İsrail: Redaktələr arasındakı fərq

▲'''İsrail''' ({{Dil-he|מדינת ישראל}}), ({{Dil-ar|دولة إسرائيل}}), və ya rəsmi adı ilə '''İsrail Ərkləti''' ({{Dil-he|ישראל}})({{Dil-he|מדינת ישראל}} — [[Asiya]]da dövlət. [[Asiya]], [[Avropa]] və [[Afrika]]nın kəsişmə nöqtəsində yerləşir. Qərbində [[Aralıq dənizi]], şimalında [[Livan]] və [[Suriya]], şərqində İordaniya, şərqində və qərbində [[İordan çayının qərb sahili]]<nowiki></nowiki>ndə yerləşən Fələstin əraziləri və [[Qəzza zolağı]]<ref>{{cite web |url=https://www.state.gov/p/nea/ci/pt/ |title=Palestinian Territories |publisher=State.gov |date=22 aprel 2008 |accessdate=20 aprel 2018}}</ref>, cənubunda [[Misir]] və [[Qırmızı dəniz]] yerləşir. Ölkə olduqca kiçik sahəsinə baxmayaraq, coğrafi cəhətdən fərqli ərazilərə sahibdir.<ref name="cia">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html |title=Israel |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=20 aprel 2018}}</ref> İsrailin iqtisadi və texnoloji mərkəzi [[Tel-Əviv]] olsa da<ref name="lboro.ac.uk">{{cite web |title=GaWC&nbsp;– The World According to GaWC 2008 |work=Globalization and World Cities Research Network |accessdate=20 aprel 2018|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html}}</ref>, bütün dövlət orqanları paytaxt elan olunan [[Qüds]]<nowiki></nowiki>də yerləşir.<ref>[http://www.bbc.com/news/world-middle-east-42218042 Jerusalem: Opposition to mooted Trump Israel announcement grows]"Israeli sovereignty over Jerusalem has never been recognised internationally"</ref> Buna baxmayaraq, Qüds şəhəri hələ də beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən bu ölkənin paytaxtı kimi qəbul olunmur.

▲İsrail və İuda krallıqları [[Dəmir dövrü]] ərzində mövcud olmuşdur. Eramızdan əvvəl 720-ci ildə Yeni Assuriya İmperiyası İsrail Krallığını işğal etmişdir. İuda Krallığı sonradan başqa imperiyaların tabeliyi altında Yəhudi muxtar ərazisi kimi mövcudluğunu qoruyub saxlamışdır.<ref name="Berquist2007">{{cite book|author=Jon L. Berquist|title=Approaching Yehud: New Approaches to the Study of the Persian Period|url=https://books.google.com/books?id=X8uK-dZr_BAC&pg=PA195|year=2007|publisher=Society of Biblical Lit|isbn=978-1-58983-145-2|pages=195–}}</ref> Eramızdan əvvəl 110-cu ildə uğurlu Makkabi inqilabı nəticəsində müstəqil Yəhudi krallığı yaranmışdır.<ref name="BangScheidel2013">{{cite book|author1=Peter Fibiger Bang|author2=Walter Scheidel|title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean|url=https://books.google.com/books?id=GCj09AmtvvwC&pg=PA184|date=31 yanvar 2013|publisher=OUP USA|isbn=978-0-19-518831-8|pages=184–187}}</ref> Bu krallıq da eramızdan əvvəl 63-cü ildə [[Roma Respublikası]]<nowiki></nowiki>nın tabeçiliyi altına keçənə qədər müstəqilliyini qoruyub saxlamışdır. Eramızın 6-cı ilində bu ərazidə Roma İmperiyasının nəzarəti altında olan İuda əyalətinin əsası qoyulmuşdur.<ref name="Malamat1976">{{cite book|author=Abraham Malamat|title=A History of the Jewish People|url=https://books.google.com/books?id=2kSovzudhFUC&pg=PA223|year=1976|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-39731-6|pages=223–239}}</ref> Bu əyalətdə Roma hakimiyyətinə qarşı yəhudilər tərəfindən başlanan üsyanlardan sonra bölgənin yəhudi əhalisi yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur edilmiş<ref name="Aharoni2006">{{cite book|author=Yohanan Aharoni|title=The Jewish People: An Illustrated History|url=https://books.google.com/books?id=WC7UAwAAQBAJ&pg=PA99|date=15 sentyabr 2006|publisher=A&C Black|isbn=978-0-8264-1886-9|pages=99–}}</ref> və ərazinin adı da dəyişdirilərək Suriya Fələstini adını almışdır.<ref name="FahlbuschBromiley2005">{{cite book|author1=Erwin Fahlbusch|author2=Geoffrey William Bromiley|title=The Encyclopedia of Christianity|url=https://books.google.com/books?id=C5V7oyy69zgC&pg=PA15|year=2005|publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing|isbn=978-0-8028-2416-5|pages=15–}}</ref> Bütün bunlara baxmayaraq, regionun yəhudi əhalisi öz mövcudluğunu uzun əsrlər boyunca qoruyub saxlamışdır. 7-ci əsrdə ərəblər [[Bizans İmperiyası]]<nowiki></nowiki>nın tabeçiliyində olan [[Levant]]<nowiki></nowiki>ı işğal etmiş və 1099-cu ildə başlamış [[Birinci səlib yürüşü]]<nowiki></nowiki>nə qədər ərazini öz nəzarəti altında saxlamağı bacarmışdır. 1187-ci ildə bu ərazi [[Əyyubilər sülaləsi]] tərəfindən işğal olunmuşdur. [[Məmlük dövləti]] 13-cü əsrə qədər öz hökmranlıq etdiyi ərazini genişləndirərək Levantı da ələ keçirməyi bacarmışdır. 1517-ci ildə [[Osmanlı İmperiyası]] tərəfindən məğlub edilən Məmlük dövləti qoşunları Levantı tərk etməyə məcbur olmuşdur. 19-cu əsr ərzində yəhudilər arasında milli oyanışın başlaması səbəbilə özündə yəhudi millətçiliyini ehtiva edən [[Sionizm]] hərəkatı meydana gəlmişdir.

▲1947-ci ildə [[Birləşmiş Millətlər Təşkilatı]] tərəfindən qəbul olunan [[BMT paylaşma planı|Fələstinin bölüşdürülməsi planı]]<nowiki></nowiki>na görə müstəqil ərəb və yəhudi dövlətləri yaradılmalı, Qüds şəhərinə isə beynəlxalq status verilməli idi. Bu plan Fələstinin yəhudi icması tərəfindən qəbul olunsa da, ərəb liderlər tərəfindən qəbul olunmadı. Növbəti il yəhudi icması İsrail Dövlətinin müstəqilliyini elan etdi. 1948-ci ildə başlayan [[Ərəb-İsrail müharibəsi (1948)|Ərəb-İsrail müharibəsi]] nəticəsində İsrail keçmiş Fələstin mandatının ərazisinə daxil olan ərazinin əksər hissəsini ələ keçirməyə nail oldu. [[İordan çayının qərb sahili]] və [[Qəzza zolağı]] isə qonşu ərəb ölkələri tərəfindən işğal olundu.<ref name="Declaration">{{cite web|url=http://www.mfa.gov.il/mfa/foreignpolicy/peace/guide/pages/declaration%20of%20establishment%20of%20state%20of%20israel.aspx |title=Declaration of Establishment of State of Israel |date=14 may 1948 |publisher=Israel Ministry of Foreign Affairs |access-date=20 aprel 2018 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170317223538/http://www.mfa.gov.il/mfa/foreignpolicy/peace/guide/pages/declaration%20of%20establishment%20of%20state%20of%20israel.aspx |archivedate=17 mart 2017 |df= }}</ref> Bu hadisə İsraillə ərəb dövlətləri arasında tək müharibə olmamış, bundan sonra da tərəflər arasında bir çox [[Ərəb-İsrail müharibələri|müharibələr]] baş vermişdir. Həmin hərbi münaqişələr nəticəsində İordan çayının qərb sahili, [[Qolan təpələri]] və Qəzza zolağı İsrail tərəfindən işğal olunmuşdur.<ref>{{cite web|url=http://opil.ouplaw.com/page/israel-gaza-debate-map|title=Debate Map: Israel|publisher=}}</ref><ref>{{cite journal|url=http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1301|title=Israel, Occupied Territories|publisher=|doi=10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e1301}}</ref><ref>{{cite journal|url=https://link.springer.com/article/10.1007/s40802-016-0070-1|title=Is Israel Still an Occupying Power in Gaza?|first=Hanne|last=Cuyckens|date=1 oktyabr 2016|publisher=|journal=Netherlands International Law Review|volume=63|issue=3|pages=275–295|via=link.springer.com|doi=10.1007/s40802-016-0070-1}}</ref> İsrail tərəfindən işğal olunan Fələstin əraziləri müasir dövrdə ən uzun çəkən işğal faktı kimi tarixə keçmişdir. İsrail-Fələstin münaqişəsini həll etmək məqsədilə aparılan danışıqlar sülhlə nəticələnməmişdir. Buna baxmayaraq, İsrail həm [[Misir]], həm də [[İordaniya]] ilə sülh müqaviləsi imzalamağa nail olmuşdur.