Çexiya: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
təkmilləşdirmə |
→Əhali: təkmilləşdirmə |
||
Sətir 111:
== Əhali ==
Çex Respublikası əhalisinin 95%-ini çexlər, təqribən 2%-ini slovaklar təşkil edir. İmmiqrantlar (ukraynalılar, vyetnamlılar, ruslar, almanlar, qaraçılar, macarlar) ölkə əhalisinin təqr. 4%-ini təşkil edir. Çex dilində danışan çexlər qərbi slavyan xalqlarına aiddirlər. Çex dili Çexiya, Orta Moraviya və Şərqi Moraviya dialektlərinə bölünür. Dindarların əksəriyyəti xristiandır. Əhalinin orta sıxlığı 1 km2-də 130 nəfərdir. Çexiya yüksək urbanizasiyalı ölkədir: şəhər əhalisi təqr. 71%-dir; kənd əhalisinin sayı azalmaqdadır. Ən iri şəhəri və yeganə meqapolis Praqadır (1 mln. 188 min nəfər). Digər iri şəhərləri Brno, Ostrava, Plzen və Olo- moutsdur. 1994-2005-ci illərdə əhalinin təbii azalması baş versə də, 2006-cı ildən başlayaraq ölüm səviyyəsinin azalması, doğum səviyyəsinin və miqrant axınının artması nəticəsində ortaillik artım müsbət olmuşdur. Fertillik göstəricisi 1 qadına 1,2 uşaqdır. Son illər Çexiya uşaq ölümünün az olduğu ölkələr sırasına daxildir (1000 nəfər diri doğulan uşağa 4 nəfərdən az). Əmək qabiliyyətli əhalinin (15-65 yaş) xüsusi çəkisi təqr. 71,2%-dir. 15 yaşadək olanların xüsusi çəkisi 14,4%, yaşlıların isə (65 yaşdan yuxarı) xüsusi çəkisi 14,5%-dir. Çexiyada əhalinin orta yaş həddi 39,3 ildir (qadınlarda 41,1; kişilərdə 37,5). Gözlənilən orta ömür müddəti kişilərdə 72,9, qadınlarda 79,7 ildir. İqtisadi cəhətdən fəal olan əhali 51,5%-dir. İşsizlik səviyyəsi 7,3%-dir (2006).
=== Səhiyyə ===
Çexiyada xəstəxana çarpayılarının sayı əhalinin hər 1000 nəfərinə görə 8,7-dir. Səhiyyəyə qoyulan xərc ÜDM-in 7,9%-ini təşkil edir (2010). Ambulatoriya sektoru özəlləşdirilmiş, stasionar sektor dövlətə məxsusdur. Bütün əhali tibbi sığortaya malikdir. Səhiyyə sistemi üçün yüksək tibbi xidmət səciyyəvidir. Çexiya çox inkişaf etmiş kurort müalicəsi sisteminə malikdir. Ölkədə bir neçə balneoloji kurort (Karlovi-Vari, Mariansike Lazne, Frantişkovı Lazne və s.) fəaliyyət göstərir.
=== İdman ===
Futbol üzrə Çexiya yığma komandası 1996-cı ildə keçirilən Avropa çempionatının gümüş mükafatçısı, hokkey üzrə Çexiya yığma komandası isə 6 dəfə dünya çempionu olmuşdur. Olimpiya Oyunlarının onnövçülük yarışlarında R.Zmelik (1992, Barselona), R. Şebrle (2004, Afina) qızıl, T. Dvorjak bürünc (1996, Atlanta), avarçəkmənin maneələri dəfetmə yarışlarında L. Pollert (1992, Barselona), Ş. Xilgertova (1996, Atlanta; 2000, Sidney) qızıl, ikiyerli kanoedə avarçəkmədə M. Jiras və T. Mader (2000, Sidney), Y.Volf və O.Stenanek (2004, Afina) bürünc medal qazanmışlar. M. Navratilova və İ. Lendl böyük tennisdə uğurlar əldə etmişlər. 2000–2012-ci illərdə Çexiya idmançıları Olimpiya Oyunlarında 10 qızıl, 12 gümüş, 10 bürünc medal qazanmışlar.
=== Təhsil ===
Çexiyada 6–16 yaşlı uşaqlar üçün təhsil icbari və pulsuzdur. Məktəb təhsili sistemi 4 pillədən ibarətdir: məktəbəqədər təhsil (2–5 yaş); ibtidai məktəb (6–15 yaş, icbari); orta məktəb, gimnaziya, kollej və un-t kollecləri. Məktəb təhsili 9 yaşdan 2 mərhələdə – ibtidai (1–5 siniflər) və orta təhsil (6–9 siniflər) həyata keçirilir. Çexiyanın ali təhsil sistemi ictimai, dövlət (polis və hərbi təhsil) və özəl universitetlərdən ibarətdir. Qədim universitetləri: Karl universiteti (1348, Praqa), Palats universiteti (1249-cu ildə kollec kimi yaradılmışdır, 1573-ci ildən universitet), Çexiya texniki universiteti (1717, Praqa), Masarik universiteti (1919,Brno), Mendel universiteti (1919, Brno) və s., 1989-cu ildən universitetlər yerləşdikləri regionun adı ilə adlandırılır. Qərbi Bohemiya universiteti (1990), Cənubi Çexiya universiteti (1990, Çeske-Budeevits), Liberets texniki universiteti (1994) və s. Dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil 26 yaşadək məhdudiyyətsiz və pulsuzdur. Tələbələrə 26 yaşadək tibbi sığorta ödənilir. Çexiya Elmlər Akademiyası [1993, Praqa; Çexiya Kral Elmi Cəmiyyəti (1790), Çexiya ədəbiyyat və incəsənət Elmlər Akademiyası, (1890), Çexoslovakiya Elmlər Akademiyasının (1952) əsasında yaradılmışdır]. Elmlər Akademiyasının nəzdində 51 institut: Astronomiya, Riyaziyyat, Geologiya, Kimya prosesləri, Etimologiya, İqtisadiyyat, Arxeologiya, Etnologiya, Slavyan və s. institutlar var.
== Təsərrüfat ==
| |||