Liberalizm: Redaktələr arasındakı fərq

'''Liberalizm''' — [[azadlıq]], [[idarə edilənin razılığı]] və [[qanun qabağındaqarşısında bərabərliyəbərabərlik]] anlayışlarına əsaslanan [[Siyasi fəlsəfə|siyasi]] və [[Etika|mənəvi fəlsəfə]].<ref>"liberalism In general, the belief that it is the aim of politics to preserve individual rights and to maximize freedom of choice." ''Concise Oxford Dictionary of Politics'', Iain McLean and Alistair McMillan, Third edition 2009, {{ISBN|978-0-19-920516-5}}.</ref><ref>"political rationalism, hostility to autocracy, cultural distaste for conservatism and for tradition in general, tolerance, and [...] individualism". John Dunn. ''Western Political Theory in the Face of the Future'' (1993). Cambridge University Press. {{ISBN|978-0-521-43755-4}}.</ref><ref>"With a nod to [[Robert Trivers]]' definition of altruistic behaviour" ({{Harvnb|Trivers|1971|p=35}}), [[Satoshi Kanazawa]] defines liberalism (as opposed to conservatism) as "the genuine concern for the welfare of genetically unrelated others and the willingness to contribute larger proportions of private resources for the welfare of such others" ({{Harvnb|Kanazawa|2010|p=38}}).</ref> Liberallar müxtəlif fikirləri müdafiə edir, ancaq onlar əsasən [[azad bazar]], [[azad ticarət]], [[məhdud dövlət]], fərdi hüquqlar ([[mülki hüquqlar]] və [[insan hüquqları]] buna daxil olmaqla), [[kapitalizm]], [[demokratiya]], [[Dünyəvilik|sekulyarizm]], [[gender bərabərliyi]], [[irqi bərabərlik]], [[internasionalizm]], [[söz azadlığı]], [[mətbuat azadlığı]] və [[din azadlığınıazadlığı]]<nowiki/>nı dəstəkləyirlər.<ref name="LInternational">{{cite web|url=http://www.liberal-international.org/editorial.asp?ia_id=537|title=The Liberal Agenda for the 21st Century|access-date=20 March 2015|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110207012341/http://www.liberal-international.org/editorial.asp?ia_id=537|archive-date=7 February 2011}}</ref><ref name="Nader Hashemi">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=UkVIYjezrF0C&dq=liberalism+secularism|author=Nader Hashemi|title=Islam, Secularism, and Liberal Democracy: Toward a Democratic Theory for Muslim Societies|publisher=[[Oxford University Press]]|quote=Liberal democracy requires a form of secularism to sustain itself|year=2009|isbn=978-0-19-971751-4}}</ref><ref name="Kathleen G. Donohue">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=htuTnexZAo8C&pg=PA1&dq=liberalism+freedom+of+religion#v=onepage|author=Kathleen G. Donohue|title=Freedom from Want: American Liberalism and the Idea of the Consumer (New Studies in American Intellectual and Cultural History)|publisher=[[Johns Hopkins University Press]]|quote=Three of them – freedom from fear, freedom of speech, and freedom of religion – have long been fundamental to liberalism.|isbn=978-0-8018-7426-0|date=19 December 2003|access-date=31 December 2007}}</ref><ref name="The Economist">{{cite journal|url=https://books.google.com/books?id=KBzHAAAAIAAJ&q=liberalism+freedom+of+religion&dq=liberalism+freedom+of+religion|title=The Economist, Volume 341, Issues 7995–7997|journal=[[The Economist]]|quote=For all three share a belief in the liberal society as defined above: a society that provides constitutional government (rule by law, not by men) and freedom of religion, thought, expression and economic interaction; a society in which [...]|year=1996|access-date=31 December 2007}}</ref><ref name="Sheldon S. Wolin">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ndAdGl8ScfcC&pg=PA525&dq=liberalism+freedom+of+religion#v=onepage|author=Sehldon S. Wolin|title=Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought|publisher=[[Princeton University Press]]|quote=The most frequently cited rights included freedom of speech, press, assembly, religion, property, and procedural rights|isbn=978-0-691-11977-9|year=2004|access-date=31 December 2007}}</ref><ref name="Edwin Brown Firmage, Bernard G. Weiss, John Woodland Welch">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=mQJgnEITPRIC&pg=PA366&dq=liberalism+freedom+of+religion#v=onepage|author1=Edwin Brown Firmage|author2=Bernard G. Weiss|author3=John Woodland Welch|title=Religion and Law: Biblical-Judaic and Islamic Perspectives|publisher=[[Eisenbrauns]]|quote=There is no need to expound the foundations and principles of modern liberalism, which emphasises the values of freedom of conscience and freedom of religion |isbn=978-0-931464-39-3|year=1990 |access-date=31 December 2007}}</ref><ref name="John Joseph Lalor">{{cite book|url=https://archive.org/details/cyclopaediapoli00lalogoog|page=[https://archive.org/details/cyclopaediapoli00lalogoog/page/n758 760]|first=John Joseph|last=Lalor|author-link=John Joseph Lalor|title=Cyclopædia of Political Science, Political Economy, and of the Political History of the United States|publisher=Nabu Press|quote=Democracy attaches itself to a form of government: liberalism, to liberty and guarantees of liberty. The two may agree; they are not contradictory, but they are neither identical, nor necessarily connected. In the moral order, liberalism is the liberty to think, recognised and practiced. This is primordial liberalism, as the liberty to think is itself the first and noblest of liberties. Man would not be free in any degree or in any sphere of action, if he were not a thinking being endowed with consciousness. The freedom of worship, the freedom of education, and the freedom of the press are derived the most directly from the freedom to think.|year=1883|access-date=31 December 2007}}</ref> Liberalizmə ən çox uyğun gələn [[siyasi rəng]] sarıdır[[sarı]]<nowiki/>dır.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/colordesignworkb0000ston/page/86|title=Color Design Workbook: A Real World Guide to Using Color in Graphic Design|last1=Adams|first1=Sean|last2=Morioka|first2=Noreen|last3=Stone|first3=Terry Lee|date=2006|publisher=Rockport Publishers|isbn=159253192X|location=Gloucester, Mass.|pages=[https://archive.org/details/colordesignworkb0000ston/page/86 86]|oclc=60393965}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Kumar|first1=Rohit Vishal|last2=Joshi|first2=Radhika|date=October–December 2006|title=Colour, Colour Everywhere: In Marketing Too|journal=SCMS Journal of Indian Management|volume=3|issue=4|pages=40–46|issn=0973-3167|ssrn=969272}}</ref><ref>Cassel-Picot, Muriel "The Liberal Democrats and the Green Cause: From Yellow to Green" in Leydier, Gilles and Martin, Alexia (2013) ''Environmental Issues in Political Discourse in Britain and Ireland''. Cambridge Scholars Publishing. [https://books.google.ca/books?id=fFgxBwAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PA105#v=onepage&q&f=false p.105]. {{ISBN|9781443852838}}</ref>

Liberalizm [[Maarifçilik dövründədövrü]]<nowiki/>ndə ayrı bir siyasi hərəkata çevrilmişdir. Bu, həmin dövrün [[Qərb]] filosofları və iqtisadçıları arasında olduqca populyar idi. Liberalizm [[Zadəganlıq|irsi üstünlük]] normalarını[[Sosial normalar|normalar]]<nowiki/>ını, [[dövlət dininidini]]<nowiki/>ni, [[mütləq monarxiyanımonarxiya]]<nowiki/>nı, [[kralların ilahi hüququnuhüququ]]<nowiki/>nu və [[Mühafizəkarlıq|ənənəvi mühafizəkarlığı]] aradan qaldırmış, əvəzinə isə [[nümayəndəli demokratiya]] və [[hüququn aliliyinialiliyi]]<nowiki/>ni təqdim etmişdir. Liberallar həmçinin, [[Merkantilizm|merkantilist siyasətəsiyasət]]<nowiki/>ə, [[İnhisar|kral monopoliyalarınamonopoliyaları]]<nowiki/>na və ticarətə qoyulan digər maneələrə son qoymuş, azad bazar və azad ticarəti populyarlaşdırmışdır.<ref name="Gould, p. 3"/> Filosof [[Con Lokk]] adətən liberalizmin banisi hesab edilir. O, [[sosial müqavilə]] anlayışında irəli sürmüşdür ki, hər bir şəxsin [[həyat, azadlıq və mülk]] haqqında [[Təbii hüquq|təbii hüququ]] var və dövlətlər bu hüquqları tapdalamamalıdır.<ref>"All mankind [...] being all equal and independent, no one ought to harm another in his life, health, liberty, or possessions", John Locke, ''Second Treatise of Government''</ref> [[Birləşmiş Krallıq|Böyük Britaniya]] liberal ənənəsi demokratiyanın genişləndirilməsini vurğulasa da, [[Fransa]] liberalizmi avtoritarizmin[[avtoritarizm]]<nowiki/>in rəddini vurğulayır və [[Millətçilik|milliyətçilik]] ilə yaxından əlaqəlidir.<ref name="Kirchner, p. 3">Kirchner, p. 3.</ref>

1688-ci ildə baş vermiş [[Şanlı inqilabıninqilab]]<nowiki/>ın,<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/1688firstmodernr00stev|url-access=registration|title=1688: The First Modern Revolution|author=Steven Pincus|year=2009|publisher=Yale University Press |isbn=978-0-300-15605-8|access-date=7 February 2013}}</ref> 1776-cı ildə baş vermiş [[Amerika inqilabınıninqilabı]]<nowiki/>nın və 1789-cu ildə baş vermiş [[Böyük Fransa inqilabınıninqilabı]]<nowiki/>nın rəhbərləri [[Tiraniya|kral tiraniyasınıtiraniyası]]<nowiki/>nı aradan qaldırmağa haqq qazandırmaq üçün liberal fəlsəfədən istifadə etmişdir.

Liberalizm, siyasi ədəbiyyatda istifadə etdiyimiz digər terminlərə nisbətən olduqca yenidir. Avropa qaynaqlı, İspan dilindən törənmiş bir söz olmaqla yanaşı, əsli latıncadır. İspan dilindən İngiliscəyə keçmiş və ilk dəfə XIX əsrin əvvəllərində siyasi ədəbiyyata daxil olmuşdur. Bu söz əvvəllər milli olmayan siyasəti ifadə etmək məqsədiylə pisləyici - ittihamedici bir mənada ifadə edilmişdir. Maraqlı şəkildə, daha sonraki illərdə İspanlar "liberal" sifətini İngilis mənşəli siyasəti ifadə etmək məqsədi ilə istifadə etməyə başlamış və Lokçu Konstitusiyalı monarxiya və parlament sisteminin əsaslarını müdafiə edən millət vəkillərini "liberales" olaraq adlandırmışlar. Başqa bir fikrə görə Adam Smit "Xalqların Sərvətin"dəki "Liberal ixracat və idxalat sistemi" ifadəsi ilə liberal qavramını ilk istifadə edən yazıçı olmuşdur. Vaxt keçdikcə istifadəsi yayılan qavram, əsrin ortalarına və sonlarına doğru siyasət lüğətinə yerləşərək, "laissez faire", "laissez passer" (buraxın etsinlər, buraxın keçsinlər) ifadəsinin yerini almış və fikir azadlığını, ifadə azadlığını və sərbəst ticarəti müdafiə edənlərin adlandırılmasında istifadə olunan etiket halına gəlmişdir.Ancaq daha sonra liberalizm bir qavram olaraq getdikcə elastikləşmişdir. Gündəlik dildə, liberalizm özündən bəhs etdirən, fəqət doğru bir tərifi verilmədən üstəlik mənası və önəmi yetəri qədər vurğulanmadan istifadə olunan bir qavram xüsusiyyətini almışdır. Etimoloji olaraq, "liberalizm" və "liberty (azadlıq)" sözləri arasında əlaqə və birləşmə vardır. Lüdvinq fon Mizesə görə "liberalizm bir siyasi doktrinadır" . Mizes, liberalizmin bir "nəzəriyyə" olmadığını , praxeology (insan davranışını öyrenen disiplin), xüsusilə iqtisadiyyat elmi tərəfindən insanın davranış problemlərinə aid inkşaf etdirilmiş nəzəriyyələrin tətbiqi olduğunu deyir. Bir başqa ifadə ilə, liberalizm tətbiqi iqtisadiyyatdan ibarətdir.