Biologiya: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Teq: 2017 viki-mətn redaktoru
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 21:
Bu vaxt taksonomiya və təsnifat təbiət tarixçilərinin diqqət mərkəzinə çevrildi. [[Karl Linney]] 1735-ci ildə təbii dünya üçün əsas bir [[Taksonomiya (biologiya)|taksonomiya]] nəşr etdi (variasiyaları indiyə qədər istifadədədir) və 1750-ci ildə bütün növləri üçün [[Binominal nomenklatura|elmi adlar]] təqdim etdi.<ref>Mayr, Ernst. ''The Growth of Biological Thought'', chapter 4</ref> [[Corc-Luis Lekler de Buffon]] bu növlərə süni kateqoriyalar kimi baxırdı və canlı orqanizmlərin ortaq atadan gəlməsi ehtimalını irəli sürürdü. [[Təkamül]]<nowiki/>ün əleyhinə olsa da Buffon, [[təkamül düşüncəsi nin tarixi]]<nowiki/>ndə əsas fiqurdur; onun çalışmaları həm [[Jan-Batist Lamark|Lamark]]<nowiki/>ın, həm də [[Çarlz Darvin|Darvin]]<nowiki/>in təkamül nəzəriyyələrinə təsir göstərmişdir.<ref>Mayr, Ernst. ''The Growth of Biological Thought'', chapter 7</ref>
 
Ciddi təkamül düşüncəsi tutarlı təkamül nəzəriyyəsini təqdim edən ilk alim [[Jan-Batist Lamark]]<nowiki/>ın əsərləri ilə başladı.<ref name="Gould 2002 187">[[Stephen Jay Gould|Gould, Stephen Jay]]. ''The Structure of Evolutionary Theory''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, 2002. {{ISBN|0-674-00613-5}}. p. 187.</ref> Təkamülün heyvanların xüsusiyyətlərinə ekoloji təsirin nəticəsi olduğunu söyləyirdi, yəni daha tez-tez istifadə edilən bir orqan daha da kompleksləşir və daha səmərəli hala gəlir, beləliklə, heyvan ətraf mühitə daha da uyğunlaşır. [[Jan-Batist Lamark|Lamark]] bu qazanılmış xüsusiyyətlərin daha sonra heyvan nəslinə keçə biləcəyinə, onları daha da inkişaf etdirəcək və mükəmmələşdirəcəyinə inanırdı.<ref name=Lam1914>[[#Lamarck1914|Lamarck (1914)]]</ref> Ancaq, [[Aleksandr fon Humboldt|Humboldt]]<nowiki/>un biogeoqrafik yanaşmasını, [[Çarlz Layel|Layel]]<nowiki/>in vahid geologiyasını, [[Tomas Maltus|Maltus]]<nowiki/>un nüfuz artımına dair yazılarını və özünün morfoloji ekspertizasını və geniş müşahidələrini birləşdirərək [[təbii seçmə]] əsasında daha uğurlu bir təkamül nəzəriyyəsini irəli sürən İngilis təbiətşünas [[Çarlz Darvin]] idi: oxşar əsaslanmalar və sübutlarla Darvindən müstəqil olaraq [[Alfred Rassel Uolles]]<nowiki/>in də eyni nəticələrə gəldi.<ref>Mayr, Ernst. ''The Growth of Biological Thought'', chapter 10: "Darwin's evidence for evolution and common descent"; and chapter 11: "The causation of evolution: natural selection"</ref><ref>{{cite book |last=Larson |first=Edward J. |title=Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory |chapter-url=https://books.google.com/books?id=xzLRvxlJhzkC |year=2006 |publisher=Random House Publishing Group |isbn=978-1-58836-538-5 |chapter=Ch. 3 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150324124009/http://books.google.com/books?id=xzLRvxlJhzkC |archivedate=2015-03-24 }}</ref> Mübahisə mövzusu olmasına baxmayaraq (bu günə qədər davam edir) , Darvinin nəzəriyyəsi tez bir zamanda elmi ictimaiyyət arasında yayıldı və qısa müddətdə sürətlə inkişaf edən biologiya elminin mərkəzi aksioması oldu.
 
İrsiyyətin fiziki təsvirinin kəşfi təkamül prinsipləri və [[populyasiya genetikası]] ilə birlikdə ortaya çıxdı. 1940-cı və 1950-ci illərin əvvəllərində aparılan təcrübələr göstərdi ki, [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]] [[gen]] kimi bilinən xüsusiyyət daşıyıcı vahidləri saxlayan [[xromosom]]<nowiki/>ların tərkib hissəsidir. [[Viruslar|Virus]] və [[Bakteriyalar|bakteriya]] kimi yeni model orqanizmlərə yaranan diqqət və 1953-cü ildə DNT-nin ikiqat spiral quruluşunun kəşfi ilə [[molekulyar genetika]] dövrünə keçidi işarə edir. 1950-ci illərdən bu günə qədər biologiya molekulyar sahədə böyük ölçüdə genişlənmişdir. DNT-nin [[kodonlar]]<nowiki/>ı ehtiva etdiyi anlaşıldıqdan sonra [[genetik kod]] [[Har Qobind Korana]], [[Robert Holli]] və [[Marşal Uarren Nirenberq]] tərəfindən "qırıldı".<ref name="nobel-1968">{{cite web|title=The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1968|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1968/index.html|publisher=Nobel Foundation|access-date=28 July 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070706142958/http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1968/index.html|archive-date=6 July 2007|url-status=live}}</ref> Nəhayət, [[İnsan genomu layihəsi|İnsan Genomu Layihəsi]] 1990-cı ildə ümumi insan [[genom]]<nowiki/>unun xəritələşdirilməsi məqsədi ilə başladıldı. Bu layihə 2003-cü ildə mahiyyət etibarilə tamamlandı,<ref>{{cite news | url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2940601.stm | title=Human genome finally complete | accessdate=2006-07-22 | date=2003-04-14 | work=BBC News | first=Ivan | last=Noble | url-status=live | archiveurl=https://web.archive.org/web/20060614141605/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2940601.stm | archivedate=2006-06-14 }}</ref> sonrakı təhlillər hələ də dərc olunur. İnsan Genomu Layihəsi biologiya ilə bağlı toplanmış bilikləri insan orqanizminin və digər orqanizmlərin orqanlarının funksional, molekulyar tərifinə daxil etmək üçün qloballaşan səylərin ilk addımı idi.