|
#redirect[[İlanyeyən]]
{{Takson
| adı = İlanyeyən dəmircaynaq
| aləmi = Heyvanlar
| şəkil = PikiWiki_Israel_43227_Wildlife_and_Plants_of_Israel.JPG
| şəkil məlumat =
| şəkilaltı yazı =
| yuxarı takson = Aves
| ranqı = LC
| phylum = [[Xordalılar]]
| subphylum = [[Onurğalılar]]
| classis = [[Quşlar]]
| ordo = [[Qızılquşkimilər]]
| familia = [[Qırğılar]]
| genus = ''[[Dəmircaynaq]]''
| latınca adı = Circaetus gallicus
| müəllif = Gm., 1788
| sinonim =
| tipik nümayəndə =
| aşağı takson adı =
| aşağı takson =
| arealın xəritəsi = CircaeutusGallicusIUCN2019-2.png
| arealın xəritəsi haqqında =
| arealın xəritəsinin eni =
| legend sərhədi =
| vikinövlər =
| vikianbar =
| mühafizə =
| bttsmb =
| ütmx =
| mbmm =
| he =
}}
'''İlanyeyən dəmircaynaq''' ({{lang-lat|Circaetus gallicus}}) — [[Qırğılar]] fəsiləsinə aid, təhlükə altında olub, sayı azalmaqda olan quş növdür.
== Təsviri ==
Başı iri, quyruğu uzundur. Beli boz-qonur, qarın tərəfi ağımtıldır. Çalma
lələklərinin ucu qaradır. Quyruğunda 3-4 tünd zolaq var. Havada süzərkən döşündə qara
ləkə, qarın nahiyəsində köndələn zolaqlar görünür. Gözləri böyük və sarıdır.
== Yayılması ==
[[Avropa]], [[Asiya]] və [[Afrika|Afrikada]] yayılıb. Azərbaycanda quraq iqlimli dağətəyi sahələrdə
nəsil verir: [[Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu|Qobustan]], [[Bozdağ silsiləsi|Bozdağ]], [[Kiçik Qafqaz|Kiçik Qafqazın]] quraq dağ yamacları, [[Talış dağları|Talış dağ bozqırları]].
== Yaşayış yeri və həyat tərzi ==
Qaya, yarğan və seyrək ağac olan quraq iqlimli landşaftlarda yaşayır. Azərbaycana nəsil vermək üçün gəlir. Apreldə gəlib, sentyabrda köçüb gedir.
Adətən qaya və yarğanda yuva tikir. May ayında bir ədəd ağ yumurta verir, 32-34 gün kürt
yatıb, bala çıxarırlar. Avqust ayının ortalarında pərvaz balası müşahidə edilir. Əsas yemi
kərtənkələ və ilandır (hətta gürzə). Ova çıxma vaxtı ilanın fəal olduğu vaxta uyğun gəlir. Teztez kərtənkələ və qurbağa da ovlayır. Tək-tək hallarda çəyirtkə, siçan və quş ilə yemlənir.
== Sayı ==
Son 40-50 ilə qədər adi saylı olub. 1960-cı illərdən sonra Azərbaycanda nəsil verən
populyasiyasının sıxlığı azalmağa başlayıb. XX əsrin axırında Azərbaycanda nəsil verənlər
38 cüt olub. Son 10 ildə 50 % azalıb subkritik vəziyyətə düşüb: Qobustanda 2, Bozdağda
3, Kiçik Qafqazda 5, Naxçıvan MR-də 6, Talışda 3 cüt ilanyeyən dəmircaynaq qeydə alınıb.
== Məhdudlaşdırıcı amillər ==
Zərərli yırtıcı hesab edilib ovlanması, bozqırların təsərrüfata cəlb
edilməsi, otlaqların deqradasiyası, yem obyektlərinin zəhərlənməsi.
'''Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər''':Ovlanması qadağandır. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan MR-in Qırmızı kitablarına daxil edilib. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxil edilib.
'''Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər''': Yuva sahələrinin tapılıb təbiət abidəsi
statusu ilə qorunması, Respublikada növün reproduktiv populyasiyasının təhlükədə olmasının əhaliyə izah edilməsi, zoopark şəraitində yetişdirilməsi təcrübəsinə başlanması, süni
şəraitdə yetişdirilib təbiətə buraxılması.
== Mənbə ==
* AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QIRMIZI KİTABI FAUNA, II NƏŞR. 130səh, ''Cırtdan qartalça''. (2013)
| 