|
|caption = Müxtəlif dövrlərə aid kompüterlər və kompüter avadanlıqları}}
'''Kompüter''' ya da '''Bilgisayar'''<ref>http://www.azleks.az/online-dictionary/bilgisayar BİLGİSAYAR, Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti</ref>— [[informasiya]] üzərində müxtəlif əməliyyatların avtomatlaşdırılmış şəkildə yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş universal hesablama maşını. Kompüter informasiyanı emal etmək üçün nəzərdə tutulmuş maşındır.
'''Çoxməqsədli kompüter''' ({{Dil-en|general-purpose computer}}, {{Dil-ru|универсальный компьютер}}) – ümumi planlı istənilən məsələni yerinə gətirə bilən kompüter. Kompüterin gerçəkləşdirdiyi məsələlər çərçivəsini dəyişdirmək üçün başqa proqram təminatından istifadə etmək yetərlidir.
Müasir kompüterlərin əsas iş prinsipləri XX əsrin 40-cı illərində [[Amerika]] alimləri [[Con Fon Neyman]], Q.Qoldsteyn və A.Beris tərəfindən verilmişdir. Həmin prinsiplər [[1946]]-cı ildə ABŞ-da ENİAK adlı universal kompüterin yaradılması ilə həyata keçirilmişdir. Bu tarix müasir kompüter texnikasının yaranma tarixi hesab olunmuşdur. Elə həmin vaxtdan etibarən kompüter texnikası və texnologiyası yüksək sürətlə inkişaf etməyə başlamış və aşağıdakı mərhələlərdən keçmişdir:
* ''I nəsil'' ([[1950]]-[[1959]]) – elektron lampalı kompüterlər. Onlardan əsasən riyazi məsələlərin həlli üçün istifadə olunurdu. Məs: MESM, BESM, Strela, M-3, Minsk-1, M-20.
* ''II nəsil'' ([[1960]]-[[1969]]) – element bazası əsasən [[yarımkeçirici]]lərdən ibarət olan elektron hesablama maşınları. Elektron lampalar yarımkeçirici elementlərlə-[[tranzistor]]larla və [[diod]]larla əvəz olundu. Onların funksional imkanları xeyli artmışdır. BESM-4, Minsk-22, Ural-14 və s.
* ''III nəsil'' ([[1970]]-[[1985]]) – element bazalı mikroelektronika və [[inteqral]] sxemlərdən ibarət olan kompüterlər. Bu nəslin əsasını İBM 360/370 təşkil edirdi. Onun əsasında keçmiş [[SSRİ]]-də EC EHM və başqa elektron hesablama maşınları yaradılmışdır. Bu nəsil kompüterlərin bir nümayəndəsi də kiçik (mini) maşınlar sinfinə daxil olan [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]]-ın RDR, VAX kompüterləri və onların SSRİ-dəki analoqu olan CM-1/2/3/4/1420 və s. maşınları idi. Bu nəsil kompüterlər çox yüksək məhsuldarlığa və etibarlılığa malik olmaqla, keyfiyyətcə yeni funksional tələblərə, başqa sözlə biliklər bazaları ilə işləməyə, süni intellekt sistemlərinin təşkilinə, istifadəçi ilə nitq və görmə vasitəsi ilə ünsiyyəti təmin etməyə, ən yeni proqram vasitələrinin yaradılması prosesini sadələşdirməyə və s. imkan verməlidirlər. Yeni quruluşa və texnologiyaya malik [[neyrokompüter]]lər real [[neyron]]ların əsas xassələrini modelləşdirən [[neyron şəbəkələri]]nə əsaslanırlar. İntellektual imkanları xeyli üstün olan bioloji və optik texnologiyaları əsasında bio və optik neyrokompüterlərin yaradılması da yaxın gələcəyin reallığıdır. Bunlarla yanaşı olaraq kompüterlərin məhsuldarlığı bəzi hallarda və müəyyən sahələrdə ([[nüvə energetikası]], [[kosmos]], hərbi-müdafiə, [[seysmologiya]] və s.) tətbiq üçün kifayət etmədiyindən [[super kompüter]]lərin yaradılmasına ciddi ehtiyac yaranmışdır.
* ''IV nəsil'' ([[1981]]-dən sonrakı dövr) böyük və çox böyük [[inteqral sxem]] (BİJ, ÇBİS) texnologiyası ilə yaradılan mikro və mini kompüterlər. Bu nəslin ayrıca sinfi fərdi kompüterlərdir (FK). Onların yaradılması prinsipcə inqilabi mahiyyət kəsb edirdi. Bunlara nümunə: [[IBM PC]], IBM XT, IBM AT 286, IBM AT 386, IBM AT 486 və s.
* ''V və sonrakı nəsil'' – yeni və ən yeni elektron texnologiyalarına əsaslanan indiki və gələcəyin kompüterləri. Bu nəsil kompüterlər çox yüksək məhsuldarlığa və etibarlılığa malik olmaqla, keyfiyyətcə yeni funksional tələblərə, başqa sözlə biliklər bazaları ilə işləməyə, süni intellekt sistemlərinin təşkilinə, istifadəçi ilə nitq və görmə vasitəsi ilə ünsiyyəti təmin etməyə, ən yeni proqram vasitələrinin yaradılması prosesini sadələşdirməyə və s. imkan verməlidirlər. Yeni [[arxetiktura]]ya və texnologiyaya malik [[neyrokompüter]]lər real [[neyron]]ların əsas xassələrini modelləşdirən [[neyron şəbəkələri]]nə əsaslanırlar. İntellektual imkanları xeyli üstün olan bioloji və optik texnologiyaları əsasında bio və optik neyrokompüterlərin yaradılması da yaxın gələcəyin reallığıdır. Bunlarla yanaşı olaraq kompüterlərin məhsuldarlığı bəzi hallarda və müəyyən sahələrdə ([[nüvə energetikası]], [[kosmos]], hərbi-müdafiə, [[seysmologiya]] və s.) tətbiq üçün kifayət etmədiyindən [[superkompüter]]lərin yaradılmasına ciddi ehtiyac yaranmışdır.
| 