İsgəndər bəy Münşi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 23:
Münşinin doğulduğu ailəsi barədə məlumatlar çox azdır. Özünün "Tarix"ində İskəndər bəy yaxın qohumlarından biri [[Gilan]] vəziri olmuş qardaşı oğlu Məhəmməd Saleh barədə o dövrün ən savadlı adamlarından biri kimi bəhs edir. İskəndər Münşi dostları arasında böyük [[Azərbaycan]] alimi [[Nəsirəddin Tusi]]nin nəslindən olan şahın birinci vəziri [[Hatəm bəy Ordubadi]]ni yada salır. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, məhz onun himayədarlığı sayəsində İskəndər bəy "münşilər" sırasına daxil ola bilib. İskəndər bəy birinci vəzirin birbaşa rəhbərliyi altında çalışır və Hatəm bəyin ömrünün sonuna qədər ([[1610]]/[[1611]]) hər yerdə onu müşaiyət edir. Onlar [[I Şah Abbas]]ın hərbi yürüşlərində, ölkə daxilindəki səyahətlərində, səfərlərində, ovlarında, saraydakı qəbullarında bir yerdə iştirak edirlər. Hərbi səfərlərdən birində, [[Gəncə]] və [[İrəvan]]ın [[Osmanlı türkləri]]ndən azad olmasından sonra Hatəm bəy şahı öz vətəni [[Ordubad]]a dəvət edir. İskəndər bəy də orada olur və [[Ordubad]]ın "səfalı təbiətini, bərəkətli meyvə bağlarını, şəffaf və xoş sulu bulaqlarını" böyük həvəs və məhəbbətlə təsvir edir. Bundan başqa o öz əsərində Hatəm bəyin şəcərəsini də verir və onun soyunun [[Səfəvilər dövləti]]nin yaranıb formalaşmasındakı xidmətlərini göstərir.
İskəndər Münşinin karyerası [[Şah İsmayıl Xətai]]nin yaratdığı möhtəşəm [[Qızılbaşlar]] dövləti ([[Səfəvilər dövləti]]) daxili çəkişmələr və mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi nəticəsində siyasi və iqtisadi böhran keçirdiyi bir vaxtda başlanır. [[Təbriz]] də daxil olmaqla az qala bütün [[Azərbaycan]] [[Osmanlı türkləri]] tərəfindən işğal olunmuşdu. Belə bir vəziyyətdə hakimiyyətə gələn [[Şah Abbas]] qızılbaş əyanlarının təsir dairəsini xeyli daraldır, paytaxtı [[İsfahan]]a köçürür və [[Səfəvilər]]in keçmiş şöhrətini qaytarmaq uğrunda mübarizəyə başlayır.
İskəndər Münşi [[Şah Abbas]]ı onun [[Azərbaycan]]ı osmanlılardan geri almaq uğrunda apardığı 5 illik bütün mübarizəsi boyunca müşaiyət edir. O, [[Azərbaycan]]ı qarış-qarış gəzir, [[Təbriz]], [[Ərdəbil]], [[Naxçıvan]], [[Əhər]], [[Xoy]], [[Maku]], [[Gəncə]], [[Ordubad]], [[Şamaxı]], [[Bakı]] və digər şəhərlərdə olur. [[Şah Abbas]]ın [[1599]]-[[1601]]-ci illərdəki [[Xorasan]] və [[1625]]-ci ildəki [[İraq]] yürüşlərində iştirak edir. [[İran]]a, [[İraq]]a və digər yaxın ölkələrə səyahətlər edir, burada baş verən bir çox tarixi hadisələrdən xəbər tutur, şahın qəbullarında, ov səfərlərində onun yanında olur. Bütün bunlar ona özünün şah əsəri olan "[[Tarixi-aləm arayi-Abbasi]]" əsərini yazmaq üçün zəngin material verir. Tarixçi həmin əsərində bütün müşahidələrini və Səfəvi dövlətinin ilk dörd hökmdarının zamanında baş verən ictimai-siyasi hadisələri təsvir edir. Bundan başqa o, həmin əsərində öz oxucularını dövrün ən görkəmli siyasətçiləri, din xadimləri, şairləri, rəssamları, xəttatları, musiqiçiləri və müğənniləri ilə tanış edir.
Müəyyən iqqisadi təhsilə yiyələnmiş İskəndər Münşi ölkənin maliyyə problemlərinin həllində də yaxından iştirak edir. Həmin bilikləri bəzi məqamlarda bu tarixi yazmaqda da ona kömək edir.
İskəndər Münşinin əsəri iki cilddən ibarətdir və [[Səfəvilər dövləti]]nin tarixi üzrə olduqca qiymətli bir mənbədir. Bu əsər həmin dövrün oxşar tarixi əsərlərindən fərqlənir. Tanınmış [[Azərbaycan]] tarixçisi [[Oqtay Əfəndiyev]]in də yazdığı kimi:
<blockquote>"O, öz sələflərinin yazdıqlarını sadəcə olaraq, təkrarlamır, çalışır ki, tarixi materialları dərk etsin, bir çox hallarda isə hadisələrə öz yozumunu verir. O, bəzən hətta ictimai hadisələrin zahiri cəhətlərindən sərf-nəzər edir, xronoloji qeydlərə uymur, əksinə, hadisələrin məzmun və mahiyyətini açmağa cəhd göstərir. Bu mənada o, öz dövrünün yalnız faktları sadalamaqla kifayətlənən, bununla da xronist olan digər tarixçilərindən bir baş yuxarıda durur."
</blockquote>
Bundan başqa həmin kitabı oxşar əsərlərdən fərqləndirən əsas cəhət bütövlükdə ölkənin və onun ayrı-ayrı vilayətlərinin iqtisadi həyatını dərindən təhlil etmək cəhdidir. Burada [[Şah Abbas]]ın vergi siyasəti, vergilərin yığılması yolları, sənətkarların, tacirlərin və başqa peşə adamlarının maliyyə vəziyyəti, məmurların maliyyə fırıldaqları barədə məlumatlar tapmaq mümkündür. Kitaba xas olan cəhətlərdən biri də tarixçinin şah fərmanlarından, çoxlu sayda rəsmi sənədlərdən sitatlar gətirməsidir.
Münşinin başqa bir əsəri "[[Zeyli tarixi aləm arayi-Abbasi]]" (Dünyanın bəzəyi olan Abbasın tarixinin davamı) adlanır. Bu əsər [[I Səfi]]nin hakimiyyət dövründən bəhs edir. Əsər müəllifin qəfil ölümü ilə tamamlanmamış qalmışdır.
İskəndər Münşi də o dövrün əksər oxumuş adamları kimi şerlər yazmış və xəttat sənətinin texnikasına dərindən bələd olmuşdur. Münşinin qələminə məxsus şerlərə məşhur tarix əsərinin ayrı-ayrı yerlərində rast gəlinir, ancaq onun ayrıca "Divan"ı olduğu məlum deyil. Sənətkarın çağdaşlarından birinin verdiyi məlumata görə isə Münşi nəstəliq xətti ilə gözəl yazmış, sürətli yazı qaydalarını kamil bir tərzdə mənimsəmişdi.
[[Kateqoriya:Şəxslər]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan tarixçiləri]]
| |||