|
Liberalizm [[Maarifçilik dövrü]]<nowiki/>ndə ayrı bir siyasi hərəkata çevrilmişdir. Bu, həmin dövrün [[Qərb]] filosofları və iqtisadçıları arasında olduqca populyar idi. Liberalizm [[Zadəganlıq|irsi üstünlük]] [[Sosial normalar|normalar]]<nowiki/>ını, [[dövlət dini]]<nowiki/>ni, [[mütləq monarxiya]]<nowiki/>nı, [[kralların ilahi hüququ]]<nowiki/>nu və [[Mühafizəkarlıq|ənənəvi mühafizəkarlığı]] aradan qaldırmış, əvəzinə isə [[nümayəndəli demokratiya]] və [[hüququn aliliyi]]<nowiki/>ni təqdim etmişdir. Liberallar həmçinin, [[Merkantilizm|merkantilist siyasət]]<nowiki/>ə, [[İnhisar|kral monopoliyaları]]<nowiki/>na və ticarətə qoyulan digər maneələrə son qoymuş, azad bazar və azad ticarəti populyarlaşdırmışdır.<ref name="Gould, p. 3"/> Filosof [[Con Lokk]] adətən liberalizmin banisi hesab edilir. O, [[sosial müqavilə]] anlayışında irəli sürmüşdür ki, hər bir şəxsin [[həyat, azadlıq və mülk]] haqqında [[Təbii hüquq|təbii hüququ]] var və dövlətlər bu hüquqları tapdalamamalıdır.<ref>"All mankind [...] being all equal and independent, no one ought to harm another in his life, health, liberty, or possessions", John Locke, ''Second Treatise of Government''</ref> [[Birləşmiş Krallıq|Böyük Britaniya]] liberal ənənəsi demokratiyanın genişləndirilməsini vurğulasa da, [[Fransa]] liberalizmi [[avtoritarizm]]<nowiki/>in rəddini vurğulayır və [[Millətçilik|milliyətçilik]] ilə yaxından əlaqəlidir.<ref name="Kirchner, p. 3">Kirchner, p. 3.</ref>
1688-ci ildə baş vermiş [[Şanlı inqilab]]<nowiki/>ın,<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/1688firstmodernr00stev|url-access=registration|title=1688: The First Modern Revolution|author=Steven Pincus|year=2009|publisher=Yale University Press |isbn=978-0-300-15605-8|access-date=7 February 2013}}</ref> 1776-cı ildə baş vermiş [[Amerika inqilabı]]<nowiki/>nın və 1789-cu ildə baş vermiş [[Böyük Fransa inqilabı]]<nowiki/>nın rəhbərləri [[Tiraniya|kral tiraniyası]]<nowiki/>nı aradan qaldırmağa haqq qazandırmaq üçün liberal fəlsəfədən istifadə etmişdir. Liberalizm Böyük Fransa inqilabından sonra sürətli şəkildə yayılmağa başlamışdır. XIX əsrdə [[Avropa]] və [[Latın AmerikadaAmerikası]]<nowiki/>nda liberal hökumətlərin formalaşmış, [[Amerika Birləşmiş ŞtatlardakıŞtatları|Birləşmiş Ştatlar]]<nowiki/>dakı [[ABŞ Respublikaçılar Partiyası|respublikaçılıq]] hərəkatına köklənmişdir.<ref>{{cite book|author=Milan Zafirovski|title=Liberal Modernity and Its Adversaries: Freedom, Liberalism and Anti-Liberalism in the 21st Century|url=https://books.google.com/books?id=GNlT9Qho0tAC&pg=PA237|year=2007|publisher=Brill|page=237|isbn=978-9004160521}}</ref> Termin [[Viktoriya dövrü]] Böyük Britaniyasında siyasi müəssisələrin tənqidi, xalq adından elmə və səbəbə yönəlmə kimi qəbul edilirdi.<ref>{{cite journal|last1=Eddy|first1=Matthew Daniel|title=The Politics of Cognition: Liberalism and the Evolutionary Origins of Victorian Education|journal=British Journal for the History of Science|date=2017|volume=50|issue=4|pages=677–699|doi=10.1017/S0007087417000863|pmid=29019300|doi-access=free}}</ref> XIX əsrin axırları və XX əsrin əvvəllərində [[Osmanlı imperiyasındaİmperiyası|Osmanlı imperiyası]]<nowiki/>nda, o cümlədən [[Orta ŞərqdəŞərq]]<nowiki/>də güclənən liberal cərəyan [[Tənzimat islahatları|Tənzimat]] və [[Ərəb maarifçiliyi|Əl-Nəhda]] kimi [[islahat]] dövrlərinin baş verməsinə, eləcə də [[konstitusionalizm]], milliyətçilik və sekulyarizmin yüksəlməsinə gətirib çıxarmışdır. Bu dəyişikliklər digər amillər ilə birlikdə [[İslam]] daxilində böhran hissi yaratmışdır, hansı ki, bu günə kimi davam edir və [[İslam dirçəlişçiliyinindirçəlişçiliyi]]<nowiki/>nin yaranmasına səbəb olmuşdur. 1920-ci illərdən əvvəl liberalizmin əsas ideoloji rəqibləri [[kommunizm]], [[Mühafizəkarlıq|konservatizm]] və [[sosializm]] olmuşdur,<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Lta_DwAAQBAJ|title=Liberalism and Its Critics|last=Koerner|first=Kirk F.|publisher=Routledge|year=1985|isbn=9780429279577|location=London|pages=}}</ref> ancaq bu siyasi fəlsəfə daha sonra liberalizmin yeni rəqiblərinə çevrilən [[faşizm]], [[Nasional Sosializm|nasizm]] və [[markizm-leninizm]] ilə böyük ideoloji qarşıdurmalar yaşamışdır. Liberal ideyalar XX əsrdə daha güclü bir şəkildə yayılmışdır, xüsusilə də [[Qərbi Avropa]]<nowiki/>da. Bunun səbəbi [[Liberal demokratiya|liberal demokratiyalarındemokratiyalar]]<nowiki/>ın [[Birinci Dünya müharibəsindəmüharibəsi]]<nowiki/>ndə və [[İkinci Dünya müharibəsindəmüharibəsi]]<nowiki/>ndə qalib tərəf olmasıdır.<ref>{{cite book|last=Conway|first=Martin|editor-last=Gosewinkel|editor-first=Dieter|title=Anti-liberal Europe: A Neglected Story of Europeanization|chapter=The Limits of an Anti-liberal Europe|chapter-url=https://books.google.com/books?id=ECIfAwAAQBAJ&pg=PA184|year=2014|publisher=Berghahn Books|page=184|isbn=9781782384267|quote=Liberalism, liberal values and liberal institutions formed an integral part of that process of European consolidation. Fifteen years after the end of the Second World War, the liberal and democratic identity of Western Europe had been reinforced on almost all sides by the definition of the West as a place of freedom. Set against the oppression in the Communist East, by the slow development of a greater understanding of the moral horror of Nazism, and by the engagement of intellectuals and others with the new states (and social and political systems) emerging in the non-European world to the South}}</ref>
== Mənbə ==
|
