Yer: Redaktələr arasındakı fərq

|perigelisi=147.098.290 <br/> 0.98329134 [[Astronomik Vahid|AV]]|afelisi=152.098.232 km <br/> 1,01671388 [[Astronomik Vahid|AV]]|həcmi=1,08 321×1.012 km³ (2,59 876×1 011 mi³ )<ref name="earth_fact_sheet" />

|böyük yarımoxu=149.598.261 <br/> 1,00000261 [[Astronomik Vahid|AV]]<ref name=VSOP87>{{cite journal |title=Numerical expressions for precession formulae and mean elements for the Moon and planets |journal=Astronomy and Astrophysics |volume=282 |issue=2 |pages=663–83 |date=Fevral 1994 |last1=Simon |first1=J.L. |last2=Bretagnon |first2=P. |last3=Chapront |first3=J. |last4=Chapront-Touzé |first4=M. |last5=Francou |first5=G. |last6=Laskar |first6=J. |bibcode=1994A&A...282..663S}}</ref>

|fırlanma dövrü=0,997 269 68 gün<br/> (23sa. 56 dəq. 4.100 s.)<ref name=Allen296>{{cite book |title=Allen's Astrophysical Quantities |last1=Allen |first1=Clabon Walter |last2=Cox |first2=Arthur N. |publisher=Springer |date=2000 |isbn=978-0-387-98746-0 |url=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296 |page=296 |accessdate=17 Avqust 2010}}</ref>

|fırlanma sürəti=1674,4 km/saat <ref name="Cox2000">{{cite book |editor=Arthur N. Cox |title=Allen's Astrophysical Quantities |url=https://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244 |edition=4th |date=2000 |publisher=AIP Press |location=New York |isbn=978-0-387-98746-0 |page=244 |accessdate=17 Avqust 2010}}</ref>|siderik dövrü=365,256 363 004 gün<br/>(1,00 001 742 096 il)<ref name=IERS>{{cite web |author=Staff |date=7 Avqust 2007 |url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html |title=Useful Constants |publisher=IERS |accessdate=23 Sentyabr 2008}}</ref>

|peykləri=1 təbii peyk- [[Ay]]<br/> >2.218 [[süni peyk]]<ref>{{Cite web|url=https://www.ucsusa.org/resources/satellite-database|accessdate=16 dekabr 2019|title=UCS Satellite Database|author=Union of Concerned Scientists}}</ref>|orta radiusu=6.371 km (3.959 mi)<ref name=hbcp2000>{{cite book |author=Various |editor=David R. Lide |date=2000 |title=Handbook of Chemistry and Physics |edition=81st |publisher=CRC |isbn=978-0-8493-0481-1}}</ref>

|səthinin sahəsi=510.072.000 km²(196.940.000 mi² )<ref name="Pidwirny 2006_8">{{cite web |last1=Pidwirny |first1=Michael |date=2 Fevral 2006 |title=Surface area of our planet covered by oceans and continents.(Table 8o-1) |publisher=University of British Columbia, Okanagan |url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html |accessdate=26 Noyabr 2007}}</ref><ref name=cia>{{cite web |author=Staff |date=24 İyul 2008 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html |title=World |work=The World Factbook |publisher=Central Intelligence Agency |accessdate=5 Avqust 2008}}</ref><br/>148 940 000 km² quru (57.510.000 mi² ; 29.2%)<br/>361.132.000 km² su (139.434.000 mi² ; 70.8%)

|albedo=0,367 həndəsi<ref name="earth_fact_sheet" />,<br/> 0,306 Bond albedosu<ref name="earth_fact_sheet" />

|atmosfer tərkibi=78,08% [[azot]] (N₂)<ref name="earth_fact_sheet" /><br/>20.95% [[oksigen]](O₂)<br/>~ 1% [[su buxarı]]<br/>0.9340% [[arqon]]<br/>

0,0408% [[karbon qazı]]<ref name="NOAA">{{cite web |url=https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/gl_trend.html |title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide: Recent Global {{chem2|CO2}} Trend |publisher=[[Milli Okean və Atmosfer Administrasiyası]] |website=Earth System Research Laboratory |date=26 İyul 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180726210430/https://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/gl_trend.html |archivedate=26 İyul 2018 |url-status=live}}</ref><br/>

0,00182% [[neon]]<ref name="earth_fact_sheet" /><br/>

0,00052% [[helium]]<br/>0,00017% [[metan]]<br/>

0,00011% [[kripton]]<br/>0,00006% [[hidrogen]]|dövr=J2000 <ref group="qeyd">>Bütün astronomik kəmiyyətlər həm dünyəvi, həm də dövri olaraq daim dəyişir. Verilən kəmiyyətlər, bütün dövri dəyişkənliklərə məhəl qoymadan J2000 dövrünə uyğun olaraq verilmişdir</ref>|böyük dairəsinin çevrəsi={{Convert|40075,017 |km|mi}} <small>([[Ekvator|ekvatorial]])</small><ref name="WGS-84">World Geodetic System (''WGS-84''). [http://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ Available online] from National Geospatial-Intelligence Agency.</ref>

<br/>{{Convert|40007,86 |km|mi}} <small>(meridional)</small><ref name="WGS-84-2">{{cite web |first1=Sigurd |last1=Humerfelt |date=26 Oktyabr 2010 |title=How WGS 84 defines Earth |url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html |accessdate=29 Aprel 2011 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110424104419/http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html |archivedate=24 Aprel 2011 |df=}}</ref>|ikinci kosmik sürəti={{Convert|11,186|km/s|km/h}}<ref name="earth_fact_sheet" />}}

'''Yer''' — [[Günəş|Günəşə]] yaxınlığına görə [[Günəş sistemi|Günəş sistemindəki]] üçüncü [[planet]] və [[həyat]] aşkar olunan yeganə [[Göy cisimləri|göy cismidir]]. [[Radiometriya|Radiometrik]] tanışlıq və digər dəlillərə görə Yer [[ Yerin yaşı|4.5 milyard il əvvəl]] yaranmışdır. Yerin [[cazibə qüvvəsi]] kainatdakı digər cisimlərə, xüsusən də Yerin yeganə [[Təbiitəbii peyk|təbii peyki]]i olan [[Ay|Aya]]a və [[Günəş|Günəşə]] qarşılıqlı təsir göstərir. 365,256 gün ərzində Yer Günəş ətrafında öz orbiti boyu hərəkət edir. Bu müddət ərzində Yer öz oxu ətrafında 365,256 dəfə fırlanır.  

Yerin fırlanma oxunun sabit müstəviyə əyilməsinə görə Yerdə [[İlin fəsilləri|fəsillər]] yaranır. Yer ilə Ay arasındakı [[Cazibə qüvvəsi|qravitasiya]] qarşılıqlı əlaqəsi [[Qabarma və çəkilmə|qabarma və çəkilmələrə]] səbəb olur. Yer [[Günəş sistemi|Günəş sistemindəki]] ən sıx planetdir və dörd [[Daxili planetlər|daxili planetin]] ən böyüyü və ən ağırıdır.

Yerin xarici təbəqəsi ([[litosfer]]) milyonlarla ildir ki səth boyunca hərəkət edən bir neçə sərt [[Tektonik plitələr|tektonik plitələyə]] bölünmüşdür. Yer səthinin təxminən 29%-i [[Qitə|qitələr]] və [[Ada|adalardanada]]lardan ibarət [[Torpaq|torpaqdır]]. Qalan 71%-i su ilə, əsasən [[Okean|dünya okeanı]] və eyni zamanda hamısı birlikdə [[Hidrosfer|hidrosferihidrosfer]]i təşkil edən [[Göl|göllər]], [[Çay (coğrafiya)|çaylar]] və digər [[İçməli su|təmiz su]] mənbələri ilə örtülüdür. Yer kürəsinin [[Qütb sahələri|qütb bölgələrinin]] əksəriyyəti [[Antarktida]] buz təbəqəsi və [[Arktika|Arktikanın]] dəniz buzları da daxil olmaqla [[Buz|buzlabuz]]la örtülmüşdür. Yerin daxili bərk metal [[Barisfer|nüvə]] və yerin maqnit sahəsini yaradan xarici maye nüvə, həmçinin [[Tektoniktektonik plitələr|tektonik plitələri]]i hərəkət etdirən [[mantiya]] qatı ilə daim aktivdir.

[[Yerin tarixi|Yer tarixinin]] birinci milyard ilində [[Abiogenez|həyat okeanlarda meydana gəldi]] və Yer [[Atmosfer|atmosferinə]] və səthinə təsir göstərməyə başladı. Bu proses [[anaerob]] və daha sonra [[Aeroblar|aerob orqanizmlərin]] çoxalmasına səbəb oldu. Bəzi geoloji dəlillər həyatın 4,1 milyard il əvvəl yaranmış ola biləcəyini göstərir. O vaxtdan bəri Yerin Günəşdən uzaqlığı, fiziki xüsusiyyətləri və geoloji tarixi həyatın [[Təkamül|təkamülünə]] və inkişafına təkan verdi. Yer üzərindəki həyat tarixində [[bioloji müxtəliflik]] uzun müddət təkamül dövrü keçirdi, bəzənsə [[Yox olma hadisəsi|kütləvi qırğınlarla]] fasilə verdi. Yer üzündə yaşayan bütün [[Bioloji növ|növlərin]] 99%-dən çoxunun [[Nəsil kəsilməsi|nəsli kəsilmişdir]]. Bu gün Yerdəki növlərin sayı haqqında fikirlər dəyişkəndir: əksər növlər hələ də təsvir edilməmişdir. Yer kürəsində [[Dünya əhalisi|7.7 milyarddan]] çox insan yaşayır və yaşamaq üçün onun [[Biosfer|biosferindən]] və [[Təbii ehtiyatlar|təbii qaynaqlarından]] asılıdır. Siyasi baxımdan dünyada 200-ə yaxın [[Dünya ölkələrinin siyahısı|suveren dövlət]] mövcuddur.

*{{cite journal|last1=Dalrymple|first1=G. Brent|title=The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved|journal=Geological Society, London, Special Publications|year=2001|volume=190|issue=1|pages=205–21|url=http://sp.lyellcollection.org/cgi/content/abstract/190/1/205|accessdate=20 Sentyabr 2007|doi=10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14|bibcode=2001GSLSP.190..205D}}</ref> isə ilkin Yer kürəsi əmələ gəlmişdir. [[Günəş sistemi|Günəş sistemindəki]] cisimlər [[Günəş|Günəşlə]] birlikdə meydana gəlmiş və inkişaf etmişdir. Nəzəriyyəyə görə, günəş [[Dumanlıq|nebulası]] (dumanlığı) [[Molekulyar bulud|molekulyar bir buluddan]] ayrılır və dairəvi bir disk şəklində bükülməyə başlayır və sonra planetlər Günəşlə birlikdə bu diskdən böyüyür. Nebula tərkibində qaz, buz dənələri və [[Kosmik toz|toz]] (ibtidai nuklidlər də daxil olmaqla) saxlayırdı. Nebular nəzəriyyəyə görə, ilkin [[Planet|planetlər]] Yerin 10-20 milyon il ərzində meydana gəlməsindən yaranan nebular sürətlənmə yoluyla əmələ gəlmişdir.<ref name="nature418_6901_949">{{cite journal|last1=Yin|last3=Yamashita|bibcode=2002Natur.418..949Y|first6=F.|last6=Albarède|first5=P.|last5=Télouk|first4=J.|last4=Blichert-Toft|first3=K.|first2=S. B.|first1=Qingzhu|last2=Jacobsen|pmid=12198540|doi=10.1038/nature00995|pages=949–52|issue=6901|volume=418|year=2002|journal=Nature|title=A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites|url=https://www.semanticscholar.org/paper/f3fdac6d8abdb4eab530529ebb0b4fa5f745dbf1}}</ref>

Bu nəzəriyyədə mübahisəli mövzu tarixi 4,53 milyard il əvvələ dayanan [[Ay|Ayın]] meydana gəlməsidir.<ref name="science310_5754_1671">{{cite journal|last1=Kleine|journal=Science|bibcode=2005Sci...310.1671K|pmid=16308422|doi=10.1126/science.1118842|pages=1671–74|date=24 Noyabr 2005|issue=5754|volume=310|title=Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon|first1=Thorsten|authorlink4=Alex N. Halliday|first4=Alex N.|last4=Halliday|first3=Klaus|last3=Mezger|first2=Herbert|last2=Palme|url=https://semanticscholar.org/paper/2fbe0a8a70b7c3a6603c288d95707ef454841f6c}}</ref> Aparıcı bir fərziyyə Ayın [[Mars]] ölçülü [[Teya (nəzəri planet)|Teya]] adlı bir cismin Yerlə [[Böyük toqquşma fərziyyəsi|toqquşmasından]] sonra Yerdən azad olan materialdan toplanma nəticəsində meydana gəlməsidir.<ref name="reilly20091022">{{cite news|first1=Michael|last1=Reilly|date=22 Oktyabr 2009|title=Controversial Moon Origin Theory Rewrites History|url=http://news.discovery.com/space/moon-earth-formation.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100109042800/http://news.discovery.com/space/moon-earth-formation.html|archivedate=9 Yanvar 2010|accessdate=30 Yanvar 2010}}</ref> Bu baxımdan Teyanın kütləsi Yer kürəsinin təxminən 10 faizini təşkil edirdi;<ref name="canup_asphaug2001a">{{cite conference|last1=Canup|first1=R. M.|last2=Asphaug|first2=E.|title=An impact origin of the Earth-Moon system|conference=American Geophysical Union, Fall Meeting 2001|work=Abstract #U51A-02|year=2001|bibcode=2001AGUFM.U51A..02C}}</ref> planet gözə çarpan zərbə ilə Yerlə toqquşmuş və kütləsinin bir hissəsi Yer ilə birləşmişdi.<ref name="canup_asphaug2001b">{{cite journal|last1=Canup|first1=R.|last2=Asphaug|first2=E.|title=Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation|journal=Nature|volume=412|pages=708–12|year=2001|doi=10.1038/35089010|pmid=11507633|issue=6848|bibcode=2001Natur.412..708C|url=https://www.semanticscholar.org/paper/981c7826c50f45595dab316eb5628d1f06fc5eb6}}</ref> Təxminən 4,1-3,8 milyard il əvvəl arasında, [[Gecikən Ağır Bombardman]] hadisəsi zamanı çoxsaylı asteroid zərbələri Ayın səthi mühitində və nəticədə Yerdə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb oldu.

Yer atmosferi və okeanlar [[Vulkan|vulkanik fəaliyyət]] və kosmik təsirlərlə yaranmışdır.<ref>{{cite web|url=https://www.lpi.usra.edu/education/timeline/gallery/slide_17.html|title=Earth's Early Atmosphere and Oceans|work=Lunar and Planetary Institute|publisher=Universities Space Research Association|access-date=27 İyun 2019}}</ref> Bu mənbələrdən su buxarlanaraq [[Kometlər|kometlərlə]] gələn su və buz ilə genişlənmiş okeanlarda [[Kondensasiya|konsdensasiya]] olunurdu.<ref name="watersource">{{cite journal|display-authors=1|first6=G. B.|bibcode=2000M&PS...35.1309M|pages=1309–20|issue=6|volume=35|year=2000|journal=Meteoritics & Planetary Science|title=Source regions and time scales for the delivery of water to Earth|first7=K. E.|last7=Cyr|last6=Valsecchi|last1=Morbidelli|first5=F.|last5=Robert|first4=J. M.|last4=Petit|first3=J. I.|last3=Lunine|first2=J.|last2=Chambers|first1=A.|doi=10.1111/j.1945-5100.2000.tb01518.x}}</ref> Bu modeldə yeni yaranan Günəş cari işıqlılığının yalnız 70%-inə sahib olsa da atmosferdəki "[[Parnik qazları|istixana qazları]]" okeanları donmadan qorudu.<ref name="asp2002">{{cite conference|last1=Guinan|first1=E. F.|last2=Ribas|first2=I.|editor=Benjamin Montesinos, Alvaro Gimenez and Edward F. Guinan|title=Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth's Atmosphere and Climate|work=ASP Conference Proceedings: The Evolving Sun and its Influence on Planetary Environments|location=San Francisco|isbn=1-58381-109-5|publisher=Astronomical Society of the Pacific|bibcode=2002ASPC..269...85G}}</ref> 3,5 milyard il əvvəl Yerin maqnit sahəsi quruldu ki, bu da atmosferin [[günəş küləyi]] tərəfindən qoparılmasına mane oldu.<ref name="physorg20100304">{{cite news|author=Staff|title=Oldest measurement of Earth's magnetic field reveals battle between Sun and Earth for our atmosphere|date=4 Mart 2010|work=Physorg.news|url=http://www.physorg.com/news186922627.html|accessdate=27 Mart 2010}}</ref>  

[[Kimyəvi reaksiya|Kimyəvi reaksiyalar]]lar təxminən dörd milyard il əvvəl ilk özünü çoxaldan molekulları meydana gətirdi. Yarım milyard il sonra bütün mövcud həyatın son ortaq əcdadı ortaya çıxdı.<ref name="sa282_6_90">{{cite journal|last1=Doolittle|date=Fevral 2000|url-status=dead|pmid=10710791|doi=10.1038/scientificamerican0200-90|pages=90–95|issue=6|volume=282|journal=Scientific American|first1=W. Ford|title=Uprooting the tree of life|archivedate=15 İyul 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110715111244/http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2005_fall/docs/uprooting.pdf|url=http://shiva.msu.montana.edu/courses/mb437_537_2005_fall/docs/uprooting.pdf|first2=Boris|last2=Worm|bibcode=2000SciAm.282b..90D}}</ref> [[Fotosintez|Fotosintezin]]in təkamülü Günəş enerjisinin birbaşa canlı formalarla toplanmasına imkan verdi. Nəticədə meydana gələn [[Oksigen|oksigen qazı]] (O₂) atmosferdə yığılmış və günəşin [[Ultrabənövşəyi şüalanma|ultrabənövşəyi şüaları]] ilə qarşılıqlı təsir nəticəsində yuxarı təbəqədə qoruyucu [[Ozon təbəqəsi|ozon qatını]] meydana gətirmişdir.<ref name="NYT-20131003">{{cite news|last=Zimmer|first=Carl|authorlink=Carl Zimmer|title=Earth's Oxygen: A Mystery Easy to Take for Granted|url=https://www.nytimes.com/2013/10/03/science/earths-oxygen-a-mystery-easy-to-take-for-granted.html|date=3 Oktyabr 2013|work=[[The New York Times]]|accessdate=3 Oktyabr 2013}}</ref> Kiçik hüceyrələrin daha böyük hücrələrlə birləşməsi [[Nüvəlilər|eukariot]] adlanan mürəkkəb hüceyrəlilərin inkişafı ilə nəticələndi.<ref name="jas22_3_225">{{cite journal|last1=Berkner|first1=L. V.|last2=Marshall|first2=L. C.|title=On the Origin and Rise of Oxygen Concentration in the Earth's Atmosphere|journal=Journal of the Atmospheric Sciences|volume=22|issue=3|pages=225–61|bibcode=1965JAtS...22..225B|doi=10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2|year=1965}}</ref> [[Orqanizmlərin koloniyası|Koloniyalardakı]] hüceyrələr kimi meydana gələn həqiqi çoxhüceyrəli orqanizmlər getdikcə ixtisaslaşmağa başladı. Zərərli [[Ultrabənövşəyi şüalanma|ultrabənövşəyi radiasiyanın]] ozon təbəqəsi tərəfindən udulması Yer səthində həyatın inkişafına kömək etdi.<ref name="burton20021129">{{cite web|last1=Burton|first1=Kathleen|date=29 Noyabr 2002|url=http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html|title=Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land|publisher=NASA|accessdate=5 Mart 2007}}</ref> [[Həyat]] üçün ən erkən [[fosil]] dəlilləri arasında [[Qərbi Avstraliya|Qərbi Avstraliyada]]da 3,48 milyard illik qum daşında tapılmış [[Mikroorqanizmlər|mikrob]] örtüklü qalıqlar,<ref name="AST-201311082">{{cite journal|last1=Noffke|journal="Astrobiology" jurnalı |issue=12|volume=13|pmc=3870916|pmid=24205812|bibcode=2013AsBio..13.1103N|doi=10.1089/ast.2013.1030|date=8 Noyabr 2013|first1=Nora|title=Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia|first4=Robert M.|last4=Hazen|first3=David|last3=Wacey|first2=Daniel|last2=Christian|pages=1103–24}}</ref> Qərbi [[Qrenlandiya|Qrenlandiyada]]da 3,7 milyard illik [[Metamorfik süxurlar|metamorfik]] süxurlarda tapılan biogenik [[qrafit]] <ref name="NG-201312082">{{cite journal|last1=Ohtomo|date=Yanvar 2014|issn=1752-0894|doi=10.1038/ngeo2025|bibcode=2014NatGe...7...25O|pages=25–28|issue=1|volume=7|journal="Nature Geoscience" jurnalı|title=Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks|display-authors=3|first1=Yoko|first5=Minik T.|last5=Rosing|first4=Toshiro|last4=Nagase|first3=Akizumi|last3=Ishida|first2=Takeshi|last2=Kakegawa|url=https://semanticscholar.org/paper/c293044eed458e8149a0d7c6dc8a34a9bbffc9d5}}</ref> və [[Qərbi Avstraliya|Qərbi Avstraliyada]]da 4,1 milyard illik süxurlar üzərində tapılmış bioloji materialın qalıqları var.<ref name="AP-20151019">{{cite news|last=Borenstein|first=Seth|title=Hints of life on what was thought to be desolate early Earth|url=http://apnews.excite.com/article/20151019/us-sci--earliest_life-a400435d0d.html|date=19 Oktyabr 2015|work=Excite|location=Yonkers, NY|publisher=Mindspark Interactive Network|agency=[[Associated Press]]|accessdate=20 Oktyabr 2015}}</ref><ref name="PNAS-20151014-pdf">{{cite journal|last1=Bell|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|pages=14518–21|issue=47|volume=112|pmc=4664351|pmid=26483481|accessdate=20 Oktyabr 2015|issn=1091-6490|doi=10.1073/pnas.1517557112|url=http://www.pnas.org/content/early/2015/10/14/1517557112.full.pdf|first1=Elizabeth A.|title=Potentially biogenic carbon preserved in a 4.1&nbsp;billion-year-old zircon|date=19 Oktyabr 2015|display-authors=3|first4=Wendy L.|last4=Mao|first3=T. Mark|last3=Harrison|first2=Patrick|last2=Boehnike|bibcode=2015PNAS..11214518B}} Early edition, published online before print.</ref> Yerdəki həyatın ən erkən birbaşa sübutu, [[Mikroorqanizmlər|mikroorqanizmlərinmikroorqanizmlər]]in [[Fosil|fosillərini]] göstərən 3,45 milyard illik [[Avstraliya]] süxurlarında mövcuddur.<ref name="WU-20171218">{{cite web|last=Tyrell|first=Kelly Aprel|title=Oldest fossils ever found show life on Earth began before 3.5 billion years ago|url=https://news.wisc.edu/oldest-fossils-ever-found-show-life-on-earth-began-before-3-5-billion-years-ago/|date=18 Dekabr 2017|publisher=[[Viskonsin-Medison Universiteti]]|accessdate=18 Dekabr 2017}}</ref><ref name="PNAS-2017">{{cite journal|last1=Schopf|year=2017|pmc=5776830|pmid=29255053|doi=10.1073/pnas.1718063115|pages=53–58|issue=1|volume=115|journal=[[Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America|PNAS]]|title=SIMS analyses of the oldest known assemblage of microfossils document their taxon-correlated carbon isotope compositions|first1=J. William|first5=John W.|last5=Valley|first4=Anatolly B.|last4=Kudryavtsev|first3=Michael J.|last3=Spicuzza|first2=Kouki|last2=Kitajima|bibcode=2018PNAS..115...53S}}</ref>

750 milyard il əvvəldən 580 milyard il əvvələ qədər, [[ Neoproterozoy|Neoproterozoy]] dövründə Yerin çox hissəsi buzla örtülmüş ola bilər. Bu fərziyyə "Qartopu Dünya" ({{Dil-en|Snowball Earth}}) adlandırılır və bunun [[Eumetazoylar|çoxhüceyrəli]] həyat formalarının mürəkkəbliyinin əhəmiyyətli dərəcədə artdığı [[Kembri partlayışı|Kembri partlayışından]]ndan əvvəl baş verməsi xüsusi maraq doğurur.<ref name="kirschvink19922">{{cite book|last1=Kirschvink|first1=J. L.|editor1=Schopf, J.W.|editor2=Klein, C.|editor3=Des Maris, D.|date=1992|title=Late Proterozoic low-latitude global glaciation: the Snowball Earth|series=The Proterozoic Biosphere: A Multidisciplinary Study|pages=51–52|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-36615-1}}</ref> 535 milyard il əvvəl Kembri partlayışından sonra beş [[Yox olma hadisəsi|kütləvi qırğın]] olmuşdur.<ref name="sci215_4539_15012">{{cite journal|last1=Raup|first1=D. M.|last2=Sepkoski Jr|first2=J. J.|title=Mass Extinctions in the Marine Fossil Record|journal=Science|year=1982|volume=215|issue=4539|pages=1501–03|bibcode=1982Sci...215.1501R|doi=10.1126/science.215.4539.1501|pmid=17788674|url=https://semanticscholar.org/paper/9442a415ed7dec89a6294a4a449ec6500dc6f9a3}}</ref> Ən son belə hadisə 66 milyard il əvvəl, bir [[Asteroid|asteroidinasteroid]]in təsiri ilə baş vermiş, qeyri-[[Quşlar|avianoz]] [[Dinozavrlar|dinozavrların]] və digər böyük [[Sürünənlər|sürünənlərinsürünənlər]]in məhv olmasına səbəb olsa da, o dövrdə [[Yereşənlər fəsiləsi|yereşənlərə]] bənzəyən kiçik [[Məməlilər|məməlilərə]] toxunmamışdır. Məməlilər son 66 milyon ildə çoxaldı və bir neçə milyon il əvvəl ''Orrorin tugenensis'' cinsli Afrika meymununa bənzər bir heyvan dik durmaq qabiliyyətinə yiyələndi.<ref name="gould19942">{{cite journal|last1=Gould|first1=Stephan J.|title=The Evolution of Life on Earth|journal=Scientific American|date=Oktyabr 1994|url=http://brembs.net/gould.html|accessdate=5 Mart 2007|doi=10.1038/scientificamerican1094-84|volume=271|issue=4|pages=84–91|pmid=7939569|bibcode=1994SciAm.271d..84G}}</ref> Bu, alətlərin istifadəsini asanlaşdırdı və insanların daha da [[Antropogenez|inkişafına]] səbəb olan daha böyük bir beyin üçün lazımlı qidalanmanı təmin edən [[Ünsiyyət|ünsiyyətiünsiyyət]]i təşviq etdi. [[Əkinçilik|Əkinçiliyin]] və daha sonra [[Sivilizasiya|sivilizasiyanın]] inkişafı insanların Yerə və bu günə qədər davam edən digər canlı formalarının təbiəti və miqdarına [[Mühitin antropogen amilləri|təsir göstərməsinə]] səbəb oldu.<ref name="bgsa119_1_1402">{{cite journal|last1=Wilkinson|first1=B. H.|last2=McElroy|first2=B. J.|title=The impact of humans on continental erosion and sedimentation|journal=Bulletin of the Geological Society of America|year=2007|volume=119|issue=1–2|pages=140–56|doi=10.1130/B25899.1|bibcode=2007GSAB..119..140W}}</ref>

Yer kürəsinin gözlənilən uzunmüddətli gələcəyi [[Günəş|Günəşin]]in gələcəyi ilə əlaqələndirilir. Sonrakı 1,1 milyard il, günəş parlaqlığı 10% və sonrakı 3,5 milyard il isə 40% artacaq.<ref name="sun_future">{{cite journal|last1=Sackmann|first1=I.-J.|last2=Boothroyd|first2=A. I.|last3=Kraemer|first3=K. E.|title=Our Sun. III. Present and Future|journal=Astrophysical Journal|year=1993|volume=418|pages=457–68|doi=10.1086/173407|bibcode=1993ApJ...418..457S}}</ref> Yerin artan səth istiliyi təxminən 100-900 milyon il ərzində qeyri-üzvi [[Karbon dövranı|karbon dövranını]] sürətləndirərək, [[Karbon qazı|CO₂]] nisbətini bitkilər üçün ölümcül aşağı səviyyəyə gətirəcəkdir.<ref name="britt2000">{{cite web|first1=Robert|last1=Britt|url=http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html|title=Freeze, Fry or Dry: How Long Has the Earth Got?|date=25 Fevral 2000|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090605231345/http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html|archivedate=5 İyun 2009}}</ref><ref name="pnas1_24_9576">{{cite journal|last1=Li|volume=106|pmc=2701016|pmid=19487662|doi=10.1073/pnas.0809436106|accessdate=19 İyul 2009|url=http://www.gps.caltech.edu/~kfl/paper/Li_PNAS2009.pdf|pages=9576–79|issue=24|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|first1=King-Fai|title=Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere|year=2009|first4=Yuk L.|last4=Yung|first3=Joseph L.|last3=Kirschvink|first2=Kaveh|last2=Pahlevan|bibcode=2009PNAS..106.9576L}}</ref> Bitki örtüyünün olmaması atmosferdə oksigen itkisi ilə nəticələnəcək, heyvanlar üçün həyat qeyri-mümkün olacaqdır.<ref name="ward_brownlee2002">{{cite book|last1=Ward|first1=Peter D.|last2=Brownlee|first2=Donald|date=2002|title=The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World|publisher=Times Books, Henry Holt and Company|location=New York|isbn=978-0-8050-6781-1|url=https://archive.org/details/isbn_9780805067811}}</ref> Təxminən bir milyard il sonra bütün səth suları yoxa çıxacaqdır <ref name="carrington">{{cite news|first1=Damian|last1=Carrington|title=Date set for desert Earth|work=BBC News|date=21 Fevral 2000|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm|accessdate=31 Mart 2007}}</ref> və orta qlobal temperatur {{Convert|70|C|F|0}}-ə çatacaqdır.<ref name="ward_brownlee2002" /> Yerdə fotosintezin sonuna qədər təxminən 500 milyon il daha yaşana biləcəyi gözlənilir,<ref name="britt2000" /> ancaq atmosferdən [[azot]] çıxarılarsa, bu gündən 2.3 milyard il sonra nəzarətdən kənar istixana effekti yaranana qədər həyat davam edə bilər.<ref name="pnas1_24_9576" /> [[Dördüncü dövr|Antropogen]] emissiyalar cari günəş işığında nəzarətsiz istixana effektinə səbəb olmaq üçün ehtimal ki, kifayət deyil.<ref>{{cite web|url=https://www.scientificamerican.com/article/fact-or-fiction-runaway-greenhouse/|title=Fact or Fiction?: We Can Push the Planet into a Runaway Greenhouse Apocalypse|author=Lee Billings|work=Scientific American|date=31 İyul 2013}}</ref> [[Günəş]] əbədi və sabit olsa belə müasir okeanlarda suyun 27%-i orta okean silsilələrindən atmosferə buxar axınının azalması səbəbindən bir milyard ildə mantiyaya enəcəkdir.<ref name="hess5_4_569">{{cite journal|last1=Bounama|first1=Christine|year=2001|last2=Franck|first2=S.|last3=Von Bloh|first3=W.|title=The fate of Earth's ocean|journal=Hydrology and Earth System Sciences|volume=5|issue=4|pages=569–75|doi=10.5194/hess-5-569-2001|bibcode=2001HESS....5..569B}}</ref>

Bu vaxta qədər Yerin səthi əriyəcək,{{sfn|Brownlee|2010|p=95}}<ref>{{cite web|url=http://www.membrana.ru/particle/775|title=Далёкая звезда осветила планы спасения Земли от смерти Солнца|publisher=membrana.ru|accessdate=2013-03-23}}</ref> çünki temperatur 1370°C-ə çatacaqdır.<ref>С точки зрения науки. Гибель Земли</ref> Həmçinin Yer atmosferinin [[Qırmızı nəhənglər|qırmızı nəhəngin]] yaydığı güclü [[günəş küləyi]] tərəfindən qoparılacağı düşünülür.<ref name="minard09">{{cite web|first=Anne|last=Minard|date=2009-05-29|title=Sun Stealing Earth's Atmosphere|website=National Geographic News|url=https://news.nationalgeographic.com/news/2009/05/090529-sun-stealing-atmosphere.html|deadlink=yes|accessdate=2009-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090814075823/http://news.nationalgeographic.com/news/2009/05/090529-sun-stealing-atmosphere.html|archivedate=2009-08-14}}</ref> Günəş Yer səthindən bucaq ölçüsü təxminən 160° olan nəhəng qırmızı bir dairə kimi görünəcək və bununla da səmanın çox hissəsini tutacaqdır. [[Nəhənglərin Asimptotik qolu|Nəhənglərin asimptotik qoluna]] çatan Günəşin diametri müasir ölçülərə nisbətən 213 dəfə artacaq.<ref name="Richard Pogge">{{cite web|author=Pogge, Richard W.|date=1997|url=http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html|title=The Once and Future Sun|format=lecture notes|accessdate=2009-12-27|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/617GfSSv2?url=http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html|archivedate=2011-08-22}}</ref> Təxminən 75.000 il<ref name="astrogalaxy">{{cite web|url=https://astrogalaxy.ru/277.html|title=Солнце. О будущем нашего Солнца|author=Г. Александровский|date=2001|publisher=Астрогалактика|lang=ru|accessdate=2013-02-07}}</ref> (digər mənbələrə görə 400.000<ref name="Richard Pogge2">{{cite web|author=Pogge, Richard W.|date=1997|url=http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html|title=The Once and Future Sun|format=lecture notes|accessdate=2009-12-27|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/617GfSSv2?url=http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html|archivedate=2011-08-22}}</ref>) sonra Günəşin qabığı parçalanacaq və nəticədə qırmızı nəhəngin yalnız kiçik mərkəzi nüvəsi -— kiçik, isti, lakin çox sıx bir cisim olan [[Ağ cırtdanlar|ağ cırtdan]] qalacaqdır.<ref>{{Məqalə|müəllif=I. J. Sackmann, A. I. Boothroyd, K. E. Kraemer|başlıq=Our Sun. III. Present and Future|il=1993|dil=en|nəşr=The Astrophysical Journal|nəşriyyat=IOP Publishing|bibcode=1993ApJ...418..457S|doi=10.1086/173407}}</ref> Əgər Yer, Günəşin qırmızı nəhəng fazasında ikən təsirindən qoruna bilərsə, onda [[Kainat]] mövcud olduğu müddətcə daha milyardlarla (və hətta trilyonlarla) il mövcud olacaq, ancaq Yer üzündə həyatın yenidən yaranması şərtləri bir daha olmayacaqdır.

"Genişləyən dünya" fərziyyəsi 20-ci əsrdə [[Qitə|qitələrin]] hərəkətini açıqlamaq üçün irəli sürülmüş görüşdür. Yerin böyüməsi fikrini ilk dəfə [[Çarlz Darvin]] irəli sürüb. O, yer qabığının daim genişləndiyini və bununla da yeni formlaşmaların yarandığını bildirib. Lakin bir müddətdən sonra o, bu fikrindən daşınıb və bunu dağların böyüməsi ilə izah edib.<ref>{{Citation|last=Herbert|first=Sandra|date=1991|title=Charles Darwin as a prospective geological author|periodical=British Journal for the History of Science|volume=24|issue=2|pages=159–192 [184–188]|url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A342&pageseq=26|accessdate=24 Oktyabr 2008|doi=10.1017/S0007087400027060|jstor=4027165|publisher=Cambridge University Press}}, pp. [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=20&itemID=A342&viewtype=text 178], [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=A342&pageseq=26 184], [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=31&itemID=A342&viewtype=text 189], also Darwin, C. R. Geological diary: Elevation of Patagonia. (5.1834) CUL-DAR34.40-60 Transcribed by Kees Rookmaaker (Darwin Online), pp. [http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=35&itemID=CUL-DAR34.40-60&viewtype=text 58–5958-59].</ref>[[Şəkil:Growing earth.gif|thumb|"Genişlənən dünya" teoremini izah edən animasiya|175x175px]]

Bu görüş tarixən təklif olunsa da, 1970-ci illərdə [[Tektoniktektonik plitələr|tektonik plitələrin]]in öyrənilməsindən bəri elmi [[konsensus]] Yerin ölçüsünün hər hansı bir dəyişimi fikrini inkar edir.<ref name="Wu">{{Cite journal|doi=10.1029/2011GL047450|volume=38|issue=13|pages=5 PP|last=Wu|first=X.|author2=X. Collilieux|author3=Z. Altamimi|author4=B. L. A. Vermeersen|author5=R. S. Gross|author6=I. Fukumori|title=Accuracy of the International Terrestrial Reference Frame origin and Earth expansion|journal=Geophysical Research Letters|date=8 İyul 2011|bibcode=2011GeoRL..3813304W|url=https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid%3A72ed93c0-d13e-427c-8c5f-f013b737750e/datastream/OBJ/download}}</ref><ref name="williams">{{Citation|author=Williams, G.E.|title=Geological constraints on the Precambrian history of Earth's rotation and the moon's orbit|url=http://www.eos.ubc.ca/~mjelline/453website/eosc453/E_prints/1999RG900016.pdf|year=2000|journal=Reviews of Geophysics|volume=38|number=1|pages=37–59|doi=10.1029/1999RG900016|bibcode=2000RvGeo..38...37W|citeseerx=10.1.1.597.6421}}</ref><ref name="Bucher2005">{{Citation|doi=10.2138/am.2005.1718|title=Blueschists, eclogites, and decompression assemblages of the Zermatt-Saas ophiolite: High-pressure metamorphism of subducted Tethys lithosphere|year=2005|last1=Bucher|first1=K.|journal=American Mineralogist|volume=90|issue=5–6|pages=821–835|bibcode=2005AmMin..90..821B}}</ref><ref name="NASA">{{Cite web|url=https://www.nasa.gov/topics/earth/features/earth20110816.html|title=NASA Research Confirms it's a Small World, After All|last=Buis A.|last2=Clavin W.|date=16 Avqust 2011|access-date=2018-07-23}}</ref><ref name="Schmidt_&_Clark">Schmidt, P. W. and Clark, D. A. (1980), ''The response of palaeomagnetic data to Earth expansion'', Geophysical Journal of the Royal Astronomical Society, 61: 95–10095-100, 1980, {{doi|10.1111/j.1365-246X.1980.tb04306.x}}</ref>

Bilinən bir həqiqət budur ki, sistemimizdəki bütün digər planetar cisimlər kimi Yer də [[Süxurlar|süxurların]] və tozun toplanması yolu ilə daim kütlə qazanır. [[NASA]]-nın məlumatına görə, "hər gün təxminən 100 ton meteoroid -— toz və çınqıl parçaları və bəzən daha böyük süxurlar Yer atmosferinə daxil olur."<ref>{{Cite web|url=https://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2011/01mar_meteornetwork/|title=What's Hitting Earth? &#124; Science Mission Directorate}}</ref> Bu hissəciklərin əksəriyyəti atmosferdə yanır və Yer səthinə toz halında çatır. Bu situasiya, genişlənən Yer fərziyyəsinin irəli sürdüyü kütlə artımının yalnız bir bənzərliyidir.

Yerin forması təxminən [[Sfera|sferikdir]]. [[Qütb sahələri|Qütblərdə]] bir qədər yastılıq və Yer fırlandığına görə [[Ekvator|ekvatorunekvator]]un ətrafında qabarıqlıq var.<ref name="milbert_smith96">{{cite web|last1=Milbert|first1=D. G.|last2=Smith|first2=D. A|url=http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html|title=Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model|publisher=National Geodetic Survey, NOAA|accessdate=7 Mart 2007}}</ref> Bir sözlə Yer, ekvatorial diametri bir qütbdən digər qütbə qədər olan diametrindən 43 kilometr (27 mil) böyük olan qütbləri basıq bir sferadır. Lakin bu dəyişkənlik Yerin orta radiusunun 1%-dən azdır.<ref name="ngdc2006">{{cite web|last1=Sandwell|first1=D. T.|last2=Smith|first2=W. H. F.|date=7 İyul 2006|url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML|title=Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data|publisher=NOAA/NGDC|accessdate=21 Aprel 2007}}</ref>

Yerin kütlə mərkəzindən ən uzaq nöqtə [[Ekvador|Ekvadordakı]] ekvatorial [[Çimbaroso vulkanı|Çimbaroso]] vulkanınınnın zirvəsidir ({{Convert|6384.4|km|mi}}).<ref name="ps20_5_16">{{cite journal|last1=Senne|first1=Joseph H.|title=Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain|url=http://archives.profsurv.com/magazine/article.aspx?i=589|journal=Professional Surveyor|year=2000|volume=20|issue=5|pages=16–21}}</ref><ref name="lancet365_9462_831">{{cite journal|last1=Sharp|first1=David|title=Chimborazo and the old kilogram|journal=The Lancet|date=5 Mart 2005|volume=365|issue=9462|pages=831–32|doi=10.1016/S0140-6736(05)71021-7|pmid=15752514|url=https://www.semanticscholar.org/paper/046472d8f08b476163d09a743aab3db64b9e9cbe}}</ref><ref name="tall_tales">{{cite web|url=http://www.abc.net.au/science/k2/moments/s1086384.htm|title=Tall Tales about Highest Peaks|publisher=Australian Broadcasting Corporation|accessdate=29 Dekabr 2008|date=15 Aprel 2004}}</ref><ref name="The 'Highest' Spot on Earth">{{cite web|url=https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=9428163|title=The 'Highest' Spot on Earth|publisher=NPR|date=7 Aprel 2007|accessdate=31 İyul 2012}}</ref> Sferanın orta diametri {{Convert|12,742|km|mi}}-dir. Yerli topoqrafiya bu idealizə edilmiş sferadan yayınır, baxmayaraq ki, qlobal miqyasda bu sapmalar Yer radiusu ilə müqayisədə azdır: maksimum sapma yalnız 0,17% olmaqla [[Marian çökəkliyi|Marian çökəkliyindədir]] (dəniz səviyyəsindən {{Convert|10,911|m|ft|0}} aşğı). [[Everest|Everest zirvəsi]] (dəniz səviyyəsindən {{Convert|8848|m|ft|0}} yuxarı) isə 0,14% bir sapma göstərir.<ref group="qeyd">Əgər Yer kürəsi bir bilyard topu ölçüsündə kiçilsəydi, böyük dağ silsilələri və okean rifləri kimi Yerin bəzi əraziləri kiçik qüsurlar kimi hiss edilər, planetin çox hissəsi, o cümlədən [[Böyük Düzənliklər]] və geniş [[Yastı abissal düzənlik|abissal düzənliklər]] daha hamar görünərdi.</ref>

[[Geodeziya|Geodeziyada]]da Yer okeanlarının quru parçaları və həmçinin dalğa, külək kimi dəyişikliklər olmadığı təqdirdə qəbul edəcəyi dəqiq formaya [[geoid]] deyilir. Daha doğrusu, geoid [[Dəniz səviyyəsi|orta dəniz səviyyəsində]] qravitasiya ekipotensialının səthidir.

<br />

Yerin kütləsi təxminən 5,97× 10²⁴ [[Kiloqram|kiloqramdır]]. Tərkibi əsasən [[dəmir]] (32,1%), [[oksigen]] (30,1%), [[silisium]] (15,1%), [[maqnezium]] (13,9%), [[kükürd]] (2,9%), [[nikel]] (1,8%), [[kalsium]] (1,5%) və [[Alüminium|alüminiumdanalüminium]]dan (1,4) və qalan 1,2%-i digər elementlərin qarışığından ibarətdir. Kütlənin bölünməsi səbəbindən nüvənin ilk növbədə dəmirdən (88,8%) və az miqdarda nikel (5,8%), kükürd (4,5%), həmçinin 1%-dən az olmaqla bəzi elementlərin qarışığından ibarət olduğu təxmin edilir.<ref name="pnas71_12_6973">{{cite journal|last1=Morgan|first1=J. W.|last2=Anders|first2=E.|title=Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|year=1980|volume=77|issue=12|pages=6973–77|doi=10.1073/pnas.77.12.6973|pmid=16592930|pmc=350422|bibcode=1980PNAS...77.6973M}}</ref>

|2,2–22-2,9

| rowspan="2" |0–10-1 100

| rowspan="2" |3,4–44-4,4

|1 100–2100-2 000

|670–2670-2 890

|4,4–54-5,6

|2 000–4000-4 000

|2 890–5890-5 100

|9,9–129-12,2

|4 000–6000-6 000

|5 100–6100-6 378

|12,8–138-13,1

Yerin daxili istiliyi planetar [[Akkresiya|akkresiyadanakkresiya]]dan yaranan qalıq istilik (təxminən 20%) və radioaktiv çürümə (80%) nəticəsində yaranan istiliyin birləşməsindən yaranır.<ref name="turcotte">{{cite book|last1=Turcotte|first1=D. L.|last2=Schubert|first2=G.|title=Geodynamics|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge, England, UK|date=2002|edition=2|pages=136–37|chapter=4|isbn=978-0-521-66624-4}}</ref> Yerdəki əsas istilik istehsal edən [[İzotop|izotoplar]] [[kalium]]-40 (⁴⁰K), [[uranium]]-238 (²³⁸U) və [[torium]]-232 (²³²Th)-dir.<ref name="sanders20031210">{{cite news|first1=Robert|last1=Sanders|title=Radioactive potassium may be major heat source in Earth's core|publisher=UC Berkeley News|date=10 Dekabr 2003|url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/12/10_heat.shtml|accessdate=28 Fevral 2007}}</ref> Mərkəzdə temperatur {{Convert|6000|C|F}} ə qədər,<ref>{{cite web|title=The Earth's Centre is 1000 Degrees Hotter than Previously Thought|url=http://www.esrf.eu/news/general/Earth-Center-Hotter|website=The European Synchrotron (ESRF)|accessdate=12 Aprel 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130628075455/http://www.esrf.eu/news/general/Earth-Center-Hotter/Earth-Centre-Hotter/|archivedate=28 İyun 2013|date=25 Aprel 2013|url-status=live}}</ref> təzyiq isə {{Convert|360|GPa|e6psi}}-a çata bilər.<ref name="ptrsl360_1795_1227">{{cite journal|last1=Alfè|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society|pmid=12804276|doi=10.1098/rsta.2002.0992|accessdate=28 Fevral 2007|url=http://chianti.geol.ucl.ac.uk/~dario/pubblicazioni/PTRSA2002.pdf|pages=1227–44|issue=1795|volume=360|year=2002|title=The ''ab initio'' simulation of the Earth's core|first1=D.|first5=G. D.|last5=Price|first4=J.|last4=Brodholt|first3=L.|last3=Vocadlo|first2=M. J.|last2=Gillan|bibcode=2002RSPTA.360.1227A}}</ref> İstiliyin çox hissəsi radioaktiv çürümə ilə təmin olunduğundan, elm adamları Yer tarixinin əvvəlində, qısa yarım ömrü olan [[İzotop|izotopların]] tükənməsindən əvvəl Yerin istilik istehsalının daha yüksək olduğunu bildirirlər. Təxminən 3 milyon il əvvəl bugünkünün iki qatı qədər istilik istehsal edilir, mantiyada konveksiya və tektonik plitələrin sürəti artır və bunlar bu gün nadir hallarda meydana gələn komatitlər kimi qeyri-adi süxurların istehsalına imkan verirdi.<ref name="turcotte" /><ref name="epsl121_1">{{cite journal|last1=Vlaar|issue=1–2|archivedate=19 Mart 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120319181621/http://www.geo.lsa.umich.edu/~keken/papers/Vlaar_EPSL94.pdf|url-status=dead|bibcode=1994E&PSL.121....1V|url=http://www.geo.lsa.umich.edu/~keken/papers/Vlaar_EPSL94.pdf|doi=10.1016/0012-821X(94)90028-0|pages=1–18|volume=121|first1=N|journal=Earth and Planetary Science Letters|year=1994|title=Cooling of the Earth in the Archaean: Consequences of pressure-release melting in a hotter mantle|first3=A.|last3=Vandenberg|first2=P.|last2=Vankeken|df=}}</ref>

Yerdən orta istilik itkisi 4.,42  ×  1013 Vt gücündə qlobal istilik itkisi üçün 87 mVtm⁻²-dir.<ref name="jg31_3_267">{{cite journal|last1=Pollack|first1=Henry N.|last2=Hurter|first2=Suzanne J.|last3=Johnson|first3=Jeffrey R.|title=Heat flow from the Earth's interior: Analysis of the global data set|journal=Reviews of Geophysics|volume=31|issue=3|pages=267–80|date=Avqust 1993|doi=10.1029/93RG01249|bibcode=1993RvGeo..31..267P}}</ref> Nüvənin [[İstilik enerjisi|istilik enerjisinin]] bir hissəsi yüksək temperaturlu [[Süxur|süxurların]] [[konveksiya]] forması olan [[Mantiya vulkan ocağı|mantiya ocağı]] ilə qabığa daşınır.<ref name="science246_4926_103">{{cite journal|last1=Richards|first1=M. A.|last2=Duncan|first2=R. A.|last3=Courtillot|first3=V. E.|title=Flood Basalts and Hot-Spot Tracks: Plume Heads and Tails|journal=Science|year=1989|volume=246|issue=4926|pages=103–07|bibcode=1989Sci...246..103R|doi=10.1126/science.246.4926.103|pmid=17837768|url=https://semanticscholar.org/paper/c93f8abc5270cfcab8d699a45ff9229ea790cbd9}}</ref> Yerdəki istiliyin daha böyük bir hissəsi [[Orta-Okean silsiləsi|orta okean silsilələri]] ilə əlaqəli mantiyanın qalxması ilə [[Tektoniktektonik plitələr|tektonik plitələrin]]in hərəkəti nəticəsində itirilir. İstilik itkisinin son əsas mənbəyi [[litosfer]] altında baş verir. Yer qabığının [[Qitə|qitələrə]] nisbətən daha incə olmasıyla bağlı olaraq bu prosesin əksər hissəsi [[Okean|okeanların]] altında baş verir.<ref name="heat loss">{{cite journal|doi=10.1029/JB086iB12p11535|title=Oceans and Continents: Similarities and Differences in the Mechanisms of Heat Loss|year=1981|last1=Sclater|first1=John G|last2=Parsons|first2=Barry|last3=Jaupart|first3=Claude|journal=Journal of Geophysical Research|volume=86|issue=B12|page=11535|bibcode=1981JGR....8611535S}}</ref>

Yerin mexaniki sərt xarici təbəqəsi olan [[litosfer]] tektonik plitələrə bölünür. Bu plitələr üç sərhəd növündən birində bir-birilərinə nisbətən hərəkət edən sərt seqmentlərdir: Konvergent sərhədlərdə iki plitə toqquşur, divergent sərhədlərdə iki plitə bir-birindən uzaqlaşır və transformasiya sərhədlərində iki plitə bir-birinin yaxınlığı ilə sürüşür. Bu sərhədlər boyunca [[Zəlzələ|zəlzələlər]], [[vulkanizm]], [[dağəmələgəlmə]] və [[Rift|okean rifləri]] əmələ gəlir.<ref name="kious_tilling1999">{{cite web|last1=Kious|first1=W. J.|last2=Tilling|first2=R. I.|date=5 May 1999|url=http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html|title=Understanding plate motions|publisher=USGS|accessdate=2 Mart 2007}}</ref> Tektonik plitələr [[astenosfer|astenosferin]]in, plitə ilə birlikdə hərəkət edə bilən yuxarı mantiyanın bərk, lakin az sıxlıqlı hissəsinin üstü ilə hərəkət edir.<ref name="seligman2008">{{cite web|first1=Courtney|last1=Seligman|year=2008|url=http://cseligman.com/text/planets/innerstructure.htm|title=The Structure of the Terrestrial Planets|work=Online Astronomy eText Table of Contents|publisher=cseligman.com|accessdate=28 Fevral 2008}}</ref>

Tektonik plitələr hərəkət etdikcə [[Okean yer qabığı|okean qabığı]] konvergent sərhəd boyu plitələrin qabaqcıl tərəfləri altından keçir. Bu zaman [[mantiya|mantiyadakı]] maddənin dağınıq sərhədlərdə qalxması [[Orta-Okean silsiləsi|orta okean silsilələrini]] yaradır. Bu proseslərin birləşməsi [[Okean yer qabığı|okean qabığını]] yenidən mantiyaya qaytarır. Bu təkrar istifadəyə görə okean qatının çox hissəsinin yaşı 100 milyondan azdır. Ən qədim okean qabığı Qərbi [[Sakit okean|Sakit okeanda]]da yerləşir və 200 milyon yaşı olduğu təxmin edilir.<ref name="duennebier1999">{{cite web|last1=Duennebier|first1=Fred|date=12 Avqust 1999|url=http://www.soest.hawaii.edu/GG/ASK/plate-tectonics2.html|title=Pacific Plate Motion|publisher=University of Hawaii|accessdate=14 Mart 2007}}</ref><ref name="noaa20070307">{{cite web|display-authors=1|last1=Mueller|first1=R. D.|last2=Roest|first2=W. R.|last3=Royer|first3=J.-Y.|last4=Gahagan|first4=L. M.|last5=Sclater|first5=J. G.|date=7 Mart 2007|url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/fliers/96mgg04.html|title=Age of the Ocean Floor Poster|publisher=NOAA|accessdate=14 Mart 2007}}</ref> Müqayisə üçün qeyd edək ki, ən qədim tarixli materik qabığının yaşı 4.030 mln. ildir.<ref name="cmp134_3">{{cite journal|doi=10.1007/s004100050465|title=Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada|year=1999|last1=Bowring|first1=Samuel A.|journal=Contributions to Mineralogy and Petrology|volume=134|issue=1|pages=3–16|last2=Williams|first2=Ian S.|bibcode=1999CoMP..134....3B|url=https://www.semanticscholar.org/paper/24bc524387ca13bebf454dc7702bba691c9ceed7}}</ref>

Yeddi əsas tektonik plitə vardır: [[Sakit okean plitəsi|Sakit okean]], [[Avrasiya plitəsi|Avrasiya]], [[Şimali Amerika plitəsi|Şimali Amerika]], [[Cənubi Amerika plitəsi|Cənubi Amerika]], [[Hind-Avstraliya plitəsi|Hind-Avstraliya]], [[Afrika plitəsi|Afrika]] və [[Antarktika plitəsi|Antarktika]]. Digər plitələrə Ərəbistan Plitəsi, Karib və [[Kokos plitəsi|Kokos]] Dəniz Plitələri, [[Cənubi Amerika|Cənubi Amerikanın]] qərb sahilindəki [[Naska plitəsi|Naska Plitəsi]] və [[Atlantik okean|Atlantik Okeanın]] cənubundakı [[Skotiya plitəsi]] daxildir. Avstraliya plitəsi 50-55 milyon il əvvəl Hindistan plitəsi ilə birləşmişdir. Ən sürətli hərəkət edən plitələr okean plitələridir: [[Kokos plitəsi]] ildə {{Convert|75|mm|in}},<ref name="podp2000">{{cite web|last1=Meschede|first1=Martin|last2=Barckhausen|first2=Udo|date=20 Noyabr 2000|url=http://www-odp.tamu.edu/publications/170_SR/chap_07/chap_07.htm|title=Plate Tectonic Evolution of the Cocos-Nazca Spreading Center|work=Proceedings of the Ocean Drilling Program|publisher=Texas A&M University|accessdate=2 Aprel 2007}}</ref> [[Sakit okean plitəsi|Sakit Okean Plitəsi]] isə ildə {{Convert|52–69|mm|in}} sürətlə irəliləyir. Ən yavaş hərəkət edən plitə isə ildə {{Convert|21|mm|in}} sürətlə irəliləyən Avstraliya plitəsidir.<ref name="gps_time_series">{{cite web|author=Staff|url=http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html|title=GPS Time Series|publisher=NASA JPL|accessdate=2 Aprel 2007}}</ref>

[[Şəkil:AYool topography 15min PT.png|left|thumb|225x225px|Müasir Yerin [[Relyef|relyefirelyef]]i və [[Batial|batialı]]]]

Yer kürəsinin səthinin ümumi sahəsi 510 milyon km² (200  ×  106 mil²) təşkil edir.<ref name="Pidwirny 2006_8" /> Bunun 70,8%-i<ref name="Pidwirny 2006_8" /> və ya 36.113 milyon km² (13.943  ×  106 mil²)-i [[Dəniz səviyyəsi|dəniz səviyyəsindən]] aşağıdır və okean suları ilə örtülmüşdür.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html|title=World Factbook|publisher=Cia.gov|accessdate=2 Noyabr 2012}}</ref> Okeanın altında [[Şelf|materik şelfinin]] bir hissəsi, [[Dağ|dağlardağ]]lar, [[Vulkan|vulkanlarvulkan]]lar,<ref name="ngdc2006" /> [[Rift|okean riftləri]], sualtı kanyonlar, [[Okean platosu|okean platoları]], uçurum düzənlikləri və bütün kürəni əhatə edən [[Orta-Okean silsiləsi|orta-okean silsilələri]] sistemi yerləşir. [[Su]] ilə örtülməmiş qalan 29,2% və ya 148.94 milyon km² (57.51 milyon mil²) ərazi yerləşdiyi bölgədən asılı olaraq dəyişən [[Dağ|dağlardağ]]lar, [[Səhra|səhralarsəhra]]lar, [[Düzənlik (coğrafiya)|düzənliklər]], [[Yayla|yaylalaryayla]]lar və digər quru ərazilərdən ibarətdir. [[Tektonika|Tektonik]] və ya [[Eroziya|eroziyon]] tipli, [[Vulkan püskürməsi|vulkan püskürmələri]], [[daşqın]], [[hava]], [[Buzlaq epoxaları|buzlanma]], [[Mərcan rifi|mərcan riflərinin]] inkişaf və [[Meteor|meteoritmeteor]]it təsirləri geoloji zaman ərzində Yer səthini daim dəyişdirən proseslər sırasındadır.<ref name="kring">{{cite web|last1=Kring|first1=David A|url=http://www.lpi.usra.edu/science/kring/epo_web/impact_cratering/intro/|title=Terrestrial Impact Cratering and Its Environmental Effects|publisher=Lunar and Planetary Laboratory|accessdate=22 Mart 2007}}</ref><ref>{{cite book|title=Earth's Evolving Systems: The History of Planet Earth|first=Ronald|last=Martin|publisher=Jones & Bartlett Learning|year=2011|url=https://books.google.com/books?id=agaOKrvAoeAC|isbn=978-0-7637-8001-2}}</ref>

[[Materik yer qabığı]] [[qranit]] və [[andezit]] kimi aşağı sıxlığa malik [[Süxur|süxurlardansüxur]]lardan ibarətdir. Daha az yayılmış olan [[bazalt]], okean qabığının əsas tərkib hissəsi olan daha sıx [[Maqmatik süxurlar|vulkanik süxurdur]].<ref name="layers_earth">{{cite web|author=Staff|url=http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130211014443/http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html|archivedate=11 Fevral 2013|title=Layers of the Earth|publisher=Volcano World|accessdate=11 Mart 2007|url-status=dead}}</ref> [[Çökmə süxurlar]] birlikdə toplanmış və [[Akkumulyasiya|yatırılmış]] çöküntülərin yığılmasından əmələ gəlir. Bu süxurlar yer qabığının təxminən 5%-ni təşkil etsə də, materik yer qabığının təxminən 75%-i çökmə süxurlar ilə örtülmüşdür.<ref name="jessey">{{cite web|last1=Jessey|first1=David|url=http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070703170212/http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html|archivedate=3 İyul 2007|title=Weathering and Sedimentary Rocks|publisher=Cal Poly Pomona|accessdate=20 Mart 2007|url-status=dead}}</ref> Yer üzündə tapılan süxurların üçüncü forması yüksək təzyiq, yüksək temperatur və ya hər ikisi vasitəsilə əvvəlcədən mövcud olan qaya növlərinin çevrilməsindən yaranan [[Metamorfik süxurlar|metamorfik süxurlardır]]. Yer səthində ən çox tapılan [[Silikatlar|silikatlarasilikatlar]]a [[kvars]], [[çöl şpatları]], [[Amfibollar|amfibol]], slyuda, [[Piroksenlər|piroksen]] və [[olivin]] daxildir.<ref name="de_pater_lissauer2010">{{cite book|last1=de Pater|first1=Imke|last2=Lissauer|first2=Jack J.|title=Planetary Sciences|page=154|edition=2nd|publisher=Cambridge University Press|date=2010|isbn=978-0-521-85371-2}}</ref> Karbonat birləşmələrinə isə [[kalsit]] (əhəng daşında tapılan) və [[dolomit|dolomiti]]i misal göstərmək olar.<ref name="wekn_bulakh2004">{{cite book|last1=Wenk|first1=Hans-Rudolf|last2=Bulakh|first2=Andreĭ Glebovich|title=Minerals: their constitution and origin|page=359|publisher=Cambridge University Press|date=2004|isbn=978-0-521-52958-7}}</ref>

Quru səthinin yüksəkliyi [[Ölü dəniz|Ölü dənizdəki]] {{Convert|-418|m|ft|0}} səviyyəsindəki nöqtədən, [[Everest|Everest dağının]] zirvəsindəki {{Convert|8848|m|ft|0}} yüksəkliyə qədər dəyişir. Qurunun [[Dəniz səviyyəsi|dəniz səviyyəsindən]] yuxarı orta hündürlüyü təxminən {{Convert|797|m|ft|0}}-dir.<ref>{{cite web|url=https://ngdc.noaa.gov/mgg/global/etopo1_surface_histogram.html|title=Hypsographic Curve of Earth's Surface from ETOPO1|first=National Geophysical Data|last=Center|website=ngdc.noaa.gov}}</ref>

[[Pedosfer]] Yerin quru səthinin ən xarici təbəqəsidir və [[Torpaq|torpaqdantorpaq]]dan ibarətdir. Bu qat torpaq əmələ gəlmə proseslərinə tabedir. Ümumi əkin sahələri 1,3%-i daimi əkin sahələri olmaqla torpaq səthinin 10,9%-ni təşkil edir.<ref>{{cite web|title=World Bank arable land|url=http://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.ARBL.ZS/countries/1W?display=graph|publisher=World Bank|accessdate=19 Oktyabr 2015}}</ref><ref>{{cite web|title=World Bank permanent cropland|url=http://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.CROP.ZS/countries?display=graph|publisher=World Bank|accessdate=19 Oktyabr 2015}}</ref> Yer kürəsinin səthinin 40%-ə yaxını [[Kəndkənd təsərrüfatı|kənd təsərrüfatında]]nda istifadə olunur və bunun təqribən 16,7 milyon km² (6  ×  106 mil²)-i əkin sahələri, 33.5 milyon km² (13  ×  106 mil²)-i isə [[Otlaq|otlaqlardır]].<ref name="Hooke2012">{{cite journal|url=https://www.geosociety.org/gsatoday/archive/22/12/pdf/gt1212.pdf|title=Land transformation by humans: A review|journal=GSA Today|first1=Roger LeB.|last1=Hooke|first2=José F.|last2=Martín-Duque|first3=Javier|last3=Pedraza|volume=22|issue=12|pages=4–10|date=Dekabr 2012|doi=10.1130/GSAT151A.1}}</ref>

Yer səthində [[Su|suyunsu]]yun bolluğu "Mavi Planet"-i [[Günəş sistemi|Günəş sistemindəki]] digər [[Planet|planetlərdən]] fərqləndirən bir xüsusiyyətdir. Yerin [[Hidrosfer|hidrosferihidrosfer]]i əsasən [[Okean|okeanlardanokean]]lardan ibarətdir, lakin texniki olaraq dünyanın bütün su hövzələrini, o cümlədən [[Daxilidaxili dənizlər|daxili dənizləri]]i, [[Göl|gölləri]], [[Çay (coğrafiya)|çayları]] və {{Convert|2000|m|ft}} dərinliyə qədər [[Yeraltı sular|yeraltı sularını]] əhatə edir. Ən dərin sualtı yer {{Convert|10911.4|m|ft}} dərinliyi ilə [[Sakit okean|Sakit Okeandakı]] [[Marian çökəkliyi|Mariana çökəkliyindədir]]<ref name="kaiko7000">{{cite web|title=7,000&nbsp;m Class Remotely Operated Vehicle ''KAIKO 7000''|url=http://www.jamstec.go.jp/e/about/equipment/ships/kaiko7000.html|publisher=Japan Agency for Marine-Earth Science and Technology (JAMSTEC)|accessdate=7 İyun 2008}}</ref>  

[[Şəkil:20140723--IMG 4195 (17014184801).jpg|left|thumb|Yer kürəsinin ən böyük sualtı [[Ekosistem|ekosisteminə]] ev sahibliyi edən [[Böyük Sədd rifi|Böyük Sədd rifinin]]nin sualtından çəkilmiş fotosu. Böyük Sədd rifi Yer kürəsindəki ən böyük [[mərcan rifi]] olmaqla yanaşı, Yer kürəsində kosmosdan görünən tək canlı növüdür.]]

Okeanların kütləsi təqribən 1,35  ×  10¹⁸ tondur və bu Yer kürəsinin ümumi kütləsinin təxminən 1/4400-dir. Okeanlar orta dərinliyi {{Convert|3682|m|ft|0}} olan 361,8 milyon km² (139.7 milyon kvadrat mil) sahəni əhatə edir və nəticədə təxmin edilən həcmi 1,332 milyard km³ (320 milyon kub) təşkil edir.<ref name="ocean23_2_112">{{Cite journal|last1=Charette|first1=Matthew A.|last2=Smith|first2=Walter H. F.|title=The Volume of Earth's Ocean|journal=Oceanography|volume=23|issue=2|pages=112–14|date=İyun 2010|url=http://www.tos.org/oceanography/archive/23-2_charette.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131102230333/http://www.tos.org/oceanography/archive/23-2_charette.pdf|archivedate=2 Noyabr 2013|accessdate=6 İyun 2013|doi=10.5670/oceanog.2010.51|url-status=dead}}</ref> Bütün Yer qabığının səthi hamar bir sfera ilə eyni yüksəklikdə olsaydı, meydana gələn dünya okeanının dərinliyi {{Convert|2.7-2.8|km|mi|0}} olardı.<ref>{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/559627/sphere-depth-of-the-ocean|title=sphere depth of the ocean&nbsp;– hydrology|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=12 Aprel 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=https://ase.tufts.edu/cosmos/print_chapter.asp?id=4|title=Third rock from the Sun&nbsp;– restless Earth|work=NASA's Cosmos|accessdate=12 Aprel 2015}}</ref>

Yer kürəsindəki suyun 97,5%-i duzlu, qalan 2,5%-i isə [[İçməli su|içməli sudur]]. İçməli suyun böyük hissəsi, təxminən 68,7%-i buz təbəqələrində və buzlaqlarda buz halında mövcuddur.<ref>{{cite web|url=https://water.usgs.gov/edu/earthwherewater.html|title=The World's Water|last1=Perlman|first1=Howard|date=17 Mart 2014|accessdate=12 Aprel 2015|work=USGS Water-Science School}}</ref>

Dünya okeanının orta duzluluğu hər kiloqram dəniz suyuna 35 qram duz (3,5% duz) təşkil edir.<ref name="kennish2001">{{cite book|first1=Michael J.|last1=Kennish|date=2001|title=Practical handbook of marine science|page=35|edition=3rd|publisher=CRC Press|series=Marine science series|isbn=978-0-8493-2391-1}}</ref> Bu duzun çox hissəsi vulkanik fəaliyyətlərlə xaric edilmiş və ya maqmatik qayalardan çıxarılmışdır.<ref name="mullen2002">{{cite web|last1=Mullen|first1=Leslie|date=11 İyun 2002|url=http://www.astrobio.net/news/article223.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070630122335/http://www.astrobio.net/news/article223.html|archivedate=30 İyun 2007|title=Salt of the Early Earth|publisher=NASA Astrobiology Magazine|accessdate=14 Mart 2007|url-status=dead}}</ref> Okeanlar eyni zamanda sudakı bir çox həyat formalarının yaşaması üçün zəruri olan həll edilmiş atmosfer qazlarının su anbarıdır.<ref name="natsci_oxy4">{{cite web|last1=Morris|first1=Ron M|url=http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html|title=Oceanic Processes|publisher=NASA Astrobiology Magazine|accessdate=14 Mart 2007|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090415082741/http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html|archivedate=15 Aprel 2009}}</ref> Dəniz suyu dünya iqliminə mühüm təsir göstərir və okeanlar böyük bir istilik anbarı kimi fəaliyyət göstərirlər.<ref name="michon2006">{{cite web|last1=Scott|first1=Michon|date=24 Aprel 2006|url=http://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/|title=Earth's Big heat Bucket|publisher=NASA Earth Observatory|accessdate=14 Mart 2007}}</ref> Okean istiliyinin paylanmasındakı fərqlər əhəmiyyətli hava dəyişikliyinə səbəb ola bilər.<ref name="sample2005">{{cite web|first1=Sharron|last1=Sample|date=21 İyun 2005|url=http://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html|title=Sea Surface Temperature|publisher=NASA|accessdate=21 Aprel 2007|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130427045816/http://science.nasa.gov/earth-science/oceanography/|archivedate=27 Aprel 2013}}</ref>

Yerin [[Dəniz səviyyəsi|dəniz səviyyəsindəki]] [[atmosfer təzyiqi]] orta hesabla 101 325 paskaldır.<ref name="Exline2006">{{cite book|url=https://www.nasa.gov/pdf/288978main_Meteorology_Guide.pdf|title=Meteorology: An Educator's Resource for Inquiry-Based Learning for Grades 5-9|publisher=NASA/Langley Research Center|first1=Joseph D.|last1=Exline|first2=Arlene S.|last2=Levine|first3=Joel S.|last3=Levine|page=6|date=2006|id=NP-2006-08-97-LaRC}}</ref> Quru atmosfer havası 78,084% [[azot]], 20,946% [[oksigen]], 0,934% [[arqon]], 0,041332% [[karbon qazı]] və az miqdarda digər qaz molekullarından ibarətdir.<ref name="Exline2006" /> [[Su buxarı|Su buxarının]] miqdarı 0,01% ilə 4% arasında dəyişir.<ref name="Exline2006" /> [[Troposfer|Troposferin]]in hündürlüyü enliklər arasında dəyişkəndir: hava və bir sıra mövsümi amillər nəticəsində [[Qütb sahələri|qütblərdə]] {{Convert|8|km|mi|0}}, [[Ekvator|ekvatordaekvator]]da isə {{Convert|17|km|mi|0}} arasında dəyişir.<ref name="geerts_linacre97">{{cite web|last1=Geerts|first1=B.|last2=Linacre|first2=E.|url=http://www-das.uwyo.edu/~geerts/cwx/notes/chap01/tropo.html|title=The height of the tropopause|date=Noyabr 1997|work=Resources in Atmospheric Sciences|publisher=University of Wyoming|accessdate=10 Avqust 2006}}</ref>

[[Biosfer]] yer [[Atmosfer|atmosferiniatmosfer]]ini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirmişdir. [[Fotosintez]] bu günkü azot-oksigen atmosferinin yaranması ilə, 2,7 milyard il əvvəl inkişaf etmişdir.<ref name="NYT-20131003" /> Bu dəyişiklik [[Aeroblar|aerob orqanizmlərin]] çoxalmasına və dolayı yolla atmosferdəki oksigenin çevrilməsi ([[Oksigen|O₂]]-dən [[Ozon|O₃]]-ə) nəticəsində [[Ozon təbəqəsi|ozon qatının]] əmələ gəlməsinə imkan yaratdı. Ozon təbəqəsi [[Ultrabənövşəyi şüalanma|ultrabənövşəyi]] günəş şüalarının qarşısını alaraq yerdəki həyatı mümkün edir.<ref name="Harrison 2002">{{cite book|first1=Roy M.|last1=Harrison|authorlink1=Roy M. Harrison|last2=Hester|first2=Ronald E.|date=2002|title=Causes and Environmental Implications of Increased UV-B Radiation|publisher=Royal Society of Chemistry|isbn=978-0-85404-265-4}}</ref> Atmosferin həyat üçün vacib olan digər funksiyalarına [[Su buxarı|su buxarının]] daşınması, canlıların faydalı qazlarla təmin edilməsi, kiçik [[ Meteor|meteorların]] səthə dəyməzdən əvvəl yanmasına səbəb olması və temperaturun qorunması daxildir.<ref name="atmosphere">{{cite web|author=Staff|date=8 Oktyabr 2003|url=http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html|title=Earth's Atmosphere|publisher=NASA|accessdate=21 Mart 2007}}</ref> Atmosferdə temperaturun qorunması hadisəsi [[istixana effekti]] adlandırılan sistemə əsaslanır. Bu sistemə əsasən atmosferin tərkibində az miqdarda olan bir sıra qazlar yerdən xaric edilən enerjini atmosfer daxilində qoruyub saxlayır və orta temperaturu daim sabit saxlamağa xidmət edir. [[Su buxarı]], [[karbon qazı]], [[metan]], [[Azot-1 oksid|azot oksid]] və [[ozon]] atmosferdəki ilkin istixana qazlarıdır. Bu sistem olmadan orta səth temperaturu günümüzdəki {{Convert|+15|C|F}} temperaturu ilə müqayisədə {{Convert|−18|C|F}} olardı<ref name="Pidwirny2006_7">{{cite web|last1=Pidwirny|first1=Michael|year=2006|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html|title=Fundamentals of Physical Geography (2nd Edition)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|accessdate=19 Mart 2007}}</ref> və Yerdəki həyat ehtimal ki, indiki formada mövcud olmazdı.<ref name="Narottam2008">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=i4kASIoKym8C&pg=PA40|title=Climate Change and International Politics|publisher=Kalpaz Publications|first=Narottam|last=Gaan|page=40|year=2008|isbn=978-81-7835-641-9}}</ref> 2017-ci ilin may ayında bir milyon mil məsafədə fırlanan peykin parıltısı kimi görünən [[İşığın qayıtması|işığın]] atmosferdəki buz kristallarından əks olunduğu aşkar edildi.<ref name="NYT-20170519">{{cite news|last=St. Fleur|first=Nicholas|title=Spotting Mysterious Twinkles on Earth From a Million Miles Away|url=https://www.nytimes.com/2017/05/19/science/dscovr-satellite-ice-glints-earth-atmosphere.html|date=19 May 2017|work=[[The New York Times]]|accessdate=20 May 2017}}</ref><ref name="GRL-201760515">{{cite journal|last1=Marshak|first1=Alexander|last2=Várnai|first2=Tamás|last3=Kostinski|first3=Alexander|title=Terrestrial glint seen from deep space: oriented ice crystals detected from the Lagrangian point|date=15 May 2017|journal=Geophysical Research Letters|doi=10.1002/2017GL073248|volume=44|issue=10|pages=5197–5202|bibcode=2017GeoRL..44.5197M|url=https://zenodo.org/record/1229066}}</ref>

Atmosfer dövranının birinci zolağı [[ekvator]] ilə 30° enliklər arasında əsən [[Passat|passatlardanpassat]]lardan və 30° ilə 60° arasındakı orta enliklərdə əsən [[Qərb küləkləri|qərb küləklərindən]] ibarətdir.<ref name="berger2002">{{cite web|last1=Berger|first1=Wolfgang H.|year=2002|url=http://earthguide.ucsd.edu/virtualmuseum/climatechange1/cc1syllabus.shtml|title=The Earth's Climate System|publisher=University of California, San Diego|accessdate=24 Mart 2007}}</ref> [[Dəniz cərəyanları|Okean cərəyanları]] da iqlimin formalaşmasında, xüsusən də istilik enerjisini ekvatorial okeanlardan qütb bölgələrinə paylanmasında iştirak edən mühüm amildir.<ref name="rahmstorf2003">{{cite web|first1=Stefan|last1=Rahmstorf|year=2003|url=http://www.pik-potsdam.de/~stefan/thc_fact_sheet.html|title=The Thermohaline Ocean Circulation|publisher=Potsdam Institute for Climate Impact Research|accessdate=21 Aprel 2007}}</ref>

Səthin buxarlanması nəticəsində yaranan su buxarı atmosferdəki [[su dövranı]] ilə nəql olunur. Atmosfer şəraiti isti, nəmli havanın yüksəlməsinə imkan verdikdə bu su qatılaşır və [[Atmosfer yağıntıları|yağıntı]] halında səthə düşür.<ref name="moran2005" /> Daha sonra suyun böyük hissəsi [[Çay sistemi|çay sistemləri]] ilə aşağı yüksəkliklərə aparılır və ən sonda yenidən [[Okean|okeanlaraokean]]lara qaytarılır və ya [[Göl|göllərdə]] toplanır. Bu [[su dövranı]] quruda həyatın təmin edilməsi üçün vacib bir mexanizmdir və geoloji dövrlər ərzində səth xüsusiyyətlərinin dəyişməsində rol oynayan əsas amilidir. Yağıntı miqdarı əraziyə görə olduqca dəyişkəndir: il ərzində bir neçə metrdən, bir millimetrdən az miqdara qədər dəyişə bilər. Atmosfer dövranı, [[Topoqrafiya|topoqrafik xüsusiyyətlər]] və temperatur fərqləri hər bölgəyə düşən orta yağıntı miqdarını müəyyənləşdirir.<ref name="hydrologic_cycle">{{cite web|author=Various|date=21 İyul 1997|url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml|title=The Hydrologic Cycle|publisher=University of Illinois|accessdate=24 Mart 2007}}</ref>[[Şəkil:Map prevailing winds on earth.png|thumb|285x285px|[[Qərb küləkləri]] (mavi oxlarla) və [[Passat|Passatların]] (sarı və qəhvəyi oxlarla) sxemi]]Yer səthinə çatan günəş enerjisinin miqdarı artan enlik ilə azalır. Daha yüksək enliklərdə günəş işığı səthə daha aşağı bucaq altında çatır və atmosferin daha qalın qatlarından keçməli olur. Nəticədə, dəniz səviyyəsindəki orta illik hava istiliyi ekvatordan uzaqlaşdıqca hər dərəcə eninə təxminən {{Convert|0.4|C-change|F-change|1}} azalır.<ref name="sadava_heller2006">{{cite book|last1=Sadava|first1=David E.|last2=Heller|first2=H. Craig|last3=Orians|first3=Gordon H.|title=Life, the Science of Biology|publisher=MacMillan|date=2006|edition=8th|page=[https://archive.org/details/lifescienceofbio00davi/page/1114 1114]|isbn=978-0-7167-7671-0|url=https://archive.org/details/lifescienceofbio00davi/page/1114}}</ref> Yer səthi iqlimin bənzər olduğu xüsusi iqlim qurşaqlarına bölünür. Ekvatordan qütb bölgələrinə qədər uzanan bu qurşaqlar [[Ekvatorial iqlim qurşağı|ekvatorial]], [[Tropik iqlim|tropik]], [[Mülayim enliklərin iqlimi|mülayim]] və [[Qütb sahələri|qütb]] olaraq təsnif olunur.<ref name="climate_zones">{{cite web|author=Staff|url=http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/climate/older/Climate_Zones.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100808131632/http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/climate/older/Climate_Zones.html|archivedate=8 Avqust 2010|title=Climate Zones|publisher=UK Department for Environment, Food and Rural Affairs|accessdate=24 Mart 2007}}</ref>

Lakin bəzi amillər ərazinin yerləşdiyi enliyə baxmayaraq iqlimə böyük həcmdə təsir edir:

*[[Külək]] də iqlimi mülayimləşdirən amillərdəndir. Torpaq kütləsinin küləkli tərəfi, digər tərəfə nisbətən daha çox mülayim iqlimə malik olur. Şimal yarımkürəsində külək [[Qərb|qərbdən]] [[Şərq|şərqə]] üstünlük təşkil edir və buna görə də qərb sahilləri şərq sahillərinə nisbətən daha mülayim iqlimə malikdir. Bu, Şərqi [[Şimali Amerika|Şimali Amerikada]]da və [[Qərbi Avropa|Qərbi Avropada]]da, okeanın o biri tərəfindəki mülayim iqlimlə eyni paraleldə yerləşən şərq sahillərində sərt kontinental iqlimin hakim olduğu ərazilərdə görünür.<ref>{{cite web|url=http://www.livescience.com/13573-east-coast-colder-europe-west-coast.html|title=Why U.S. East Coast is colder than Europe's West Coast|publisher=Live Science|date=5 Aprel 2011|accessdate=7 İyul 2015}}</ref> [[Cənub yarımkürəsi|Cənub yarımkürəsində]] külək şərqdən qərbə üstünlük təşkil etdiyindən, materiklərin şərq sahilləri daha mülayimdir.

* Yerdən [[Günəş|Günəşə]] qədər məsafə fərqlidir. [[Yanvar]] ayında Yer Günəşə ən yaxın məsafədə olur və bu zaman [[Cənub yarımkürəsi|Cənubi Yarımkürəsində]] [[Yay|yaydır]]. [[Şimal yarımkürəsi|Şimal yarımkürəsində]] yay olan [[iyul]] ayında günəş yerdən ən uzaq məsafədədir və bu zaman müəyyən sahəyə yanvar ayına nisbətən Günəşdən gələn radiasiyanın yalnız 93.,55%-i düşür. Buna baxmayaraq, Şimal yarımkürəsində dənizlərdən daha tez qızan daha böyük quru sahələri var. Nəticə etibarilə Şimal Yarımkürəsində yazda havanın orta temperaturu Cənub Yarımkürəsindən {{Convert|2.3|C-change|F-change|0}} isti olur.<ref name="Earth at Aphelion">{{cite web|url=http://spaceweather.com/glossary/aphelion.html|title=Earth at Aphelion|publisher=Space Weather|date=İyul 2008|accessdate=7 İyul 2015}}</ref>

Yer kürəsində indiyə qədər ölçülən ən yüksək hava temperaturu 1913-cü ildə [[Ölüm Dərəsi Milli Parkı|Ölüm dərəsində]] {{Convert|56.7|C|F}} olaraq qeydə alınmışdır.<ref>{{cite web|url=http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/highest-recorded-temperature/|title=Highest recorded temperature|publisher=Guinness World Records|accessdate=12 İyul 2015}}</ref> Yer kürəsində indiyə qədər ölçülən ən aşağı hava temperaturu isə 1983-cü ildə [[Vostok (antarktik stansiya)|Vostok Stansiyasında]] {{Convert|-89.2|C|F}} kimidir,<ref>{{cite book|last1=Lyons|first1=Walter A|title=The Handy Weather Answer Book|date=1997|publisher=Visible Ink Press|location=Detroit, Michigan|isbn=978-0-7876-1034-0|edition=2nd|url=https://archive.org/details/handyweatheransw00lyon}}</ref> lakin peyklər bu dəfə [[Şərqi Antarktida|Şərqi Antarktidada]]da −94.7 ° C (−138.5 ° F) qədər olan temperaturu ölçmək üçün uzaqdan zonddan istifadə etmişdilər.<ref>{{Cite newspaper|url=https://www.theguardian.com/world/2013/dec/10/coldest-temperature-recorded-earth-antarctica-guinness-book|title=Coldest temperature ever recorded on Earth in Antarctica|journal=The Guardian|date=10 Dekabr 2013|accessdate=12 İyul 2015|publisher=Associated Press}}</ref> Bu temperatur qeydləri yalnız 20-ci əsrdən etibarən müasir alətlərlə aparılmış ölçülərdir və ehtimal ki, Yer kürəsindəki temperaturun tam diapazonunu əks etdirmir.

[[Troposfer|Troposferdən]] yuxarıda atmosfer əsasən [[Stratosfer|stratosferə]], [[Mezosfer|mezosferə]] və [[Termosfer|termosferə]] bölünür.<ref name="psc" /> [[Ekzosfer|Ekososfer]] geomaqnit sahəsinin [[günəş küləyi]] ilə qarşılıqlı təsirdə olduğu maqnitosferə qədər uzanır.<ref name="sciweek2004">{{cite web|author=Staff|year=2004|url=http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070713053611/http://scienceweek.com/2004/rmps-23.htm|title=Stratosphere and Weather; Discovery of the Stratosphere|work=Science Week|accessdate=14 Mart 2007|archivedate=13 İyul 2007|url-status=dead|df=}}</ref> [[Stratosfer|Stratosferin]]in tərkibində yer səthini ultrabənövşəyi şüalanmadan qoruyan və beləliklə Yerdəki həyat üçün vacib olan [[ozon təbəqəsi]] yerləşir. Yer səthindən 100 kilometr yuxarıda olduğu təxmin edilən ''Karman xətti'' atmosfer və [[kosmik fəza]] arasındakı sərhəddir.<ref name="cordoba2004">{{cite web|first1=S. Sanz Fernández|last1=de Córdoba|date=21 İyun 2004|url=http://www.fai.org/astronautics/100km.asp|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100115223732/http://www.fai.org/astronautics/100km.asp|archivedate=15 Yanvar 2010|title=Presentation of the Karman separation line, used as the boundary separating Aeronautics and Astronautics|publisher=Fédération Aéronautique Internationale|accessdate=21 Aprel 2007|url-status=dead}}</ref>

İstilik enerjisi atmosferin xaricindəki bəzi molekulların sürətini Yerin [[Cazibə qüvvəsi|cazibə qüvvəsindən]] xilas ola biləcəyi nöqtəyə qədər artırır. Bu atmosferin kosmosda yavaş, lakin davamlı bir şəkildə itməsinə səbəb olur. Sərbəst [[Hidrogen|hidrogeninhidrogen]]in aşağı molekulyar kütləsi olduğundan, [[Kosmik sürətlər|kosmik sürəti]] daha asan əldə edə bilir və digər qazlara nisbətən daha yüksək sürətlə kosmosa axır.<ref name="jas31_4_1118">{{cite journal|last1=Liu|first1=S. C.|last2=Donahue|first2=T. M.|title=The Aeronomy of Hydrogen in the Atmosphere of the Earth|journal=Journal of the Atmospheric Sciences|volume=31|issue=4|pages=1118–36|bibcode=1974JAtS...31.1118L|doi=10.1175/1520-0469(1974)031<1118:TAOHIT>2.0.CO;2|year=1974}}</ref> Hidrogenin kosmosa sızması Yer atmosferinin və səthinin ilkin reduksiya vəziyyətindən indiki oksidləşmə vəziyyətinə keçməsinə kömək edir. [[Fotosintez|Fotosintezin]]in sərbəst oksigen mənbəyini təmin etdiyini, lakin hidrogen kimi reduksiyaedici maddələrin itirilməsinin atmosferdə oksigenin geniş şəkildə yığılması üçün zəruri şərt olduğu düşünülür.<ref name="sci293_5531_839">{{cite journal|title=Biogenic Methane, Hydrogen Escape, and the Irreversible Oxidation of Early Earth|last1=Catling|first1=David C.|last2=Zahnle|first2=Kevin J.|last3=McKay|first3=Christopher P.|journal=Science|volume=293|issue=5531|pages=839–43|doi=10.1126/science.1061976|year=2001|pmid=11486082|bibcode=2001Sci...293..839C|citeseerx=10.1.1.562.2763}}</ref> Deməli, hidrogenin atmosferdən uçma qabiliyyəti, Yer kürəsində inkişaf etmiş həyatın təbiətinə təsir göstərmiş ola bilər.<ref name="abedon1997">{{cite web|last1=Abedon|first1=Stephen T.|date=31 Mart 1997|url=http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121129043509/http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm|archivedate=29 Noyabr 2012|title=History of Earth|publisher=Ohio State University|accessdate=19 Mart 2007|url-status=dead}}</ref> İndiki oksigenlə zəngin bir atmosferdə hidrogenin çoxu qaçmaq üçün bir fürsət əldə etmədən əvvəl suya çevrilir. Bunun əvəzinə hidrogen ehtiyyatının böyük hissəsi atmosferin yuxarı hissəsində [[Metan|metanın]] məhv edilməsindən yaranır.<ref name="arwps4_265">{{cite journal|last1=Hunten|first1=D. M.|title=Hydrogen loss from the terrestrial planets|journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences|year=1976|volume=4|issue=1|pages=265–92|bibcode=1976AREPS...4..265H|doi=10.1146/annurev.ea.04.050176.001405|last2=Donahue|first2=T. M}}</ref>

Yerin cazibə qüvvəsi, Yer səthində kütlə paylanması səbəbindən cisimlərə verilən [[Təcil|təcildirtəcil]]dir. Yer səthi yaxınlığında sərbəstdüşmə təcili təxminən {{Convert|9.8|m/s2|ft/s2}}-dir. [[Topoqrafiya]], [[geologiya]] və dərin tektonik quruluşdakı yerli fərqlər, qravitasiya anomaliyaları olaraq bilinən Yerin cazibə sahəsindəki genişhəcmli və ya regional fərqlərə səbəb olur.<ref>{{cite journal|first1=A. B.|last1=Watts|first2=S. F.|last2=Daly|title=Long wavelength gravity and topography anomalies|journal=Annual Review of Earth and Planetary Sciences|volume=9|pages=415–18|date=May 1981|doi=10.1146/annurev.ea.09.050181.002215|bibcode=1981AREPS...9..415W}}</ref>

Yerin maqnit sahəsinin əsas hissəsi [[Barisfer|nüvədən]], daxili [[Konveksiya|konveksiyanın]] [[Kinetikkinetik enerji|kinetik enerjisinin]]sinin elektrik və maqnetik enerjiyə çevrildiyi yerdən qaynaqlanır. Sahə nüvədən kənara yayılır və [[mantiya]] üzərindən keçərək Yer səthində öz dipolunun qütblərinə qədər uzanır. Dipolun qütbləri Yerin [[Coğrafi qütblər|coğrafi qütblərinə]] yaxın yerdədir. Maqnit sahəsinin ekvatorunda, səthdəki maqnit sahəsinin gücü {{Nobr|3.05{{e|−5}} [[Tesla (ölçü vahidi)|T]]}}, 2000-ci dövrdə {{Nobr|7.79{{e|22}} Am{{sup|2}}}} olan maqnit dipolu anı, əsrdə təxminən 6% azalır.<ref name="dipole">{{citation|last1=Olson|first1=Peter|last2=Amit|first2=Hagay|title=Changes in earth's dipole|url=https://pages.jh.edu/~polson1/pdfs/ChangesinEarthsDipole.pdf|journal=Naturwissenschaften|volume=93|issue=11|year=2006|pages=519–542|doi=10.1007/s00114-006-0138-6|pmid=16915369|bibcode=2006NW.....93..519O}}</ref> Nüvədəki konveksiya hərəkətləri xaotikdir; maqnit qütbləri fırlanır və dövri olaraq sıralama dəyişir. Bu, əsas sahənin dünyəvi dəyişkənliyinə və hər milyon ildə nizamsız fasilələrlə orta hesabla bir neçə dəfə artan sahə dəyişikliyinə səbəb olur. Ən son dəyişiklik təxminən 700.000 il əvvəl meydana gəlmişdir.<ref name="fitzpatrick2006">{{cite web|last1=Fitzpatrick|first1=Richard|date=16 Fevral 2006|url=http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node69.html|title=MHD dynamo theory|publisher=NASA WMAP|accessdate=27 Fevral 2007}}</ref><ref name="campbelwh">{{cite book|last1=Campbell|first1=Wallace Hall|title=Introduction to Geomagnetic Fields|publisher=Cambridge University Press|date=2003|location=New York|page=57|isbn=978-0-521-82206-0}}</ref>

Yerin maqnit sahəsinin kosmosdakı miqdarı maqnitosferi müəyyənləşdirir. [[Günəş küləyi|Günəş küləyinin]]nin [[İon|ionları]] və [[Elektron|elektronları]] maqnitosfer tərəfindən pozulur; günəş küləyinin təzyiqi maqnitosferin günlük hissəsini təxminən 10 Yer radiusuna qədər sıxır və qaranlıq tərəfdə maqnitosferi uzadır.<ref name="Britannica">{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/science/ionosphere-and-magnetosphere/Magnetosphere|title=Ionosphere and magnetosphere|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|first=Michael B.|last=McElroy|year=2012}}</ref> Günəş küləyinin sürəti günəş küləyi zamanı yaranan dalğaların sürətindən böyük olduğu üçün şok dalğası günəş küləyini qabaqlayır.<ref>{{cite web|url=http://sci.esa.int/jump.cfm?oid=40994|title=Cluster reveals the reformation of the Earth's bow shock|publisher=European Space Agency|first=Arnaud|last=Masson|date=11 May 2007|accessdate=16 Avqust 2016}}</ref> Maqnitosfer müxtəlif yüklü zərrəciklərdən ibarətdir: plazmasfer Yer fırlanarkən maqnetik sahə xətlərini əsas etibarilə izləyən az enerjili zərrəciklərlərdən;<ref>{{cite web|url=http://plasmasphere.nasa.gov/|title=The Earth's Plasmasphere|publisher=NASA/Marshall Space Flight Center|last=Gallagher|first=Dennis L.|date=14 Avqust 2015|accessdate=16 Avqust 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://plasmasphere.nasa.gov/formed.html|title=How the Plasmasphere is Formed|publisher=NASA/Marshall Space Flight Center|last=Gallagher|first=Dennis L.|date=27 May 2015|accessdate=16 Avqust 2016}}</ref> çevrəşəkilli cərəyan maqnit sahəsinin təsiri altında olan geo-maqnit sahəsi boyu hərəkət edən orta-enerjili zərrəciklərdən;<ref name="BaumjohannTreumann1997">{{cite book|title=Basic Space Plasma Physics|publisher=World Scientific|first1=Wolfgang|last1=Baumjohann|first2=Rudolf A.|last2=Treumann|pages=8, 31|year=1997|isbn=978-1-86094-079-8}}</ref> [[Van Allen Qurşaqları|Van-Allen qurşaqları]] isə təsadüfi trayektoriya ilə hərəkət edən, lakin maqnitosfer daxilində qalan yüksək enerjili zərrəciklərdən ibarətdir.<ref name="Britannica2">{{cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/science/ionosphere-and-magnetosphere/Magnetosphere|title=Ionosphere and magnetosphere|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|first=Michael B.|last=McElroy|year=2012}}</ref><ref name="Van Allen2">{{cite book|title=Origins of Magnetospheric Physics|publisher=University of Iowa Press|last=Van Allen|first=James Alfred|date=2004|isbn=978-0-87745-921-7|oclc=646887856}}</ref>

Maqnit qasırğası zamanı yüklü zərrəciklər xarici maqnitosferdən sahə xətləri boyu yerin [[İonosfer|ionoferinə]] yönələ və burada ionlaşaraq [[Qütbqütb parıltısı|qütb parıltısına]]na səbəb ola bilər.<ref name="stern2005">{{cite web|last1=Stern|first1=David P.|date=8 İyul 2005|url=http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html|title=Exploration of the Earth's Magnetosphere|publisher=NASA|accessdate=21 Mart 2007}}</ref>

Yerin sabit ulduzlara nisbətən və ya öz xəyali oxu ətrafında 360° fırlanmasına sərf etdiyi vaxt 86.164,0989 saniyə və ya 23 saat 56 dəqiqə 4,0989 saniyədir və Beynəlxalq vahidlər sistemində ulduz günü adlanır.<ref name="IERS" /> Yerin [[Pressesiya|pressesiyayapressesiya]]ya və ya mart gecə-gündüz bərəbərliyi nöqtəsinə nisbətən hərəkəti 86.164,0905 saniyə, 23 saat 56 dəqqiə 4,0905 saniyə təşkil edir və [[ulduz vaxtı]] adlanır.<ref name="IERS" /> Beləliklə, ulduz vaxtı bir ulduz günündən təxminən 8,4 millisaniyə qısadır.<ref name="seidelmann1992">{{cite book|last1=Seidelmann|first1=P. Kenneth|date=1992|title=Explanatory Supplement to the Astronomical Almanac|page=48|publisher=University Science Books|location=Mill Valley, CA|isbn=978-0-935702-68-2}}</ref>

Atmosferdəki [[meteor]] və aşağı orbitli [[Təbii peyk|peyklərdən]] başqa Yer səmasında [[Göygöy cisimləri|göy cisimlərinin]]nin aydın hərəkəti qərbə doğru 15 °/saat = 15 '/dəq sürətindədir. Göy ekvatorunun yaxınlığında olan cisimlər üçün bu, hər iki dəqiqədə [[Günəş|Günəşin]]in və ya [[Ay|Ayın]] görünən [[Diametr|diametrinə]] bərabərdir; Yer səthindən Günəş və Ayın görünən ölçüləri təxminən eynidır.<ref name="iers1623">{{cite web|author=Staff|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html|title=IERS Excess of the duration of the day to 86400s&nbsp;... since 1623|publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS)|accessdate=23 Sentyabr 2008|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20081003083543/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/lod-1623.html|archivedate=3 Oktyabr 2008}}—Graph at end.</ref><ref name="iers1962">{{cite web|author=Staff|url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070813203913/http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/earthor/ut1lod/figure3.html|archivedate=13 Avqust 2007|title=IERS Variations in the duration of the day 1962–2005|publisher=International Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS)|accessdate=23 Sentyabr 2008}}</ref>

Yer orta hesabla hər 365,2564 günəş günü və ya bir [[il]] müddətində [[Günəş]] ətrafında təxminən {{Convert|150|e6km|e6mi}} məsafə qət edir. Bu, günəşin təqribən 1° sürətlə ulduzlara nisbətən şərqə doğru hərəkət etməsini təmin edir. Bununla da hər 12 saatda Günəş və ya Ay ardıcıl olaraq səmada aydın görünür. Bu hərəkətə görə, Günəşin yenidən [[Üfüq|üfüqə]] qayıtması üçün 24 saat, 1 [[sutka]] ərzində Yerin öz oxu ətrafında tam bir dönüş etməsi lazımdır. Yerin orbital sürəti orta hesabla {{Convert|29.78|km/s|km/h mph}} təşkil edir ki, bu da Yerin [[Diametr|diametrinə]] bərabər olan, 12,742 km (7.918 mil) məsafəni 7 dəqiqəyə, [[Ay|ayaay]]a olan {{Convert|384000|km|mi}} məsafəni isə 3,5 saata qət etməyə yetərli sürətdir.<ref name="earth_fact_sheet" />

Yerin xəyali oxu həmişə göydəki xəyali qütblərə tərəf tuşlanaraq orbit müstəvisinə təxminən 23,439281° <ref name="IERS" /> əyilmişdir. Yerin oxunun bu əyilməsinə görə, səthin istənilən nöqtəsinə çatan günəş işığının miqdarı il ərzində dəyişir. Bu, iqlimdə mövsümi dəyişikliyə səbəb olur. [[Şimal yarımkürəsi|Şimal yarımkürəsində]] [[yay]] Günəş şimal tropik xəttində, [[Cənub yarımkürəsi|Cənub Yarımkürəsində]] isə cənub tropik xəttində zenitdə olarkən baş verir. Yay aylarında gün daha uzun sürür və Günəş səmada daha yüksəklərə çıxır. Qışda iqlim soyuyur və günlər qısalır.

Astronomik konveksiya ilə [[Gündönümü|gündönümlərinə]] –— Günəşə ən yaxın və ondan ən uzaq nöqtələr və ya Yerin fırlanma oxu öz orbital oxu ilə uyğunlaşdığı zaman yaranan [[Ekinoks|ekinokslaraekinoks]]lara (gecə-gündüz bərabərliyi) görə 4 [[İlin fəsilləri|fəsil]] müəyyən edilmişdir. Hal-hazırda [[Şimal yarımkürəsi|Şimal yarımkürəsində]] qış gündönümü [[21 dekabr|21 dekabrda]]da; yay gündönümü [[21 iyun|iyunun 21]]-nə yaxın, bahar ekinoksu [[20 mart|20 martda]]da, payız ekinoksu isə [[22 sentyabr|22]] və ya [[23 sentyabr|23 sentyabrda]]da baş verir. [[Cənub yarımkürəsi|Cənub yarımkürəsində]] isə vəziyyət tərsinə dəyişir, yaz və qış fəsilləri əksinə olur və yaz və payız bərabərliyi tarixləri dəyişdirilir.<ref name="bromberg2008">{{cite web|last1=Bromberg|first1=Irv|date=1 May 2008|url=http://www.sym454.org/seasons/|title=The Lengths of the Seasons (on Earth)|publisher=University of Toronto|accessdate=8 Noyabr 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081218221421/http://www.sym454.org/seasons/|archive-date=18 Dekabr 2008|url-status=dead}}</ref>

[[Şəkil:Aphelion (PSF).svg|thumb|239x239px|3 nöqtəsi [[Günəş|günəşigünəş]]i təmsil edir.1 nöqtəsi Yerin apelyonunu, 2 nöqtəsi isə perihelionunu göstərir.]]

Müasir dövrdə, Yer perihelionu 3 yanvar ətrafında, apelyonu isə 4 İyul ətrafında meydana gəlir. Bu tarixlər Milankoviç dövrü kimi tanınan dövri nümunələri izləyən [[pressesiya]] və digər orbital amillər səbəbindən zamanla dəyişir. Dəyişən Yer-Günəş məsafəsi, günəş enerjisinin Yerə apelyona nisbətən periheliona təqribən 6.,9% daha çox çatmasına səbəb olur. Cənub Yarımkürəsində yay olarkən Günəşə doğru əyildiyi üçün Cənub Yarımkürəsi bir il ərzində şimala nisbətən Günəşdən bir qədər çox enerji alır. Bu təsir, Yerin oxunun əyilməsi səbəbindən ümumi enerji dəyişikliyindən qat-qat azdır.<ref name="williams20051230">{{cite web|last1=Williams|first1=Jack|date=20 Dekabr 2005|url=https://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm|title=Earth's tilt creates seasons|work=USA Today|accessdate=17 Mart 2007}}</ref>

| colspan="2" |[[FileŞəkil:FullMoon2010.jpg|center|200px|]]

Ay nisbətən böyük, diametri Yer kürəsinin diametrinin dörddə birinə bərabər olan, planetə bənzər bir [[Təbiitəbii peyk|təbii peykdir]]dir. Cırtdan planet [[Pluton|Plutona]]a nisbətən daha böyük olan peyki Xaron istisna olmaqla, Günəş sistemində orbitalına daxil olduğu planetə nisbətən ən böyük peyk Aydır.

Ay ilə Yer arasındakı qarşılıqlı təsir nəticəsində Ay Yerdən ildə təxminən {{Convert|38|mm|in|0}} uzaqlaşır.<ref name="espenak_meeus20070207">{{cite web|last1=Espenak|first1=F.|last2=Meeus|first2=J.|date=7 Fevral 2007|url=http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080302112957/http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html|archivedate=2 Mart 2008|title=Secular acceleration of the Moon|publisher=NASA|accessdate=20 Aprel 2007|url-status=dead}}</ref> Milyonlarla ildir ki, bu kiçik dəyişikliklər və Yer gününün ildə təqribən 23 mikrosaniyə uzanması əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Məsələn [[Devon dövrü|Devon]] dövründəndə (təxminən 410 milyard il əvvəl) bir ildə 400 gün var idi və hər gün 21.8 saat davam edirdi.<ref>{{cite book|last=Lambeck|first=Kurt|title=The Earth's Variable Rotation: Geophysical Causes and Consequences|publisher=Cambridge University Press|year=1980|page=367|url=https://books.google.com/books?id=-kiG3uYkoUEC&pg=PA62|isbn=978-0-521-67330-3}}</ref>

Ayın mənşəyi ilə bağlı ən çox qəbul edilən fərziyyə olan [[böyük toqquşma fərziyyəsi]], peykin [[Teya (nəzəri planet)|Teya]] adlı Mars ölçülü bir protoplanetin erkən Yer kürəsi ilə toqquşması zamanı yarandığını iddia edir. Bu fərziyyə Ayın tərkibinin Yer qabığının tərkibinə nisbətən eyni olmasını izah edir.<ref name="canup_asphaug2001b" /><br />

Həyatı təmin edə bilən bir planet, həyat orada yaranmasa da, yaşanabilər bir planetdir. Yer kürəsi orqanizmləri maye su -— mürəkkəb [[Üzvi maddələr|üzvi molekulların]] toplana biləcəyi və qarşılıqlı təsir göstərə biləcəyi bir mühit və [[Maddələrmaddələr mübadiləsi|maddələr mübadiləsini]]ni təmin etmək üçün kifayət qədər enerji ilə təmin edir.<ref name="ab2003">{{cite web|author=Staff|date=Sentyabr 2003|url=http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120312212337/http://astrobiology.arc.nasa.gov/roadmap/g1.html|archivedate=12 Mart 2012|title=Astrobiology Roadmap|publisher=NASA, Lockheed Martin|accessdate=10 Mart 2007|url-status=dead}}</ref> Yerin Günəşdən uzaqlığı, fırlanma sürəti, oxunun əyriliyi, geoloji tarixi, davamlı atmosferi və maqnit sahəsi hamısı səthdəki mövcud iqlim şəraitinə öz töhfəsini verir.<ref name="dole1970">{{cite book|first1=Stephen H.|last1=Dole|date=1970|title=Habitable Planets for Man|edition=2nd|publisher=American Elsevier Publishing Co|url=https://www.rand.org/pubs/reports/R414/|accessdate=11 Mart 2007|isbn=978-0-444-00092-7}}</ref>

Bir planetin həyat formaları [[Ekosistem|ekosistemlərdə]] yaşayır, bəzən "[[biosfer]]" meydana gətirir.<ref>{{cite web|url=https://www.biodiversidad.gob.mx/v_ingles/planet/whatis_bios.html|title=What is the biosphere?|access-date=28 İyun 2019|work=Biodiversidad Mexicana|publisher=Meksika federativ höküməti}}</ref> Yer biosferinin təxminən 3,5 milyard il əvvəl inkişaf etməyə başladığı düşünülür.<ref name="NYT-20131003" /> Biosfer bir-birinə bənzər bitki və ya heyvanlar yaşayan bir sıra [[Biom|biomlarabiom]]lara bölünür.<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/bitesize/guides/zmyj6sg/revision/3|title=Interdependency between animal and plant species|page=3|work=BBC Bitesize|publisher=[[BBC]]|access-date=28 İyun 2019}}</ref> Quruda biomlar ilk növbədə enlik, dəniz səviyyəsindən yüksəklik və [[rütubət]] fərqləri ilə ayrılır. [[Arktika]] və ya [[Antarktika|Antarktika dairələrində]], hündür yüksəkliklərdə və ya son dərəcə [[Səhra|quraq ərazilərdə]] uzanan yerüstü biomlar bitki və heyvan həyatı baxımından nisbətən kasıbdır. Növlərin müxtəlifliyi ekvatorial enliklərdəki [[Rütubətli ekvatorial meşələr|rütubətli meşələrdə]] zirvəyə çatır.<ref name="amnat163_2_192">{{cite journal|last1=Hillebrand|first1=Helmut|title=On the Generality of the Latitudinal Gradient|journal=American Naturalist|year=2004|volume=163|issue=2|pages=192–211|doi=10.1086/381004|pmid=14970922|url=http://oceanrep.geomar.de/4048/1/Hillebrand_2004_Amer_nat.pdf}}</ref>

2016-cı ilin iyul ayında elm adamları, Yer kürəsində yaşayan bütün [[Orqanizm|orqanizmlərin]] son universal ortaq əcdadının 355 [[Gen|geniningen]]inin müəyyən edildiyini bildirdi.<ref name="NYT-20160725">{{cite news|last=Wade|first=Nicholas|author=Nicholas Wade|title=Meet Luca, the Ancestor of All Living Things|url=https://www.nytimes.com/2016/07/26/science/last-universal-ancestor.html|date=25 İyul 2016|work=[[The New York Times]]|accessdate=25 İyul 2016}}</ref>

| Əkin sahələri || 1,510–1510-1,611

| Otlaqlar || 2,500–3500-3,410

| Təbii meşələr || 3,143–3143-3,871

Yer qabığında [[Daş kömür|kömür]], [[neft]] və [[Təbiitəbii qaz|təbii qazdan]]dan ibarət yeraltı yanacaqların böyük yataqları yerləşir.<ref>{{cite news|url=https://sciencing.com/how-are-fossil-fuels-extracted-from-the-ground-12227026.html|title=How Are Fossil Fuels Extracted From the Ground?|date=29 Sentyabr 2017|access-date=28 İyun 2019|first=Russell|last=Huebsch|work=Sciencing|publisher=[[Leaf Group]] Media}}</ref> Bu yataqlar insanlar tərəfindən həm enerji istehsalı, həm də kimyəvi istehsalda xammal kimi istifadə olunur.<ref>{{cite web|url=http://www.world-nuclear.org/nuclear-basics/electricity-generation-what-are-the-options.aspx|title=Electricity generation – what are the options?|work=World Nuclear Association|access-date=28 İyun 2019}}</ref> Mineral [[Filiz|filizlər]] də [[maqmatizm]], eroziya və [[Tektonik plitələr|tektonik lövhələrin]] hərəkətləri nəticəsində qabığın tərkibində əmələ gəlmişdir.<ref name="Ramdohr">{{cite book|last=Ramdohr|first1=Paul|chapter-url=http://www.sciencedirect.com/science/book/9780080116358|title=The Ore Minerals and their Intergrowths|pages=xv–xvi|work=Akademie-Verlag GmbH|publisher=Elsevier Ltd.|year=1969|isbn=978-0-08-011635-8|doi=10.1016/B978-0-08-011635-8.50004-8|accessdate=29 Aprel 2016|chapter=Writer's Preface to the English Edition}}</ref> Bu süxurlar bir çox [[metal]] və digər faydalı [[Kimyəvi element|elementlər]] üçün əsas mənbədir.

Yer səthinin böyük əraziləri tropik [[siklon]], [[Tropik siklon|qasırğa]] və ya [[Tayfun qasırğası|tufan]] kimi ekstremal hava şəraitinə məruz qalır. 1980-2000-ci illərdə bu hadisələr ildə orta hesabla 11,800 insan ölümünə səbəb oldu.<ref name="walsh2008">{{cite book|first1=Patrick J.|last=Walsh|title=Oceans and human health: risks and remedies from the seas|page=212|editor1=Sharon L. Smith|editor2=Lora E. Fleming|publisher=Academic Press, 2008|isbn=978-0-12-372584-4|url=https://books.google.com/books?id=c6J5hlcjFaAC&pg=PA212|date=16 May 1997}}</ref> Bir çox yer [[zəlzələ]], [[torpaq sürüşməsi]], [[sunami]], [[vulkan püskürməsi]], [[tornado]], [[çovğun]], [[daşqın]], [[quraqlıq]], [[Meşə yanğınları|yanğın]] və digər fəlakətlərə məruz qalır.

Bir çox ərazidə isə əsas fəlakət havanın və suyun insan tərəfindən [[Kirlənmə|çirkləndirilməsi]], [[Turşu yağışı|turşu yağışları]], bitki örtüyünün itirilməsi (otlaq sahələrinin artırılması, [[Meşəsizləşmə|meşələrin qırılması]], [[səhralaşma]]), vəhşi həyatın itməsi, növlərin [[Nəsil kəsilməsi|məhv olması]], [[torpağın deqradasiyası]], [[eroziya]] və s. [[Texnogenez|texnogen]] proseslərdir.

31 oktyabr 2011-ci ildə [[Dünya əhalisi|Yer kürəsinin insan sayı]] təxminən yeddi milyarda çatdı.<ref>{{cite web|url=https://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html|title=Various '7 billionth' babies celebrated worldwide|accessdate=31 Oktyabr 2011|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111031182613/http://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html|archivedate=31 Oktyabr 2011}}</ref> Proqnozlar 2050-ci ildə dünya əhalisinin 9,2 milyarda çatacağını göstərir.<ref name="un2006">{{cite web|author=Staff|url=https://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090905200753/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm|archivedate=5 Sentyabr 2009|title=World Population Prospects: The 2006 Revision|publisher=United Nations|accessdate=7 Mart 2007}}</ref> İnsan əhalisinin sıxlığı dəyişkəndir, lakin böyük qismi [[Asiya|Asiyada]]da məskunlaşmışdır. 2020-ci ilə olan məlumata görə dünya əhalisi təxminən 7,794 milyarddır.<ref>{{Cite web|url=https://www.macrotrends.net/countries/WLD/world/population|title=World Population 1950-2020}}</ref>

Dünyanın quru kütləsinin 68%-i [[Şimal yarımkürəsi|şimal yarımkürəsindədir]].<ref>{{Cite web|url=http://phl.upr.edu/library/notes/distributionoflandmassesofthepaleo-earth|title=Distribution of landmasses of the Paleo-Earth|author1=Abel Mendez|date=6 İyul 2011|publisher=University of Puerto Rico at Arecibo|accessdate=5 Yanvar 2019}}</ref> Torpaq kütləsinin qismən üstünlük təşkil etməsi səbəbindən insanların 90% şimal yarımkürəsində yaşayır.<ref>{{Cite web|url=https://www.businessinsider.com/90-of-people-live-in-the-northern-hemisphere-2012-5|title=MAP OF THE DAY: Pretty Much Everyone Lives In The Northern Hemisphere|date=4 May 2012|publisher=businessinsider.com|accessdate=5 Yanvar 2019}}</ref>

Yer səthinin səkkizdə bir hissəsinin insanların yaşaması üçün uyğun olduğu təxmin edilir:&nbsp; Yer səthinin dörddə üçü okeanlar ilə örtülmüş, dörddə biri isə qurudur. Quru ərazisinin yarısı [[səhra]] (14%),<ref name="hessd4_439">{{cite journal|last1=Peel|first1=M. C.|last2=Finlayson|first2=B. L.|last3=McMahon|first3=T. A.|title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification|journal=Hydrology and Earth System Sciences Discussions|year=2007|volume=4|issue=2|pages=439–73|doi=10.5194/hessd-4-439-2007|url=https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-00298818/file/hessd-4-439-2007.pdf}}</ref> yüksək dağlar (27%),<ref name="biodiv">{{cite web|author=Staff|url=http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml|title=Themes & Issues|publisher=Secretariat of the Convention on Biological Diversity|accessdate=29 Mart 2007|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070407011249/http://www.biodiv.org/programmes/default.shtml|archivedate=7 Aprel 2007|df=}}</ref> və ya digər uyğun olmayan ərazilərdir. Dünyanın ən şimalda yerləşən daimi yaşayış yeri, Kanadanın [[Nunavut]] şəhərindəki [[Elsmir (ada)|Elsmir adasında]] yerləşən [[Alert]] qəsəbəsidir (82°28′N).<ref name="cfsa2006">{{cite web|author=Staff|date=15 Avqust 2006|url=http://www.tscm.com/alert.html|title=Canadian Forces Station (CFS) Alert|publisher=Information Management Group|accessdate=31 Mart 2007}}</ref> Ən cənub məntəqə isə Antarktidadakı demək olar ki, cənub qütbündə olan [[Amundsen-Skott Cənub Qütb Stansiyası|Amundsen-Skott Cənubi Qütb Stansiyasındadır]] (90 ° S).

Yer kürəsinin orbitinə çıxan ilk insan 12 aprel 1961-ci ildə [[Yuri Qaqarin]] olmuşdur.<ref name="kuhn2006">{{cite book|first1=Betsy|last1=Kuhn|date=2006|title=The race for space: the United States and the Soviet Union compete for the new frontier|page=34|publisher=Twenty-First Century Books|isbn=978-0-8225-5984-9}}</ref> Ümumilikdə, 30 İyul 2010 tarixinə qədər təxminən 487 nəfər kosmosu gəzərək orbitə çıxmış və onlardan on ikisi Aya ayaq basmışdır.<ref name="ellis2004">{{cite book|first1=Lee|last1=Ellis|date=2004|title=Who's who of NASA Astronauts|publisher=Americana Group Publishing|isbn=978-0-9667961-4-8|url-access=registration|url=https://archive.org/details/whoswhoofnasaast0000elli}}</ref><ref name="shayler_vis2005">{{cite book|first1=David|last1=Shayler|first2=Bert|last2=Vis|date=2005|title=Russia's Cosmonauts: Inside the Yuri Gagarin Training Center|publisher=Birkhäuser|isbn=978-0-387-21894-6}}</ref><ref name="wade2008">{{cite web|last1=Wade|first1=Mark|date=30 İyun 2008|url=http://www.astronautix.com/articles/aststics.htm|accessdate=23 Dekabr 2008|title=Astronaut Statistics|publisher=Encyclopedia Astronautica}}</ref> Normalda kosmosdakı yeganə insanlar [[Beynəlxalq Kosmik Stansiya|Beynəlxalq Kosmik Stansiyada]]da olanlardır. Altı nəfərdən ibarət <ref group="qeyd">Heyətin sayı və tərkibi ilə bağlı [https://www.howmanypeopleareinspacerightnow.com/ buraya] baxa bilərsiniz.</ref> stansiyanın heyəti, ümumiyyətlə, hər altı ayda bir dəyişdirilir.<ref name="nasa_rg_iss2007">{{cite web|date=16 Yanvar 2007|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/station/news/ISS_Reference_Guide.html|title=Reference Guide to the International Space Station|publisher=NASA|accessdate=23 Dekabr 2008}}</ref> İnsanların Yerdən səyahət etdiyi ən uzaq məsafə {{Convert|400171|km|mi}} olaraq, 1970-ci ildə [[Apollon 13|Apollo 13]] missiyası zamanı əldə edilmişdir.<ref name="Apollo13History">{{cite web|url=https://history.nasa.gov/SP-4029/Apollo_13a_Summary.htm|title=Apollo 13 The Seventh Mission: The Third Lunar Landing Attempt 11 Aprel–17 Aprel 1970|publisher=NASA|accessdate=7 Noyabr 2015}}</ref>

* [[NASA]] –— [https://wwwearthobservatory.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html İqlim dəyişikliyi Yerin formasınınonline dəyişməsinə səbəb olurrəsədxanası]