Araz: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
. Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
||
Sətir 43:
Həqiqətən də azərbaycanlılar işərisində [[Kür]]ə nisbətən Araz sakit, aramlı çay sayılır. [[Kür]] ''Dəli Kür'', Araz isə ''Xan Araz'' kimi mənalandırırlır. X əsr ərəb coğrafiyaşünası İbn Havrəlin Araz barədə yazdıqları yada düşür: ''Araz çayının suyu şirin, ləzzətli və yüngüldür''. Müqayisə üçün deyək ki, qədim [[Sırdərya|Sırdərya çayına]] qədim türklər Sil deyirdilər, bu da qədim [[Türk dilləri|türk]] dillərində təmiz, yaxşı sözündəndir. [[Heredot|Heredotun]] yazdığlna görə Sırdərya çayı da Araz adlanırdı. Həm [[Orta Asiya]]da, Həm [[cənubi Qafqaz]]da iki çayın ''Araz'' adlanması antik mənbələrdə ''Araz'' çayları barədə məlumatların məkan koordinatlarının müəyyənləçdirilməsində dolaşıqlar əmələ gətirmişdir. [[Orta Asiya]]nın [[İrandilli xalqlar|irandilli]] xalqları [[Amudərya|Amu-dərya]] çayına Behrot deyirdilər. Bu ad qədim farsca brh ''xoşxasiyyətli'', ''xeyirxah'' və rot (rud) çay söpzlərindən ibarətdir. [[Şərq]]i [[Türkiyə]]də və [[Naxçıvan Muxtar Respublikası|Naxçıvan MR]] ərazisindən axan Arpa şaylarının adları da heç də arpa, taxıl bitkisinin adı ilə yox, [[Altay dilləri|Altay dil]] ailəsinə mənsub bızi dillərdə abra ''xeyir verən'', ''xilas edən'', ''firavan yaşamağa səbəb olan'' sözündəndir. Göründüyü kimi, Araz çayı adının təklif etdiyimiz etimologiyası sıra təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, [[Ksenofon|Ksenefont]] (er.əv.V əsr) [[Mesopotomiya]]da bir çayın adını Araz kimi qeyd etmişdir.<ref name=":0" />
== Ekoloji vəziyyəti ==
Araz çayında yaranan ekoloji vəziyyət [[Kür]] çayında olduğundan da təhlükəlidir. Çayın sol qollarından biri olan [[Razdan]] öz suyunun çirklənmə dərəcəsinə görə [[Ermənistan]]da birinci yer tutur. [[Razdan rayonu|Razdan]], [[Çarentsavan|Çarensavan]], [[Abovyan]], [[İrəvan|Yerevan]] şəhərlərinin sənaye müəssisələrinin çirkab suları və çayın sahilində yerləşən başqa yaşayış məntəqələrinin məişət tullantıları bu çaya atılır. 1980-ci illərdə [[Razdan]]a buraxılan çirkab sularının orta illik miqdarı 210 mln. m<sup>3</sup> təşkil etmişdir. Yay aylarında Arazda səviyyə aşağı düşdüyü dövrdə Razdanda çirkab sularının sərfi azalmır. Nəticədə [[Araz su qovşağı|"Araz" su qovşağı]] su anbarında çox təhlükəli vəziyyət yaranır. İsti hava şəraitində suyun "çiçəklənməsi" baş verir və balıqların kütləvi qırılmasına səbəb olur<ref>Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi problemləri, Bakı 2006</ref>. ATE Aslan Tima Elmin
== Həmçinin bax ==
| |||