|
İnstitutda Ümumi, İnnovasiya, Fənlərarası və İnformasiya sektorlarına daxil olan 41 laboratoriya və 6 şöbə fəaliyyət göstərir.
== Fəaliyyəti ==
== İnstitutun əsas fəaliyyət istiqamətləri ==
Burada çalışan əməkdaşların tədqiqatlarının əsas istiqamətləri bunlardır: yarımkeçiriciləriYarımkeçiriciləri, dielektrikləri, topoloji izolyatorları, nanomaterialları və quruluşları, maqnit materialları, yüksək temperaturlu ifrat keçiriciləri, seqnetoelektrikləri, kompozit materialları və onlar əsasında yaranmış strukturları əhatə edən kondensə olunmuş hal fizikası, bərk cisim elektronikası, nüvə fizikası, elektrofizika və elektroenergetika problemləri. ▼
▲Burada çalışan əməkdaşların tədqiqatlarının əsas istiqamətləri bunlardır: yarımkeçiriciləri, dielektrikləri, topoloji izolyatorları, nanomaterialları və quruluşları, maqnit materialları, yüksək temperaturlu ifrat keçiriciləri, seqnetoelektrikləri, kompozit materialları və onlar əsasında yaranmış strukturları əhatə edən kondensə olunmuş hal fizikası, bərk cisim elektronikası, nüvə fizikası, elektrofizika və elektroenergetika problemləri.
Buarada çalışan fiziklərin nailiyyətlərinin mühüm hissəsi yarımkeçiricilər fizikası sahəsində aparılan tədqiqatlarla əlaqədardır. Bu tədqiqatlar yüksək effektivli çeviricilərin, geniş spektrli fotoqəbuledicilərin və lazerlərin yaradılmasına gətirib çıxarıb.
Azərbaycan fizikləri keçmiş İttifaqda selen, tellur və onların əsasında hazırlanan çeviricilər üzrə baş müəssisə kimi təsdiq olunmuşdu. İlk dəfə olaraq selen və selen əsasında çeviricilərdə əsas elektron və fonon hadisələrinin mexanizmi müəyyənləşdirilmiş, selendə elektron paramaqnit rezonansı müşahidə olunmuş və selenin polimer quruluş xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirilmişdir. Kompleks elmi-tədqiqat işləri nəticəsində keçmiş SSRİ-də yüksək təmizliyə malik selenin və yeni effektiv selen çeviricilərinin kütləvi istehsalı üzrə ixtisaslaşdırılmış sənaye sahəsi yaradılmışdır. Laylı quruluşa malik yeni yarımkeçirici monokristalları alınmış, enerji spektri və fiziki xassələri geniş tədqiq edilmiş, onlar əsasında lazerlər-kvant generatorları yaradılmışdır. Bu materiallarda bərk cisim fizikasında yeni obyekt olan elektron-deşik mayesi aşkar edilmiş və onların xassələri tədqiq olunmuşdur.
Üçqat laylı birləşmələr əsasında yeni seqnetoelektrik yarımkeçirici materiallar sinfi aşkar edilmişdir. Neytronoqrafik tədqiqatla qəfəs sabitləri mütənasib olmayan fazaların mövcudluğu təsdiq olunmuşdur.
Mikroelektronikada tətbiq olunan yarımkeçirici heterostrukturlar, metal yarımkeçirici strukturlar və çoxkomponentli kompozit materialların alınmasının elmi əsasları müəyyənləşdirilmiş və texnologiyası yaradılmışdır.
Nanoobyektlər yaratmaq üçün yeni texnologiya təklif olunmuş, bu texnologiya ilə terahers diapazonda spin dalğaları və generatoru və qəbuledicilərinin yaradılmasında istifadə oluna bilən nanoölçülü difraksiya qəfəsi hazırlanmışdır.
Nadir torpaq elementləri ilə aktivləşdirilmiş üçqat yarımkeçiricilərin alınma texnologiyası və fizikası sahəsində fundamental tədqiqatlar aparılmışdır.
Yüksək fotohəssaslıqlı darzolaqlı yarımkeçiricilərdə aşqar və səth hallarının nəzəriyyəsi yaradılmış, termoelementlərin metal yarımkeçirici sərhədində elektron və fiziki-kimyəvi hadisələrin mexanizmi, foto- və termoelektrik çeviricilərində elektron proseslərinin təbiəti müəyyənləşdirilmiş, yeni fotoelektrooptik effekt aşkar edilib tədqiq olunmuş bu tədqiqatlar əsasında respublikada ilk dəfə olaraq fotoelektronika elmi-texniki istiqaməti yaradılmış, bir sıra yüksək həssaslıqlı termoelektrik soyuduculu yeni fotoqəbuledici yaradılaraq, kosmik aparatlar, optik əlaqə sistemi və xüsusi təyinatlı qurğularda tətbiq olunmuşdur.
Azərbaycan alimləri keçmiş SSRİ kosmik proqramının həyata keçirilməsində əhəmiyyətli rol oynamışlar. Onların yaratdıqları fotoqəbuledicilər vasitəsi ilə ilk dəfə olaraq Marsın əks tərəfinin və onun Fobos peykinin istilik xəritəsi alınmış, Yer səthinin müxtəlif hissələrinin şəkli çəkilmiş, Azərbaycan alimlərinin iştirakı və işlədiyi texnologiya əsasında kosmik aparatda çəkisizlik şəraitində bir sıra yarımkeçiricilərin monokristalları göyərdilmişdir.
Əldə edilmiş fundamental nəticələr əsasında keçmiş İttifaqda ilk dəfə olaraq bizim respublikada kvant elektronikası və fotoelektronikanın bir sıra sahələri yaradılmış, yeni fotoqəbuledicilərin, elektron-optik çeviricilərin, infraqırmızı texnika üçün elektron mikrosoyuducuların, qeyri-standart ölçü elektron cihazların işlənilməsinin, istehsalının və sınaqdan keçirilməsinin tam tsikli təşkil edilmişdir. Yarımkeçiricilər fizikası, texnologiyası və texnikası sahəsində əldə edilən nailiyyətlər respublikada mikro- və optoelektronika sənayesinin yaradılması üçün əsas olmuşdur. Nüvə fizikası istiqamətində mühüm nəticələr riyazi fizika, kvant sahə nəzəriyyəsi, elementar hissəciklərin qarşılıqlı təsiri, nüvələrin quruluşu sahəsində alınmışdır. Beləliklə, relyativ səpilmə amplitudu və ikihissəcikli dalğa funksiyası üçün kvazipotensial tipli tənliyin müxtəlif formaları əldə edilmişdir. Ümumiləşmiş Lorents qrupu invariantlarının nəzəriyyəsi verilmiş, requlyarizasiya metodu təklif olunmuşdur. Klassik ortoqonal polinomların kəsilməz ortoqonallıq xassəsi geniş öyrənilib və relyativistik ossilyatora tətbiq edilmişdir. Elektrozəif qarşılıqlı təsirin genişlənmiş simmetriya modelləri ətraflı öyrənilmişdir. İkiqat beta-dağılmanın dəqiq tədqiqi aparılmışdır. Birləşmiş Nüvə Tədqiqatlar İnstitutunun və Böyük Adron Kollayderinin ATLAS təcrübəsində Hiqqs bozonun spin və yük kvant ədədləri təyin edilmişdir. Hiqqs bozonun parçalanma kanallarının birgə təhlili nəticəsində adları çəkilən kvant ədədlərinin Standart Modeldən irəli gələn nəticələrlə uyğunluğu və bu kvant ədədlərinin alternativ qiymətlərinin 99,8% ehtimalla istisna olunduğu göstərilmişdir.Energetikanın fiziki-texniki problemləri üzrə alimlərin son nailiyyətləri mürəkkəb elektrik şəbəkələrində qeyri - xətti hadisələri nəzərə alan riyazi modelin qurulması, elektrik şəbəkələrində ferrorezonans prosesləri nəzəriyyəsinin yaradılması, həmin prosesləri aşkar edərək aradan qaldırmaq üçün elektrik qurğuları kompleksinin işlənməsi, mənfi ionların güclü elektrik sahəsində parçalanma prosesinin öyrənilməsindən ibarətdir. Adsorbentlərdə elektrik yüklənməsi müşahidə olunub təsdiq edilmişdir.Alimlərin işlərinə əsasən polimer kompozisiyalar əsasında yüksək effektli akustik, optoakustik çeviricilər alınmış və onların istehsalı təşkil edilmişdir. Lüminessent lampalar, rəngli televizorlar, displeylər və başqa aparatlar üçün yüksək effektli lüminoforların alınma texnologiyası işlənmişdir.
== İnstitutun ixtiraları haqqında (2002-2017) ==
|
