Neft: Redaktələr arasındakı fərq

Neft açıq şabalıdı rəngə malikdir. Orta molekul çəkisi 220-330 q/mol həddindəir. [[Sıxlıq|Sıxlığı]] 0,65-1,05 q/sm³ olur. Sıxlığı 0,83-dən kiçik olanlara [[yüngül neft]], 0,831-0,860 arasında olanlara orta, 0,860-dan yuxarı olanlara isə [[ağır neft]] deyilir. Onun tərkibində çoxlu sayda üzvi maddələr olduğundan o [[qaynama temperaturu]] ilə yox, maye [[üzvi maddə]]lərin qaynama temperaturu (>28  °C, ağır neftlərdə ≥100 °С) ilə səciyyələndirilir.

Onun tərkibinə daxil olan bəzi komponentləri əvvəlcə [[atmosfer təzyiqi]]ndə, sonra [[vakuum]]da 450—500 °С-də, bəzi hallarda isə 560—580 °С-də qaynadaraq ayrırırlar. Neftin [[donma temperaturu]] tərkibində [[parafin]]in həddindən asılı olaraq −60 ilə + 30  °C arasında dəyişir. [[Özüllüy]]ü böyük həddə dəyişir (1,98 ilə 265,90 мм²/с arasında). Bu, neftin tərkibində olan yüngül fraksiyalardan asılı olur. [[Xüsusi istilik tutumu]] 1,7—2,1 кJ/(кq∙К); dielektrik ötürücülüyü 2,0—2,5; [[elektrik keçiriciliyi]] 2∙10-10 ilə 0,3∙10−18 Оm⁻¹∙сm⁻¹ arasında olur.

Alışma temperaturu–nefttemperaturu-neft məhsulunun buxarı ilə ətraf mühitin havasının qarışığına xaricdən alov mənbəyi (alov, elektrik qığılcımı və s.) müdaxilə etməklə qısa müddətli alov yaradan minimal temperaturdur.<ref name=":0">http://e-him.ru</ref>

Neft məhsullarının alışma temperaturunun təyini– təyini- ГОСТ və beynəlxalq ASTM sınaq üsulları ilə açıq və bağlı putada aparılır.<ref name=":0" />

Neft və neft məhsullarının alışma temperaturunun açıq putada təyini–təyini- ГОСТ 4333; ASTM D92 sınaq üsulları ilə aparılır.<ref name=":0" />

Neft və nef məhsullarının alışma temperaturunun bağlı putada təyini –— ГОСТ 6356; ASTM D93 sınaq üsulları ilə aparılır. . Alışması yüksək temperaturlarda olan neft və neft məhsulların sınağı açıq, aşağı olan isə -— bağlı putalarda aparılır.<ref name=":0" />

Alovlanma temperaturu- sınanan məhsulun buxarına xaricdən alov mənbəyi (alov, elektrik qığılcımı və s.) müdaxilə etməklə sabit sönməyən alov yaradan minimal temperaturdur. Alovlanma temperaturu alışma temperaturundan 30-40 dərəcə yüksək olur.<ref name=":0" />

Öz-özünə alovlanma temperaturu -— neft məhsulunun buxarı ilə ətraf mühitin havasının qarışığını xaricdən alov mənbəyi olmadan öz-özünə alovlanan minimal temperaturdur. Özü-özünə alovlanma temperaturu alışma temperaturundan bir neçə yüz dərəcə yüksək olur.<ref name=":0" />

Neftin tərkibinə [[karbohidrogen]]lərlə bərabər [[kükürd]]lü birləşmələr, mono və [[disulfidlər]], [[tioefenlər]], və həmçinin [[politsiklik maddələr]]də daxildirlər. Element tərkibi (%): С — 82—87,Н₂ — 11—14,5, S — 0,01—6 (nadir hallarda 8-ə qədər), N — 0,001—1,8, O₂ — 0,005—0,35 (nadir hallarda 1,2-yə qədər ) və s. Neftin tərkibində 50-dən artıq kimyəvi element vardır. Qeyd olunanlarla bərabər [[vanadium|V]](10⁻⁵ — 10⁻²%), [[nikel|Ni]](10⁻⁴-10−10⁻³%), [[хlor|Cl]] (2•10⁻²%-ə qədər) və başqaları. Bu tərkib neft hasil olunan ərazilərdən asılı olaraq dəyişir. Ona görə də, bu haqda ümumi fikir söyləmək çətindir.

Azərbaycan neftinin tarixi kökləri çox qədim dövrlərə gedib çıxır. Ərəb tarixçiləri, coğrafiyaşünasları və səyyahlarından Əhməd Əl-Bəlaruri (IX əsr) Abşerondakı iqtisadi həyatın qədimdən neftlə bağlı olduğunu göstərmiş, Əbu-İshaq İstəxri (XI-XXI–X əsrlər), Əbu-d-Həsən Əli Məsudi (X əsr) Bakının neftli torpağı, Abşeronun "ağ" və "qara" nefti haqqında məlumat vermişdir.

İtalyan səyyəhı [[Marko Polo]] (XIII-XIVXIII–XIV əsrlər) Bakı neftinin yaxın Şərq ölkələrinə aparılması, alman diplomatı və səyyahı Adam Oleari (XVII əsr) Bakıdakı neft quyuları, türk səyyahı Evliya Çələbi (XVII əsr) neft mədənləri, neftin İrana, Orta Asiyaya, Türkiyəyə və Hindistana aparılması və neftin gətirdiyi illik gəlir haqqında məlumat vermişdir. Balaxanıdakı neft quyularından birində aşkar edilmiş daş üzərindəki yazı quyunun (35 m dərinliyində) hələ 1594-cü ildə usta Allahyar Məmmədnur oğlu tərəfindən qazılıb istifadəyə verildiyi göstərilir.

1859-cu ildə Bakıda ilk neftayırma zavodu (qurğusu) tikilir. 1863-cü ildə Cavad Məlikov Bakıda kerosin zavodu tikdirdi və dünyada ilk dəfə neftayırma prosesində soyuduculardan istifadə etdi. 1867-ci ildə 15 neftayırma qurğusu fəaliyyət göstərirdi. 1878-ci ildə Balaxanı yatağı ilə Bakı neftayırma zavodunu birləşdirən 12&nbsp; km uzunluğunda Rusiyada ilk neft kəməri inşa edilir. 1898-ci ildə neft mədənləri ilə Bakı neftayırma zavodlarını birləşdirən neft kəmərlərinin ümumi uzunluğu 230&nbsp; km idi. Bu kəmərlərdə ildə 1mln. t neft nəql edilirdi. 1883-cü ildə Bakı-Batum dəmir yolu tikilib istifadəyə verilir ki, bu da neft və neft məhsullarının Avropa ölkələrinə ixrac edilməsində mühüm əhəmiyyətə malik idi.

* III mərhələ: 1950-ci ildə "Neft Daşları" yatağının istismara verilməsi ilə Azərbaycanda dəniz neft sənayesinin inkişafı ilə başlanır və bu 1969-cu ilə kimi davam edir. Bu mərhələdə dəniz geoloji-kəşfiyyat işləri genişlənir, bir sıra neft və qaz yataqları aşkar edilib istismara verilir (Qum-dəniz, Səngəçal-Divannı-dəniz-Xərə-Zirə a.-sı, Bahar, Bulla-dəniz, Darvin küpəsi, Palçıq pilpiləsi və s.), dəniz qazma işlərinin (o cümlədən axtarış –— kəşfiyyat qazmasının), hidrotexniki neft qurğularının tikilməsinin texnika və texnologiyası, dənizdə neftçıxarmanın infrastrukturu inkişaf etdirilir.

* IV mərhələ: 1969-cu ildən başlayaraq Azərbaycanın xalq təsərrüfatının bütün sahələri kimi neft və qaz sənayesinin də yüksək dinamik inkişaf mərhələsinə qədəm qoyması ilə səciyyələnir. 1970-80-ci illərdə neft sənauyseində tətbi ediləcək tenikanın inkişafı sayəsində dənizdən neft çıxarma prosesi genişlənir. 1975-ci ildə neft və qazın ümumi hasilatı 27,1 mln. t-a (şərti yanacaq) çatdırıldı. 80-ci illərdə üzən qazma qurğularının sayı 11-ə çatdı və onlardan istifadə nəticəsində, indi Azərbaycan neftinin əsas hissəsini təşkil edən dənizin 80–35080-350 m dərinlkdə yatan zəngin neft ehtiyatlarına malik olan yataqlar kəşf olundu (Günəşli, Çıraq, Azəri və b.).

* Neftçıxarmanın texnika və texnologiyası. AzNSETLİ, Bakı, 1999. 311 Səh.