Məhəmməd: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 22:
|}}
 
''' Məhəmməd''' ({{lang-ar|مُحمّد}} {{audio|Ar-muhammad.ogg|[mʊˈħæmmæd]}}; {{comment|d.|doğum}} b.e 570 {{comment|ö.|ölümü}} 8 iyun b.e 632)<ref name="Goldman">Elizabeth Goldman (1995), p. 63, gives 8 June 632 CE, the dominant Islamic tradition. Many earlier (primarily non-Islamic) traditions refer to him as still alive at the time of the [[Muslim conquest of the Levant#Conquest of Palestine|invasion of Palestine]]. See Stephen J. Shoemaker,''The Death of a Prophet: The End of Muhammad's Life and the Beginnings of Islam,'' page 248, University of Pennsylvania Press, 2011.</ref> — ərəb dini, sosial və siyasi lider və [[islam]]<nowiki/>ın qurucusu.<ref name="OEIW">{{cite encyclopedia|author1=Alford T. Welch|author2=Ahmad S. Moussalli|author3=Gordon D. Newby|title=Muḥammad|encyclopedia=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World|editor=John L. Esposito|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|year=2009|url=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0550|quote=The Prophet of Islam was a religious, political, and social reformer who gave rise to one of the great civilizations of the world. From a modern, historical perspective, Muḥammad was the founder of Islam. From the perspective of the Islamic faith, he was God's Messenger (''rasūl Allāh''), called to be a "warner," first to the Arabs and then to all humankind.|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170211050118/http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0550|archivedate=11 February 2017}}</ref> İslam təliminə əsasən, əvvəl [[Adəm]], [[İbrahim]], [[Musa (peyğəmbər)|Musa]], [[İsa]] və digər peyğəmbərlərin təbliğ etdiyi [[Monoteizm|monoteist]] təlimləri təsdiq və təqdim etmək üçün göndərilmiş peyğəmbər.<ref name="OEIW" /><ref>Esposito (2002b), pp. 4–54-5.</ref><ref>{{cite book|last=Peters|first=F.E.|title=Islam: A Guide for Jews and Christians|year=2003|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-11553-5|page=[https://archive.org/details/islamguideforjew00fepe/page/9 9]|url=https://archive.org/details/islamguideforjew00fepe/page/9}}</ref><ref>{{cite book|last=Esposito|first=John|title=Islam: The Straight Path (3rd ed.)|year=1998|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-511234-4|pages=9, 12}}</ref> Məhəmməd [[İslam]]ın bütün əsas qollarında [[Allah]]ın sonuncu elçisi olaraq qəbul edilir. Məhəmməd [[Ərəbistan yarımadası|Ərəbistan]]ı [[Quran]] və [[İslam]] dininin əsasını meydana gətirən [[doktrina]]lar və tətbiqlər vasitəsi ilə vahid müsəlman dövləti olaraq birləşdirdi. Ona İslamda, ''Allahın elçisi'', ''Allahın rəsulu'', ''Allahın peyğəmbəri'', ''İslamın axrıncı peyğəmbəri'', ''Məhəmməd peyğəmbər'' və digər adlarla istinad edilir.
 
Məhəmməd təqribi olaraq 570-ci ildə ([[Fil İli|Fil ili]]) [[Ərəbistan yarımadası|Ərəbistan]]ın [[Məkkə]] şəhərində doğuldu. O, altı yaşında yetim qaldı.<ref>{{Cite web|url=https://www.al-islam.org/life-muhammad-prophet-sayyid-saeed-akhtar-rizvi/early-years|title=Early Years|website=Al-Islam.org|language=en|access-date=18 October 2018}}</ref> Məhəmməd babası [[Əbdülmütəllib ibn Haşim|Əbdülmütəllib]]in himayəsi altında böyüdü. Babasının ölümündən sonra isə [[Əbu Talib]]in himayəsinə keçdi.<ref name="Watt7"/> Sonraki illərdə Məhəmməd ibadət üçün vaxtaşırı Hira adlanan bir mağaraya gedirdi. Məhəmməd 40 yaşında [[Cəbrayıl (mələk)|Cəbrail]] tərəfindən ziyarət edildiyini<ref name="abraha">
* {{cite journal |doi=10.1017/S0041977X00049016 |last1=Conrad |first1=Lawrence I. |year=1987 |title=Abraha and Muhammad: some observations apropos of chronology and literary topoi in the early Arabic historical tradition1 |journal=Bulletin of the School of Oriental and African Studies |volume=50 |issue=2 |pages=225–40 }}
* {{Cite book |publisher=G. Bell |last=Sherrard Beaumont Burnaby |title=Elements of the Jewish and Muhammadan calendars: with rules and tables and explanatory notes on the Julian and Gregorian calendars |year=1901 |url=https://archive.org/details/elementsofjewish00burnuoft |page=[https://archive.org/details/elementsofjewish00burnuoft/page/465 465] }}
* {{Cite journal |pages=6–12 |last=Hamidullah |first=Muhammad |authorlink=Muhammad Hamidullah |title=The Nasi', the Hijrah Calendar and the Need of Preparing a New Concordance for the Hijrah and Gregorian Eras: Why the Existing Western Concordances are Not to be Relied Upon |journal=The Islamic Review & Arab Affairs |date=February 1969 |url=http://aaiil.org/text/articles/islamicreview/1969/02feb/islamicreview_196902.pdf |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121105021544/http://aaiil.org/text/articles/islamicreview/1969/02feb/islamicreview_196902.pdf |archivedate=5 November 2012 }}</ref><ref name="EncWorldHistory">''Encyclopedia of World History'' (1998), p. 452</ref> və [[Allah]]dan ilk vəhyni aldığını bildirdi. Üç ildən sonra, 610-cu ildə,<ref>Howarth, Stephen. ''Knights Templar.'' 1985. {{ISBN|978-0-8264-8034-7}} p. 199</ref> Məhəmməd bu vəhyləri təbliğ etməyə başladı.<ref name="Al-A'zami2">[[Muhammad Mustafa Al-A'zami]] (2003), ''The History of The Qur'anic Text: From Revelation to Compilation: A Comparative Study with the Old and New Testaments'', pp. 26–2726-27. UK Islamic Academy. {{ISBN|978-1-872531-65-6}}.</ref> O, elan etdi ki, "[[Tövhid|Tanrı birdir]]",<ref>{{Cite web|url=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t125/e1087|title=Islam: An Overview – Oxford Islamic Studies Online|website=www.oxfordislamicstudies.com|language=en|access-date=25 July 2018}}</ref> Tanrıya təslimiyyət ([[islam]]) doğru həyat yoludur<ref>{{cite encyclopedia |author=Anis Ahmad |title=Dīn |encyclopedia=The Oxford Encyclopedia of the Islamic World |editor=John L. Esposito |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |year=2009 |url=http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e1102 |url-access=subscription |quote=A second important aspect of the meaning of the term emerges in Meccan revelations concerning the practice of the Prophet Abraham. Here it stands for the straight path (al-dīn al-ḥanīf) toward which Abraham and other messengers called the people [...] The Qurʿān asserts that this was the path or practice followed by Abraham [...] In the final analysis, dīn encompasses social and spiritual, as well the legal and political behaviour of the believers as a comprehensive way of life, a connotation wider than the word "religion." |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171205093241/http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e1102 |archivedate=5 December 2017 }}</ref> və digər [[İslam peyğəmbərləri|İslam peyğmbərləri]] kimi o da Tanrının elçisidir.<ref name = "Peters 2003 9">F.E. Peters (2003), p. 9.</ref><ref name="EspositoI">Esposito (1998), p. 12; (1999) p. 25; (2002) pp. 4–54-5</ref><ref name="EoI-Muhammad">{{Cite encyclopedia |edition=2nd |publisher=Brill |volume=7 |pages=360–376 |last2=Welch |first2=A.T. |last1=Buhl |first1=F. |title=Muḥammad |encyclopedia=[[Encyclopaedia of Islam]] |isbn=978-90-04-09419-2 |year=1993}}</ref>
 
Başlanğıcda, Məhəmmədin ardıcılları az idi və onlar məkkəli politeistlərin düşmənçiliyinə məruz qalırdılar. O, və bəzi ardıcılları 622-ci ildə [[Məkkə]]dən [[Mədinə]]yə (əvvəl Yəsrib olaraq adlandırılırdı) miqrasiya etmədən əvvəl, Məhəmməd 615-ci ildə bəzi ardıcıllarını təqibdən qorumaq üçün [[Aksum Krallığı]]na göndərdi. Bu hadisə, [[hicrət]], [[hicri təqvim]]i olaraq da bilinən İslami təqvimin başlanğıcına işarət edir. Məhəmməd [[Mədinə]]də qəbilələri ''Mədinə Konstitusiyası'' ilə birləşdirdi. Səkkiz il məkkəli qəbilələrlə aralıqlı olaraq dəvam edən müharibələrdən sonra Məhəmməd 10.000 müsəlman əskər yığıb [[Məkkə]] şəhərinə hücum etdi. Fəth böyük ölçüdə müharibəsiz keçdi və Məhəmməd şəhəri az qırğınla zəbt etdi. Məhəmməd vida həccindən qayıtdıqdan bir neçə ay sonra, 632-ci ildə, xəstələndi və vəfat etdi. Ölümünə qədər [[Ərəbistan yarımadası|Ərəbistan yarımdası]]nın əksəriyyəti [[İslam|İslam dini]]ni mənimsədi.<ref>"Muhammad", Encyclopedia of Islam and the Muslim world
Sətir 33:
See:
* Holt (1977a), p. 57
* Lapidus (2002), pp. 31–3231-32
</ref>
 
Sətir 51:
 
=== Erkən bioqrafiyalar ===
Məhəmmədin həyatı ilə əlaqədar əhəmiyyətli mənbələr, [[Hicri təqvim|müsəlman erası]]nın 2-ci və 3-cü əsr müəlliflərinin tarixi əsərlərində tapıla bilər (b.e-nın 8-ci 9-cu əsrləri).<ref name="Watt-Mecca-xi">Watt (1953), p. xi</ref> Bunlar Məhəmmədin həyatı haqqında əlavə məlumatlar ehtiva edən Məhəmmədin ənənəvi müsəlman bioqrafiyalarıdır.<ref name="Reeves">Reeves (2003), pp. 6–76-7</ref>
Ən erkən siyər (Məhəmmədin bioqrafiyası və sözləri) [[İbn İşaq]] tərəfindən təqribi olaraq 767-ci ildə yazılmış ''Tanrının elçisinin həyatı'' adlı əsərdir''.'' Əsərin itirilməsinə baxmayaraq, o, [[İbn Hişam]] tərəfindən böyük ölçüdə və ya az ölçüdə [[Təbəri|əl-Təbəri]] üçün istifadə edildi.<ref name="Nigosian6">S.A. Nigosian (2004), p. 6</ref><ref>Donner (1998), p. 132</ref> Halbuki, [[İbn Hişam]] Məhəmmədin bioqrafiyasının müqəddiməsində İşaqın yazdığı bioqrafiyadan bəzi bölmüləri çıxartdığını etiraf etdi.<ref>{{cite book |author=Holland, Tom |title=In the Shadow of the Sword |url=https://books.google.com/?id=5u3Ukw7AftwC&pg=PT28&lpg=PT28 |year=2012 |publisher=Doubleday |pages=42|isbn=978-0-7481-1951-6 }}</ref> Digər erkən tarixi mənbələr əl-Vaqidi tərəfindən yazılmış ''Məhəmmədin səfərbərliklərinin tarixi'' və onun katibi [[İbn Səd əl-Bağdadi]]nin əsərləridir.<ref name="Watt-Mecca-xi"/>
 
Sətir 59:
{{Əsas|Hədis}}
 
Digər mühüm mənbələr, [[hədis]] kolleksiyaları, Məhəmmədin verbal və fiziki təlimləri və ənənələridir. Hədislər Məhəmmədin ölümündən sonra da bir neçə nəsil Məhəmməd [[Buxari|əl-Buxari,]] [[Müslüm ibn Həccac|Müslüm İbn Həccac]], əl-Tirmizi, əl-Nəsai, Əbu Davud, [[İbn Macə]], [[İmam Malik ibn Ənəs|Malik İbn Ənəs]] və əl Daraqtuni kimi ardıcılları tərəfindən tərtib edildi.<ref name="Lewis 1993, pp. 33–34">Lewis (1993), pp. 33–3433-34</ref><ref>{{cite book |first1=A.C. Brown |last1=Jonathan |authorlink=Jonathan A.C. Brown |date=2007 |url=https://books.google.com/books?id=nyMKDEAb4GsC&lpg=PP1&pg=PA9#v=onepage&q&f=false |title=The Canonization of al-Bukhārī and Muslim: The Formation and Function of the Sunnī Ḥadīth Canon |page=9 |publisher=[[Brill Publishers]] |isbn=978-90-04-15839-9 |quote=We can discern three strata of the Sunni ḥadīth canon. The perennial core has been the ''Ṣaḥīḥayn''. Beyond these two foundational classics, some fourth-/tenth-century scholars refer to a four-book selection that adds the two ''Sunans'' of Abū Dāwūd (d. 275/889) and al-Nāsaʾī (d. 303/915). The Five Book canon, which is first noted in the sixth/twelfth century, incorporates the ''Jāmiʿ'' of al-Tirmidhī (d. 279/892). Finally, the Six Book canon, which hails from the same period, adds either the ''Sunan'' of Ibn Mājah (d. 273/887), the ''Sunan'' of al-Dāraquṭnī (d. 385/995) or the ''Muwaṭṭaʾ'' of Mālik b. Anas (d. 179/796). Later ḥadīth compendia often included other collections as well. None of these books, however, has enjoyed the esteem of al-Bukhārīʼs and Muslimʼs works. |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171018150501/https://books.google.com/books?id=nyMKDEAb4GsC#v=onepage&q&f=false |archivedate=18 October 2017 }}</ref>
 
Bəzi qərb tədqiqatşıları hədis kolleksiyalarını dəqiq tarixi mənbə kimi görürlər.<ref name="Lewis 1993, pp. 33–34"/> Madelunq kimi tədqiqatçılar sonraki dövrlərdə tərtib olunan hədisləri yararsız saymasa da, onları tarix kontekstində, hadisələrə və şəxslərə olan uyğunluğu əsasında tənqid edir.<ref>Madelung (1997), pp. xi, 19–2019-20</ref> Digər tərəfdən, müsəlman alimləri adətən bioqrafik ədəbiyyat əvəzinə hədis ədəbiyyatına daha çox diqqət ayırırlar ona görə ki, hədislər təsdiqlənə bilən transmissiya silsiləsini saxlayır; bioqrafik ədəbiyyat üçün belə bir silsilənin olmaması onların nəzərinə görə, daha az təsdiqlənə biləndir.<ref>{{citation |url=https://books.google.com/books?id=ZAXNxxkJKYsC&pg=PA99 |author=Nurullah Ardic |page=99 |title=Islam and the Politics of Secularism |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-48984-6 |date=21 August 2012 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180122105439/https://books.google.com/books?id=ZAXNxxkJKYsC&pg=PA99 |archivedate=22 January 2018 }}</ref>
 
 
Sətir 67:
{{Əsas|Cahiliyyət dövrü}}
[[Şəkil:Tribes_english.png|thumb|Məhəmmədin yaşamındaki başlıca qəbilələr və yaşayış yerləri]]
[[Ərəbistan yarımadası]] əvvələr vulkanik torpaqla böyük ölçüdə quraq olduğundan, yaxın [[vahə]]lər və ya su mənbələrindən başqa, kənd təsərrüfatını çətinləşdirirdi. [[Məkkə]] və [[Mədinə]] əsas şəxərlərdən idi. Mədinə böyük dərəcədə inkişaf edən aqronomik məskunlaşma məntəqəsi, Məkkə isə bir çox ətraf qəbilələr üçün mühüm maliyyə mərkəzi idi.<ref name="Muhammad-Mecca-12">Watt (1953), pp. 1–21-2</ref> Yerli qəbilələri çətin mühit və yaşam tərzinə qarşı qoruyan səhra şəraitində həyatda qalmaq üçün icmal yaşam çox mühüm idi. İttifaqa və ya qohumluğa əsaslanan qəbilə üzüvlülüyü mühüm sosial bağlılıq mənbəyi idi.<ref>Watt (1953), pp. 16–1816-18</ref> Yerli ərəblər köçəri və ya oturaq idilər. Köçəri qruplar su və sürüləri üçün otlaq axtararaq dəvamlı səyahət edir, oturaq qrup isə məskunlaşıb ticarət və təsərrüfatla məşğul olurdular. Köçərilərin həyatda qalması həmçinin karvanlara və [[vahə]]lərə edilən basqınlara əsaslanırdı; onlar bunu cinayət hesab etmirdilər.<ref name="Rue">Loyal Rue, ''Religion Is Not about God: How Spiritual Traditions Nurture Our Biological'',2005, p. 224</ref><ref name="Esposito4">John Esposito, ''Islam'', Expanded edition, Oxford University Press, pp. 4–54-5</ref>
 
İslamaqədərki [[Ərəbistan yarımadası|Ərəbistan]]da tanrı və tanrıçalar individual qəbilələrin qoruyucusu hesab edilirdi, onların ruhları müqəddəs ağaclar, daşlar, bulaqlar və quyularla əlaqələndirilirdi. Bir illik ziyarət yeri olması ilə birlikdə Məkədəki [[Kəbə]] türbəsində qəbilə başçılarının 360 ədəd bütü yerləşirdi. Üç tanrıça Tanrının qızları olaraq təqdis edilirdi: [[Əl-Lat]], [[Manat (Büt)|Mənat]] və [[əl-Uzza]]. Ərəbistanda [[xristian]]lar və [[yəhudilər]] də daxil olmaqla [[Monoteizm|monoteist]] icma var idi.<ref>See:
* Esposito, ''Islam'', Extended Edition, Oxford University Press, pp. 5–75-7
* Quran 3:95</ref> "Qatı monoteistik inanclarını bəyan edən" Həniflər, İslamaqədərki yerli ərəblər idilər.<ref>{{cite book |last=Ueberweg |first=Friedrich |title=History of Philosophy, Vol. 1: From Thales to the Present Time |publisher=Charles Scribner's Sons |page=409 |url=https://books.google.com/?id=GZfL4GsU3JAC&pg=PA409&dq=Hanifs&cd=2#v=onepage&q=Hanifs&f=false |isbn=978-1-4400-4322-2}}</ref> Onlar İslamaqədərki Ərəbistanda yəhudilər və xristianların arasında qeydə alınır, baxmayaraq ki, tarixililikləri tədqiqatçılar arasında mübahisəlidir.<ref>Kochler (1982), p. 29</ref><ref>cf. [[Uri Rubin]], ''Hanif'', Encyclopedia of the Qur'an</ref> Müsəlman ənənəsinə görə, Məhəmmədin özü Hənif olub, [[İbrahim]]in oğlu [[İsmayıl]]ın kökündəndir.<ref>See:
* Louis Jacobs (1995), p. 272
* Turner (2005), p. 16</ref>
 
VI əsrin ikinci yarısı Ərəbistanda siyasi iğtişaşlar dövrü idi və rabitə yolları artıq təhlükəsiz deyildi.<ref>{{cite book |author=Christian Julien Robin |title=Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity |url=https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA297 |year=2012 |publisher=OUP USA |pages=297–299 |isbn=978-0-19-533693-1 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160516010339/https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA297 |archivedate=16 May 2016 }}</ref> Dini parçalanmalar krizin mühüm səbəblərindən biri idi.<ref name="Robin302">{{cite book |author=Christian Julien Robin |title=Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity |url=https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA302 |year=2012 |publisher=OUP USA |pages=302 |isbn=978-0-19-533693-1 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160501235340/https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA302 |archivedate=1 May 2016 }}</ref> [[Yəhudilik]] [[Yəmən]]də dominant din oldu, xristianlıq isə [[İran körfəzi]] bölgəsində kök salmağa başladı.<ref name="Robin302"/> Qədim dünyanın daha geniş meyllərinə uyğun olaraq, bölgə [[Politeizm|politeistik]] təriqətlərin tətbiq edilməsində azalmaya və daha mənəvi bir din formasına olan marağın artmasına şahid oldu.<ref name="Robin302"/> Çoxu xarici inancı mənimsəməkdə istəksiz ikən, bu inanclar intellektual və mənəvi istinad nöqtələrini təmin edirdi.<ref name="Robin302"/>
 
Məhəmmədin həyatının ilk illərində, aid olduğu [[Qureyş]] qəbiləsi qərbi Ərəbistanda dominant qüvvə oldu.<ref name="Robin286">{{cite book |author=Christian Julien Robin |title=Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity |url=https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA286 |year=2012 |publisher=OUP USA |pages=286–287 |isbn=978-0-19-533693-1 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160604024657/https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA286 |archivedate=4 June 2016 }}</ref> Onlar qərbi Ərəbistandaki bir çox qəbilənin üzvlərini [[Kəbə]]yə bağlayan və [[Məkkə]] məbədinin prestijini artıran ''hums'' təriqəti assosiyasını qurdular.<ref name="Robin301"/> Anarxiyanın təsirləri ilə mübarizə aparmaq üçün [[Qureyş|Qüreyş]], bütün zorbalıqların qadağan oldunduğu müqəddəs aylar təsisatını qurdu və beləliklə, təhlükəsiz həcc ziyarətləri və yarmarkalara qatılmaq mümükünləşdi.<ref name="Robin301">{{cite book |author=Christian Julien Robin |title=Arabia and Ethiopia. In The Oxford Handbook of Late Antiquity |url=https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA301 |year=2012 |publisher=OUP USA |page=301 |isbn=978-0-19-533693-1 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160517040025/https://books.google.com/books?id=GKRybwb17WMC&pg=PA301 |archivedate=17 May 2016 }}</ref> Hums birliyi əsasən dini olsa da, şəhər üçün də əhəmiyyətli iqtisadi nəticələr meydana gətirdi.<ref name="Robin301"/>
 
== Həyatı ==
 
=== Uşaqlıq dövrü və erkən həyatı ===
{{Həmçinin bax|Mövlud bayramı}}
{{Məhəmmədin həyatının xronologiyası}}
Abu Qasim Məhəmməd ibn Abd əl-Mütəllib ibn Haşim<ref name="auto">[https://www.britannica.com/biography/Muhammad Muhammad] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170209125352/https://www.britannica.com/biography/Muhammad |date=9 February 2017 }} [[Encyclopedia Britannica]] Retrieved 15 February 2017</ref> təqribən 570-ci ildə<ref name="abraha"/> [[Məkkə]]də doğuldu.<ref>{{cite book |last1=Rodinson |first1=Maxime |authorlink1=Maxime Rodinson |title=Muhammad: Prophet of Islam |date=2002 |publisher=Tauris Parke Paperbacks|page=38 |isbn=9781860648274 |url=https://books.google.com/books?id=LqR_mU0qpE4C&pg=PA38 |accessdate=12 May 2019 |language=en}}</ref> Onun doğum gününün [[Rəbiüləvvəl]] ayına təsdüf etdiyinə inanılır.<ref>{{cite book|title=The Oxford Dictionary of Islam |editor-last=Esposito |editor-first=John L. |year=2003 |isbn=978-0-19-512558-0 |page=[https://archive.org/details/oxforddictionary00bada/page/198 198] |url=https://archive.org/details/oxforddictionary00bada/page/198 |accessdate=19 June 2012 }}</ref> Məhəmməd Qureyş qəbiləsinin bir parçası olan Bəni Haşim klanına mənsub idi və Məkkənin qabaqcıl ailələlərindən idi.<ref name="EoI-Muhammad"/><ref>See also {{cite quran|43|31 |s=ns}} cited in EoI; Muhammad</ref> Ənənə Məhəmmədin doğum ilini, həmin il ordusunu fillərlə gücləndirən Yəmən kralı Abraha tərəfindən Məkkənin uğursuz məhvindən sonra adlandırılan [[Fil İli|Fil ili]] olaraq qəbul edir.<ref>Marr J.S., Hubbard E., Cathey J.T. (2014): The Year of the Elephant. figshare.
{{DOI|10.6084/m9.figshare.1186833}}
Retrieved 21 October 2014 (GMT)</ref><ref>''The Oxford Handbook of Late Antiquity''; edited by Scott Fitzgerald Johnson; p. 287</ref><ref>''Muhammad and the Origins of Islam''; by Francis E. Peters; p. 88</ref> Alternativ olaraq bəzi 20-ci əsr tədqiqatçıları 568 və ya 569 kimi fərqli illəri təklif etdilər.<ref name="Watt7">Watt (1974), p. 7.</ref>
[[Şəkil:Mohammed_kaaba_1315.jpg|left|thumb|605-ci ildə Məhəmmədin Qara Daşı yenidən yerləşdirməsindəki rolunun təsviri. [[Fəzlullah Rəşidəddin]], ''[[Cəmi ət-Təvarix]]'' təqr. 1315 ([[Elxanilər dövləti|Elxanilər]] dövrü)<ref>{{cite journal |last=Ali |first=Wijdan |date=August 1999 |journal=Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art |title=From the Literal to the Spiritual: The Development of the Prophet Muhammad's Portrayal from 13th Century Ilkhanid Miniatures to 17th Century Ottoman Art |number=7 |url=http://www2.let.uu.nl/Solis/anpt/ejos/pdf4/07Ali.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20041203232347/http://www2.let.uu.nl/Solis/anpt/ejos/pdf4/07Ali.pdf |url-status=dead |archive-date=3 December 2004 |page=3 |issn=0928-6802 |df=}}</ref>]]
Məhəmmədin atası Abdullah, o, doğulandan təxminən altı ay sonra vəfat etdi.<ref name="Meri2004">{{cite book |last=Meri |first=Josef W. |authorlink=Josef W. Meri |title=Medieval Islamic civilization |url=https://books.google.com/books?id=H-k9oc9xsuAC |accessdate=3 January 2013 |volume=1 |year=2004 |publisher=Routledge |isbn=978-0-415-96690-0 |page=525 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121114153019/http://books.google.com/books?id=H-k9oc9xsuAC |archivedate=14 November 2012 }}</ref> İslam ənənəsinə görə, Məhəmməd doğulmasından dərhal sonra səhradaki bir [[Bədəvilər|bədəvi]] ailəsinə göndərildi, çünki səhra yaşamı körpələr üçün daha sağlam hesab edilirdi; bəzi qərb tədqiqatçıları isə bu ənənənin tarixliliyini qəbul etmirlər.<ref name=WattHalimah>Watt, "[http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/halima-bint-abi-dhuayb-SIM_2648 Halimah bint Abi Dhuayb] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203073455/http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/halima-bint-abi-dhuayb-SIM_2648 |date=3 February 2014 }}", ''[[Encyclopaedia of Islam]]''.</ref> Məhəmməd iki yaşına qədər analığı Həlimə bint Abi Züheyb və onun əri ilə birlikdə qaldı. Altı yaşında isə Məhəmmədin bioloji anası [[Aminə binti Vəhb|Aminə]] xəstələnib vəfat etdi.<ref name= WattHalimah/><ref>Watt, ''Amina'', Encyclopaedia of Islam</ref> Sonraki iki il ərzində Məhəmməd səkkiz yaşına qədər [[Bəni Haşim]] klanından babası [[Əbdülmütəllib ibn Haşim|Əbdülmütəllib]]in ölümünə qədər onun himayəsi altında qaldı. Daha sonra Bəni Haşimin yeni başçısı olan əmisi [[Əbu Talib]]in himayəsinə keçdi.<ref name="Watt8">Watt (1974), p. 8.</ref>
 
Yeniyetməliyi dövründə Məhəmməd ticarətdə təcrübə qazanmaq üçün əmisi ilə birlikdə Suriyaya ticari səyahətlərə qatılırdı.<ref name="Watt8">Watt (1974), p. 8.</ref> İslam ənənəsinə görə, Məhəmməd Suriyaya gedən karvanları müşayiət edərkən doqquz və ya on iki yaşında idi və onun gələcəkdə peyğəmbər olacağını qabaqcadan gördüyünü söyləyən Bahira adında xristian keşişlə tanış olmuşdu.<ref>Armand Abel, ''Bahira'', Encyclopaedia of Islam</ref>
 
Məhəmmədin gəncliyi haqqında daha az şey məlumdur. Mövcud məlumatlar fraqmentləşməkdə və tarixin əfsanədən ayrılmasını çətinləşdirməkdədir.<ref name="Watt8"/> Onun tacir olduğu və "[[Hind okeanı]] və [[Aralıq dənizi]] arasındaki ticarətdə" iştirak etdiyi bilinir.<ref name="BerkWorldHistory">''Berkshire Encyclopedia of World History'' (2005), v. 3, p. 1025</ref> Xarakterinə görə ona "etibarlı"<ref>{{cite book |last1=Khan |first1=Majid Ali |title=Muhammad the final messenger |edition=1998 |page=332 |year=1998 |publisher=Islamic Book Service |location=India |isbn=978-81-85738-25-3 |ref=}}</ref> mənasına gələn əl-Əmin ([[Ərəb dili|ərəb]]: الامين) və "doğurçu" mənasına gələn əl-Sadiq ləqəbini verdilər.<ref name="EncWorldHistory"/><ref name="EoI-Muhammad"/><ref>Esposito (1998), p. 6</ref> Nüfuzu səbəbi ilə 595-ci ildə 40 yaşlı Xədicə adlı dul bir qadından evlənmə təklifi aldı və Məhəmməd təklifi qəbul etdi.<ref name="BerkWorldHistory"/>
 
İbn İşaq tərəfindən toplanan hekayətə görə, sonraki illər Məhəmmədin 605-ci ildə Kəbə divarındaki [[Qara daş|Qara Daş]]ın yerləşdirilməsində iştirak etməsi haqqında yaxşı bilinən bir əhvalatla əlqəli idi. Müqəddəs obyekt olan Qara Daş [[Kəbə]]nin bərpası zamanı çıxardılmışdı. [[Məkkə]] başçıları hansı klanın [[Qara daş|Qara Daş]]ı yerinə geri qoyması barədə qərar qəbul edə bilmədilər. Ən nəhayətdə, razılıq əldə etdilər ki, hər kim Bəni Şəybə qapısından məscidə daxil olsa onu bu məsələdə hakim təyin etsinlər və o, nə hökm etsə ona əməl etsinlər; beləliklə, həmin adam 35 yaşı olan Məhəmməd oldu. Bu hadisə Cəbrayılın ona ilk vəhyi gətirməsindən beş il əvvəl olmuşdu. Məhəmməd bir parça istədi və daşı ortasına qoydu. Klan başçıları kənarlarından tutdular və birlikdə Qara Daşı yerinə apardılar sonra isə Məhəmməd daşı yerinə yerləşdirdi.<ref name="Dairesi">{{cite book |title=The Sacred Trusts: Pavilion of the Sacred Relics, Topkapı Palace Museum, Istanbul |editor=Uğurluel, Talha |editor2=Doğru, Ahmet |author1=Dairesi, Hırka-i Saadet |author2=Aydin, Hilmi |publisher=Tughra Books |year=2004 |isbn=978-1-932099-72-0}}</ref><ref>[[Muhammad Mustafa Al-A'zami]] (2003), ''The History of The Qur'anic Text: From Revelation to Compilation: A Comparative Study with the Old and New Testaments'', p. 24. UK Islamic Academy. {{ISBN|978-1-872531-65-6}}.</ref>
Sətir 98 ⟶ 99:
{{Həmçinin bax|Vəhy}}
[[Şəkil:Cave_Hira.jpg|thumb|alt=|180.994x180.994px|Müsəlman inancına görə, Məhəmməd ilk vəhyini aldığı Cəbəl əl-Nur dağındakı [[Hira|Hira mağarası]]]]
Məhəmməd hər il bir neçə həftə Məkkə yaxınlığında Cəbəl ən-Nur dağındaki Hira mağarasında dua etməyə başladı.<ref>Emory C. Bogle (1998), p. 6</ref><ref>John Henry Haaren, Addison B. Poland (1904), p. 83</ref> İslam ənənəsinə görə, bu mağaraya olan ziyarətlərinin birində, 610-cu ildə, mələk [[Cəbrayıl (arxangel)|Cəbrayıl]] ona görünmüş və ondan ayətləri əzbərdən deməyi əmr etmişdi; bu ayətlər sonradansonradan Qurana daxil ediləcəkdi.<ref>Brown (2003), pp. 72–7372-73</ref> Quranın ilk sözlərinin [[Ələq surəsi]]nin ilk ayətləri olduğu barədə fikir birliyi vardır.<ref name="EI2-Wahy">{{Cite encyclopedia |edition=2nd |publisher=Brill Academic Publishers |volume=11 |pages=54 |first=A.J. |last=Wensinck |first2=A. |last2=Rippen |title=Waḥy |encyclopedia=[[Encyclopaedia of Islam]] |year=2002 |isbn=978-90-04-12756-2}}</ref> Məhəmməd ilk vəhylərini qəbul etdərkən dərin şəkildə ovqatı təlx olmuşdu. Məhəmməd evə qayıtdıqdan sonra o, [[Xədicə]] və Varaka ibn Nöhfəl tərəfindən təsəlli edilmişdi.<ref name=autogenerated1>Esposito (2010), p. 8</ref> O, həmçinin başqalarının onu dəli adlandırıb iddialarını rədd edəcəyindən qorxmuşdu.<ref name=Esposito4/> Şiə ənənəsinə əsasən, Məhəmməd mələyin görünməsinə təəccüblənməmiş və ya qorxmamış; daha doğrusu sanki, mələyi gələcəyini gözləyirmişcəsinə onu salamlamışdı.<ref>''See:''
* Emory C. Bogle (1998), p. 7
* Rodinson (2002), p. 71</ref> İlk vəhydən sonra Məhəmmədin özünü depressiyada hiss etdiyi və özünü dualara, spiritual məşğələlərə buraxdığı üç illik bir fasilə (''fətrə'' dövrü olaraq da bilinir) başlamışdır.<ref name=EI2-Wahy /> Vəhyə dəvam edildiyində Məhəmmədə təskinlik verilmiş və təbliğə başlanması əmr edilmişdi: Rəbbin nə səni tərk etmişdi, nə də (sənə) acığı tutmuşdu.<ref>Brown (2003), pp. 73–7473-74</ref><ref>Uri Rubin, ''Muhammad'', [[Encyclopedia of the Quran]]</ref>
[[FileŞəkil:Mohammed receiving revelation from the angel Gabriel.jpg|thumb|left|Məhəmməd Cəbrayıldan ilk vəhyni alır. [[Fəzlullah Rəşidəddin]]in əlyazmasından, ''[[Cəmi ət-Təvarix]],'' 1307, ([[Elxanilər dövləti|Elxanilər]] dövrü)]]
[[Səhih əl-Buxari|Səhih Buxari]] Məhmmədin vəhylərin gəlməsini "bəzən bir zınqırovun çalması" kimi olduğunu təsvir etdiyini rəvayət edir. [[Aişə binti Əbu Bəkr|Ayşə]] rəvayət edirdi, "''soyuq bir gündə Məhəmmədin vəyh aldığını gördüm, onun soyuq tər alnından axırdı''".<ref>{{cite web |url=http://www.cmje.org/religious-texts/hadith/bukhari/001-sbt.php |title=Center for Muslim-Jewish Engagement |publisher=Cmje.org |accessdate=26 January 2012 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120110054749/http://www.cmje.org/religious-texts/hadith/bukhari/001-sbt.php |archivedate=10 January 2012 }}</ref> Alford T. Velçə görə, bu təsvirlər sonradan müsəlmanlar tərəfindən saxtalığı ağlabatan olmadığı üçün həqiqi hesab edilə bilər.<ref name="EoI-Muhammad"/> Məhəmməd öz fikirlərini bu mesajdan fərqləndirə biləcəyinə əmin idi. Qurana əsasən, Məhəmmədin əsas vəzifələrindən biri, inanmayanları [[Esxatologiya|esxatoloji]] cəzalarından xəbərdar etməkdir. Bəzən Quran qiyamət gününə açıq şəkildə istinadlar eləmir, ancaq nəsli kəsilmiş qövmlərdən misallar verərək Məhəmədin müasirlərini bənzər fəlakətlərdən xəbardar edir.<ref name="EoQ-Muhammad">Uri Rubin, ''Muhammad'', [[Encyclopedia of the Qur'an]]</ref> Məhəmməd təkcə Tanrının vəhyni rədd edənləri xəbərdar etmir, eyni zamanda pisliyi tərk edənlər, ilahi sözləri dinləyən və Tanrıya xidmət edənlərə müjdələr verirdi.<ref>Daniel C. Peterson, ''Good News'', [[Encyclopedia of the Quran]]</ref> Məhəmmədin missiyası həmçinin monoteizmin təbliğ etməkdən ibarət idi: Quran Məhəmmədə Rəbbinin adını elan və tərif etməsini, bütlərə sitayiş etməməsini və ya digər Tanrıları onunla əlaqələndirməməsini əmr edir.<ref name="EoQ-Muhammad"/> {{Quote box|quoted=true|bgcolor=#ffeeaa|align=right|width=30%|salign=right|quote=''Yaradan Rəbbinin adı ilə oxu!—O, insanı qan laxtasından yaratdı. Oxu! Sənin Rəbbin (müqayisəsiz) səxavətə malikdir. —O, qələmlə (yazmağı) öyrətdi.—İnsana bilmədiklərini öyrətdi.''|source=Quran (96:1–5)}}Erkən Quran ayətlərinin əsas mövzuları insanın yaradıcısı qarşısında olan məsuliyyətini əhatə edirdi: ölülərin dirilməsi, Tanrının axrıncı hökmü dəvamında cəhənnəmdə işgəncə və cənnətdəki zövqlərin qabarıq təsviri və hayatın hər aspektində Tanrının işarələri. Həmin vaxtlar inananlardan tələb olunan dini vəzifələr çox az idi: Tanrıya inanmaq, günahların bağışlanmasını istəmək, tez-tez dua etmək, ehtiyac içində olanlara yardım etmək, fırıldaqçılığı və sərvət sevgisini rədd etmək (Məkkənin ticari həyatında əhəmiyyətli olduğu hesab edilir), ismətli olmaq və qız uşaqlarına qarşı cinayət törətməmək.<ref name = "EoI-Muhammad"/>
 
=== Müxalifət ===
[[Şəkil:Surat_An-Najm.jpg|right|thumb|[[Nəcm surəsi]]ndən son [[ayə]]: ''"Siz Allaha səcdə qılın və (Ona) ibadət edin!"''. Məhəmmədin [[monoteizm]] mesajı ənənəvi qaydaya meydan oxudu.]]
Müsəlman ənənəsinə görə, Məhəmmədin arvadı [[Xədicə]] onun peyğəmbər olduğuna inanan ilk şəxs idi.<ref name="Watt53-86">Watt (1953), p. 86</ref> Sonraki inanalar, Məhəmmədin on yaşındaki əmisi oğlu [[Əli|Əli ibn Əbu Talib]], yaxın dostu [[Əbu Bəkr]] və oğulluğa götürdüyü Zeyd oldu.<ref name="Watt53-86"/> 613-cü ildə Məhəmməd açıq təbliğə başladı.<ref name="Al-A'zami2"/><ref>Ramadan (2007), pp. 37–3937-39</ref> Bir çox məkkəlilər tərəfindən lağa qoyulub, əhəmiyyət verilməməsinə rəğmən, Məhəmmədin bir neçə ardıcılı oldu. İlk başlarda islamı qəbul edən üç əsas qrup var idi: gənc qardaşlar və böyük tüccarların oğulları; qəbilələrində birinci dərəcədən düşmüş və ya birinci dərəcəni almaqda uğursuz olan insanlar və zəif, əsasən müdafiəsiz əcnəbilər.<ref name = "Cambridge 1977 36">Watt, ''The Cambridge History of Islam'' (1977), p. 36</ref>
 
İbn Sədə görə, müxalifətçilik Məhəmmədin büt ibadətlərini və məkkəli ataların tətbiq etdiyi politeizmi qınayan ayətləri təbliğ etdiyində başladı.<ref>F.E. Peters (1994), p. 169</ref> Lakin [[Quran]]ın təsvirinə görə müxalifətçilik, Məhəmmədin xalqa dini təbliğ etdiyinə başladı.<ref name="Rubin">Uri Rubin'', Quraysh'', [[Encyclopaedia of the Qur'an]]</ref> Ardıcılları artdıqca, Məhəmməd, Məkkə dini həyatının fokus nöqtəsi olan və sərvəti Kəbəyə əsaslanan bölgənin lokal qəbilələri üçün təhdid meydana gətirdi və onlar Məhəmmədi devirməklə təhdid etdilər. Məhəmmədin Məkkənin ənənəvi dini qınaması xüsusi ilə Kəbənin qoruyucuları olan özünün də üzvü olduğu Qureyş qəbiləsi üçün "təhqiramiz" idi.<ref name = "Cambridge 1977 36" /> Güclü tüccarlar Məhəmmədi yola gətirməyə çalışırdılar ki, təbliğlərini dayandırsın; ona tacirlərin daxili dairəsinə qəbul edilmək, həmçinin sərfəli nikah təklifi etdilər. O, bu təkliflərin ikisini də qəbul etmədi.<ref name = "Cambridge 1977 36" />{{Quote box|quoted=true|bgcolor=#ffeeaa|align=right|width=25%|salign=right|quote='' Məgər ona iki gözü Biz verməmişikmi? Bir dillə iki dodaq (verməmişikmi)? Ona iki yoxuşlu yola yönəltmədikmi? O isə sərt yoxuşu aşmağa can atmadı. Sən nə bilirsən ki, sərt yoxuş nədir? O,bir kölə azad etməkdir və ya aclıq günündə (möhtaca) yemək verməkdir qohumluq əlaqəsi çatan bir yetimə, yaxud (aclıqdan) yerə uzanmış kasıba! Sonra isə o, iman gətirən, bir-birinə səbr və mərhəmət tövsiyə edənlərdən olmaqdır.''|source=Quran (90:8–17)}}
Ənənə Məhəmməd və ardıcılarına edilən zülmü və pis rəftarı böyük ölçüdə qeydə alırdı.<ref name="EoI-Muhammad"/> Tanınmış Məkkəli lider olan Əbu Cəhlin qulu Süməyyə bint Bübət islamın ilk şəhidi olaraq məşhurdur; inancından imtina etməyi qəbul etmədiyinə görə sahibi tərəfindən bir nizə ilə öldürüldü. Başqa bir müsəlman qul olan Bilal, inancına görə Üməyyə ibn Xələf tərəfindən sinəsinin üzərinə ağır daş qoyularaq işgəncəyə məruz qalmışdı.<ref>Jonathan E. Brockopp, ''Slaves and Slavery'', [[Encyclopedia of the Qur'an]]</ref><ref>W. Arafat, ''Bilal b. Rabah'', [[Encyclopedia of Islam]]</ref>
 
615-ci ildə Məhəmmədin ardıcıllarından bəziləri [[Aksum Krallığı|Aksum krallığı]]na köç etdilər və xristian efiyopiyalı imparator Əşəmə ibn Əbcərin himayəsi altında kiçik bir koloniya qurdular.<ref name="EoI-Muhammad"/> İbn Səd iki ayrı miqrasiyadan bəhs edir. Ona görə, müsəlmanların çoxu [[Hicrət]]dən əvvəl Məkkəyə qayıtmış, ikinci qrup isə Mədinədə onlara qatılmışdı. Ancaq, [[İbn Hişam]] və [[Təbəri]] Efiyopiyaya olan yalnızca bir miqrasiya haqqında danışır. Onların açıqlamalar görə, Məkkə zülmü Məhəmmədin ardıcılları üçün [[Efiopiya|HəbəşistanHəbəşistandaki]]daki xristianlar arasında sığıncaq istəməyini irəli sürmə qərarında böyük rol oynadı. [[Təbəri|Əl-Təbəri]]də qorunan məşhur Ürvə ibn əl-Zübeyrin məktubuna görə, İslamın güclənməsi, [[Ömər ibn Xəttab|Ömər]] və Həmzə kimi üst dərəcəli və güclü məkkəlilərin islamı qəbul etməsi ilə müsəlmanların əksəriyyəti vətənlərinə geri qayıtmışdı.<ref>{{cite journal |last1=Horovitz |first1=Josef |author-link1=Josef Horovitz |date=1927 |title=The Earliest Biographies of the Prophet and Their Authors |journal=Islamic Culture |volume=1 |issue= 2|pages=279–284 |doi=10.1163/157005807780220576 |url-status=live }}</ref>
 
Ancaq müsəlmanların [[Efiopiya|HəbəşistanHəbəşistandan]]dan Məkkəyə qayıtma səbəbləri ilə əlaqəli başqa bir əhvalat mövcuddur. Başlanğıcda, əl-Vaqidi tərəfindən bəhs edildikdən sonra İbn Səd və Təbəridə yenidən ələ alınan (ancaq İbn Hişam və İbn İşaq tərəfindən deyil<ref>"Muḥammad", [[Encyclopaedia of Islam]], Second Edition. Edited by [[P. J. Bearman]], [[Th. Bianquis]], [[C. E. Bosworth]], [[E. van Donzel]], [[W. P. Heinrichs]] et al. Brill Online, 2014</ref>) bu əhvalata görə, naəlaclıqdan qəbiləsi ilə birlikdə qalmağa yer ümid edən Məhəmməd, Tanrının qızları olduğu düşünülən Məkkəli üç ilahənin varlığını qəbul edən ayət elən etdi. Sonraki gün Məhəmməd ayətin [[şeytan]]ın özü tərəfindən fısıldadıldığını iddia edərək Cəbraylılın əmri ilə ayətləri geri çəkdi və bunun əvəzinə Tanrının həmin ilahələri lağa qoyması məzmununda olan ayət təklif edildi.<ref>The Cambridge Companion to Muhammad (2010), p. 35</ref> Bu epizod ''"Şeytan ayətləri"'' əhvalatı olaraq bilinir. Əhvalata görə, bu, Məhəmməd ilə məkkəlilər arasında ümumi uzlaşmağa yol açmış və [[Efiopiya|HəbəşistanHəbəşistandaki]]daki müsəlmanlar evlərinə qayıtmağa başlamışdı. Onlar qayıtdıqlarında Cəbrayıl Məhəmmədi məlumatlandırmışdı ki, iki ayət vəhyin parçası deyilmiş və şeytan tərəfindən yerləşdirilmişdi. O vaxtlar görkəmli alimlər bu ayətlərin tarixi gerçəkliyinə və müxtəlif əsaslarla əhvalatın öznə qarşı çıxdılar.<ref>"Kuran" in the ''[[Encyclopaedia of Islam]]'', 2nd Edition, Vol. 5 (1986), p. 404</ref><ref>''"Muḥammad", [[Encyclopaedia of Islam]], Second Edition. Edited by [[P. J. Bearman]], [[Th. Bianquis]], [[C. E. Bosworth]], [[E. van Donzel]], [[W. P. Heinrichs]] et al. Brill Online, 2014''</ref> [[İmam Malik ibn Ənəs|Malik ibn Anas]], əl-Şəfi, [[Əhməd ibn Hənbəl|Əhməd ibn Hanbal]], əl-Nəsani, [[Buxari|əl-Buxari,]] Əbu Davud, əl-Navavi və digər başqaları əl-Vəqini yalançı və saxtakar olaraq tənqid etdi.<ref name="arafat">{{citation |title=New Light on the Story of Banu Qurayza and the Jews of Medina |author=W.N. Arafat |publisher=Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |year=1976 |pages=101–107}}</ref><ref>{{citation |url=https://books.google.com/books?id=c1ZsBgAAQBAJ&pg=PA754 |title=Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia |page=754 |author=Rizwi Faizer |publisher=Routledge |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170227162611/https://books.google.com/books?id=c1ZsBgAAQBAJ |archivedate=27 February 2017 |isbn=978-1-135-45596-5 |date=31 October 2005 }}</ref><ref>{{citation |url=https://books.google.com/books?id=2AtvBAAAQBAJ |title=Muhammad in History, Thought, and Culture |page=279 |publisher=ABC-CLIO |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170319044010/https://books.google.com/books?id=2AtvBAAAQBAJ |archivedate=19 March 2017 |isbn=978-1-61069-178-9 |date=25 April 2014 }}</ref><ref>{{citation |url=https://books.google.com/books?id=mDqtAgAAQBAJ&pg=PA109 |page=109 |title=The Quran and Hadith |author=Sayyid Saeed Akhtar Rizvi |year=1975 |url-status=live |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180122105439/https://books.google.com/books?id=mDqtAgAAQBAJ&pg=PA109 |archivedate=22 January 2018 |isbn=978-9976-956-87-0 }}</ref> Daha sonra, hadisə bəzi qruplar arasında qəbul edildi baxmayaraq ki, onuncu əsrin sonuna doğru etirazlar dəvam etdi. Etirazlar bu ayətlərin rədd edilməsinə qədər dəvam etdi və əhvalatın özü nəticədə məqbul tək ortodoks müsəlman mövqeyinə çevrildi.<ref>Shahab Ahmed, "Satanic Verses" in the ''[[Encyclopedia of the Qur'an]]''.</ref>
 
İki mühüm Qureyş klanı olan Maxzum və Bəni Abd-Şəmsin liderləri 617-ci ildə ticari rəqibi [[Bəni Haşim]] klanına Məhəmmədin mühafizəsini buraxmaları üçün boykot tətbiq etdilər. Boykot üç il davam etdi, amma nəticədə müvəffəqiyyətsiz olduğu üçün çökdü.<ref>F.E. Peters (2003b), p. 96</ref><ref name="Momen">Moojan Momen (1985), p. 4</ref> Bu müddət ərzində Məhəmməd təkcə ərəblər arasında bütün düşmanlıqların qadağan edildiyi müqəddəs həc aylarında təbliğlər edə bildi.
 
=== İsra və Merac ===
[[FileŞəkil:Al-Aqsa Mosque by David Shankbone.jpg|thumb|[[Qüds|QüdüsQüdüsd]]dəkiəki [[Məbəd dağı|əl-Haram əş-Şərif]] kompleksinin bir parçası olan 705-ci ildə tikilmiş [[Məscidül-Əqsa]], Məhəmmədin [[Merac|gecə səyahətisəyahətinind]]nindəkiəki mümkün yerin şərəfinə "ən uzaq məscid" olaraq adlandırılmışdır.]]
İslam ənənəsi ərz edir ki, Məhəmməd 620-ci ildə mələk Cəbrayıl ilə möcüəvi bir gecəlik səyahət olan İsra və Meracı yaşadı. Səyahətin başlanğıcında (İsra) Məkkədən "ən uzaq məscidə" [[Buraq|qənədli at]] üzərində getdiyi rəvayət edilir. Sonra isə, Merac ərzində, Məhəmmədin [[cənnət]]i və [[cəhənnəm]]i gəzdiyi və [[İbrahim]], [[Musa]] və [[İsa]] kimi əvvəlki peyğəmbərlərlə danışdığı deyilir. Məhəmmədin ilk bioqrafiyasının müəllifi İbn İşaq bu hadisəni spiritual təcrübə olaraq təqdim edir; Əl-Təbəri və İbn Qatir kimi tarixçilər isə onu fiziki səyahət olaraq təqdim edir.
 
=== Hicrətdən əvvəlki axrıncı illəri ===
Sətir 144 ⟶ 145:
==== Silahlı qarşıdurmanın başlaması ====
{{Əsas|Bədr döyüşü}}
Miqrasiyadan sonra Məkkə xalqı mədinəyə miqrasiya edənlərin əmlakını ələ keçirdi. Müharibə daha sonra Məkkəlilər və müsəlmanlar arasında başlayacaqdı. Məhəmməd müsəlmanların Məkkəlilərlə döyüşməsinə yol verən ayət ortaya çıxartdı. (bax, Həc surəsi, Quran 22:39–4039-40). ənənəvi açıqlamaya görə, 11 fevral 624-cü ildə Mədinədəki Məscidi-Qibləzədədə ibadəd edərkən, Məhəmməd, vəhy alır ki, ibadət edərkən üzü Yerusəlimə doğru deyil Məkkə şəhərinə doğru istiqamətlənməlidir. Məhəmməd yoldaşları ilə dua edərkən yeni istiqamətə düzəliş etdi və beləliklə, namaz əsnasında Məkkəyə doğru istiqamətlənmə ənənəsini başlatdı. {{Quote box|quoted=true|bgcolor=#ffeeaa|align=right|width=25%|salign=right|quote=Zülmə məruz qaldıqlarına görə vuruşanlara (kafirlərə qarşı Allah yolunda döyüşməyə) izin verilmişdir. Allah onlara kömək etməyə, əlbəttə, qadirdir! O kəslər ki, haqsız yerə, ancaq “Rəbbimiz Allahdır” – dediklərinə görə yurdlarından (Məkkədən) çıxarıldılar. Əgər Allah insanların bir qismini digər qismi ilə (müşrikləri möminlərlə) dəf etməsəydi, sözsüz ki, içərisində Allahın adı çox zikr olunan soməələr (rahiblərin yaşadığı monastırlar), kilsələr, məbədlər (yəhudi məbədləri) və məscidlər dağılıb gedərdi (darmadağın edilərdi). Allah Ona (öz dininə) yardım edənlərə, şübhəsiz ki, yardım edər. Həqiqətən, Allah yenilməz qüvvət, qüdrət sahibidir!|source=Quran (22:39–40)}}Məhəmməd 624-cü ildə Məkkənin ticari karvanına basqın edən üç yüz döyüşcüyə başçılıq etdi. müsəlmanlar Bədrdə karvan üçün pusqu qurdular. Plandan xəbərdar olan Məkkə karvanı müsəlmanlardan sıyrıldı. Karvanı qorumaq üçün bir Məkkə qüvvəsi göndərildi və karvanın təhlükəsiz olduğunu xəbər aldıqdan sonra müsəlmanlarla qarşılaşmağa dəvam etdi. Beləliklə, [[Bədr döyüşü]] başladı. Sayılarının xeyli az olmalarına rəğmən müsəlmanlar döyüşü qazandı; on dörd müsəlman həlak oldu qarşı tərəfdən isə qırx nəfər Məkkəli. Həmçinin, Əbu-Cəhl də daxil olmaqla bir çox Məkkəli lideri öldürməyə müvəffəq olmuşdular. Yeddi nəfər əsr götürüldü, onlardan çoxu fidyə qarşılığında geri verildi. Məhəmməd və ardıcılları qələbəni inanclarının təsdiqi olaraq gördülər və Məhəmməd qələbəyə görünməz mələklərin köməyinin olduğuna istinad etdi. Mədinə dövrünün quran ayətləri, Məkkə dövrününkünün əksinə, hökumətin praktik problemləri və qənimətlərin paylanması kimi mövzular ilə əlaqəli idi.
 
Qələbə Məhəmmədin [[Mədinə]]dəki mövqeyini gücləndirdi və ardıcılları arasında olan ərkən şübhələri dağıtdı. Nəticə olaraq, müxalifət daha az "səsini çıxartı". Hələ islamı qəbul etməmiş paqanlara İslamın irəliləyişi yaxşı təsir bağışlamırdı. İki bütpərəst, [[Əsma bint Mərvan]] və Əbu Əfəq, müsəlmanları lağa qoyan və təhqir edən şeirlər yazdılar. Onlar öz və yaxud əlaqəli klanlarına mənsub insanlar tərəfindən qətlə yetirildi və Məhəmməd cinayəti təsdiq etmədi. Ancaq hesabat bəziləri tərəfindən uydurma hesab edilir. Bu qəbilələrin əksər üzvləri islamı qəbul etdi və az sayda bütpərəst müxalifət qaldı.
 
Məhəmməd üç əsas yəhudi qəbiləsindən biri olan Bəni Qəynuqanı Mədinədən qovdu, lakin bəzi tarixçilər qovmanın Məhəmmədin ölümündən sonra həyata keçirildiyini iddia edir. Əl-Vqədiyə görə, [[Abdullah ibn Üvey|Abdullah ibn ÜviyəÜviyənin]]nin onlarla olan danışığından sonra Məhəmməd onları edəm etməkdən çəkinmiş və Mədinədən sürgün edilmələrini əmr etmişdi. Bədr döyüşündən sonra Məhəmməd icmasını [[Hicaz]]ın şimal hissəsindən gələcək olan hücmlardan qorumaq üçün bir sıra Bədəvi qəbilələrlə qarşılıqlı yardım ittifaqı qurdu.
 
==== Məkkə ilə konflikt ====
Sətir 156 ⟶ 157:
Məkkəlilər məğlubiyyətlərinin qisasını almaqda istəkli idilər. İqtisadi rifahı təmin etmək üçün Məkkəlilər Bədr döyüşündə azaldılmış olan nüfuzlarını yenidən qazanmalı idilər. bundan sonraki aylarda Məkkəlilər mədinəyə pusqu komandaları göndərirkən, Məhəmməd Məkkə ilə müttəfiq qəbilələrə qarşı səfərlər həyata keçirdi və basqınçıları [[Məkkə]] karvanlarına yolladı. [[Əbu Süfyan|Əbu Sufyan]] 3000 nəfərlik ordu yığdı və Mədinəyə hücum üçün yola çıxdı.
 
Bir kəşfiyyatçı Məhəmmədə Məkkə ordusunundan və bir gün sonra isə onların sayı barədə xəbər çatdırdı. Növbəti səhər, müsəlman müharibə konfransında Məkkəlilərə necə qalib gəlmək barəsində münaqişə çıxdı.Məhəmməd və bir çox yüksək dərəcəli şəxslər Mədinə daxilində döyüşmənin daha təhlükəsiz olacağını və ağır istehkam qalalarından faydalana biləcəklərini irəli sürdülər. daha gənç müsəlmanlar isə Məkkəlilərin məhsulları məhv edəcəyini və istehkam qalalarına toplanmağın müsəlmanların nüfuzunu alçaldacağını dedilər. Məhəmməd nəhayət gənc müsəlmanların dediyi ilə razılaşdı və müsəlman qüvələrini döyüşə hazırladı. Məhəmməd qüvələri, kənara, Uhud dağına (Məkkəli qüvələrin düşərgəsinin yeri) doğru apardı,<br />23 mart 625-ci ildə [[Uhud döyüşü]] başlamış oldu. Müsəlman ordunun erkən qarşılaşmalarda üstünlük qazanmasına baxmayaraq, yerləşdirilmiş oxçuların stratejik cəhətdən intizamının pozulması müsəlmanların məğlubiyyətinə gətirib çıxardı; müsəlman ənənəsində ən tanınmış şəhidlərdən biri Məhəmmədin əmisi Həmzə də daxil olmaqla 75 müsəlman öldürüldü. Məkkəlilər onların üzərinə yerimədi, bunun əvəzində isə qələbəni elan etmək üçün [[Məkkə]]yə qayıtdılar. Elan yəqin ki, Məhəmmədin yaralanması və öldüyünü düşünülməsi səbəbindən idi. Məhəmmədin yaşadığı ortaya çıxdıqda, Məkkəlilər onun yardımına gələn yeni qüvələr haqqındaki səhv məlumatlar səbəbi ilə geri qayıtmadı. Hücum müsəlmanları tamamilə məhv etmək məqsədinə müvəffəq olmadı. Müsəlmanlar ölüləri dəfn edib və [[Mədinə]]yə qayıtdı. Məğlubiyyətin səbəbləri barədə yığılmış suallara Məhəmməd quran ayətlərini (3:152) verərək məğlubiyyətin ikiqat olduğunu ifadə etdi: qismən itaətsizlik üçün cəza, qismən də dəyanət sınağı.
 
[[Əbu Süfyan|Əbu Sufyan]] səylərini Məkkəyə qarşı başqa bir hücuma istiqamətləndirdi. O Mədinənin şimalındaki və şərqindəki köçəri qəbilələrdən dəstək aldı; Məhəmmədin zəyifliyini, qənimət vədləri, Qureyş nüfuzu və rüşvət vasitəsi ilə bütpərəstləri istifadə edərək. Məhəmmədin yeni siyasəti ona qarşı ittifaqların qarşısını almaq idi. Mədinəyə qarşı nə vaxt ittifaqlar qurulurdusa Məhəmməd onları dağıtmaq üçün ekspedisyalar göndərirdi. Məhəmməd Mədinyə qarşı düşmanca niyyətlə kütləvi hərəkətlənməni eşitdi və buna sərt reaksiya göstərdi. Misal olaraq yahudi qəbiləsi olan Bəni Nadirin başçısı [[Kəb ibn əl-Əşrəfi]]n Məhəmmədin əmri ilə öldürülməsidir. Əl-Əşrəf Məkkəyə getmiş və Məkkənin qəmini, hiddətini və Bədr döyüşündən sonra qisas almaq arzusunu oyandıran şeirlər yazmağa başlamışdı. Təqribən bir il sonra Məhəmməd Bəni Nadir qəbiləsini [[Mədinə]]dən qovmuş və [[Suriya]]ya köç etməyə məcbur etmişdi; o, əmlaklarını da yanlarında götürməyə icazə vermişdi. Mülklərinin geri qalanları Məhəmməd tərəfindən tanrı adına tələb edildi, çünki qan tökülmədən qazanılmışdı. Məhəmməd hesabagəlməyən bir qüvvə yığaraq ərəb qəbilələrini individual şəkildə təəccübləndirdi bu da onu məhv etmək üçün düşmanlarının birləşməsinə səbəb oldu. Məhəmmədin özünə qarşı olan ittifaqların qarşısını almaq təşəbbüslərinin uğursuz olmasına baxmayaraq, o, öz qüvvələrini artırmağa müvəffəq oldu və potensial qəbilələrin düşmənlərə qatılmasına maneə oldu.
 
==== Mədinənin mühasirəsi ====
[[FileŞəkil:Masjid al-Qiblatain.jpg|thumb|[[İkiqibləli məscid]], Məhəmməd bu məsciddə ibadət üçün yeni [[Qiblə]]ni və ya istiqaməti qurdu.]]
{{Əsas|Xəndək döyüşü}}
Sürgündəki Bəni Nadir qəbiləsinin köməyi ilə Qureyş hərbi lideri Əbu Sufyan 10 000 nəfərlik ordu yığdı. Məhəmmədin təxminən 3000 nəfərlik bir qüvvə hazırladı və o dövrdə [[Ərəbistan yarımadası|Ərəbistan]]da bilinməyən bir müdafiə forması mənimsədi; müsəlmanlar Mədinənin süvari hücumuna açıq qalan yerində xəndək qazdılar. Bu fikir islamı qəbul etmiş, miliyyətcə fars olan [[Salman Farsi]]yə istinad edilir. Mədinənin mühasirəsi 627-ci il 31 mart tarixində başladı və iki həftə dəvam etdi. Əbu Sufyanın dəstəsi istehkam üçün hazırlıqsız idi və effektsiz mühasirə sonrasında koalisiya evə dönməyə qərar verdi. Quranda bu müharibə əhzab sürəsinin 9–279-27 ayətlərində müzakirə edilir. Döyüş zamanı Məkkənin cənubundaki Bəni Qüreyzə qəbiləsi Məhəmmədə qarşı isyan etmək üçün Məkkəli qüvvələrlə danışıqlara girişdi. Uzun müddət davam edən danışıqlardan sonra, qismən Məhəmmədin keşikçiləri tərəfindən təxribat cəhdlərinə görə heç bir razılığa gəlinmədi. Koalisiyanın geri çəkilməsindən sonra, müsəlmanlar Banu Qurayzanı xəyanətdə ittiham etdilər və onları 25 gün onların qalalarını mühasirəyə aldılar. Bəni Qureyza axırda təslim oldu; İbn İşaqa görə, qadınlar və uşaqlar kölələşdirilmiş, islamı qəbul edən bir neçə adamdan başqa qalanlarının başları kəsilmişdi. Valid N.Ərafat və Bərəkət Əhməd İşaqın rəvayətini müzakirə etmişlər. Ərafat hesab edir ki, İşaqın hadisədən 100 il sonra bəhs edən yəhudi mənbələri bu açıqlama ilə yəhudi tarixində əvvəllər baş vermiş qətliyamların xatirələrini birləşdirdi; o, qeyd edir ki, İbn İşaq müasiri Malik ibn Ənas tərəfindən etibarsız tarixçi və İbn Həcər tərəfindən isə "qəribə heykayələr"in nəql edicisi olaraq hesab edilirdi.Əhməd iddia edir ki, bəzi qəbilələrin bir hissəsi öldürülüb, bəzi döyüşcülərin isə bir hissəsi əsr götürülmüşdü. Vat Ərəfatın arqumentlərini "tamami ilə inandırıcı" olmadığını hesab edərkən, Meir C.Kister Əhməd və Ərəfatın arqumentlərinin təzad təşkil etdiyini hesab edir.
 
Mədinənin mühasirəsində Məkkəlilər müsəlman icmasını məhv etmək üçün əlindəki mövcud qüvvəni istifadə etdilər. Müvəffəqiyətsizlik mühüm dərəcədə nüfuzun düşməsinə səbəb oldu; Suriya ilə olan ticari ilaqələri kəsilidi. Xəndək döyüşündən sonra Məhəmməd şimala iki ekspedisiya həyata keçirdi, ikisi də hər hansı bir mübarizə olmadan sona çatdı. Bu səfərlərdən birindən (ya da bir neçə il əvvəl, erkən digər hesabatlara görə) qayıdarkən, Məhəmmədin həyat yoldaşı [[Aişə binti Əbu Bəkr|Aişə]]yə qarşı zina ittihamı irəli sürüldü. Məhəmməd Ayişənin təqsirsiz olduğunu və zina itihamını edənin dörd şahid gətirməli olduğunu əmr edən vəhy aldığını elan edərək Aişəni təmizə çıxartdı (sura 24,Ən-Nur).
Sətir 196 ⟶ 197:
 
==== Vida həcci ====
632-ci ildə, Mədinəyə hicrətindən on il sonra, Məhəmməd [[Həcc]] olaraq bilinən ''Böyük Ziyarətin'' nümunəsi olan özünün ilk İslami ziyarətini tamamladı. [[Zilhiccə]] ayının 9-da Məhəmməd Məkkənin şərqində yerləşən [[Ərəfat dağı]]nda [[vida xütbəsi]]ni oxudu. Xütbədə Məhəmməd ardıcıllarına bəzi islam öncəsi adətlərə riyayət etməməyi tövsiyə etdi. Misal üçün, o, nə ağın qaraya nə də qaranın ağa öz təqvası və yaxşı əməllərindən başqa bir üstünlüyünün olmadığını dedi. O, keçmiş qəbilə sisteminə əsaslanan köhnə qan qisasçılığını və ixtilaları ləğv edi, köhnə vədlərin yeni İslam cəmiyyətinin yaranmasının nəticələri olaraq qaytarılmasını istədi. Qadınların zəiflikliklərini şərh edən Məhəmməd kişi ardıcıllarına dedi: "''qadınlarınızla yaxşı rəftar edin, çünki onlar evinizdəki zəif əsirlərdir. Onları Allahın etimadı ilə aldınız və Allahın Kəlamı ilə cinsi münasibətlərinizi qanuniləşdirdiniz, buna görə ağlınızı başınıza yığın və sözlərimi eşidin...eşidin…"'' Məhəmməd onlara dedi ki, arvadlarını tərbiyyə etmək hüququna sahibdirlər, ancaq bunu nəzakətlə həyata keçirməlidirlər. O, miras məsələlərinə toxunaraq davamçılarına sərvətlərini vəsiyyətçi varisçilərinə buraxmağı qadağan etdi. O, həmçinin dörd müqəddəs ayların üstünlüyünü dilə gətirdi. Süni təfsirinə görə, bu hadisə zamanı bu ayətlər enmişdir: (...) ''"Bu gün dininizi sizin üçün kamil etdim, sizə olan nemətimi tamamladım və bir din olaraq sizin üçün İslamı bəyənib seçdim."'' Şiə təfsirinə görə, bu, Əli ibn Əbu Talibin Xumm hovuzunda Məhəmmədin varisi olaraq təyin olunmasına istinad edir. Bu, bir neçə gün sonra müsəlmanlar Məkkədən Mədinəyə dönərkən baş vermişdi.
 
==== Ölümü və məzarı'' '' ====
Sətir 203 ⟶ 204:
İslam ensiklopediyasına görə, Məhəmmədin ölümünə fiziki və əqli yorğunluqdan şiddətlənən Mədinə qızdırmasının səbəb olduğu ehtimal edilir.
 
Akademik Reşit Haylamaz və Fatih Harpci, ər-Rafiq əl-Əlanın Allaha istinad etdiyini söyləyirlər. Məhəmməd Aişənin evində öldüyü yerdə dəfn edildi. Əmvi xəlifəsi I əl-Vəlidin dövründə [[Məscidül-Nəbi]] Məhəmmədin qəbrini əhatə edəcək şəkildə genişləndirildi. Türbənin üstündəki Yaşıl Günbəz, [[Məmlüklər|Məmlük]] sultanı [[Kalavun|əl-Mansur Kalavun]] tərəfindən 13-cü əsrdə qurulmuşdur, baxmayaraq ki, yaşıl rəng 16-cı əsrdə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] sultanı [[Sultan Süleyman Qanuni|Süleyman Qanuni]] tərəfindən əlavə edilmişdir. Məhəmmədin qəbrinin yanında ilk xəlifələr [[Əbu Bəkr]] və [[Ömər ibn Xəttab|Ömər]]in qəbri vardır, bir digər boş olan qəbir də vardır ki, İslam inancına görə, gələcəkdə zühr edən [[İsa]] ölümündən sonra oraya basdırılacaq. Bin Səud 1805-ci ildə [[Mədinə]]yi ələ keçirdiyi vaxt Məhəmmədin məzarı qızıl və cəvahir ornamentlərindən təmizləndi. Vəhhabilik bağlı olan, bin Səudun ardıcılları Mədinədəki təxminən hər məzar günbəzini onlara ehtiram və ziyarətin qarşısını almaq üçün dağıtdılar. Oxşar hadisələr Səud əsgərləinin toplanıb şəhəri tutduğu vaxt baş vermişdi. İslamın Vəhabi interpretasiyasına əsasən, dəfnin yeri işarəsiz məzar olmalıdır. Səudiyyəlilər tərəfindən qaşqabaqlıqla qarşılanmasına rəğmən, bir çox zəvvar məzarlara [[ziyarət]] ritualını davam etdirirlər.
 
=== Məhəmməddən sonra ===
Sətir 211 ⟶ 212:
 
== İslami sosial reformlar ==
Uilyam Montqomeri Vatta görə, Məhəmməd üçün din şəxsi individual məsələ deyil, "şəxsiyyətin özünü tapdığı ümumi vəziyyətə ümumi cavab, <br />həm də çağdaş Məkkənin məruz qaldığı iqtisadi, sosial və siyasi təzyiqlərə də cavab verirdi." [[Bernard Luis]] İslamda iki vacib siyasi ənənənin olduğunu söyləyir; Məhəmməd — Mədinədə bir dövlət xadimi, Məkkədə isə üsyançı. Onun fikrincə, İslam yeni cəmiyyətlərə təqdim edildiyi zaman inqilaba bənzəyən böyük bir dəyişikliyə uyğundur.
 
Məhəmmədin vəzifəsi dövrü və Rəşidun xilafətini quran dörd xələfinin hakimiyyəti dövrüdə daxil olmaqla 610-661-ci illərdə İslamda bir çox sosial dəyişikliklər baş verdi. Bir sıra tarixçilər mövcud ərəb cəmiyyətində [[sosial müdafiə]], [[ailə]] quruluşu, köləlik və qadınların [[İnsan hüquqları|hüquqlar]]<nowiki/>ı kimi dəyişikliklərin əvvələki cəmiyyətə görə yaxşılaşdığını söylədi. Məsələn, Bernard Luisin fikrincə, İslam "ilk elan edilmiş aristokratik imtiyazdan, [[iyerarxiya]]<nowiki/>nı rədd etdi və istedadlara açıq olan karyera düsturunu qəbul etdi". Baxmayaraq digər alimlər bu fikirlə razılaşmırlar, Leyla Əhməd qeyd edir ki, İslamaqədərki Ərəbistan Luis kimi alimlərin İslamla əlaqəli olduğunu güman etdiyi mütərəqqi adətlərin çoxunu ehtiva etdiyini göstərən tarixi dəlillər var.
Sətir 227 ⟶ 228:
 
== İstinadlar ==
{{reflististinad|<!--too narrow: 20em-->30em}}
 
== Biblioqrafiya ==
Sətir 297 ⟶ 298:
{{refend}}
 
=== Ensiklopediyalar ===
{{refbegin|30em}}
* {{cite encyclopedia |editor1=William H. McNeill |editor2=Jerry H. Bentley |editor3=David Christian |encyclopedia=Berkshire Encyclopedia of World History |publisher=Berkshire Publishing Group |year=2005 |isbn=978-0-9743091-0-1 |title=Berkshire Encyclopedia of World History |url-access=registration |url=https://archive.org/details/berkshireencyclo0004unse_k2y1 }}
Sətir 308 ⟶ 309:
{{refend}}
 
=== Kitablar ===
{{refbegin|30em}}
* {{cite book|editor-last=Berg|editor-first=Herbert|editor-link=Herbert Berg (religion)|title=Method and Theory in the Study of Islamic Origins|publisher=E. J. Brill|year=2003|isbn=978-90-04-12602-2}}
Sətir 320 ⟶ 321:
{{refend}}
 
=== Onlayn ===
{{refbegin|30em}}
* [http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0550 Muḥammad], in ''The Oxford Encyclopedia of the Islamic World'', by Ahmad S. Moussalli, Gordon D. Newby, Ahmad Moussalli
Sətir 326 ⟶ 327:
{{refend}}
 
== Xarici keçidlər ==
*{{Dmoz|Society/Religion_and_Spirituality/Islam/Prophets/Muhammed}}