I Hacı Gəray: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Kateqoriya:Krım xanları əlavə olundu HotCat ilə
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|adı ='''Hacı Gəray'''|orijinal adı=|şəkil= 01 HACI NOWY.jpg|şəklin ölçüsü =220|şəklin izahı=|titul=[[Krım xanlığı|Krım xanı]]|dövr əvvəl=[[1441]]|dövr son=[[avqust]] [[1466]]|sələfi=''yoxdur''|xələfi=[[Nurdövlət Gəray]]|titul_2=|bayraq_2=Gerae-tamga.png|bayraq2_2=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_2=|dövr son_2=|sələfi_2=|xələfi_2=|titul_3=|bayraq_3=Gerae-tamga.png|bayraq2_3=Gerae-tamga.png|dövr əvvəl_3=|dövr son_3=|sələfi_3=|xələfi_3=|doğum tarixi=|doğum yeri=|vəfat tarixi=[[avqust]] [[1466]] (68 yaşında)|ölüm yeri=|sülaləsi=[[Gəraylar]]|atası=Qiyasəddin Gəray|anası=|həyat yoldaşı=|uşağı =[[Heydər Gəray]]<br/>[[Nurdövlət Gəray]]<br/>[[I Məngli Gəray]]<br/>Özteymur Gəray<br/>Qutluq-zaman Gəray<br/>Dövlətyar Gəray<br/>Yağmurçi Gəray<br/>Gildüş Gəray|imzası=}}'''I Hacı Gəray''' (d. [[30 noyabr]] [[1397]] - ö. [[avqust]] [[1466]]) — [[Krım xanlığı|Krım xanlığının]]<nowiki/>nın və [[Gəraylar|Gəraylar sülaləsisülaləsinin]]<nowiki/>nin banisi. Sülalənin adı Hacı Gəray xanın adından götürülüb.
 
== Həyatı ==
Ailəsi [[Çingiz xan|Çingiz xanın]]<nowiki/>ın oğlu [[Cuçilər sülaləsi|Cucinin soyusoyuna]]<nowiki/>na mənsub olub, şəcərəsi tarixçilər tərəfindən fərqli variantlarda izah olunur.
 
Krımın müstəqilliyi üçün ilk dəfə Hacı Gərayın babası Daşdəmir xan mübarizə aparmışdır. Belə ki, Daşdəmir xan bu mübarizədə müvəqqəti də olsa, qalib gəlmiş, öz adına pul kəsdirib müstəqilliyini elan etmişdi. Ondan sonra oğulları Qiyasəddin və Dövlət Bərdi xanlar, [[Qızıl Orda|Qızıl orda imperiyası]] parçalandıqdan sonra [[Qazan xanlığı|Qazan]] bölgəsini ələ keçirən [[Uluq Məhəmməd|Uluq Məhəmmədə]]<nowiki/>ə qarşı bu mübarizəni davam etdirdilər. Əmisi Dövlət Bərdi, [[1426]]-cı ildə xan ünvanıyla Misir sultanına elçi göndərərək səltənətini leqallaşdırmağa çalışdı. Ancaq bu mübarizədə məğlub olan atası və əmisi [[Böyük Litva knyazlığı|Litva knyazlığıknyazlığına]]<nowiki/>na sığındı. [[Polyaklar|Polyak]] tarixi mənbələrinə görə, Qiyasəddinin burada dünyaya gələn oğlu məhz Hacı Gəraydır.
 
Hacı Gərayın Krım bölgəsini nə vaxt zəbt etdiyi bilinmir. [[Uluq Məhəmməd|Uluq Məhəmmədin]]<nowiki/>in [[1428]]-cii ldə [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanı]] [[II Murad|II Murada]]<nowiki/>a yazdığı məktubda [[Bağçasaray|Bağçasarayın]]<nowiki/>ın [[1427]]-ci ildə ələ keçirildiyi yazılır. Deməli, bu tarixdən təqribən bir neçə il sonra Hacı Gəray [[Krım xanlığı|Krım xanlığını]]<nowiki/>nı ələ keçirdi. Bu mübarizədə onu yerli Şirin, Konrat və Barın qəbilələri dəstəklədi.
 
Onun Krımda möhkəmlənməsinə aid bir digər rəvayətə görə isə, [[Uluq Məhəmməd]] bölgədəki idarəni itirərək geri çəkilmiş, [[1420]]-ci ildə Hacı Gəray xanlığın əsasını qoymuşdur. Ardından [[1429]]-cu ildə [[Qızıl Orda|Qızıl ordalılarordalıları]]<nowiki/>ı məğlub edərək Krım və ətraf bölgələri özünə tabe etmişdir. Ancaq bu rəvayət tarixi nöqteyi-nəzərdən mümkünsüzdür. Çünki [[1429]]-cu ildə əmisi Dövlət Berdi xan Krımda xan idi. Krımda onun adına ilk dəfə [[1441]] və [[1443]]-cü illərdə pul kəsilmişdir.
 
Hacı Gərayın bölgədəki ilk mübarizəsi Krım limanlarını əlində tutan [[Genuya respublikası|genuyalılargenuyalılarla]]<nowiki/>la oldu. [[1434]]-cü ilin iyulunda onlara qarşı parlaq qələbə qazandı. Qələbənin ardından [[KəfəFeodosiya|Kəfə qalasıqalasını]]<nowiki/>nı mühasirəyə alsa da, lazımi döyüş sursatı olmadığından qısa zamanda geri çəkildi.
 
[[1454]]-cü ilin iyununda Hacı Gəray, [[KəfəFeodosiya|Kəfə qalasıqalasını]]<nowiki/>nı ələ keçirmək üçün [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanı]] [[II Mehmed|II Mehmedlə]]<nowiki/>lə ittifaq qurdu. 60 gəmidən ibarət [[Osmanlı Donanması|Osmanlı donanması]] dənizdən, 7 minlik süvari ordusuyla Hacı Gəray isə qurudan qalanı mühasirəyə aldı ([[14 iyul]] [[1454]]). Mühasirə uzun müddət davam etdi. Nəhayət, [[Genuya respublikası|genuyalılar]] Osmanlılara 3 min, Hacı Gəraya isə 1200 qızıl vergi verməyi təklif etdi və beləliklə, qala mühasirədən azad oldu. Çox keçmədən [[1456]]-cı ildə xanın böyük oğlu [[Heydər Gəray]] yerli əyanlar və [[Genuya respublikası|genuyalılargenuyalıların]]<nowiki/>ın dəstəyi ilə ayaqlandı. Ancaq cəmi 2 aylıq mübarizənin ardından məğlub oldu və ölkədən qaçdı. Bu hadisənin ardından Hacı Gəray [[Genuya respublikası|genuyalılar]]<nowiki/>la dostluq münasibətlərini qorudu.
 
[[Böyük Litva knyazlığı|Litva knyazı]] və [[polyaklar|polyaklarla]]<nowiki/>la müttəfiq olan Hacı Gəray [[1445]]-ci ildə [[Polşa Krallığı Taxt-tacı|Polşa kralı]] IV Kasimirlə ittifaq qurdu. Buna baxmayaraq öz ölkəsində yerli əyanlarla münasibətləri o qədər də yaxşı deyildi. [[Qızıl Orda|Qızıl orda]] xanı [[Toxtamış|Toxtamışın]]<nowiki/>ın nəvəsi Seyid Əhməd xan da rəqiblərindən biri idi. Hətta ona qarşı [[Böyük Moskva knyazlığı|Moskva knyazlığıknyazlığını]]<nowiki/>nı müdafiə etmiş, [[1465]]-ci ildə [[Moskva]] üzərinə səfərə çıxan Seyid Əhməd xanın ordusunu geri püskürtmüşdü.
 
Hacı Gərayın qurmuş olduğu [[Krım xanlığı]], [[şərqi Avropa]] və [[Qara dəniz]] siyasətində önəmli rol oynayırdı. [[1465]]-ci ildə [[Papa]] [[II Pavel]], elçi göndərərək [[Osmanlı İmperiyası|OsmanlılarOsmanlılara]]<nowiki/>a qarşı çıxılacaq xaçlı səfərinə onu da dəvət etmiş,ancaq Hacı Gəray bu təklifi qəbul etməmişdi.
 
[[1466]]-cı ilin [[avqust|avqustunda]]<nowiki/>unda vəfat edən Hacı Gəray [[Bağçasaray|Bağçasarayda]]<nowiki/>da yerləşən türbəsinə dəfn edildi. Ardında taxt uğrunda mübarizə aparan 8 övlad qoyan Hacı Gəray sağlığında bir çox mədrəsə və məscid inşa etdirmişdir.
 
== Övladları ==