Şahbanu Raziyə Sultan Səfəvi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k 188.253.230.114 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Sword313 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 26:
|uşağı = Sam mirzə, Hüseyn mirzə
}}
'''Sultan Raziya''' və ya '''Raziya Sultan''' ({{DVTY}}) — [[Səfəvilər|Səfəvilər xanədanlığının]] nümayəndəsi. IX Səfəvi hökümdarı [[SultanŞah Hüseyn|Sultan Hüseynin]]in Fərda sultandan olan qızı. Etdiyi izdivacla vahid İranın əsasını qoymuşdur. İran Şahbanusu.
 
==Həyatı==
Raziya Sultan 1700 -ci ildə [[İsfahan|İsfahanda]] doğulmuşdur. [[Saray]] təlim - tərbiyyəsi götürmüş, xüsusi müəllimlərdən dərs almışdır. Hər zaman olduğu kimi onun da dönəmində dövründə iğtişaşlı saray intriqaları mövcud idi. Lakin uşaqlıq illəri dövlət üçün bəzi üsyanlar olsa da, yenə də "sabit dövr"ə təsadüf edirdi. Raziya Sultan hər zaman xalqının və dövlətinin qeydinə qalan bir xanım idi. Vəqflər açdırar, yoxsuları himayə edərdi. [[Azərbaycan]]ın və Şərqin diplomatik qadınlarından sayılan Raziya Sultan dövlət işləri ilə də dərindən maraqlanmışdır. Atasının onu dəstəkləməsi isə bəzən ona dost, bəzən isə düşmən qazanmasına səbəb olmuşdur. Sərrast ox atmağı bacaran Raziya Sultan İsfahan əməliyyatında bir korpusa başçılıq etmiş, yüzlərcə Əfqan üsyançısını öldürmüşdür.
 
==İlk siyasi evlilik==
Sətir 42:
 
==Qanlı dövr==
1740 - cı ildə [[Nadir şah]] uzaq şərqə doğru səfərə çıxdı. Paytaxtı idarə etməyi oğlu Şahzadə Rzaqulu mirzəyə, Azərbaycanı isə qardaşı İbrahim xana tapşırmışdı. Lakin Şahbanu olaraq güc yenə də Raziya Sultanda idi. Raziyanın oğlanları isə körpə idilər. Əfşarların bu iki şahzadəyi sevəməsinin səbəbi analarının Raziya Sultan olması idi. Raziya Sultan nə İbrahim mirzə, nə də ki Rzaqulu Mirzənin anası ilə yola gedirdi. Amma Raziya Sultan uşaqlığından Rzaqulu mirzəni övladlarından ayırmayaraq ona da analıq etmişdi. 1740 - cı ildə Nadir olmamasından istifadə edən anti- Səfəvi qüvvələri işə başladılar. Başda da Raziya Sultanın rəqiblərindən olan Rzaqulu mirzənin anasının yaxın adamı Məhəmməd Hüseyn xan dururdu. Xan guya səfərdə Nadir şah ölüb bəhanəsi ilə onsuzda onlarla ədavətli olan Rzaqulu mirzəni dolurub Şah II Təhmasibi və 2 oğlunu öldürməyi məsləhət gördü. Anasının və xanın dolduruşuna gələn Rzaqulu Raziya sultandan çəkinirdi. Həm Nadir şahın da ölümü məchul idi. Lakin Rzaqulunun anası guya Raziya Sultanın onu öldürəcəyi yalanı ilə onu xeyli doldurdu və 1740- cı ildə da qanlı gün baş verdi. Əslində Rza Mirzə atası Nadir şahın da öz xatirəsində bunu gələcəkdə edəcəyini oxumuş və bundan qüvvət almışdı. Nadirin əlyazmısın da belə bu qəti bir gün gerçəkləçəcəyinin yazılması Raziya Sultan çox dərin böhran saldı. Çünki Şah ona söz vermişdi. Şah II Təhmasib və III Abbas 1740-da öldürüldü. Təhmasibin arvadı Şahpuri isə Raziyanın himayəsinə gəldi. Az müddət sonra özünə qəsd etdi. Bu hadisələr Raziyanı çox sarsmışdı. Nadir paytaxtdan getmədən əvvəl Raziya suktanı İsfahana göndərmişdi. Övladlar isə [[Məşhəd]]də idilər. Raziya bilirdi ki, Nadirin olmamasından istifadə edənlər onun övladlarına qəsd edəcək. Bu səbəbdən gizli paytaxta gedən Raziya övladlarını qaçırmağa müvəffəq oldu. Onları [[İsfahan]]a gətirən Raziya yeni mübarizəyə başladı. Nadir geri döndü, olanlardan xəbər tutdu. Lakin Rzaqulunu bağışladı Raziyanı isə açıqcasına paytaxtdan qovub övladlarını tələb etdi. Bunları şaha məsələhət gprən qardaşı İbrahim xan idi. Raziya intiqam üçün ilk olaraq 1742 də Nadirin qardaşı İbrahim mirzəni Şirvan qiyamında öldürtdü. Müəmmalı şəkildə guya atasına sui qəsd hazırlayan Rzaqulu mirzən Nadirin əli ilə kor edildi. Nadirlə münasibətləri xoş olmayan Raziya 1747 əvvəli onu sui - qəsdlə çadırda öldürtdü, bir gözü kor olan Rzaqulu mirzə Raziya sultandan əfv dilədi. Sultan onu bağışladı lakin qoruya bilmədi o, Tehranda əmizadələri tərəfindən öldürüldü. Məhəmməd xan da xüsusi planla arada götürlüdü. Rzaqulunun oğlu Şahrux və anası Raziya sultanın bacısı Fatimə sultan xüsusi qorunurdu. Bundan başqa digər əfşarlıları da eyni ilə aradan çıxardıldı. Və beləcə Əfşar cəbhəsini zəiflədildi.
 
==Sonrakı dövr==
Raziya Sultan bilirdiki oğlanlarını Əfşar taxta çıxara bilməyəcək çünki onlar yarı Səfəvi idi. Bu səbəbdən ilk öncə hakimiyyəti özü ələ aldı. Və öz qohum şahzadələri yanına çağırtdı. Bunlardan birinci şah [[II Süleyman]] idi. Lakin Nadirin əmizadələri intiqam üçün onun taxdan saldılar. Raziya Sultan zəndlərlə müttəfiq olub qohumu Şah [[III Şah İsmayıl|III İsmayılı]]ı taxta çıxartdı. Dövlət isə Kərim xan Zəndlə özü idarə etdi. Osmanlı ilə münasibətlərdə hələ Nadirə zamanında məsləhətlər verən Raziya Sultan fədakarlıq edərək şəxsi xəzinəsindən orduya yatırım etmişdi. Nadirin zamanından döyüşlərdə olan Raziya Sultan sonrakı dövrlərdə də bunu davam etdirdi. Şahrux şah Səfəvi-Əfşarın "şahlıq" taxtında qalmasında əvəzsiz rolu var. Xorasan bu dövrdə Raziya Sultana tabe edilmişdi.
 
==Ölümü==
1750 - ci ildən vəziyyət az sabitləşsə də, qacarlar meydana çıxdı. Və Raziya Sultan qalan ömrü də mübarizələrlə ötürdü. 1773 - də [[III Şah İsmayıl|III İsmayıl]] şah vəfat etdi. Səfəvipərəstlər Raziya Sultanı yenidən "Şahhiran" qəbul etdilər. Lakin o 1776 - cı ildə [[Kərbəla]] səfərində vəfat etdi. İranı bundan sonrasını Səfəvilər, 1796 - dan sonra qanuni olaraq qacarlar idarə etdi. Lakin Səfəvilərin təsiri 1925-ə kimi davam etdi.
 
==Xatirələri==