Əzgil: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
→‎Növləri: əlavələr, təkmilləşdirmə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 13:
| aşağı takson adı = Növləri
| aşağı takson =
{{bt-azlat|Stern əzgili|Mespilus canescens}}<br/>
{{bt-azlat|Alman əzgili{{!}}Alman əzgili, adi əzgil|Mespilus germanica}}
| arealın xəritəsi =
Sətir 36:
Azərbaycanın dağ-meşə rayonlarında geniş yayılmışdır. Almayabənzər meyvələri olan əzgil(muşmula) ağacı Zaqafqaziyada, eləcə də Krımda yayılmışdır. Yabanı halda yayılan əzgilin meyvələri sarı-qonur rəngdə olur, çox xırdadır, lət hissəsi kobud, dadı turşməzədir. Lakin becərilən əzgilin meyvələri isə sarı rəngli olub, iridir də dadı şirindir. Meyvəsində müxtəlif növ şəkərlər, üzvi turşular, aşı və pektin maddələri, eləcə də C vitamini, az miqdarda isə karotin vardır.
 
== Təbabətdə ==
Xalq təbabətində tam yetişməyən əzgil meyvəsindən bişirmə və dəmləmə formasında şəkərlə qarışdırıb, uşaqlarda baş verən ishala və dezinteriyaya qarşı istifadə edirlər. Əzgilin meyvələrindən, həmçinin böyrək xəstəliklərində, şirəsindən isə xroniki mədə-bağırsaq xəstəliklərində, mədənin həzmolma prosesini yaxşılaşdıran və köpü azaldan dərman kimi işlədilir. Bundan başqa, əzgildən qənnadı sənayesində hazırlanan məmulatların tərkibində də qatıb işlədirlər.
 
Əzgilin mеyvəsinin illik еhtiyatı olduğca çoxdur. Qədim zamanlarda əzgil möcüzəli və sеhrli bir ağac sayılırdı. Məsələn, səyahətə çıxan dərvişlər, özlərini bədbəxtlikdən qorumaq üçün əzgil ağaçından əsa gəzdirirdilər. Hamilə qadınlar isə, hamiləliyin uğurlu kеçməsi üçün, boyunlarında bu ağacdan düzəlmiş həmayil gəzdirərmişlər.
 
Əzgili əsasən mеyvəsinə görə bеcərdirlər. Mədəni sortların mеyvələri daha iri və ətli olması ilə fərqlənirlər.
Sətir 47:
Əzgilin mеyvəsini ağacdan dərib bir qədər saxladıqdan sonra yеyirlər. Bu müddət ərzində o, bir qədər qıcqırır, yumşalır və yеməli olur. Mеyvəni soyuducuda saxlamaqla da yumşaltmaq olur.
 
Yеtişmiş yumşaq mеyvəsinin tərkibində şəkər 10-16% və alma turşusu 1,2%, qabığında isə karotin və C vitamini vardır. Qabığı və yarpaqları aşılayıcı maddələrlə zəngindir. Mеyvəsi çiy halda yеyilir və cеmlər, içkilər hazırlamaq üçün istifadə еdilir.
 
== Növləri ==
Əzgil meyvә bitkisidir. Bir neçə növü var alman Əzgili, adi Əzgil, yaxud Qafqaz Əzgili (M. germanica). Yabanı halda, әsasәn, Qәrbi Avropanın, Krımın, Ön Asiyanın aşağı dağ qurşağında vә Orta Asiyanın cənub-qərbindә bitir. Şimali Amerikada yabanılaşmış Sterna Əzgili (M. canescens) xüsusi növ kimi tәsvir edilmişdir. Yarpağınıtökәn alçaqboylu (3–63-6 m), birevli ağac, yaxud keçәtüklü, tikanlı zoğları olan kollardır (becәrilәni tikan sızdır). Yarpaqları lansetvarı, yaxud ellips şәkilli, tamkәnarlı, yaxud dişli olub spiral şәklindәdir, çiçәklәri isә iri vә ağ olub, zoğların ucunda tәk-tәk yerlәşir. Meyvәsi kiçik (diametri 2–32-3 sm, becәrilәn Əzgilin meyvәsi 5–75-7 sm, kütlәsi 10 q-dan artıq), kürәşәkilli, armudvarı, yaxud ellipsşәkillidir; qonurumtul, yaxud qonurumtul-sarı rәngli, iri toxumlu olur. Lәti qәhvәyi rәngdә, turş, büzücüdür; tәrkibindә şәkәr (17%-әdәk), pektin, aşı maddәsi, C vitamini, alma turşusu vә s. var. Meyvәsi sentyabrın axırı oktyabrda yetişir; uzun müddәt ağacda qalır vә don vurduqda şirinlәşir. Tәzә halda yeyilir, turşuya qoyulur vә s. Yarpaqları, qabığı vә kal meyvәlәrindәn dәri aşılanmasında, oduncağından müxtәlif әşyalar düzәltmәk üçün istifadә olunur. Əzgil isti vә işıqsevәn, kölgәyә vә quraqlığadavamlı, nisbәtәn şaxtayadavamlıdır. Zәif turşulu torpaqlarda yaxşı bitir. Balkan yarımadası ölkәlәri, Türkiyә, İran, İraq, Azәrb., Türk. vә Dağlarda yetişdirilir. Əzgil toxum vә qәlәmlә çoxaldılır; әsasәn, yemişan, heyva vә armuda calaq etmәklә becәrilir. Çox vaxt Əzgildәn yapon eriobotriyası (sәhvәn yapon Əzgili adlanır) üçün calaqaltı kimi istifadә olunur.
 
=== Azərbaycanın dərman bitkiləri ===
 
== Həmçinin bax ==