Bilgə xaqan: Redaktələr arasındakı fərq

|doğum tarixi = {{doğum tarixi|683}}

|vəfat tarixi = {{vəfat tarixi|735|11|25}}.11.735

'''Bilgə xaqan''' ({{Dil-zh|阿史那默棘連|ashinamojilian|Aşina mogilyan}}; {{DVTY}}) — [[Şərq Göytürk Xaqanlığı]]nın [[716]]-cı ildən [[xaqan]]ı.

Əsl adı '''Bögü''' olub, taxta çıxdıqdan sonra '''Bilgə''' adını qəbul etmişdir. [[İltəriş xaqan]]ın və İlbilgə Xatunun oğlu idi. 700-cü ildə tanqutlara qarşı yürüşdə iştirak etmişdi. 701-ci ildə Onq Tutukun başçılığındakı 50.000 əsgərdən ibarət [[Tan sülaləsi]] ordusunu məğlubiyyətə uğratmışdı. 703-cü ildə isə [[Aşina]] sülaləsi tərəfindən idarə olunan lakin xaqana tabe olmayan [[basmıllar]]a hücum etmişdi. 705-ci ildə 80.000 əsgərdən ibarət Çaça Senqun başçılığındakı Tan ordusunu məğlubiyyətə uğratmışdı. Lakin 709-cu ildə Yenisey qırğızlarına məğlub olmuşdu. Sonrakı il gecə basqını ilə qırğızlar da məğlub edilmişdi. 710-cu ildə [[Sakal xan]]ın başçılığındakı [[türgişlər]] də məğlub edildi və tabe edildi. 715-ci ildə isə [[qarluqlar]] Tamaq dağında məğlub edildi.<ref>С.Е.Малов Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. — Издательсво академии наук СССР, 1959. — С. 12-2112–21. — 2000 экз.</ref> 716-cı ildə 33 yaşında [[Kültigin|Kül Teginin]] xan olmaq istəməməsilə taxta çıxdı.

== Hakimiyyəti ==

Hakimiyyətə gəldikdən sonra [[Kültigin|Kül Tegin]] vəliəhd elan olundu. Bilgə xaqan oturaq həyata keçmək istəsə də [[Tonyukuk]] onu bu fikirdən daşındırdı.<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/China/Bicurin/Sobr_sved_o_narodach/Tom_I/frametext62.htm - Бичурин. Собрание…]</ref>. Həmçinin [[Buddizm]] və [[Taoizm]]ə də maraq duyan Bilgə xaqanın bu dinləri yaymaması məsləhət görüldü. Xarici siyasət Kül Teginin əlində cəmlənmişdi.

=== Çinlə münasibətlər ===

720-ci ildə Tonyukukun başçılığındakı bir ordu Çin vassalı [[basmıllar]]a hücum etmişdi. Yüan Çen başçılığındakı basmıl-tatab-kidan-çin ordusu 300.000 nəfərdən ibarət idi. Bu ordunun məğlubiyyəti Çin üçün böyük zərbə oldu. Türklər, ilk dəfə bu döyüşdə qadınları və uşaqları belə öldürmüşdülər -— hansı ki, bu türk müharibələrində görünən bir adət deyildi. 722-ci ildə bu tayfaların müqaviməti də qırılmışdı. Bundan sonra Çinlə sülh münasibətləri başladı.

== Ölümü ==

== Dəfni ==

[[25 noyabr]], [[734]]-cü ildə vəfat etmişdi. Taxta oğlu [[Yollıq xaqan]] çıxmışdı. Bilgə xaqanın dəfn mərasimi [[22 iyun]] [[735]]-ci ildə baş tutmuş, 500 xarici səfir mərasim üçün qızıl və gümüş, şamlar gətirmişdi. Kədərlənən türklər öz qulaqlarını, üzlərini, burunlarını kəsmişdilər. Xaqanın şərəfinə atlar, itlər, samurlar və sincablar qurban verilmişdi.

[[Tonyukuk]]<nowiki/>un qızı [[Po Beq|El Etmiş Bilgə xatun]] ilə evlənmişdir.

* [[Bilgə Qutluq xan|Bilgə Qutluq xaqan]]

* Şahzadə Talo -— Ozmış xaqanın ölümündən sonra Çinə mühacirət etmişdir.