IV Mustafa: Redaktələr arasındakı fərq

=== Səltənət illəri ===

[[III Səlim|Sultan Səlim]] tərəfindən başladılan hərbi və bürokratik islahatlar yeniçəri və üləmaların müxalifətiylə yarımçıq qaldı və tərtiblənən bir saray çevrilişi ilə ([[Qabaqçı Mustafa üsyanı]]) taxtdan endirilərək Şimşirlik bölümünə həbs edilən [[III Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>in yerinə IV Mustafa taxta çıxarıldı ([[29 may]] [[1807]]). Üsyanın ardından sədarət naibi Kösə Musa Paşa, Qabaqçı Mustafa, [[şeyxülislam]] [[Şərifzadə Ataullah Mehmed Əfəndi|Mehmed Əfəndi]], başqazılar və [[Yeniçərilər|yeniçəri ocağı]]<nowiki/>nın öndə gələn zabitlərinin iştirakıyla bir məclis toplandı. Məclisin sonunda üsyançıların dövlət işlərinə qarışmamaq şərtiylə, bağışlanacaqlarına dair söz verildi və fərman hazırlandı ([[31 may]] [[1807]]). Ertəsi gün fərmanı təsdiqləyən Sultan Mustafa üsyançıları bağışlayacağına dair and içdi. Ancaq çox keçmədən bunun heç bir faydasının olmadığı aşkarlandı və bütün dövlət idarəsi saray çevrilişini tərtibləyənlərin əlinə keçdi. Beləliklə, Sultan Mustafa səltənəti qısa zamanda peşmançılıq, dövlət strukturunda axsama və islahat tərəfdarları ilə əleyhdarları arasındakı mübarizə meydanına çevrildi.<ref>Georg Oğulukyan’ın Ruznamesi: 1806-1810 İsyanları, III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud ve Alemdar Mustafa Paşa (trc. H. D. Andreasyan), İstanbul 1972, tür.yer.;</ref>

O əsnada [[1806]]-cı ildə başlayan [[Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1806-1812)|Rusiya-Osmanlı müharibəsi]] davam edirdi və [[sədrəzəm]] [[İbrahim Hilmi Paşa]] orduyla birlikdə cəbhədə idi. Buna baxmayaraq [[İstanbul]]<nowiki/>da baş tutan hadisələrin sədası bura qədər gəlib çıxmışdı. Belə ki, ayaqlanan [[yeniçərilər]] [[sədrəzəm]]<nowiki/>i ordugahdan qovmuş, önəmli ordu zabitləri cəbhədən qaçmış, üsyanı tərtibləyənlərdən yeniçəri ağası Pəhlivan ağa öz tərəfdarları tərəfindən öldürülmüş, sədarət möhürü [[Çələbi Mustafa Paşa]]<nowiki/>ya verilsə də, ordudakı iğtişaşların önü alına bilməmişdi. Ordunun bu vəziyyəti isə [[ruslar]]<nowiki/>ın cəbhədə irəliləməsinə səbəb olmuşdu. [[24 avqust]] [[1807]]-ci ildə bağlanan bir illik atəşkəs müddəti isə [[paytaxt]]<nowiki/>da baş tutan saray çevrilişinin orduda çıxardığı iğtişaşlarla keçdi. [[İstanbul]]<nowiki/>da [[III Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>in taxtdan endirilməsiylə nəticələnən üsyanın memarlarından Kösə Musa Paşa və [[şeyxülislam]] [[Şərifzadə Ataullah Mehmed Əfəndi|Mehmed Əfəndi]] isə üsyanın idarəsini əlindən çıxarmış, Musa Paşanın istehfasının ardından sabiq sultanın can düşməni Təyyar Mahmud Paşa sədarət naibliyinə gətirilmişdi ([[noyabr]] [[1807]]). Ancaq çox keçmədən [[şeyxülislam]]<nowiki/>la münasibətləri pisləşən Təyyar Mahmud Paşa vəzifədən alındı ([[mart]] [[1808]]). Digər yandan [[III Səlim|Sultan Səlim]] tərəfdarlarını ətrafında toplamağa başlayan Rusçuk (indiki [[Ruse]]) əyanlarından [[Ələmdar Mustafa Paşa]] paytaxta doğru irəliləməkdə idi. [[19 iyul]] [[1808]]-ci ildə [[İstanbul]]<nowiki/>a daxil olan [[Ələmdar Mustafa Paşa]] şəhərdakı əmin-amanlığı təmin etdi. Qabaqçı Mustafa edam edildi və şeyxülislam vəzifədən alınaraq yerinə [[Ərəbzadə Arif Əfəndi|Ərəbzadə Mehmed Arif Əfəndi]] gətirildi. [[Ələmdar Mustafa Paşa]]<nowiki/>nın yanında toplananlar [[III Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>i yenidən taxta çıxarmaq, Sultan Mustafanın ətrafındakılar isə ondan dərhal qurtulmağın yollarını axtarırdılar. Nəhayət, vəziyyəti ələ alan [[Ələmdar Mustafa Paşa]] [[Bab-ı Əli]]<nowiki/>yə basqın tərtibləyərək [[sədrəzəm]]<nowiki/>i həbs etdi və [[III Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>i taxta çıxarmaq məqsədilə saraya yönəldi. [[Şeyxülislam]] [[Ərəbzadə Mehmed Arif Əfəndi|Arif Əfəndi]] ağsaqqal olaraq saraya göndərildi və [[III Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>in sülh və əmin-amanlıqla taxta çıxarılması tələb edildi. Ancaq Sultan Mustafanın əmriylə saray qapıları bağlandı və [[III Səlim|Sultan Səlim]]<nowiki/>lə, sülalənin yeganə şahzadəsi olan [[II Mahmud|Şahzadə Mahmud]]<nowiki/>un otaqlarına cəlladlar göndərildi. [[III Səlim|Sultan Səlim]] vəhşicəsinə şəhid edilsə də, [[II Mahmud|Şahzadə Mahmud]] saray xidmətçilərinin yardımıyla xilas edildi və Sultan Mustafanın yerinə taxta çıxarıldı ([[28 iyul]] [[1808]]). Sultan Mustafa və anası saray çevrilişini qəbul etmədilər və ''“Mən taxtdan enmədim ki, Mahmudu taxta çıxarasınız”'' deyə qışqıran Sultan Mustafa yeni padşahın imamlarından Əhməd Kamil Əfəndi tərəfindən sakitləşdirildi və Şimşirlik bölümünə həbs edildi. Otağa zorla daxil olan üsyançıları təhqir etməyə başlayan anası [[Aişə Səniyəpərvər Sultan|Səniyəpərvər Sultan]] isə zorla [[hərəm]] otaqlarından birinə həbs edildi.<ref>Kemal Beydilli, Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi: 1776-1826, İstanbul 1995, s. 79-89; </ref>