İntonasiya: Redaktələr arasındakı fərq

[[Kateqoriya:Finetika:]]

'''İntonasiya''' — nitqin ahəngi (səsin yüksəlməsi və ya alçalması), ritmi (vurğulu və vurğusuz [[heca|hecaların]] nisbəti, əlaqəsi), nitqin tempi və ya sürəti (sürətlə və yavaş tələffüzü), intensivliyi (nəfəsalmanın güclənməsi və ya zəifləməsi), məntiqi vurğusu, tembri kimi hadisələrin məcmusuna deyilir.<ref>Müasir Azərbaycan ədəbi dili,Bakı-"Elm və Təhsil"-2010,452</ref>

 

Hər üç növ müasir türk və Azərbaycan dillərində işlənsə də, xüsusi sual intonasiyası ilə əmələ gələn sual cümlələri müasir türk ədəbi dili üçün tipik deyil, Azərbaycan dilində nəqli cümlələrin intonasiyasını dəyişməklə, yəni cümlənin sonunda tonu yüksəltməklə sual cümləsi əmələ gətirmək mümkün olduğu halda, türk ədəbi dilində bu mümkün olmur. Bu məqsədlə türk dilində çox geniş yayılan (-mı, -mi, -mu, -mü) ədatından istifadə edilir. Məs.:

 

Atam gəldi. — Atam gəldi?

Babam geldi — Babam geldi mi?

a) Türk dilində cümlə daxilindəki ritmik bölgülər arasındakı pauza, eləcə də mətn daxilində cümlələrarası fasilə Azərbaycan dilindəkinə nisbətən qısadır. Bu da türkcə danı­şığı daha sürətli edir.<ref>Əbdülləzəl Dəmirçizadə Müasir Azərbaycan Dili,Bakı,"Şərq-Qərb",2007,256</ref> Türk dilində nitq axınının sürətli olmasını təmin edən başqa bir cəhət də vurğusu əvvələ keçən söz­lərdə sonrakı hecaların vurğusuz qalmasıdır ki, bu da on­ların sürətli tələffüzünə, bəzən də reduksiyasına (tələffüz edilməməsinə) şərait yaradaraq, danışanın nitq tempini sürətləndirir.

b) Türk dilində cingiltili samitlərə nisbətən kar samit­lərin işlənmə dairəsi daha geniş olduğuna görə tələffüzdə də bu «karlığa» diqqət etmək, sözləri və bütövlükdə cümləni «cingiltiləşdirməməyə» səy göstərmək lazımdır. Bəzi cingiltili samitlərin Azərbaycan dilindəkinə nisbətən daha incə tələf­füz edildiyi də (məsələn, «l» samitinin) unudulmamalıdır.<ref>Müasir Azərbaycan ədəbi dili,Bakı-"Elm və Təhsil"-2010,452</ref>

== İstinadlar ==