Kvazar: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə
Sətir 15:
 
== Tarixi və adlandırılması ==
Kvazar sözü ilk vaxtlar qalaktikadan kənar  “kvazi ulduz” mənasında işlənmişdir. 1960-cı ildə [[Kaliforniya Texnologiya İnstitutu|Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda]] radiointerferometrin köməkliyi ilə radiomənbələrin kordinatınınkoordinatının təyin edilməsinə başladılar. Bu tədqiqatlar zamanı çox böyük dəqiqliyə nail olunmuşdu. Bu dəqiqlik amerika alimləri T.Metyuza və A.Sendicə [[ulduz ölçüsü]] 16<sup>m</sup> olan radiomənbənin koordinatını təyin etməyə imkan verdi. Alınmış [[Spektr|spektri]] əvvəlcə başa düşmək mümükün olmadı. İlk öncə belə hesab etdilər ki, Çin əlyazmalarına əsasən səmanın bu hissəsində 1604-cü ildə partlamış ifratyenininifrat yeni ulduzun spektri alınmışdralınmışdır.
 
1962-ci ildə daha iki radiomənbənin 3C 196 və 3C 286-nın spektrini ala bildilər və bu “ulduzlarında”“ulduzlar”ında spektrləri 3C 48 –də48–də olduğu kimi qeyri -adi idi. Alınmış spektləri məlum xətlərin spektrlərinin heç biri ilə eyniləşdirmək mümkün olmadı.<ref name=":0" />
 
1963-cü ildə ingilis astronomları tərəfindən 3C 273 radiomənbəsinin koordinatları çox böyük dəqiqliklə müəyyən edildi. Bu radiomənbənin Ay tərəfindən “tutulması” zamanı onun mürəkkəb quruluşa malik olması aşkar olundu. Radiomənbənin mərkəzi hissəsi nöqtəvi cisimdən ibarət idi. Onun ətrafında 19<sup>II</sup>5 bucaq saniyəsi məsafəsində yerləşən çox zəif örtük aşlkaraşkar edildi. Elə həmin vaxtlar daha bir neçə mənbənin zəif ulduz olması aşkar edildi.
 
Kvazarların anlaşılmayan spektrinə 1963-cü ildə holland mənşəli amerika astronomu Şmidt aydınlıq gətirə bildi. Bu, [[XX əsr|XX əsrin]] ən böyük kəşflərindən biri hesab olunur.
 
Şmidt kifayət qədər parlaq, 13<sup>m</sup>-cü ulduz ölçüsünə malik 3C 273 radiomənbəsinin spektrini aldı və tədqiq etdi. O, bu spektrdəki xətləri, əvvəlcə heç bir kimyəvi elementin xətləri ilə eyniləşdirə bilmədi.  Sonra isə həmin xətləri çox böyük dəqiqliklə hidrogenin [[Layman seriyası|Layman seriyasının]] xətləri ilə eyniləşdirdi. Məlum oldu ki, bu 48000 km/san sürətlə bizdən uzaqlaşan və bu hesabahesabla xətləri qırmızı oblasta doğru sürüşmüş radiomənbənin, yəni kvazar 3C 273 kvazarının spektridir. Aydın oldu ki, indiyə kimi bizim Qalaktikanınqalaktikanın adi ulduzlarından biri hesab edilən 3C 273 bizim QalaktikadankənardaQalaktikadan kənarda və çox-çox uzaqda yerləşir. SpektrindəSpektrdə müşahidə olunan qırmızı sürüşmə isə (Z = 0,158) kosmoloji xarakterlidr və [[Kainatın genişlənməsi nəzəriyyəsi|Kainatın genişlənməsi]] ilə bağlıdır. Habbl qanununu tətbiq etdikdə V = H<sub>0</sub>r kvazara qədər məsafənin  600 Mpk və ya 2 milyard işıq ili olduğu məlum oldu.<ref name=":0" />
 
Palomar atlasında kvazarlar nöqtəvi obyekt kimi görünürlər və görünüşlərinə görə ulduzlardan seçilmirlər. Onlar Seyfert qalaktikalarına nisbətən daha yüksək işıqlığa malikdirlər.
 
Beləliklə, məlum oldu ki, 3C 273 kvazarının qırmızı sürüşməsi Z=0,158, 3C483C 48-in Z=0,37 və 3C 9-un Z=2-dir. Əgər spektrdə müşahidə olunan qırmızı sürüşmə Kainatınkainatın kosmoloji genişlənməsi ilə bağlıdırsa, onda [[Habbl qanunu|Habbl qanununu]] tətbiq etsək  3C 273-ün bizdən 48000 km/san və 3C 9-un 240000 km/san sürətlə bizdən uzaqlaşmaqda olduqlarını tapırıq.
 
Bundan sonra keçmiş sovet astrofiziki Şklovskiy çox paradoksal bir hipotez irəli sürdü. Əgər 3C 273 kvzarıkvazarı Qalaktikadanqalaktikadan kənarda yerləşirsə, onda onun parlaqlığı zamana görə dəyişməlidir. Bundan sonra MDU-nun nəzdindəki Dövlət Astronomiya İnstitutunun əməkdaşları Şarov və Yefremov bu kvazarın əvəllərəvvəllər alınmış fotoplastinkalarını yenidən tədqiq edərək, onun parlaqlığının bir il ərzində bir ulduz ölçüsü dəyişməsini aşkar etdilər. Bu vaxta qədər astronomlar ayrı-ayrı ulduzların parlaqlığının dəyişməsini tədqiq edirdilər. KavazarKvazar 3C 273 isə milyardlarla ulduzdan ibarət qalaktikadır və bu ulduz sistemində hər bir ulduz o birindən asılı olmayaraq enerji şüalandırır. Dəyişmənin xarakterik vaxtının bir il olması, belə qərara gəlməyə əsas verirdi ki, iddia edək ki, dəyişməyə məsul onlastınonların ölçüsü bir işıq ilindən artıq deyildir. Bu müşahidə faktı iddia etməyə imkan verdi ki, həmin obyekt öz təbiətinə görə Seyfert qalaktiklarına bənzəyir. Ancaq onlardan min dəfələrlə daha güclü və fəaldır.
 
Statistik tədqiqatların köməyi ilə məlum oldu ki, Kainatınkainatın təkamülünün daha ilkin mərhələlərində, onun ölşüləriölçüləri 3÷5 dəfə indikindən kiçik olduğu dönəmlərdə, kvazarlar indikindən daha çox olmuşlar. Belə deməyə əsas var ki, kvazarlar həmin dövrdə normal qalaktikalar qədər olmuşlar. Belə bir hipotezi də inkar etməz olmaz ki, həmin dövrdə bütün qalaktikalar kvazar olublar. Doğrudur ,bu fikir hələ tam təsdiq olunmamışdır və yeni tədqiqatlara ehtiyac vardır. Sonda bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, kvazarlar bizim Kainatınkainatın ən maraqlı və mühüm əhəmiyyət kəsb edən obyektlərindən biridir. Deməli biz kvazarları tədqiq etməklə Kainatınkainatın daha ilkin mərhələlərini tədqiq etmiş oluruq. Məsələn, 3C 273 kvazarındankvazarı ilə aramızdakı məsafə işıq bizə 2 milyard işıq ilinə gəlirilidir. Bu o deməkdir ki, kvazardan  bu gün qəbul etditimizetdiyimiz işıq şüası 2 milyard il yolçuluqdan sonra gəlib bizə çatır. Biz həmin kvazarı bu gün tədqiq etməklə, əslində 2 milyard il bundan öncəki halını müşahidə etmiş oluruq.<ref name=":0" />
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}