Mustafa Kamal Atatürk: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 118:
10 noyabr 1918 tarixində Yıldırım Kıtalarının başçılığını 2-ci Ordu Komandiri Nihat Paşaya buraxaraq Adanadan İstanbula hərəkət etdi və 13 noyabrda İstanbula Haydarpaşa Garına çatdı. Haydarpaşadan İstanbula keçərkən boğaza dəmirli düşmən döyüş gəmilərini gördüyündə məşhur "Gəldikləri kimi gedərlər" sözünü söylədi. Sülh dövründə Fəthi bəy (Okyar) ilə birlikdə Əhməd İzzət (Furgaç) Paşa tərəfdarı və Əhməd Tofiq Paşa (Okday) əleyhdarı bir rəftarı qoyan Minbər qəzetini çıxararaq siyasi cəhdlər etdi.
== Türk Qurtuluş Döyüşü ==
[[Şəkil:Rauf Bey met onderscheidingen.jpg|thumb|150px|9-cu Ordu Müfəttişi Mustafa Kamal Paşa, 17 aprel 1919]]▼
=== Təşkilatlanma ===
▲[[Şəkil:Rauf Bey met onderscheidingen.jpg|thumb|150px|9-cu Ordu Müfəttişi Mustafa Kamal Paşa, 17 aprel 1919]]
Mondros Sülhündən sonra Anadoluda milislər (
==== Mustafa Kamalın Samsuna çıxışı ====
2 fevral 1919 tarixində Mersinli Camal Paşa şərqdəki osmanlı ordularını sülh şərtlərinə görə təşkil üçün müfəttiş olaraq Anadoluya göndərilmişdi. İngilis yüksək komissarı Admiral Kaltorp və fransız yüksək komissarı Admiral Amet, 1918-ci ilin noyabr ayında osmanlı hökumətinə nota verdilər. Şərqdə türklərin silahlanıb xristianları öldürdüyünü, buna qarşı tədbir alınmasını tələb etdilər. Mustafa Kamal Paşa, Padşah Vahidəddin tərəfindən işğal qüvvələrinin Yüksək komiserlerinin verdiyi notlar lazımınca fövqəladə səlahiyyətlərlə təchiz edilərək Vilayət-i Sitte (Altı Vilayət)dəki Xristian əhalini qorumaq və işğal qüvvələrinə qarşı edilən kiçik diametrli üsyanları yatırmaq üçün vəzifələndirildi. Atatürk, jurnalist Falih Rıfkı Ataya Samsuna hərəkət etmədən əvvəl Vahidəddin ilə olan son görüşməsini izah etmişdir. Bu görüşdə Vahidəddin, Samsuna hərəkət etmədən əvvəl özünü ziyarətə gələn Mustafa Kamal Paşaya "Paşa Paşa, indiyə qədər dövlətə çox xidmət etdin, bunların hamısı artıq bu kitaba daxil olmuşdur, tarixə keçmişdir. Bunları unutmaq, əsl indi edəcəyin xidmət hamısından mühüm ola bilər. Paşa Paşa, dövləti qurtar!" demişdir. Ancaq Atatürk, Vahidəddinin səmimiyyətindən əmin ola bilmədiyini, onun SSRİ dövlətlərinin siyasətinə uyğun hərəkət edərək bu siyasətə qarşı gələn türklərin yatıştırılmasını istədiyini izah etmişdir. Mustafa Kamal, 19 may 1919-cu ildə Refet Bəy (Belə), Kazım bəy (Diri), 'Ayıcı' Mehmet Arif bəy, Xosrov (Gerede) bəylərlə birlikdə Samsuna çıxdı.<ref>http://web.archive.org/web/20160304120228/http://www.ataturk.net/mmuc/samsun.html</ref>
Sətir 126:
Mustafa Kamal və yoldaşları Havzadakı işlərini tamamladıqdan sonra 12 iyun [[1919]]-cu ildə Amasiyaya keçdi. 22 iyun [[1919]]-cu ildə Rauf bəy (Orbay), Kazım Qarabəkir Paşa, Refet Bəy (Belə) və Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ilə birlikdə Amasya bəyanaməsini nəşr etdi. Təmimnamə hazırlandıqdan sonra Ərzurumda olan 15-ci Kolordu Komandiri Kazım Karabekirə göndərilərək təsdiqi alındı. Daha sonra bütün mülki amir və hərbi komandirlərə teleqrafla çatdırıldı. Amasya bəyanaməsi İstanbulda olan işğal güclərinin reaksiyasını çəkmişdir və ingilislər Mustafa Kamalı İstanbula geri gətirmək üçün [[İstanbul]] hökuməti üzərindəki təzyiqlərini artırmışdır. Bu sırada Daxili İşlər naziri olan Əli Kamal bəy bir təmimnamə yayımlayarak Mustafa Kamalın yaxşı bir əsgər olduğunu ancaq ingilis təzyiqi nəticəsində vəzifəsindən alındığını ifadə etmişdir. Amasya bəyanaməsində vətənin bütövlüyü və millətin müstəqilliyinin təhlükədə olduğu, İstanbul Hökümətinin üzərinə götürdüyü məsuliyyəti yerinə yetirmək, bu vəziyyətin milləti yox olmuş kimi göstərdiyi izah edilmişdir. Təlimatnamədə "Millətin istiqlalını yenə millətin əzm və qərarının qurtaracağını" elan edilmişdir. Anadolunun hər baxımdan etibarlı bir yeri olan Sivasda bir konqres toplanacağı ifadə edilmişdir. Bu konqresə qatılmaq üçün hər ildən 3 nümayəndənin seçilərək göndərilməsi və nümayəndələrin Səyahətlərini gizli tutmaları istənmişdir. Şərq illəri üçün də Ərzurumda bir konqresin toplanacağı, daha sonra [[Ərzurum]] Konqresi üzvlərinin də Sivasa qatılmaq üzrə hərəkət edəcəyi ifadə edilmişdir.<ref>http://web.archive.org/web/20160201090309/http://www.ataturk.net:80/mmuc/amasya.html</ref>
==== Ərzurum Konqresi ====
[[Şəkil:Mustafa Kemal Paşa, Erzurum, 5 Temmuz 1919.png|thumb|250px|Mustafa Kamal Paşa Ərzurumda]]
Kazım Qarabəkir Paşa tərəfindən Ərzurumda toplanan Şərq İlleri Müdafaa-i Hüquq Konqresinə (Ərzurum Konqresi) qatıldı. Konqres üzvlərinin təkidi osmanlı ordusundan istefa etdi və Konqres başçılığına seçildi. Bu konqresdə milli sərhədlər içində vətənin bölünməz bir bütün olduğu, vətəni qorumağı və müstəqilliyi təmin İstanbul hökuməti sağlayamazsa, müvəqqəti bir hökumət qurulacağı, xristian azlıqlara siyasi hakimiyyət və ictimai tarazlığı pozacaq imtiyaz verilemeyeceği, mandat və himayənin qəbul edilə bilməyəcəyi qərarlaşdırılmışdır.<ref>http://web.archive.org/web/20160116143903/http://www.ataturk.net:80/mmuc/erzurum.html</ref>
==== Sivas Konqresi ====
4-11 sentyabr 1919 tarixləri arasında toplanan Sivas Konqresində alınan qərarları tətbiq etmək məqsədi ilə bir Təmsil Heyəti yaradıldı və başçılığına da Mustafa Kamal Paşa seçildi.<ref>https://books.google.com.tr/books?id=EdiFsMEMP7MC&pg=PT101&dq=sivas+kongresi+1919&hl=tr&ei=c4RKTubJGom78gPqz6TOCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result#v=onepage&q=sivas%20kongresi%201919&f=false</ref> Konqresdə, Mondros Atəşkəs sazişinin imzalandığı gün işğala uğramamış vətən torpaqlarının bir bütün olduğu və bir-birindən ayrıla vurğulanmışdır.
==== TBMM-nin Açılışı ====
27 dekabr [[1919]]-cu ildə Ankarada həyəcanla qarşılandı. Bu dövrdə, Osmanlı torpaqlarının bölüşdürülməsi prosesinin son mərhələsi olub "Amerika mandatı" olaraq dilə gələn xarici siyasət problemi də müzakirə rədd edilmişdir. Dekabr 1919 tarixini daşıyan son [[ABŞ]] təklifində<ref>http://en.calameo.com/read/0023338636d2f3c39012e</ref> "geniş bir Ermənistan yanında bir türk dövləti" qurulması strateji hədəf olaraq ortaya qoyulmuşdur. Osmanlı Məclis-i Məbusanı mart 1920-ci ildə işğal qüvvələri tərəfindən basılması və qabaqda gələn cəsarətli məbuslar həbs olunması üzərinə 23 aprel 1920-ci ildə Ankarada Türkiyə Böyük Millət Məclisinin açılmasını təmin etdi. Ərzurum məbusu sifətiylə Məclis və Hökumət Başçılığına seçildi. TBMM bir qurucu məclis kimi çalışaraq İstiqlaliyyət Müharibəsini icra edəcək olan Anadolu hökumətinin infrastrukturunu qurdu.
=== Hakimiyyətin təmin edilməsi ===
Mərkəzi yoxlamadan uzaq olan
==== İnönü Döyüşləri ====
[[Şəkil:TBMM Başkanı Mustafa Kemal Batı Cephesi’nde denetlemelerde bulunurken, Eskişehir, 4 Aralık 1920.png|thumb|150px|Mustafa Kamal Paşa Qərb Cəbhəsini təftiş edir]]
Birinci İnönü zəfərindən sonra İttifaq Dövlətləri Sevr Andlaşmasında türklərin faydasına bir dəyişiklik edilməsini görüşmək üçün Londonda bir konfrans toplanmasına qərar vermişlər. 21 fevral-11 mart 1921 tarixləri arasında edilən konfransda, türklər faydasına bir nəticə çıxmamış, mübarizə davam etmişdir. Yunanıstan, London Konfransı bitmədən, Anadoluda yeni bir hücum etmək üzrə hazırlıqlara başlamışdır. 23 mart 1921 günü səhər erkən saatlarda, 3-cü Yunan korpusunun Qərb Cəbhəsində, 1-ci Yunan korpusunun da Cənub Cəbhəsində irəli hərəkətə keçməsiylə Müharibələr başlamışdır. 23 mart-1 aprel 1921 arasında meydana gələn İkinci İnönü Müharibəsi təkrar türk qüvvələrinin zəfəriylə sona çatmışdır. Bu zəfərdən sonra fransızlar Zonguldakdan, italyanlar da Cənubi Anadoludan əsgərlərini çəkməyə başlamışdır.<ref>http://web.archive.org/web/20151120012041/http://www.tsk.tr/8_TARIHTEN_KESITLER/8_8_Turk_Tarihinde_Onemli_Gunler/Ikinci_Inonu/Ikinci_Inonu_Muharebesi.html</ref>
Sətir 142 ⟶ 144:
Kütahya-Eskişehir Müharibəsi sonrasında Böyük Millət Məclisi içində iqtidara yəni Mustafa Kamal Paşaya qarşı reaksiyalar artmağa başladı. Bu müxalifəti yöneltenler ordunun başına keçməsi üçün Mustafa Kamal Paşaya təzyiq etməyə başladı. Gerçək niyyətləri isə Onu Ankaradan uzaqlaşdırmaq və Ənvər Paşanın iqtidarını təmin etmək idi. Mustafa Kamal Paşa, 4 avqust 1921 günü Böyük Millət Məclisində etdiyi danışmaqla başkomutan olmağı qəbul etdiyini ancaq başkomutanlığın faydalı ola bilməsi üçün Məclisin ordu ilə əlaqədar səlahiyyətlərini üç ay müddətində özündə yığacaq bir qanun çıxardılması lazım olduğunu açıqladı. Paşanın baş komandirliyini istəyənlərin bu şəkildə xəyalları suya salınmış oldu. 5 avqust 1921 günü səs birliyi ilə çıxardılan qanun ilə Mustafa Kamal Paşa, TBMM Orduları Baş komandirliğinə gətirildi.
==== Sakarya Meydan Müharibəsi ====
Mustafa Kamal Paşa, Başkomutanlığa keçməsinin dərhal ardından nəşr
Sakarya Meydan Müharibəsini sonra, 13 oktyabr 1921-ci ildə Ankara hökuməti ilə Cənubi Qafqaz respublikaları arasında Qars müqaviləsi imzalandı. Beləcə Türkiyənin şərq sərhədi tamamilə təhlükəsizlik altına alındı. Fransa isə TBMM Hökuməti ilə 20 oktyabr 1921-ci ildə Ankara sazişi imzaladı. Bu andlaşma ilə Fransa TBMM Hökumətini tanımış və Hatay-İskenderun xaricində, Türkiyənin bugünkü cənub sərhədi çəkildi. Əhd sayəsində Cənub Cəbhəsi etibarlı vəziyyətə gəldiyindən buradakı türk birlikləri də Qərb Cəbhəsinə yerləşdirilir. İtalyanlar isə, Sakarya Meydan Müharibəsini sonra Cənubi Ege və Aralıq dənizi bölgələrində tutunamayacaklarını anlayaraq 1921-ci ilin sonuna qədər işğal etdikləri yerlərdən çəkildi. Sakarya Meydan Müharibəsi sonrasında İngiltərə də Ankaranı tanıyaraq TBMM ilə, 23 oktyabr 1921 tarixində məhbusların sərbəst buraxılması mövzusunda əhd edildi.
| |||