|
Konfutsi onun üçün, onun nəsli, yaxın tələbələri və davamçıları üçün xüsusi ayrılmış qəbirstanlıqda dəfn edilmişdir. Konfutsinin evi konfutsiçilık məbədinə çevrilmiş və ziyarət yeri olmuşdur.
== Konfutsiçilık din yoxsa elm ==
Konfutsinin ölümündən sonra onun çoxsaylı tələbə və ardıcılları müxtəlif cərəyanlar yaratmışlar ki, bunların da sayı e.ə. 3-cü əsrdə, Xan Feyin məlumatına görə, artıq səkkizdən az deyildi.
[[Daosizm]]dən fərqli olaraq, konfutsiçilık Çin dövlətinin iyerarxik sistemini dəstəkləyirdi. Konfutsiançılığın əsas müddəalarından biri – çjen min (adların düzəldilməsi) təlimi idi, o, hər bir kəsdən cəmiyyətdə öz yerini yaxşı xatırlamağı tələb edirdi.
Konfutsiçilık təlimində öz-özlüyündə Allah anlayışı ümumiyyətlə yoxdur və mahiyyət etibarı ilə, onu din yox, fəlsəfə adlandırmaq daha düzgün olardı. Bununla belə, digər şərq təlimləri kimi o da ruhların, iblislərin və allahların varlığına inanırdı. Bu təlimdə əcdadlara pərəstiş böyük rol oynayır. Bu kulta görə ölmüş əcdadlar ruh və insan aləmləri arasında fəal əlaqəni həyata keçirir.
Sözün tam mənasında din olmasa da, konfutsiçilık dindən daha artıq idi. Konfutsiçilık – həm siyasət, həm inzibati sistem, həm iqtisadi və sosial proseslərin ali nizamlayıcısı – bir sözlə, tam çinli həyat tərzinin əsası, Çin sivilizasiyasının mahiyyəti idi. İki min ildən artıq zaman ərzində konfutsiçilık çinlilərin şüur və hisslərini formalaşdırmış, onların etiqadlarına, psixologiyasına, davranışına, təfəkkürünə, qavrayışına, məişətinə və həyat tərzinə təsir etmişdir.
Konfutsiçilıyin başlıca triumfu onda idi ki, o, çinlinin ana südündən canına hopan ideala daha uyğun oldu. İnsanları onun mistizimdən xali rasional etikası cəlb edir, o, öz humanizm, mötədillik və ortalıq ruhu ilə ürəkləri fəth edirdi. Onun əhdi konkret, dünyəvi və hamı tərəfindən başa düşülən idi. Nizam və rifah çinlilərin gözlərində həmişə xüsusi cazibəyə malik olmuşlar. Konfutsi bütünlüklə dünyaya yönəlmişdir, o, insan həyatı nədir deyə maraqlanmırdı, sadəcə əmin-amanlıq və bolluqda yetişmək üçün yaşamağı təlim edirdi. O, nə müqəddəs, nə də peyğəmbər deyildi, lakin məhz belə praktik, mühakiməli, adi olaraq çinlilər üçün dəyərli idi; o, hamının simpatiyasını qazanmışdı: sadə xalq ona öz maraqlarının müdafiəçisi, imkanlı təbəqə – hüquqlarının təminatçısı, bütün millət – ona tərəqqi bəxş etməyə qabil dahi rəhbər kimi baxırdı.
Lakin konfutsiçilık ruhunu ancaq Çin çərçivəsi ilə məhdudlaşdırmaq olmazdı. Bunu rasionalizm və maarifçiliyin hökmranlığı dövründə onun Qərbdəki şöhrəti də sübut edir. Çində konfutsiançılıq [[1912]]-ci ilə qədər rəsmi ideologiya olmuş, 1949-cu ilədək isə ruhani hakim mövqe tutmuşdur, hazırda uyğun vəziyyət Tayvan və Sinqapurda qorunmaqdadır. 1960-cı illərdəki ideoloji darmadağından sonra ("Lin Byao və Konfutsi tənqidçiləri" kampaniyası) hazırda o, ÇXR-də öz vaxtını gözləyən milli ideyaların daşıyıcısı kimi yenidən uğurla dirçəlir.
Beləliklə, konfutsiçilık idealı – sadəcə ekzotik fəlsəfə deyil. O, elə bir təlim yaratmağa müvəffəq oldu ki, burada insanın son məramı – tamamilə dünyəvidir, əxlaq dindən asılı olmayaraq möhkəmlənə bilər, ruhun bütün ali ehtiyacları şüurdan uzaqlaşdırıla bilər, həyatın faciəviliyi isə harmonik cəmiyyət yaratmaqla aradan qaldırıla bilər. Tamamilə aydındır ki, bu nəzəriyyə sadəcə Çin ixtirası deyil, o, ümumbəşəri cazibəyə malikdir.
== Mənbə ==
|
