Vikipediya

İdris: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
"İdris" səhifəsi tərcümə edilərək yaradıldı
Sətir 1:
{{vikiləşdirmək}}
{{qaralama}}
{{Müqəddəs}}
Məlum olduğu kimi İdrisin əsl-nəsəbi dörd vasitə ilə [[Şeys peyğəmbər|Şeysə]] yetişir. İbni İshaqın dediyinə görə 308 il də [[Adəm peyğəmbər|Adəmin]] ömründən dərk etmişdir. Amma İbni Əsir yazır ki, Adəm dünyadan gedəndə 368 il İdrisin ömründən keçmişdi.
 
{{Şəxs|doğum_yeri=[[Babil]]|ölüm_yeri=}}
Onun ibri dilində adı Xunux, ərəbcədə isə Uxnux kimi tələffüz olunur. Bəzi nəql olunanlara{{hansı}} görə Yunan hikmət alimləri onun adını Hirmisül-haramisə, ya həkim Hirmis qoymuşlar. Hirmis ərəbcə olub yunanca isə İrmis Merkuri ulduzu mə`nasınadır. Bəziləri{{kimlər}} isə yunancasının Tirmis olmasını yazırlar.
'''İdris''' ( [[Ərəb dili|ərəb]] : '''إدريس''' ) - [[Quran|Quranda]] bəhs edilən [[Peyğəmbər|peyğəmbərlərdən]] biri və [[Şeys|Şetin]] oğlunun oğlu. Deyilənə görə, onun dövründə ilk dəfə insanlar heyvan dəriləri geyməkdən qurtuldular. Parçanı tapıb yazı yazmağı yaxşılaşdırdığı deyilir. İslam mifologiyasına görə 4-cü mərtəbə göydə yaşamağa davam edir.
 
Ayrıca [[Qədim yunan mifologiyası|Antik Yunan mifologiyası]] ndəki [[Hermes]] 'və [[Misir mifologiyası|Qədim Misir mifologiyasındakı]] Thot ' un [[Quran]] 'dakı İdris ilə eyni adam olduğu və MÖ 14.000 ətrafında yaşadığı iddia edilir. <ref>Turgut Gürsan, ''Dünyanın Gizli Tarihi'', 1. Bölüm, İstanbul: Pegasus Yayınları, 1. Baskı, ISBN 978-605-5943-49-3</ref>
Onun anadan olduğu şəhəri bəziləri{{kimlər}} [[Babul]], bəziləri{{kimlər}} isə qədim [[Misir]]in paytaxtı Mənəf şəhərinin olduğunu qeyd edirlər.
 
Orhan Hançerlioğlu İdrisi belə izah etdi: “Beş min il əvvəl Misirdə bir dərzi yaşayırdı. Misir papiruslarında dərzinin Hermes Tut adı var. Qurana görə, Adəm və oğlu Şetdən sonra gələn üçüncü peyğəmbər İdrisdir. Qələmlə yazan və paltar tikən ilk adamdır. <ref>http://web.itu.edu.tr/~bulu/favorite_books_files/dusunce_tarihi_v01.pdf</ref>
Nübüvvət mənsəbi Əbul-bəşər [[Adəm peyğəmbər|Adəm]] və onun övladı [[Şeys peyğəmbər|Şeysd]]ən sonra bütün xüsusiyyətlər, İsmi-əzəm və vəsiyyətnamə ilə ona yetişdi.
 
İdrisin [[Tanax|Tanah]] 'taki Xanok və ya [[:en: Enoch (ancestor of Noah)|''"Enoch"'']] ( [[İvrit dili]]: '''חנוך)''' ilə eyni şəxs olduğu iddia edilir. Xanok [[Adəm|Adəmin]] oğlu Kainin oğludur və 365 il yaşayır. Ömrünün sonunda tanrı ilə gəzərək yox olur, yəni ölmür. <ref name="Orhan Gökdemir Din ve Devrim s 26">Orhan Gökdemir Din ve Devrim s 26</ref> Yunanların fikrincə, o, trimegistustur (üç dəfə çatmış) O, astrologiya və kimya elminin banisi olmaqla yanaşı qələmlə yazan və yazan ilk insandır.
O həzrətin rəvayətlərdə İdris adlandırılması onun həddən artıq dərs və kitabla məşğul olmasıdır. Tarix və rəvayətlərə görə ilk yazı yazan, paltar tikən və dərzilik öyrədən şəxs İdris idi. Ondan qabaq insanlar özlərini heyvan dəriləri ilə örtürdülər. O, bir çox elmlərin- nücüm, (münəccimlik), hesab (cəbr), həndəsə, heyət (astronomiya) və s. elmlərin mənşəyi və ilk müəllimi kimi hesab olunur. Əbdül Vəhhab Nəccarın "Qisəsül-ənbiya" kitabında onun Misirə gəlməsi, orada məskunlaşması və camaatı haqqa, əmr be mərufa, nəhy əz münkərə dəvət etməsi yazılır. Əlavə edir ki, o dövrün camaatı yetmiş iki dildə danışırdılar və Allah-taala bütün bunları ona öyrətdi. İdris də siyasət, şəhər idarəetmə və ölkə qayda-qanunlarını camaata öyrətdi. Həmçinin şəhərsalma yollarını da onlara öyrətdi. Bunun nəticəsində yer kürrəsində 188 şəhər salındı və onların ən kiçiyi Rəha şəhəri idi.
 
İdris, Hermes hürmüz bir və eyni şəxsiyyətlər olaraq görüldüyündə İdris xarakteri Zülqərneyn olaraq da bilinən [[Makedoniyalı İsgəndər|Böyük İskəndərin]] Andreas adındakı aşbazı, Budizmin [[Budda|Budası]], İbranilerin [[:en: Enoch (ancestor of Noah)|Uhnuh]] 'u üzərindən [[Exnaton|Akhenaton]] və ya [[Osiris]] ilə də əlaqəli görülür. <ref>Orhan Gökdemir, Din ve devrim s 85-97</ref>
== İdrisin şəriət və dini ==
 
== Buna da baxın ==
İdris camaatı Allahın dininə, yeganəliyinə və ona ibadət etməyə dəvət edərək deyirdi: -"Bu dünyada yaxşı, saleh əməl axirətdə onun əzabından qurtuluşa səbəbdir." O, camaatı dünyada zöhdlə yaşamağa və ədaləti bərqərar etməyə çağırırdı. Həmçinin onları müəyyən vaxtlarda namaz qılmağa, müəyyən günlərdə oruc tutmağa, din düşmənləri ilə cihad etməyə, zəkat verməyə, zəiflərə kömək etməyə, cənabətdən paklığa, it və donuz kimi heyvanlardan çəkinməyə, məst edici içkilərdən uzaq olmağa və s. kimi haram şeylərdən çəkinməyə əmr edirdi. Onlar üçün bəzi bayramlar{{hansı}} da təyin etmişdi ki, onlarda qurban kəssinlər. O, özündən sonra gələn peyğəmbəri müjdə verib onun nişanələrini camaata çatdırdı və camaatı üç təbəqəyə: -kahinlər, əmirlər və rəiyyətə bölmüşdü.
 
* [[Hermes]]
=== Başqa əhvalatlar ===
 
== Xarici oxunuşlar ==
Tarixdə İdris peyğəmbərin ən böyük peyğəmbərlərdən olması və Allah-taalanın bütün mənəvi, zahiri və batini nemətləri onda toplaması qeyd olunur. Nübüvvət mənsəbindən əlavə zahirdə də qüdrət və əzəmətə çatması, camaatın ona hökmran kimi itaət etməsi və böyük hörmətlə yanaşması yazılır.
 
* [http://www.hermetics.org/hermetik.html Hermetizm, İdrizm]
Şiə rəvayətlərində gəlmişdir ki, İdrisin dövründə zalım bir padşah yaşayırdı. O zorla camaatın əkin sahələrini və mal-dövlətlərini almışdı. Onun gözəl bir qadını var idi və işlərini onunla məsləhət edir, onun dediyi ilə rəftar edirdi. Bir gün zülmləri xatirinə İdrisin nifrətinə giriftar oldular. Özü, o gözəl qadını və bütün tabeçiləri nabud oldular. İllər boyu camaata qıtlıq üz verdi. Geniş məlumat üçün Şeyx Səduqun "Kəmalud-din" kitabına müraciət edə bilərsiz.
 
== Mənbə ==
Ravəndidən Vəhb ibni Münəbbihə yetişən sənədlə nəql etdiyi rəvayətdə deyilir ki, İdrisin boyu hündür, sinəsi geniş, səsi alçaq, danışığı sakit və yeriyəndə addımlarını qısa atırdı... O yerə kimi ki, deyir: -"O, paltar tikən ilk şəxs idi və hər vaxt iynə vuranda Allaha təsbih edir, onun böyüklüyünü və birliyini xatırladırdı. Hər gün camaatın yaxşı əməl etməklərinə baxmayaraq onun əməlləri asimana qalxırdı."
 
O dövrdə mələklər yerə enib camaatla əl verib salamlaşır və söhbət edirdilər. Bu onların saleh, pak və layiqli bəndə olmalarından irəli gəlirdi. Bu vəziyyət həzrət Nuha qədər davam etdi. Ondan sonra artıq camaat mələkləri görmədilər.
 
[[İmam Sadiq]] (ə) Səhlə məscidinin fəziləti barəsində buyurur: -"Hər vaxt [[Kufə]]yə getdin hökmən Səhlə məscidinə gedib namaz qıl və Allahdan öz istəklərini dilə, çünki Səhlə məscidi İdris peyğəmbərin evi idi və orada dərzilik edib namaz qılardı."
 
== İdrisin Quranda adı və onun asimana çəkilməsi ==
 
[[Qurani-Kərim]]də iki yerdə İdrisin adı gəlmişdir. Biri [[Məryəm Surəsi|Məryəm surəsind]]ə, o biri isə "Ənbiya" surəsindədir. [[Ənbiya Surəsi|Ənbiya surəsind]]ə onun ancaq adı çəkilmişdir. Amma [[Məryəm Surəsi|Məryəm surəsi]] isə onun sifətlərini belə buyurmuşdur:
 
-"(Ya [[Məhəmməd peyğəmbər|Məhəmməd]]) kitabda İdrisi yad et! O, həqiqətən büsbütün doğrudanışan (siddiq) bir peyğəmbər idi. Biz onu böyük məqama qaldırdıq."
 
Bu cümlənin: -"Biz onu böyük məqama qaldırdıq" mə`nasında müfəssirlər arasında ixtilaf var. Bir dəstəsi deyirlər ki, yəni biz onun məqamını qaldırdıq və ona ən yüksək dərəcəni verdik. Başqaları isə deyirlər ki, yəni biz onu asimana apardıq və yuxarıdakı aləmdə yerləşdirdik. Onun asimana qaldırılmasının keyfiyyətində də müxtəlif nəzəriyyələr verilmişdir. Bir sıra rəvayətlərdə deyilir ki, Allah mələklərin birinə qəzəblənərək qanadlarını sındırıb bir adaya atdı. O, illərlə, İdris peyğəmbərliyə seçilənə qədər orada qaldı. O, İdris peyğəmbərin yanına gəlib onun haqqında, qanadlarının yenidən qaytarılması üçün dua etməsini istədi. İdris dua etdi və Allah taala onun günahlarından keçib qanadlarını qaytardı. Mələyin İdrisdən minnətli olduğuna görə ona ərz etdi:
 
-«Sənin nə hacətin var?»
 
İdris dedi:
 
-«Mən istəyirəm Mələkul-məvt ([[Əzrail]]) ilə görüşmək üçün məni asimana aparasan. Çünki tənha onu xatırlamaqla həyat mənim üçün şirin deyil».
 
Mələk onu dördüncü asimana apardı və orada Əzraili oturmuş halda gördü. O, təəccüb üzündən başını tərpədirdi. İdris irəli gələrək salam verib soruşdu:
 
-«Niyə başını tərpədirsən?»
 
[[Əzrail]] cavabında dedi ki, Allah taala sənin canını dördüncü asimanla beşinci asimanın arasında alınmasını mənə fərman vermişdir. Səninlə görüşməmişdən əvvəl bu fikirdə idim ki, sənin canını almaq üçün dördüncü asimanla üçüncünün, üçüncü il ikincinin, ikinci ilə birincinin və birinci ilə yerin arasında olan məsafəni necə gedəcəyəm. Sonra elə oradaca onun canını aldı.
 
[[Təbəri]], [[Fərid]], [[Cədiy]] və başqalarının nəql etdiyi rəvayətdə Allahın hirslənmə məsələsi qeyd olunmamışdır. Rəvayətin qalan hissəsi bir balaca ixtilafla Kəbül-Əhbardan da nəql olunmuşdur.
 
Amma Ravəndinin "Qisəsül-ənbiya" kitabında İbni Abbasdan etdiyi rəvayətdə deyilir ki, Əzrail İdrisi ziyarət etmək üçün Allahdan yerə enməyə icazə istədi. Alllah ona icazə verdi. O, İdrisin yanına gəlib bir müddət onunla ünsüyyətdə oldu. Bir az sonra İdris onu tanıdı və ondan onu asimana aparmasını istədi. Əzrail də Allahdan icazə alıb onu asimana apardı. Sonra cəhənnəmlə behişti ona göstərdi. İdris behiştə daxil oldu. Hələ də oradadır və oradan çıxmamışdır.
 
== İdrisin ömrü ==
 
Onun ömr müddəti dəqiq deyil. Yəqubi kimi bəziləri onun ömrünün 300 il olmasını yazırlar. İbni Əsir "Kamil" kitabında yazır ki, Allah taala İdrisi 365 il ömr etdikdən sonra asimana apardı. Məsudi isə "İsbatul-vəsiyyə" kitabında Allah taalanın onu asimana aparan günü ömründən 360, ya 350 il keçdiyini yazır.
 
== İdrisə nazil olan səhifələr ==
 
[[Məsudi]] və başqaları İdrisə nazil olan səhifələrin sayının otuz olduğunu yazırlar. Başqa bir xəbərdə Əbuzər Rəsuli Əkrəm (s)-dən nəql edir ki, o həzrət İdrisə nazil olan səhifənin sayını otuz olduğunu buyurmuşdur.
 
[[Məclisi]] "Biharul-ənvar"ın dua hissəsində [[İbni Mətviyə]]dən iyirmi doqquz səhifə nəql edir. İbni Mətvəyə müqəddimədə buyurur ki, mən onları böyük zəhmətlərə qatlaşaraq ərəbcəyə tərcümə etdim və onların hər biri xüsusi ada malikdir. (Məsələn: Həmd səhifəsi, Xəlq səhifəsi, Rizqu-ruzi səhifəsi, Mərifət səhifəsi və s.) Qalanlarının öyüd-nəsihətlərlə dolu olmasına baxmayaraq çox uzun və geniş olduğundan onları bəyan etmirik. Amma elm və mərifət əhlinə yuxarıda qeyd olunan kitaba müraciət etmək məsləhət görülür.
 
[[Seyyid ibni Tavus]] və başqaları bir neçə hissəsini pərakəndə şəkildə nəql etmişlər. Artıq məlumat üçün "Biharul-ənvar"ın 11-ci cildinin yeni nəşrinə müraciət edə bilərsiniz.
 
[[Əbdül Vəhhab Nəccar]] "Qisəsül-ənbiya" kitabında o həzrətdən hikmətamiz və mövizəvi xarakter daşıyan cümlələr nəql etmişdir. Onlardan bəzilərini burada zikr edirik:
 
#Heç kəs Allahın nemətlərinin şükürünü onun xalqına hörmət etmək və ya onlara bir şey bağışlamaq kimi əməllərlə yerinə yetirə bilməz.
#Dünyanın yaxşılığı həsrətə, pisliyi isə peşmançılığa səbəbdir.
#Onda alçaqlıq olan ticarətlərdən çəkinin.
#Yaşayış və canın yaşaması hikmət və müdrikliyə bağlıdır.
#Hər kəs qənaətcil olmayıb həddini aşsa heç vaxt ehtiyacsız və tox olmayacaq.
 
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{Xarici istinadlar}}
{{Din-qaralama}}
{{Peyğəmbərlər}}
 
[[Kateqoriya:İslam peyğəmbərləri]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/İdris"