serbiya məsələləri səbəbilə vəzifədən alınan [[Mehmed Rüşdü Paşa|Rüşdü Paşa]]<nowiki/>nın yerinə beşinci dəfə [[sədrəzəm]]<nowiki/>liyə gətirildi ([[11 fevral]] [[1867]]). Bu əsnada [[Serblər|serblərl]]<nowiki/>ə mülayim siyasət yürütmüş və vəziyyəti onların xeyrinə həll etmişdir. Krit üsyanının yatırılması üçün hərbi birliklər təyin etsə də, üsyanın [[Fransa]] və [[Rusiya İmperiyası|Rusiya]] tərəfindən dəstəklənməsi vəziyyəti çətinləşdirdi. Həm bu hal, həm də serblərə olan mülayim rəftarı haqqında şayələrin yayılmasına səbəb oldu. Ziya Paşa və [[Əli Suavi]] kimi müxalifləri tərəfindən ağır şəkildə tənqid edildi.[[Şəkil:Mehmed Əmin Əli Paşa məzarı.jpg|left|thumb|Paşanın [[Süleymaniyyə məscidi]]<nowiki/>nin həzirəsindəki məzarı<nowiki/>]]Yaxın dostu [[Mehmed Fuad Paşa|Fuad Paşa]]<nowiki/>nın ölümünün ardından ([[1869]]) [[Xariciyyə Nazirliyi|Xariciyyə nazirliyi]]<nowiki/>ni də ələ alan Mehmed Əmin Paşa bu tarixdən etibarən dövlət məsələlərində tək söz sahibi oldu və bu gücünü ölümünə qədər əlində tutdu. Xarici siyasətdə [[Mustafa Rəşid paşa|Rəşid Paşa]]<nowiki/>nın əksinə [[Fransa]] yanlısı siyasət yürütdü. [[7 sentyabr]] [[1871]]-ci ildə vəfat edən Mehmed Əmin Əli Paşanın cənazəsi [[Süleymaniyyə məscidi|Süleymaniyyə külliyəsi]]<nowiki/>ndəki həzirədə dəfn edilmişdir.
 
== Mənbə ==