|
== Həyatı ==
[[8 sentyabr]] [[1779]]-cu ildə dünyaya gəlmişdir. Atası [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|27. Osmanlı sultanı]] [[I Əbdülhəmid]], anası isə [[Bolqarlar|bolqar]] əsilli [[Aişə Səniyəpərvər SultandırSultan]]<nowiki/>dır. Şahzadəlik illərində sarayda klassik təhsil almış, qardaşı [[II Mahmud|Şahzadə MahmudlaMahmud]]<nowiki/>la birlikdə atasının şəhərdəki təftişlərində iştirak etmişdir. Atasının vəfatının ardından ([[7 aprel]] [[1789]]) taxta çıxan əmisi [[III Səlim|Sultan Səlim]] övladı olmadığı üçün qardaşı uşaqlarına nəvaziş göstərmişdir. Bu dönəmdə sarayda rahat bir həyat sürmüşdür.<ref>İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Meşhur Rumeli Âyanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, İstanbul 1942, tür.yer.;</ref>
[[III Səlim|Sultan Səlim]] tərəfindən başladılan hərbi və bürokratik islahatlar yeniçəri və üləmaların müxalifətiylə yarımçıq qaldı və tərtiblənən bir saray çevrilişi ilə ([[Qabaqçı Mustafa üsyanı]]) taxtdan endirilərək Şimşirlik bölümünə həbs edilən [[III Səlim|Sultan SəliminSəlim]]<nowiki/>in yerinə IV Mustafa taxta çıxarıldı ([[29 may]] [[1807]]). Üsyanın ardından sədarət naibi Kösə Musa Paşa, Qabaqçı Mustafa, [[şeyxülislam]] [[Şərifzadə Ataullah Mehmed Əfəndi|Mehmed Əfəndi]], başqazılar və [[Yeniçərilər|yeniçəri ocağınınocağı]]<nowiki/>nın öndə gələn zabitlərinin iştirakıyla bir məclis toplandı. Məclisin sonunda üsyançıların dövlət işlərinə qarışmamaq şərtiylə, bağışlanacaqlarına dair söz verildi və fərman hazırlandı ([[31 may]] [[1807]]). Ertəsi gün fərmanı təsdiqləyən Sultan Mustafa üsyançıları bağışlayacağına dair and içdi. Ancaq çox keçmədən bunun heç bir faydasının olmadığı aşkarlandı və bütün dövlət idarəsi saray çevrilişini tərtibləyənlərin əlinə keçdi. Beləliklə, Sultan Mustafa səltənəti qısa zamanda peşmançılıq, dövlət strukturunda axsama və islahat tərəfdarları ilə əleyhdarları arasındakı mübarizə meydanına çevrildi.<ref>Georg Oğulukyan’ın Ruznamesi: 1806-1810 İsyanları, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud ve Alemdar Mustafa Paşa (trc. H. D. Andreasyan), İstanbul 1972, tür.yer.;</ref>
O əsnada [[1806]]-cı ildə başlayan [[Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1806-1812)|Rusiya-Osmanlı müharibəsi]] davam edirdi və [[sədrəzəm]] [[İbrahim Hilmi Paşa]] orduyla birlikdə cəbhədə idi. Buna baxmayaraq İstanbulda[[İstanbul]]<nowiki/>da baş tutan hadisələrin sədası bura qədər gəlib çıxmışdı. Belə ki, ayaqlanan [[yeniçərilər]] sədrəzəmi[[sədrəzəm]]<nowiki/>i ordugahdan qovmuş, önəmli ordu zabitləri cəbhədən qaçmış, üsyanı tərtibləyənlərdən yeniçəri ağası Pəhlivan ağa öz tərəfdarları tərəfindən öldürülmüş, sədarət möhürü [[Çələbi Mustafa PaşayaPaşa]]<nowiki/>ya verilsə də, ordudakı iğtişaşların önü alına bilməmişdi. Ordunun bu vəziyyəti isə rusların[[ruslar]]<nowiki/>ın cəbhədə irəliləməsinə səbəb olmuşdu. [[24 avqust]] [[1807]]-ci ildə bağlanan bir illik atəşkəs müddəti isə paytaxtda[[paytaxt]]<nowiki/>da baş tutan saray çevrilişinin orduda çıxardığı iğtişaşlarla keçdi. İstanbulda[[İstanbul]]<nowiki/>da [[III Səlim|Sultan SəliminSəlim]]<nowiki/>in taxtdan endirilməsiylə nəticələnən üsyanın memarlarından Kösə Musa Paşa və [[şeyxülislam]] [[Şərifzadə Ataullah Mehmed Əfəndi|Mehmed Əfəndi]] isə üsyanın idarəsini əlindən çıxarmış, Musa Paşanın istehfasının ardından sabiq sultanın can düşməni Təyyar Mahmud Paşa sədarət naibliyinə gətirilmişdi ([[noyabr]] [[1807]]). Ancaq çox keçmədən şeyxülislamla[[şeyxülislam]]<nowiki/>la münasibətləri pisləşən Təyyar Mahmud Paşa vəzifədən alındı ([[mart]] [[1808]]). Digər yandan [[III Səlim|Sultan Səlim]] tərəfdarlarını ətrafında toplamağa başlayan Rusçuk (indiki [[Ruse]]) əyanlarından [[Ələmdar Mustafa Paşa]] paytaxta doğru irəliləməkdə idi. [[19 iyul]] [[1808]]-ci ildə İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a daxil olan [[Ələmdar Mustafa Paşa]] şəhərdakı əmin-amanlığı təmin etdi. Qabaqçı Mustafa edam edildi və şeyxülislam vəzifədən alınaraq yerinə [[Ərəbzadə Arif Əfəndi|Ərəbzadə Mehmed Arif Əfəndi]] gətirildi. [[Ələmdar Mustafa PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın yanında toplananlar [[III Səlim|Sultan SəlimiSəlim]]<nowiki/>i yenidən taxta çıxarmaq, Sultan Mustafanın ətrafındakılar isə ondan dərhal qurtulmağın yollarını axtarırdılar. Nəhayət, vəziyyəti ələ alan [[Ələmdar Mustafa Paşa]] [[Bab-ı ƏliyəƏli]]<nowiki/>yə basqın tərtibləyərək sədrəzəmi[[sədrəzəm]]<nowiki/>i həbs etdi və [[III Səlim|Sultan SəlimiSəlim]]<nowiki/>i taxta çıxarmaq məqsədilə saraya yönəldi. [[Şeyxülislam]] [[Ərəbzadə Mehmed Arif Əfəndi|Arif Əfəndi]] ağsaqqal olaraq saraya göndərildi və [[III Səlim|Sultan SəliminSəlim]]<nowiki/>in sülh və əmin-amanlıqla taxta çıxarılması tələb edildi. Ancaq Sultan Mustafanın əmriylə saray qapıları bağlandı və [[III Səlim|Sultan SəlimləSəlim]]<nowiki/>lə, sülalənin yeganə şahzadəsi olan [[II Mahmud|Şahzadə MahmudunMahmud]]<nowiki/>un otaqlarına cəlladlar göndərildi. [[III Səlim|Sultan Səlim]] vəhşicəsinə şəhid edilsə də, [[II Mahmud|Şahzadə Mahmud]] saray xidmətçilərinin yardımıyla xilas edildi və Sultan Mustafanın yerinə taxta çıxarıldı ([[28 iyul]] [[1808]]). Sultan Mustafa və anası saray çevrilişini qəbul etmədilər və ''“Mən taxtdan enmədim ki, Mahmudu taxta çıxarasınız”'' deyə qışqıran Sultan Mustafa yeni padşahın imamlarından Əhməd Kamil Əfəndi tərəfindən sakitləşdirildi və Şimşirlik bölümünə həbs edildi. Otağa zorla daxil olan üsyançıları təhqir etməyə başlayan anası [[Aişə Səniyəpərvər Sultan|Səniyəpərvər Sultan]] isə zorla [[hərəm]] otaqlarından birinə həbs edildi.<ref>Kemal Beydilli, Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi: 1776-1826, İstanbul 1995, s. 79-89; </ref>
Bu hadisələrin ardından başlayan [[Ələmdar Mustafa PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın qısa sədarəti dönəmində həbs tutulan Sultan Mustafa yenidən taxta çıxarılması üçün gizli yazışmalar aparmışdır. [[Ələmdar Mustafa PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın 3 ay sonra sui-qəsdlə öldürülməsi və ayaqlanan yeniçərilərin[[yeniçərilər]]<nowiki/>in saraya yönəlməsinin ardından Sultan Mustafa qardaşının əmriylə dərhal edam edildi ([[17 noyabr]] [[1808]]). Abdullah Ramiz Əfəndi, Qazı Əbdürrəhman Paşa, Seyid Əli Əfəndi və İncə Mehmed bəy tərəfindən belindəki qurşaqla boğulan Sultan Mustafanın cənazəsi mərasimlə saraydan çıxarıldı və [[Sultan Əbdülhəmid türbəsinətürbəsi]]<nowiki/>nə atasının yanına dəfn edildi.<ref>Kethüda Said Efendi Tarihi (haz. Ahmet Özcan, yüksek lisans tezi, 1999), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, tür.yer.; </ref>
== Ailəsi ==
|
