AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Editor nurane tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq NMW03 tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teqlər: Dəyişdirildi Geri qaytarma |
Teq: Geri qaytarma |
||
Sətir 1:
{{Vikiləşdirmək}}
{{mənbə azlığı}}
{{Şirkət
|adı = AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi
|loqotipi = [[Şəkil:Az-seismo-logo.jpg|frameless|Az-seismo-logo]]
|tipi =
|birjada listinqi =
Sətir 24 ⟶ 25:
|veb-saytı = [http://www.seismology.az seismology.az]
}}
'''Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi''' — [[Azərbaycan Respublikası]]nda zəlzələlərin tədqiqatı və öyrənilməsi ilə məşğul olan əsas dövlət təşkilatdır. Mərkəzdə seysmoloji, geofiziki, geokimyəvi və geodinamik
AMEA nəzdində RSXM-nin seysmoloji tədqiqatları peyk rabitəsi ilə işləyən seysmik stansiyalar şəbəkəsi vasitəsi ilə aparılır. Bu seysmik stansiyalar şəbəkəsi ABŞ-ın "Kinemetriks" şirkətinin istehsalıdır <ref>http://http://science.gov.az/institutes/1001</ref>.
[[Şəkil:Xerite az.az.jpg|right|277x277px]]
Hazırda Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəznin respublika ərazisində 35 peyk rabitəsi ilə işləyən seysmik stansiyaları var. Mərkəz tərəfindən respublika ərazisində 24 GPS stansiya quraşdırılmışdır. RSXM-nin hazırda 35 telemetrik seysmik stansiya, 24 GPS, 6 geofiziki, 5 geokimyəvi, 7 mobil seysmik stansiyaları fəaliyyət göstərir. Azərbaycanın Saatlı rayonundakı dərinliyi 8324 metr olan quyu üzərində yerləşdirilmiş GPS stansiya öz unikallığı ilə seçilir. RSXM-nin respublika ərazisində həmçinin geofiziki və geokimyəvi stansiyaları da fəaliyyət göstərir. MDB məkanında ilk dəfə olaraq Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda 3 ədəd dənizdibi seysmik stansiyaların qurulması nəzərdə tutulur ki, həmin stansiyaların qurulması nəticəsində həm dənizin dibində gedən yeraltı tektonik proseslər, həm də bu proseslərin neft yataqlarına, neft hasilatına göstərdiyi təsirlərlə bağlı daha mükəmməl tədqiqatlar aparılmasına imkan yaranacaq. Qeyd edək ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq siyasəti, Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərin işğalı nəticəsində ermənilər AMEA nəzdində RSXM-in Ağdam, Kəlbəcər və Cəbrayıl rayonlarında yerləşən seysmik stansiyalarını da vəhşicəsinə dağıdıblar.Bu səbəbdən həmin ərazilərdə seysmoloji tədqiqatların aparılması mümkün deyil. Həmin ərazilər işğaldan azad edildikdən sonra Dağlıq Qarabağ və onun ətraf ərazilərində yenidən seysmik stansiyalar quraşdırılacaq. Ağdam və Füzuli rayonlarının Azərbaycanın nəzarətində olan hissəsində isə yeni seysmik stansiyalar quraşdırılıb.
[[Şəkil:Isgal rayonlar.az.jpg|right|274x274px]]
[[Ağdam]] və [[Füzuli]] rayonlarının Azərbaycanın nəzarətində olan hissəsində isə yeni seysmik stansiyalar quraşdırılıb.
== Tarixi ==
[[Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası]]
1902-ci ildə [[Şamaxı]]<nowiki/>da baş verən güclü zəlzələdən sonra Bakıda neft sənayesi ilə məşğul olan Nobel qardaşlarının təşəbbüsü ilə həmin il Azərbaycan ərazisində üç yerdə seysmik stansiyalar quraşdırılmış və bununla da instrumental müşahidələrə başlanılmışdır.
SSRİ dövründə uzun müddət Azərbaycanda müstəqil seysmoloji xidmətin fəaliyyətinə icazə verilməsə də, 1979-cu ildə Azərbaycan SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarına və Milli Elmlər Akademiyasının sərəncamına əsasən AMEA Geologiya İnstitutunda “Geofizika” Elmi Mərkəzində Təcrübi-Metodiki Geofizika Partiyası yaradılmışdır. 1980-ci ildə isə bunun əsasında Təcrübi-Metodik Geofizika Ekspedisyası təşkil edilmişdir. Ekspedisyaya AMEA-nın müxbir üzvü, geologiya-minerologiya elmlər doktoru Arif Həsənov rəhbərlik etmişdir.
1980-1990-cı illərdə respublika ərazisinin bütün seysmogen zonanı əhatə edən stasionar geokimyəvi və geofiziki stansiyalar şəbəkəsi yaranmış, episentral zona yaxınlığında geofiziki, hidro-qaz və radiokimyəvi sahələrin planlı şəkildə öyrənilməsinə başlanılmış, seysmogen zonanın gərginlik deformasiya vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və geofiziki sahə variasiyalarının və geokimyəvi sahə parametrlərinin anomal dəyişmələrinin seysmoproqnoz əlamətlərinin aşkarlanması metodikası işlənib hazırlanmışdır.
[[Azərbaycan Respublikası]] Nazirlər Kabinetinin 01. 09.1998-ci il tarixli 179 saylı və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 17.12.1998-ci il tarixli 22/2 saylı qərarları ilə TMGE-yə 1999-cu ildən AMEA-nın nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi statusu verilmişdir.
2008-ci ildən AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinə AMEA-nın müxbir üzvü, Əməkdar Elm xadimi,geologiya-mineralogiya elmlər doktoru, professor Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli rəhbərlik edir.
Seysmoloji tədqiqatlar 35 telemetrik seysmik stansiyalardan ibarət müşahidə şəbəkəsi əsasında respublika ərazisinin seysmik rejimi, zəlzələ episentrlərinin paylanması qanunauyğunluğu, ocaq zonalarındakı seysmik proseslərin dinamikası tədqiq edilir, dərinlik qırılmalarının aktiv hissələri müəyyənləşdirilir və bu sahələrdə mümkün maksimal güclü zəlzələlərin intensivliyi qiymətləndirilir.
Zəlzələlərin Tədqiqatı Bürosu seysmik stansiyalarda qeydə alınmış zəlzələ yazılarının analizi, onların kinematik və dinamik parametrlərinin təyini ilə məşğuldur.
2009-2010-cu illərdə daha 11 "Kinemetrics" stansiyası ("Astara", "Zərdab", "Gədəbəy", "Xınalıq", "Altıağac", "Kürdəmir", "Lerik", "Zaqatala", "Mingəçevir", "Qazax", "Saatlı") alınaraq quraşdırılmışdır. 2011-ci ildə RSXM tərəfindən daha 6 telemetrik seysmik stansiya ("Qobustan", "Qəbələ", "Qusar", "Ordubad", "Şahbuz", "Heydərabad") quraşdırılaraq işə salınmışdır və bununla da seysmik stansiyaların sayı 31-ə çatmışdır.
Hər stansiya üç komponentli geniş zolaqlı STS-2 seysmometri, bir üç komponentli akselerometr və bir Quanterra Q330 digitayzerindən ibarətdir. Seysmik stansiyaların qurulması üçün Azərbaycan ərazisinin ayrı-ayrı sahələrinin seysmikliyinin səviyyəsi nəzərə alınmaqla seçilərək yerləşdirilmişdir.
Yeni sistemlə serverin yaddaşı artırılmış, "Antelope 5.2-64" proqramının son versiyası yüklənilmişdir. Yeni sistem zəlzələlərin emalında və digər proqramlarda, məlumatlar bazasının yaradılmasında və arxivləşdirilməsində istifadə olunur. [[Apple|"Apple" şirkətinin]] kompüterləri "Mac OS X 10" əməliyyat sistemində işləyir.
Stansiyalardan gələn bütün seysmik məlumatlar peyk rabitə vasitəsilə Bakı şəhərində yerləşən Zəlzələlərin tədqiqatı bürosunda toplanır. Zəlzələlərin tədqiqatı bürosunda respublika ərazisində yerləşən 35 telemetrik stansiyalar şəbəkəsi vasitəsilə yerli, yaxın, uzaq zəlzələlər emal edilir. Zəlzələlər kataloqu telemetrik stansiyaların məlumatları əsasında tərtib olunur.Bu kataloqda zəlzələ ocaqlarının parametrləri (Tₒ , φ, λ, H və ml) təyin olunur.
Zəlzələlərin xəbərverici əlamətlərini üzə çıxarmaq məqsədilə seysmik dalğaların yayılma sürətlərinin nisbəti parametrinin (τ) dəyişməsinin araşdırılması aparılır.
Episentrlər xəritələri, aktivlik xəritəsi, zəlzələlərin enerjisi, sayı və dərinliyə görə paylanması histoqramı, sürət modeli, seysmogeoloji profillər qurulur, respublika ərazisinində seysmik aktiv sahələr öyrənilir, zəlzələlərin dinamik parametrləri hesablanır və spektral analiz aparılır. Respublika ərazisində hiss olunmuş və episentrdə intensivliyi J0=3-4 bal olan zəlzələlərin mexanizmi öyrənilir və elmi əsasları araşdırılır.
Mərkəz tərəfindən Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda 3 dənizdibi seysmik stansiyaların quraşdırılması işləri davam etdirilir (Ümid, Bahar, Günəşli).
Makroseysmik tədqiqatlar seysmoloji tədqiqatların mühüm tərkib hissələrindən biridir və zəlzələnin yer səthində təzahür effektlərinin öyrənilməsinə əsaslanır. Bu tədqiqatlar müxtəlif intensivlik qiymətlərinə malik sahələrin konturlarının müəyyən edilməsinə, seysmik rejim haqqında informasiya verilməsinə, zəlzələ ocağının parametrləri və mühitin quruluşu haqqında fikir irəli sürməyə imkan verir.
Makroseysmik müşahidələr nəticəsində toplanmış məlumatların təhlili seysmik effektin həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət üsulu ilə qiymətləndirilməsi metodikası əsasında aparılır.
Makroseysmik tədqiqatların yerinə yetirilməsi baş vermiş zəlzələlərin makroseysmik intensivliyini təyin etməkdən ibarətdir. [[MSK-64]] seysmik cədvəli üzrə zəlzələnin gücünü səciyyələndirmək üçün müxtəlif əlamətlərdən istifadə olunur: bina və tikililərin zədələnmə dərəcələri, qruntlarda qalıq deformasiyaları, qrunt suları rejiminin dəyişməsi, titrəyişlərin hiss edilməsi və s.
Makroseysmik titrəyişlər, alınmış statistik materialların analizi intensivliyin balla qiymətləndirilməsinə imkan verir. Nəticə olaraq izoseystlər xəritə-sxemi qurulur və bu da makroseysmik təzahürlərin coğrafi paylanmasını özündə əks etdirir. Daha sonra makroseysmik müşahidələrin nəticələri zəlzələ ocağının parametrlərinin: onun koordinatlarının, dərinliyinin, uzantı istiqamətinin, ölçülərinin və maqnitudasının təyin edilməsi üçün istifadə olunur.
Makroseysmik tədqiqatlar şöbəsinin fəaliyyət planı aşağıdakı işlərin yerinə yetirilməsindən ibarətdir:
#Azərbaycanın tarixi zəlzələlərinin makroseysmik sahələrinin və ocaq parametrlərinin analizi.
#Zəlzələnin təzahür effektlərini qiymətləndirmək məqsədilə binalarda və relyefdə vizual müşahidələrin aparılması, əhali arasında sorğuların keçirilməsi.
#Zəlzələnin parametrlərinin təyin olunması.
#Qrafiklərin, cədvəllərin, xəritə-sxemlərin tərtib edilməsi.
#Dövrü olaraq elmi məqalələrin çapı.
#İllik hesabatların hazırlanması.
[[Şəkil:Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli.jpg|thumb|[[Qurban Yetirmişli]], 2008-ci ildən RSXM-in direktorudur.|230x230px]]
==
'''Qurban Cəlal oğlu Yetirmişli''' – 4 sentyabr 1952 – ci ildə anadan olmuşdur. 1974 – cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU) Geologiya fakültəsini bitirmişdir.
1980 - 2008 - ci illlərdə AMEA nəzdində RSXM - də Baş direktor müavini, 2008-ci ildən AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin Baş direktorudur.Geologiya-mineralogiya elmlər doktoru, professordur. 2014-cü ildə AMEA-nın müxbir üzvü seçilib.
Q.C.Yetirmişli geodinamik, seysmoaktiv şəraiti mürəkkəb olan zonalarda, dərin qatlarda neft - qazlılığın qiymətləndirilməsi və perspektivliyi haqqında (Aşağı Kür çökəkliyi) bir-sıra elmi-nəzəri işlər aparmış, 178-dən çox elmi məqalənin müəllifidir. Dünyanın bir sıra nüfuzlu elmi jurnallarında məqalələri dərc olunub.
2000-ci ildə «Aşağı Kür çökəkliyində seysmo-geodinamik şərait və kəsilişlərdə neft və qaz yataqlarının paylanması» mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
2010-cu ildə «Cənubi Xəzər çökəkliyinin seysmikliyi (Azərbaycan sektoru )» mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edərək, geologiya-mineralogiya elmlər doktoru elmi dərəcəsini almışdır.
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində telemetrik seysmik stansiyalar şəbəkəsinin genişləndirilməsində, peyk rabitəli seysmik stansiyaların sayının 14-dən 35-ə çatdırılmasında, eləcə də mərkəzin beynəlxalq standartlara uyğun proqramlarla təmin olunmasında və işin keyfiyyətinin ən yüksək səviyyəyə qaldırılmasında müstəsna xidmətləri olmuşdur. Q.C.Yetirmişlinin təşəbbüsü ilə AMEA nəzdində RSXM dünyanın ən aparıcı seysmik təşkilatları və inkişaf etmiş ölkələri ilə əməkdaşlığa başlamışdır. Bir kitabın (Geofizika cildinin) həmmüəllifi, '''“Azərbaycan ərazisinin seysmik rayonlaşdırılmasında gərginlik-deformasiya amillərinin nəzərə alınması metodikası”''' kitabının müəllifidir.
AMEA nəzdində RSXM-in elmi nəşri olan '''“Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri”''' elmi jurnalın Baş redaktorudur.
Q.C.Yetirmişlinin rəhbərliyi altında mərkəzin iki gənc əməkdaşı geologiya-minerologiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi üzrə müdafiə etmişdir. Hazırda 10-a yaxın doktorant və dissertant onun rəhbərliyi altında elmi tədqiqatlarını davam etdirirlər.
'''AMEA "Xəbərlər" (Yer elmləri seriyası) jurnalının redaksiya heyətinin üzvüdür.'''
'''AMEA nəzdində RSXM-in Elmi-Texniki Şurasının sədri, Avropa Seysmoloji Komissiyasının üzvüdür.'''
'''2003-cü ildə AMEA Rəyasət Heyəti tərəfindən 50 illik yubleyi münasibəti ilə “Fəxri Fərman”la təltif edilmişdir.'''
'''2005-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə “Tərəqqi” medalı ilə təltif edilmişdir.'''
'''2015-ci ildə "Avropa nəşr evi" tərəfindən "İlin vətənpərvər alimi" qızıl medalı ilə təltif edilmişdir.'''
'''2015-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə "Əməkdar elm xadimi" fəxri adına layiq görülmüşdür.
'''
'''Azərbaycan Seysmoloqlar Assosasiyasının prezidentidir'''.
== Elmi tədqiqatlar ==
[[File:Saatlıda unikal GPS stansiya (8324m).jpg|thumb|Saatlıda unikal GPS stansiya (8324m)]]
AMEA nəzdində RSXM-də elmi tədqiqatlar əsasən üç istiqaməti əhatə edir:
* Respublika ərazisinin seysmikliyinin öyrənilməsi
* Geofiziki və Geodinamiki tədqiqatlar (GPS);
* Geokimyəvi tədqiqatlar
Qeyd edək ki, seysmik stansiyalarla yanaşı respublika ərazisində 24 GPS stansiya quraşdırılıb. Bunlardan ən unikalı Saatlı rayonunda 8324 metr dərinlikdə olan quyu üzərində quraşdırılmış GPS stansiyadır. Saatlıda unikal GPS stansiya Şəkil:
'''Seysmologiya'''
* Respublika ərazisinin seysmikliyinin, zəlzələlərin kinematik və dinamik parametrlərinin öyrənilməsi ilə məşğul olur. Respublika ərazisinin seysmik rejimi, zəlzələ episentrlərinin paylanması qanunauyğunluğu, ocaq zonalarındakı seysmik proseslərin dinamikası tədqiq edilir, dərinlik qırılmalarının aktiv hissələri müəyyənləşdirilir və bu sahələrdə mümkün maksimal güclü zəlzələlərin intensivliyi qiymətləndirilir. Güclü zəlzələ ocaqlarının mexanizmi öyrənilir, böyük şəhərlərin seysmik riski qiymətləndirilir, iri tikinti obyektləri sahələrinin seysmikliyi tədqiq edilir.
* 2003-cü ildə AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi respublika ərazisində seysmik monitorinq sistemini yenidən qurmağa başlamışdır.ABŞ-ın “Kinemetrics” şirkətindən alınan telemetrik avadanlıqlarla bölgələrdə seysmik monitorinq aparılır.
* 2016-cı ildən başlayaraq Ulu Öndər H.Əliyevin 93 illiyi münasibəti ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondu və AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi tərəfindən " Azərbaycan ərazisinin seysmik təhlükəliliyi və zəlzələdən qorunmaq üçün davranış qaydaları" layihəsi çərçivəsində məktəblərdə təlimlər keçirilir.
* RSXM əməkdaşları tərəfindən Bakı şəhəri Nərimanov rayonu 43 saylı bağça-məktəb-lisey kompleksində, Akademik Zərifə Əliyeva adına liseydə, Səbail rayonu 189/190 nömrəli tam orta məktəbdə, Suraxanı rayonu 232 saylı tam orta məktəbində, Avropa-Azərbaycan məktəbində, Nəsimi rayonu 46 saylı tam orta məktəbdə, Xızı rayonunda və Qobustan rayonu 1 saylı tam orta məktəbdə təlimlər keçirilib. Qeyd edək ki, layihə çərçivəsində təlimlər respublikanın şəhər və rayon məktəblərində davam etdirilir.
* 2017-cı ilin may ayından etibarən ilk dəfə olaraq Azəbaycan ərazisində seysmotomoqrafiya işlərinin aparılmasına başlanılıb. Bununla əlaqədar olaraq yerli və amerikalı mütəxəssislərin iştirakı ilə - Hacıqabul, Göyçay, Qusar və Neftçala rayonlarında müvəqqəti seysmik stansiyalar quraşdırılıb.
[[File:Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu.jpg|thumb|Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu]]
'''Zəlzələlərin tədqiqatı bürosu'''
Zəlzələlərin Tədqiqatı Bürosu seysmik stansiyalarda qeydə alınmış zəlzələ yazılarının analizi, onların kinematik və dinamik parametrlərinin təyini ilə məşğuldur.
25 noyabr 2000-ci il tarixində baş vermiş güclü (Mlh=6.2) Xəzər (Bakı) zəlzələsindən sonra Ulu Öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanda seysmik müşahidə şəbəkəsinin ən müasir cihazlarla təchiz edilməsi haqqında göstərişinə əsasən AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi üçün 14 dəst "Kinemetrics" şirkətinin (ABŞ) istehsalı olan, peyk rabitə sistemli, rəqəmsal telemetrik seysmik stansiya alınmışdır və 2003-cü ildən bu müşahidə şəbəkəsi fəaliyyətə başlamışdır.
Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin göstərişi ilə seysmik müşahidə şəbəkəsinin 2009-cu ildə RSXM üçün daha 7 dəst "Kinemetrics" (ABŞ) şirkətinin seysmik stansiyası və “Apple” şirkətinin 2 kompyuterindən ibarət yeni proqram təminatlı sistem alınmışdır.
2009-2010-cu illərdə seysmoloji müşahidələr şəbəkəsinin inkişafı və seysmologiya sahəsində elmi tədqiqatların təkmilləşdirilməsi məqsədilə daha 11 "Kinemetrics” stansiyası ( “Astara”, “Zərdab”, “Gədəbəy”, “Xınalıq”, “Altıağac”, “Kürdəmir”, “Lerik”, “Zaqatala”, “Mingəçevir”, “Qazax”, “Saatlı”) alınaraq quraşdırılmışdır. 2011-ci ildə RSXM tərəfindən daha 6 telemetrik seysmik stansiya (“Qobustan”, “Qəbələ”, “Qusar”, “Ordubad”, “Şahbuz”, “Heydərabad”) quraşdırılaraq işə salınmışdır və bununla da seysmik stansiyaların sayı 31-ə çatmışdır.
2013-cü ildə isə RSXM tərəfindən daha 4 telemetrik seysmik stansiyalar (Ağdam, Füzuli, Yardımlı, Beyləqan) quraşdırılaraq işə salınmış və bununla da seysmik stansiyaların sayı 35-ə çatmışdır.
Seysmik stansiyaların qurulması üçün Azərbaycan ərazisinin ayrı-ayrı sahələrinin seysmikliyinin səviyyəsi nəzərə alınmaqla seçilərək yerləşdirilmişdir.
'''Makroseysmik Tədqiqatlar şöbəsi'''
Makroseysmik tədqiqatların yerinə yetirilməsi baş vermiş zəlzələlərin makroseysmik intensivliyini təyin etməkdən ibarətdir. MSK-64 seysmik cədvəli üzrə zəlzələnin gücünü səciyyələndirmək üçün müxtəlif əlamətlərdən istifadə olunur: bina və tikililərin zədələnmə dərəcələri, qruntlarda qalıq deformasiyaları, qrunt suları rejiminin dəyişməsi, titrəyişlərin hiss edilməsi və s.
Makroseysmik titrəyişlər, alınmış statistik materialların analizi intensivliyin balla qiymətləndirilməsinə imkan verir. Nəticə olaraq izoseystlər xəritə-sxemi qurulur və bu da makroseysmik təzahürlərin coğrafi paylanmasını özündə əks etdirir. Daha sonra makroseysmik müşahidələrin nəticələri zəlzələ ocağının parametrlərinin: onun koordinatlarının, dərinliyinin, uzantı istiqamətinin, ölçülərinin və maqnitudasının təyin edilməsi üçün istifadə olunur.[[File:Zelzele ocaqlarının dinamikası.jpg|thumb|Zəlzələ ocaqlarının dinamikası]]
'''Zəlzələ ocaqlarının dinamikası şöbəsi'''
35 rəqamsal telemetrik stansiyalardan alınmış dalğaların məlumatlarının əsasında Yer qabığının gərginlik və deformasiya sahələrini öyrənir.
Şöbənin elmi fəaliyyətinin əsas istiqamətləri:
- fokal mexanizmin parametrlərinin qiymətləndirilməsi, onların formalaşması şəraiti və mexanizmlərinin analiz
- zəlzələ ocaqlarının dinamik parametrlərinin (spektral analiz) giymətləndirilməsi.
- güclü zəlzələlərin seysmik dalğalarınnın spektirlərinin (müxtəlif tezlik intervalında) əsasında orta Mw maqnitudasının hesablanmsı
Əsas elmi-praktiki nailiyyətlər aşağıdakılardır:
Azərbaycan seysmotelemetrik stansiyaların məlumatları əsasında, ocaq mexanizmlərinin məlumat bazası yaranıb (М≥3.0)
2003-2019-cuillərdə Azərbaycan ərazisində baş vermiş zəlzələlərin ocaq mexanizmləri М≥3.0)
P-dalğaların ilk gəlmə qiymətlərin əsasında, 2003-2018-ci illər ərzində baş vermiş zəlzələlərin (M≥3.0) ocaq mexanizmləri qurulmuşdur. Respublika ərazisinin fərdi seysmogen zonalarında seysmotektonik deformasiyaların xüsusiyətləri müəyyən olunub. 2019-сu ildə 74 zəlzələnin (ml≥3.0) ocaq mexanizmi işlənilmişdir. Onlardan ən güclu zəlzələ 5 fevral tarixində yerli vaxtla saat 23:31:37-də, maqnitudası ml=5.2 olan, Pirqulu stansiyasından 11 km qərbdə İsmayıllı ərazisində. Zəlzələnin sıxılma oxunun (P) və gərilmə gərginlik oxunun (T) istiqaməti üfüqə yaxın (PL=4, PL=7) müstəvidə istiqamətlənmişlər. Birinci və ikinci nodal müstəviləri üçün iti (DP=82, 87) düşmə bucağı müəyyənləşmişdir. Ocaqda yerdəyişmənin qiyməti (SLİP= 8-177) sağ tərəfli yer dəyişmə tipli hərəkətin üstünlük təşkil etdiyini göstərir və Qərbi Xəzər qırılması ilə uzlaşır. Zəlzələ ocağı çökmə qatında, demək olar ki, Alpa qədər fundamentin sərhəddində yerləşir.
Geodinamika şöbəsi ilə birlikdə 2003-2018-ci illərdə Azərbaycan ərazisində baş vermiş güclü zəlzələlərin ocaq mexanizmləri (ml ≥ 4.5) və GPS stansiyaların məlumatların əsasında horizontal hərəkətlərinin istiqamətləri xəritəsi qurulmuşdur. [[File:Seysmotoqrafiya.jpg|thumb|Beynəlxalq seysmotomoqrafiya laboratoriyası]]
'''Beynəlxalq seysmotomoqrafiya laboratoriyası'''
2017-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində (AMEA nəzdində RSXM), ABŞ-ın E.Lourens adına Livermor Milli Laboratoriyasınında və ABŞ-ın Missuri Elm və Texnologiya Universitetində fəaliyyət göstərən “Beynəlxalq seysmotomoqrafiya” laboratoriyası yaradılmışdır.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi (AMEA RSXM) ilə ABŞ-ın E.Lourens adına Livermor Milli Laboratoriyasınında və ABŞ-ın Missuri Elm və Texnologiya Universiteti 2014-2017 illər ərzində fəaliyyət göstərən Beynəlxalq seysmotomoqrafiya” laboratoriyası çərçivəsində 2016-ci il iyul ayının 16-dan avqustun 12-dək ABŞ-ın Kaliforniya Universitetinin Berkeley Seysmologiya Laboratoriyasında küy əsasında və 16 avqust - 10 sentyabr 2016-cı ildə ABŞ-ın Missuri Elm və Texnologiya Universitetində zəlzələlərin məlumatların əsasında seysmotomoqrafiya üsulu oyrənmişdir.
Böyük Qafqaz ərazisində yerləşən stansiyalarda qeyd olunan teleseysmik dalğaların məlumatların əsasında Moho sərhədi təyin olunub. Beləliklə, Siyəzən stansiya üzrə Moho sərhədin dərinliyi 53 km, Pirqulu stansiya üzrə 46 km, İsmayıllı stansiya üzrə 45 km Şəki stansiya üzrə 46 km, Zaqatala stansiya üzrə 45 km, Qəbələ stansiya üzrə 42 km, Qusar stansiya üzrə 42 km, Quba stansiya üzrə 48 km, Altıağac stansiya üzrə 50 km müəyyən olunub.
'''Geofizika'''
Geofiziki sahələrdəki seysmoanomal effektlərin təzahürü strukturları və xüsusiyyətlərinin kompleks tədqiqi ilə məşğul olur. Geofiziki stansiyalar şəbəkəsi vasitəsilə geomaqnit sahəsi gərginliyinin, ağırlıq qüvvəsi və qravitasiya potensialin ikinci törəməsinin variasiyaları araşdırılır.
Geofiziki tədqiqatlar idarəsi aşağıdakı şöbə və stansiyalardan ibarətdir:
#'''Geofiziki materialların təhlili və təfsiri şöbəsi'''
#'''Geofiziki cihazlara texniki-nəzarət şöbəsi'''
#'''Maqnitometriya şöbəsi'''
#'''Qravimetriya şöbəsi'''
#'''Geofiziki stansiyalar (6 stansiya)'''
'''Geomaqnit seysmoproqnostik tədqiqatlar'''
Seysmomaqnit tədqiqatlar iki istiqamətdə aparılır: Seysmomaqnit (tektomagnit) effektinin aşkarlanması və seysmogen zonaların gərgin-deformativ vəziyyətinin qiymətləndirilməsi
1. Seysmomaqnit effektinin və onun təzahürünün xarakterik xüsüsiyyətlərini aşkar etmək məqsədilə geomaqnit sahə gərginliyinin variyasiyalarının monitorinqi aparılır.
2. Baş verə biləcək güclü və hiss olunan zəlzələ ocaq zonalarının gərgin-deformativ vəziyyətini aşkar edib konturlamaq (əhatəyə almaq) məqsədilə geomaqnit sahə gərginliyinin məkan-zaman artımlarının monitorinqi aparılır.
Bu tədqiqatlar Azərbaycanın Şəki-Şamaxı və Kürətrafı-Talış proqnoztik poliqonlarında həyata keçirilir.
Şəki-Şamaxı poliqonunda 5 adəd müasir texnika əsasında hazırlanmış ABŞ istehsalı olan G 856 proton maqnitometrlə təchiz olunmuş maqnitovariasiya stansiyası quraşdıralaraq işə salınmış və ayda bir dəfə ölçü götürmək ucün 63 geofiziki dayaq noqtəsi seçilmişdir.
Kürətrafı-Talış poliqonu G 856 proton maqnitometri bazasında iki stansianar maqnitovariasiya stansiyası və ayda bir dəfə ölçü aparılan 30 dayaq nöqtəsilə təchiz olunmuşdur.
Seysmoproqnoztik tədqiqatların axırıncı 30 illik praktikası AMEA RSXM-də məlumatların elektron bankının yaranmasına imkan vermişdir. Hansı ki özündə bütün geomaqnit sahəsində seysmoanomal aşkarlanmasını, sahə gərginliyi T~ f(t)-nin ardıcıl sıra: variasiyalarını və yerin qravitasiya sahəsinin ikinci törəməsini əhatə edir.
'''Geokimya'''
Tədqiqatlar ilk dəfə olaraq AMEA-nın nəzdində RSXM-də 1979-cu ildə başlamış və bu vaxta kimi (2014-cü il) davam edir. İşlər seysmogeokimyəvi (SGK) və seysmohidrogeodinamik (SFHGD) metodlarla təmsil olunur (işlərin rəhbəri - g.-m.e.d. R.A.Kərəmova).[[File:Geodinamika.jpg|thumb|Geodinamik tədqiqatlar]]
“Geokimya” bölməsində tədqiqatlar üç istiqamətlərdən ibarətdir: a) eksperimental - stasionar və çöl SFGD (flüidlərin seysmogeokimyəvi və seysmohidrogeoloji monitorinqi); b) nəzəri (seysmoproqnoz sahəsində) işlərlə; c) ilboyu aparılan məlumatların interpretasiyası üçün yeni proqram təminatının işlənib hazırlanması.
İlboyu SFGD monitorinqi üzrə stasionar işlər dəniz suyu və yeraltı sular üçün, həmçinin yer səthinin lokal sahələrində 23 müşahidə obyektlərində aparılır.
'''Geodinamika'''
Geodinamik tədqiqatlar kosmosdan Yerin məsafədən zondlaması nəticəsində Yer qabığının quruluşu və geodinamik vəziyyətinin öyrənilməsinin elmi və metodoloji əsasını təşkil edir. Qəbul edən üsullardan biri peyk vasitəsi ilə qlobal naviqasiya sistemləri (GNSS) metodudur.
AMEA nəzdində RSXM-də geodinamik tədqiqatlara 2012-ci ildə başlanılmışdır. Hazırda respublika ərazisində 24 GPS (Trimble) stansiyası quraşdırılmışdır.
=== RSXM-nin seysmik stansiyaları ===
{{columns-list|3|
Sətir 112 ⟶ 260:
* Şəki seysmik stansiyası
}}
'''Azərbaycanda vulkan püskürmələri'''
1 mart 2018-ci il tarixində yerli vaxtla saat 04:38:23-də Bakı şəhəri Qaradağ rayonu ərazisində yerləşən Torağay palçıq vulkanında püskürmə qeydə alınıb.
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin “Zəlzələlərin tədqiqatı” bürosunun verdiyi məlumata görə, püskürmənin davametmə müddəti 5 dəq 29 saniyə-dir.
29 mart 2018-ci il tarixində yerli vaxtla saat 19:25:59-da Bakı şəhəri Qaradağ rayonu ərazisində yerləşən “Ayrantökən” palçıq vulkanında püskürmə baş verib.
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin “Zəlzələlərin tədqiqatı” bürosunun verdiyi məlumata görə,püskürmənin davametmə müddəti 2 dəq 24 saniyədir.
'''Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin Bayıl yamacında monitorinqi'''
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi "Televiziya" qülləsi kompleksinin yaxınlığında, Bayıl yamacında torpaq sürüşməsi müşahidə olunan ərazidə bir neçə gündən bəri başlayan monitorinqi davam etdirir. Aparılan monitorinqə RSXM-nin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Qurban Yetirmişli rəhbərlik edir. RSXM-nin əməkdaşları tərəfindən ərazidə kompleks tədqiqatlar aparmaq üçün seysmik, geofiziki cihaz və avadanlıqlar quraşdırılmışdır. RSXM tərəfindən Bayıl dərəsinin yamacları boyunca ("Teleqüllə" kompleksinin yaxınlığında) gedən torpaq sürüşməsi prosesinin inkişaf dinamikası, sürüşməyə məruz qalan torpaq kütləsinin ölçüləri, sürüşmə müstəvisi, onun dərinliyi, yatım bucağı və digər paramertlərinin müəyyən edilməsi üçün ərazidə seysmoloji, geofiziki, maqnitometrik, qravimetrik və digər üsullarla kompleks tədqiqatlar aparılır. Tədqiqatlar ərazidə gedən sürüşmə prosesi dayanana qədər davam etdiriləcək. Aparılan tədqiqatların nəticəsi təhlil edildikdən sonra sürüşmənin baş vermə səbəblərinə dair hesabat hazırlanaraq rəsmi dövlət qurumlarına təqdim ediləcəkdir.
'''Azərbaycanda yeni seysmik stansiyalar quraşdırılacaq - 19 Dekabr 2019-cu il'''
[[File:Xerite stansiya.jpg|thumb|Xerite stansiya]]
Respublika ərazisində aparılan seysmoloji tədqiqatların keyfiyyətinin daha da yüksəldilməsi məqsədi ilə AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi tərəfindən daha '''22 seysmik''' stansiyaların quraşdırılması nəzərdə tutulur. “Qafqazda Seysmik Şəbəkənin Genişləndirilməsi” layihəsi çərçivəsində quraşdırılacaq stansiyalardan 14-ü Xəzər dənizinin Azərbaycan sektoru boyunca sahilyanı quru ərazilərdə, 6-sı isə palçıq vulkanları ətrafında quraşdırılacaq. Hazırda respublika ərazisində RSXM-nin 35 daimi seysmik stansiyası var.Bundan başqa “Qafqaz kəsilişi” layihəsi üzrə 17, eləcə də qruntun titrəyişini qeydə alan 10 stasionar Basalt seysmik stansiyalar işləyir. Yeni stansiyaların quraşdırılmasından sonra respublika ərazisində ümumilikdə 84 seysmik stansiya fəaliyyət göstərəcək. Qeyd edək ki, RSXM - də aparılan tədqiqatlar zamanı məlumat mübadiləsi əsasında sərhəd bölgəsində yerləşən Gürcüstanın Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin 3, Türkiyənin isə 2 seysmik stansiyasının məlumatlarından da istifadə edilir.
'''RSXM-nin baş direktorunun rəhbərliyi ilə Badamdardakı sürüşmə zonasına baxış keçirildi 09-Yanvar 2020-ci il'''
[[File:Badamdar yolu-2.jpg|thumb|Badamdar yolu-2]]
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Qurban Yetirmişlinin rəhbərliyi ilə mərkəz əməkdaşları bu gün paytaxtın Səbail rayonu ərazisində Badamdar yolunda baş verən sürüşmə ərazinə baxış keçiriblər. Baxış zamanı sürüşmə nəticəsində ərazidə 4-5 metr hündürlüyündə torpaq kütləsinin Badamdara gedən yolu tamamilə kəsməsi müşahidə olunub. Qeyd edək ki, həmin ərazidə 2018-ci ilin oktyabr ayında sürüşmə baş verən zaman Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin mütəxəssisləri ərazidə monitorinqlər aparmışdır. Həmin monitorinqin nəticəsi olaraq, ərazidə ciddi işlərin görülməsinin vacibliyi vurğulanmışdır.
'''RSXM Memarlıq və İnşaat Universiteti ilə Anlaşma Memorandumu imzaladı 15-Yanvar 2020-ci il'''
[[File:RSXM Memarlıq və İnşaat Universiteti ilə Anlaşma Memorandumu imzaladı.jpg|thumb|RSXM Memarlıq və İnşaat Universiteti ilə Anlaşma Memorandumu imzaladı]]
Azərbaycanda elmi tədqiqat institutları və ali təhsil müəssisələri arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi strategiyasına uyğun olaraq bu gün Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu və AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi ilə Anlaşma Memorandumu imzalanıb. İmzalanma mərasimində çıxış edən Universitetin rektoru, memarlıq doktoru, professor Gülçöhrə Məmmədova bildirib ki, rəhbərlik etdiyi ali təhsil müəssisəsi kadr hazırlığını artırmaq, tələbələrin praktiki biliklərini yüksəltmək məqsədi ilə bir çox elmi təşkilatlar, dövlət qurumları və şirkətlərlə ikitərəfli əməkdaşlıq sazişləri imzalayıb. Həm Coğrafiya İnstitutunun, həm də Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin işinin inşaat sahəsinə yaxın olduğunu vurğulayan rektor, hər iki təşkilatla əməkdaşlığın tərəflər üçün faydalı olacağına əminliyini ifadə edib. Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun direktoru, akademik Ramiz Məmmədov son illər Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetində elm və təhsilin vəhdəti istiqamətində aparılan işləri yüksək qiymətləndirərək, gələcəkdə praktika sahəsinin də buna əlavə edilməli olduğunu qeyd edib. AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Qurban Yetirmişli isə çıxışında bildirib ki, inşaat sahəsində görülən işlərin seysmologiya ilə birbaşa bağlılığı var. Yeni binaların tikilməsindən əvvəl həmin ərazilərin seysmikliyinin qiymətləndirilməsinin vacibliyini önə çəkən baş direktor buna nümunə kimi Bakı şəhərinin mürəkkəb relyefdə yerləşməsini və bir çox hallarda eyni ərazidə belə seysmik qiymətləndirmə aparılarkən rəqəmlərin dəyişdiyini qeyd edib.
=== '''Beynəlxalq əlaqələr''' ===
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi xarici ölkələr və beynəlxalq təşkilatlarla yaxından əməkdaşlıq edir. 2008-ci ildə AMEA RSXM iki mühüm seysmoloji beynəlxalq təşkilatın – İRİS (Birləşmiş Seysmoloji tədqiqatlar İnstitutu) və ORFEUS ( Avropa Seysmoloji Müşahidə və Tədqiqatlar Mərkəzi) həqiqi üzvü seçilmişdir. 2012-ci ildə AMEA RSXM Avropa Seysmoloji komissiyasının assosiativ üzvü seçilmişdir. AMEA nəzdində RSXM həmçinin Rusiya Elmlər Akademiyası O. Y. Şmidt adına Yer Fizikası İnsititutu, Özbəkistan Elmlər Akademiyası Seysmologiya İnstitutu, Belarus Milli Elmlər Akademiyası Geofiziki Monitorinq Mərkəzi, Kataloniya Geologiya İnstitutu ( İspaniya ), İlya Çavçavadze adına Dövlət Universiteti ( Gürcüstan Respublikası ), ABŞ, Yunanıstan, Yaponiya, Türkiyə və başqa ölkələrlə ikitəfli əməkdaşlıq edir. Qeyd edək ki, RSXM-in əldə etdiyi uğurlardan biri də “Kinemetrks” şirkətinin başqa ölkələrdə telemetrik – peyk rabitəsi ilə işləyən stansiyalarının quraşdırılmasında azərbaycanlı seysmoloqlarının iştirakı ilə bağlıdır. 2012-ci ildə RSXM-in əməkdaşları şirkətlə əldə olunmuş razılaşma çərçivəsində Əbu-Dabidə (BƏƏ) seysmik stansiyaların quraşdırılmasında iştirak ediblər.
'''Rusiya və Azərbaycan seysmoloqları əməkdaşlığa başlayır'''
Rusiya Elmlər Akademiyası İ.M.Qubkin adına Rusiya Dövlət Neft-Qaz Universitetinin neft-qazın kəşfiyyatı və nəzəri əsasları kafedrasının müdiri, professor Vaqif Kərimovla AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində görüş olub. RSXM-nin Monitorinq mərkəzində keçirilən görüşdə AMEA-nın müxbir üzvü, mərkəzin baş direktoru Qurban Yetirmişli qonağa görülən işlər barəsində ətraflı məlumat verib, həmçinin mərkəzin fəaliyyətlərindən bəhs edən təqdimat nümayiş etdirilib. Görüşdə tərəflər arasında ikitərəfli əməkdaşlıq məsələləri və təcrübə mübadiləsinin həyata keçirilməsi müzakirə edilib. Eləcə də tərəflər birgə seysmotomoqrafiya işlərinin aparılmasını da müzakirə ediblər.
'''Ankarada “Real Zamanda Seysmoloji Məlumatların Mübadiləsi“ nə dair memorandum imzalanıb'''
Türkiyə Respublikası Baş Nazirliyinin Fəlakət və Fövqəladə Halların İdarəetmə İdarəsinin təşkilatçılığı ilə Ankarada 1 mart 2018-ci il tarixində yaxın və qonşu ölkələrin seysmoloji mərkəzləri ilə birgə “Real Zamanda Seysmoloji Məlumatların Mübadiləsi “ adlı imzalanma mərasimi keçirilib. İmzalanma mərasimində Türkiyəyə qonşu olan altı ölkənin nümayəndələri iştirak ediblər. Azərbaycanı tədbirdə AMEA nəzdində RSXM-nin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Qurban Yetirmişli və elmi məsələlər üzrə baş direktorun müavini vəzifəsini icra edən, geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru Rauf Muradov təmsil ediblər.
Mərasimdə həmçinin Azərbaycanda aparılan Seysmoloji tədqiqatlar və alınmış məlumatların emalına dair təqdimat nümayiş etdirilib. Müzakirələrin nəticəsi olaraq Türkiyə Respublikası Baş Nazirliyinin Fəlakət və Fövqəladə Halların İdarəetmə İdarəsi və AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi arasında “Real Zamanda Seysmoloji Məlumatların Mübadiləsi”nə dair memorandum imzalanıb. Sənədi Türkiyə tərəfdən Türkiyə Respublikası Baş Nazirliyinin Fəlakət və Fövqəladə Halların İdarəetmə İdarəsi başqan müavini Hamza Taşdelen, Azərbaycan tərəfdən isə RSXM-nin baş direktoru Qurban Yetirmişli imzalayıblar.
Qeyd edək ki, imzalanmış memorandum çərçivəsində Azərbaycan seysmoloqları və Türkiyə Fəlakət və Fövqəladə Halların İdarəetmə İdarəsi arasında qarşılıqlı əməkdaşlıq və təcrübə mübadiləsi həyata keçiriləcək.
'''Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin 2017-ci ildə keçirdiyi Beynəlxalq konfrans'''
Bakıda ABŞ-ın Lawrence Livermore Milli Laboratoriyası (LLML) və ABŞ-ın Enerji Departamentinin, Ukrayna Elm və Texnologiya Mərkəzinin dəstəyi və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə “Şəbəkə İdarəetmə Sistemləri və Seysmologiya üçün Analitik Alətlər üzrə Təlim” adlı Beynəlxalq konfrans keçirilib.
=== Maarifləndirmə ===
• AMEA nəzdində RSXM tərəfindən respublika ərazisində baş verən zəlzələlər, zəlzələ zamanı davranış qaydalarına dair maarifləndirmə tədbirləri aparılır. Qeyd edək ki, Azərbaycan ərazisi seysmik baxımdan aktiv zonada yerləşdiyinə görə bu tədbirlərin aparılmasına zərurət vardır. İki ildən bəri RSXM tərəfindən Bakı şəhəri və respublikanın ayrı-ayrı rayonlarında yerləşən orta məktəblərdə, eləcə də tikinti şirkətlərində RSXM əməkdaşları tərəfindən belə maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirilir.
=== Zəlzələ zamanı ===
• Zəlzələ vaxtı davranış qaydaları
Zəlzələ zamanı titrəyişlər insanda qorxu, əsəb və stress yaradır. Odur ki, zəlzələ baş verən zaman ilk olaraq insanlar sakit və təmkinli olmağa çalışmalıdır.
• Zəlzələ zamanı özünüzü qorumaq üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır.
• '''1.''' Əgər siz bina və ya torpağın silkələndiyini hiss edirsinizsə buna əsəbi reaksiya verməyin (qorxudan qışqırmaq, başqa insanların psixologiyasına təsir edə biləcək hərəkətlər etmək və s.)
• '''2.''' Əgər qapalı yerdəsinizsə təcili stolun və ya çarpayının altına girin. Qapılar açıqdırsa, qapıların üst tirinin altında və ya otaqların daxili küncündə durun. Unutmayın ki, titrəyişlər zamanı birinci olaraq binanın xaric divarları çat verə və ya uça bilər. Odur ki, pəncərəyə tərəf qaçmaq, pəncərənin altında dayanmaq olmaz.
• '''3.''' Zəlzələ zamanı ağır əşyaların (soyuducu, ağır mebeller və s.) yanında durmaq olmaz. Bu əşyalar sürüşüb üstünüzə aşa bilər.
• '''4.''' Zəlzələ zamanı binadan qaçmaq, pilləkənlərdə hərəkət etmək olmaz. Bu olduqca təhlükəlidir. Pilləkənlər uçub tökülə bilər.
• '''5.''' Əgər siz çoxmərtəbəli binada yaşyırsınızsa zəlzələ zamanı lift və pilləkənərə tərəf qaçmayın. Qapı tiri altında və ya otağın daxili künclərdə duraraq təkanların dayanmasını gözləyin.
• '''6.''' Zəlzələ zamanı pəncərədən atılmayın. Bu sizin zədələnməyiniz və ya ağır xəsarət almağınızla nəticələnə bilər.
• '''7.''' Zəlzələ zamanı ictimai yerdəsinizsə insanların daha sıx olduğu yerə tərəf qaçmayın. Özünüz üçün daha təhlükəsiz yer seçin. İmkanınız varsa, azyaşlı uşaqları da təhlükəsiz yerə çəkin.
• '''8.''' Zəlzələ zamanı hündürmərtəbəli binanın qarşısındasınızsa binanın qabağına qaçmayın.
• '''9.''' Zəlzələ zamanı avtomobildəsinizsə, avtomobilinizi mümkün qədər körpülərin, hündür mərtəbəli binaların qarşısında saxlamayın.
• '''10.''' Zəlzələ zamanı ikimərtəbəli kərpic binada və ya bünövrəsi möhkəm olmayan tikilidəsinizsə oranı təcili tərk etməyə çalışın.
• '''11.''' Unutmayın ki, zəlzələ zamanı bir necə dəfə təkanları hiss edə bilərsiniz. Odur ki, axıra qədər öz təmkininizi qorumağa çalışın.
• '''12.''' Zəlzələ saniyələrlə davam edir. Titrəyişlər dayandıqdan sonra özünüzün və yaxınlığınızdakı insanların xəsarət alıb-almaması, üçqun təhlükəsinin olub-olmamasına diqqət yetirin. Yaralılar varsa ona ilk tibbi yardım göstərin.
• '''13.''' Zəlzələnin hər an baş vermə ehtimalı olduğuna görə əvvəlcədən yaşadığınız binadan və ya evdən zəlzələ zamanı ən təhlükəsiz yerlərə çıxmaq yolunu müəyyənləşdirin.
• '''14.''' Mənzilinizdə əvvəlcədən ən təhlükəsiz yerləri (künclər, qapılar və s) əvvəlcədən müəyyən edin və mebelleri düzərkən bunu nəzərə alın.
• '''15.''' Mənzildə ehtiyac olmadığı təqdirdə qaz, işıq və su xətlərini bağlayın.
• '''16.''' İmkan daxilində ağır əşyaları rəflərdə saxlamayın və kitab rəflərini divara bərkidin.
• '''17.''' İlkin tibbi yardım üçün lazım olan dərman vasitələri yığılmış çantanı hazırlıqlı saxlayın.
• '''18.''' Çarpayınızı ağər mebellərdən və iri pəncərələrdən kənarda yerləşdirin.
• '''19.''' Fövqaladə vəziyyətlərdə kömək çağırmaq üçün lazımi dövlət qurumlarının telefonlarını kitabçanıza əvvəlcədən yazın.
Bu telefonlar aşağıdakı kimidir:
• '''1.''' Azərbaycan Respublikası Fövqaladə Hallar Nazirliyinin Xilasetmə xidməti -112
• '''2.''' Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyi -102
• '''3.''' Təcili Tibbi Yardım-103
Zəlzələ zamanı təhlükəsizlik tədbirləri görməklə özünüzü təhlükədən qoruya bilərsiniz.
=== Zəlzələlərin təsnifatı ===
Hələ zəlzələlərin alət (instrumental) üsulu ilə müşahidəsi olmayan dövrlərdə müxtəlif zəlzələləri bir-biri ilə intensivliklərinə görə müqayisə etmək üçün onların yer səthindəki təzahürlərini (dağıntıları, zədələri və s.) əsas götürürdülər.
Əslində bu müqayisədə insan hissiyatına əsaslanan çox böyük subyektivlik və qeyri-müəyyənlik var idi. Məsələn, insanlar onların evlərini ciddi zədələyən zəlzələni, yüngül hiss olunan zəlzələdən güclü hesab edirdilər. Halbuki, daha güclü zəlzələ sadəcə uzaq olduğuna görə zəif hiss edilə bilərdi.
Bütün bunlara baxmayaraq hələ XIX əsrin ortalarından başlayaraq zəlzələləri insan hissiyatına, fiziki obyektlərə vurduğu ziyana, ətraf geoloji mühütə vizual təsirinə görə təsnifləşdirməyə cəhdlər edilirdi. Həmin əsrin sonlarında İsveçrədə və İtaliyada tərtib olunmuş Rossi-Forel (RF) zəlzələ intensivliyi şkalası geniş yayılmışdı. Bu cədvəldə seysmik titrəyişlər intensivliklərinə görə on dərəcəyə bölünürlər. 1902-ci ildə İtaliyada Cüzeppi Merkalı tərəfindən yeni, 12 ballı intensivlik şkalası tərtib edildi. 1931-ci ildə amerikalı alimlər Q.Vud və F.Nyumen, 1956-cı ildə isə Ç.Rixter həmin şkalada müəyyən dəyişikliklər etmişlər və hazırda bu şkala «Modifikasiya olunmuş Merkallı şkalası (MMİ)» adlanır. 1964-cü ildən Şərqi Avropada, o cümlədən Azərbaycanın da daxil olduğu keçmiş SSRİ-də rəsmi olaraq 12 ballıq MSK-64 şkalası qəbul edildi. Şkalanın adı onu tərtib edən seysmoloqların soyadlarının baş hərflərindən ibarətdir: S.V.Medvedyev (SSRİ), V.Şponxoyer (ADR) və V.Karnik (Çexoslavakiya). Bir-birindən az fərqlənən MMİ və MSK-64 şkalalarından əlavə 12 ballı Avropa makroseysmik şkalası (EMS, 1998), həmçinin Yaponiyada 1951-ci ildən tətbiq edilən Yaponiya meteoroloji agentliyinin (JMA) 7 ballı şkalası mövcuddur. Aşağıda MSK-64 seysmik intensivlik şkalası ətraflı şəkildə verilir.
• '''I bal.''' Zəlzələ hiss olunmur.
• '''II bal.''' Çətinliklə hiss olunur. Titrəyişlər yalnız evdə, xüsusilə də yuxarı mərtəbələrdə sakit halda olan insanlar tərəfindən hiss olunur.
• '''III bal.''' Zəif titrəyişlər. Zəlzələ evdə sakit halda olan az adamlar və çöldə tək-tək adamlar tərəfindən hiss olunur. Minik avtomobili keçərkən əmələ gələn titrəyişlərə oxşardır. Diqqətli insanlar yüngül əşyaların zəif, yuxarı mərtəbələrdə isə bərk yellənməsini müşahidə edirlər.
• '''IV bal.''' Aydın-aşkar titrəyiş. Zəlzələ bina daxilindəki adamların çoxunun, çöldəkilərin isə bəzilərinin tərəfindən hiss olunur. Yatanların bəzisi ayılır, lakin qorxmurlar. Ağır yüklü maşının əmələ gətirdiyi titrəyişlərə oxşardır. Pəncərə və qapıların cingiltisi, döşəmə və divarların cırıltısı eşidilir. Mebelin titrəyişi, asılan əşyaların yüngül yellənməsi, açıq qablardakı mayelərin dalğalanması müşahidə olunur. Dayanmış avtomobillərdə təkan hiss edilir.
• '''V bal.''' Zəlzələ bina daxilindəki bütün insanlar, çöldəkilərin çoxu tərəfindən hiss olunur. Yatanların çoxu ayılır. Bəzi adamlar çölə qaçırlar. Heyvanlar narahat olurlar. Bina bütünlüklə titrəyir. Asılı əşyalar güclü yellənirlər. Nadir hallarda rəqqaslı saatlar dayanır. Bəzi dayanıqsız əşyalar aşır və ya sürüşürlər. Qapı və pəncərələr açılır və yenidən çırpılır. Maye dolu açıq qablardan maye dağılır. Evin daxilində düşən ağır əşyanın əmələ gətirdiyi titrəyişlərə oxşardır. Çiy kərpicdən, gildən tikilmiş kənd evlərində yüngül zədələr, suvaqda xırda çatlar əmələ gələ bilər və suvaq qopub düşə bilər. Bəzi hallarda bulaqların debiti dəyişir.
• '''VI bal.''' Zəlzələ bina daxilindəki və çöldəki çox insanlar tərəfindən hiss olunur, onların çoxu qorxaraq küçəyə qaçır. Bəziləri müvazinətini itirir, ev heyvanları yuvalarından qaçırlar. Şüşə qabların sınması, kitabların düşməsi, ağır mebellərin hərəkəti müşahidə edilə bilir.
İribloklu və panel tipli, adi kərpic binaların bəzilərində və çiy kərpicdən, gildən tikilmiş evlərin çoxunda yüngül zədələr, xırda çatlar əmələ gəlir. Çiy kərpicdən, gildən tikilmiş kənd evlərində bəzən orta dərəcəli zədələr, divarlardakı suvaqlarda çatlar əmələ gəlir, suvaq böyük hissələrlə qopur və s.
• '''VII bal.''' Binalar zədələnir. İnsanların böyük əksəriyyəti qorxu içində küçəyə qaçırlar. Onların çoxu ayaq üstdə çətinliklə dururlar. Sürücülər avtomobilin hərəkəti zamanı zəlzələni hiss edirlər.
Dəmir-beton karkas binaların çoxunda yüngül zədələr, suvaqlarda xırda çatlar əmələ gəlir, suvağın hissələri qopur, adi kərpic evlərdə, iribloklu və panel binalarda orta zədələnmə, divarlarda kiçik çatlar müşahidə edilir. Çiy kərpicdən tikilmiş kənd evlərində böyük zədələr, divarlarda dərin çatlar qeyd olunur. Belə evlərin bəzilərində evin divarlarının üçması, divarlarda birbaşa çatlar, binanın ayrı-ayrı hissələri arasında birləşmələrin dağılması və s. ola bilər. Bəzi hallarda yol kənarındakı iti yamaclarda sürüşmələr, yollarda çatlar qeyd edilir. Su səthində dalğa əmələ gəlir, lil qalxdığından su bulanır, quyularda suyun səviyyəsi dəyişir, bir sıra hallarda mövcud bulaqlar itir və ya yenisi əmələ gəlir.
• '''VIII bal.''' Binalar ciddi zədələnir. Qorxu və çaxnaşma yaranır. Avtomobil sürən sürücülər də narahatlıq keçirir. Ağacların budaqlarının sınması, ağır mebellərin sürüşməsi, bəzən isə aşması, asılı lampaların bir hissəsinin zədələnməsi qeyd olunur. Dəmir-beton karkas binalarda orta zədələr, divarlarda xırda çatlar, bəzilərində isə ağır zədələr, divarlarda dərin çatlar əmələ gəlir. İribloklu və panel binalarda ağır zədələr, divarlarda böyük çatlar, bəzilərində divarların uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi müşahidə edilir. Çiy kərpicdən tikilmiş kənd evlərində divarların uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi, bəzən isə evlərin tamamilə üçması baş verir. Boru kəmərlərinin qırılması, heykəllərin sürüşməsi, qəbirüstü daşların aşması, daş hasarların dağılması qeyd olunur.
Qruntlarda bir neçə santimetr ölçüdə çat əmələ gəlir, quyuların bəzilərində su itir və ya qurumuş quyulara su dolur.
• '''IX bal.''' Bütün binaların zədələnməsi, ümumi çaxnaşma, heyvanların qışqırığı və qaçışması müşahidə edilir.
Dəmir-beton karkas binaların dıvarlarında dərin çatlar, bəzilərində divar uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi və hətta tamamilə dağılması baş verir. Adi kərpic, iribloklu və panel binalarda divarlarda birbaşa çatlar, bəzi divarların uçması, bəzən isə tam dağılması müşahidə olunur. Abidələr və sütunlar aşır, yeraltı boru kəmərləri qırılır, bəzi hallarda dəmir yolu reysləri əyilir. Qruntdakı çatların eni 10 sm-ə çatır, sürüşmə halları, su üzərində iri dalğalar qeyd olunur.
• '''X bal.''' Bütün binalarda dağıntı qeyd olunur.
Dəmir-beton karkas binaların dıvarlarında birbaşa çatlar, uçma, bəzən isə binanın tam dağılması, adi kərpic, iribloklu və panel binalar, həmçinin çiy kərpicdən kənd evlərinin tam dağılması müşahidə olunur. Qruntda onlarla santimetr, bəzən 1 m-ə qədər enində çatlar, iti yamaclarda sürüşmələr qeyd olunur, sahilyanı bölgələrdə lillə qum kütlələrinin qarışması, çaylardan, göllərdən suyun kənara çıxması, yeni göllərin əmələgəlməsi hallarına rast gəlinir.
• '''XI bal.''' Fəlakət baş verir. Yaxşı tikilmiş tikililər, körpülər, bəndlər, dəmir yolları ciddi zədələnir, yeraltı boru kəmərləri dağılır, şosse yolları yararsız hala düşür.
Yer səthində enli çatlar, horizontal və vertikal istiqamətlərdə yerdəyişmələr, dağ uçqunları baş verir. Zəlzələnin intensivliyini təyin etmək üçün xüsusi tədqiqat tələb olunur.
• '''XII bal.''' Demək olar ki, bütün yerüstü və yeraltı qurğuların zədələnməsi, yer səthinin dəyişməsi, qruntlarda böyük yerdəyişmələrlə müşayət olunan iri çatlar, dağ uçqunları müşahidə olunur, göllər, şəlalələr əmələ gəlir, çaylar istiqamətini dəyişir.
Zəlzələnin intensivliyini təyin etmək üçün xüsusi tədqiqat tələb olunur.
=== '''Elmi Nəşrlər''' ===
[[File:Jurnal.jpg|thumb|Jurnal]]
• AMEA nəzdində RSXM-nin elmi nəşri olan "Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri" elmi jurnalının növbəti sayı çapdan çıxıb. İngilis dilində nəşr olunan jurnalda tanınmış amerikalı seysmoloq alimlərin və yerli alimlərin elmi məqalələri toplanılmışdır. Məqalələrdə Azərbaycan ərazisində aparılan kompleks seysmoloji tədqiqatların nəticələrinə dair analiz və təhlilllər öz əksini tapmışdır.
• Qeyd edək ki, beynəlxalq İSSN serfikatı olan "Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri" elmi jurnalı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiyası Komissiyası tərəfindən qeydiyyatdan keçib. Jurnalın baş redaktoru AMEA nəzdində RSXM-nin baş direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Qurban Yetirmişlidir.
• Jurnalda dərc edilmiş məqalələrlə http://seismology.az/journal/ səhifəsində tanış olmaq olar.
“Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri” elmi jurnalında AMEA Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzində il ərzində Azərbaycan ərazisində seysmologiya və zəlzələ proqnozu üzrə aparılan işlərin nəticələri cəmlənir. Bu nəticələr seysmik stansiyalar şəbəkəsinin qeydə aldığı zəlzələlərin parametrlərindən, Şəki-Şamaxı və Abşeron proqnostik poliqonlarında və digər seysmik aktiv bölgələrdə geofiziki və geokimyəvi stansiyalar şəbəkəsi ilə müşahidə edilən geofiziki və geokimyəvi sahələrin zaman-məkan variasiyaları haqqında olan məlumatlardan ibarətdir. Jurnal elm və istehsalat təşkilatlarında seysmologiya, zəlzələlərin proqnozu, seysmik rayonlaşdırma və seysmikdayanıqlı tikinti məsələləri ilə məşğul olan seysmoloq, geofizik və geokimyaçı mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur.
== RSXM-nin alimləri ==
'''Elmlər doktorları:'''
Kərəmova Ramidə Ağa-Dadaş qızı
Məmmədli Tahir Yadigar oğlu
Balakişibəyli Şahin Əbdülsəlim oğlu
Vəliyev Hümbət Ömər oğlu
'''Balakişibəyli Şahin Əbdülsəlim oğlu'''
* Elmi dərəcəsi: Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
• Elmi rütbəsi: Professor
• Elmi əsərlərinin adları:
1. Петрофизические модели коры предгорья М.Кавказа по данным физических свойств горных пород и региональной геофизики Изд. АНА, 2000 г. Совместно И.Б. Сафаровым и Д.Ч.Каткай
2. Об особенностях проявления сейсмичности и оценка сейсмической опасности территории Азербайджана. Каталог, 2008 г., «Elm», Баку, 2009, cоавторы Т.Маммедли, Н.И.Паша
3. Evaluation of synthetic elastic parameters of reservoirs, fluid phase saturation and temperatures in the depths (jointly wifh A.B.Gasanov, pp. 101-108). Materials of international Workshop. March 01-07/2010, Baku, Azerbaijan
'''Kərəmova Ramidə Ağa-Dadaş qızı'''
* Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
• Elmi rütbəsi: dosent
• Elmi əsərlərinin adları
1. Керамова Р.А. - "Предварительная генетическая модель процесса возникновения короткопериодных аномалий сейсмогеохимических полях". В кн. Геофизика ХХI века, М. ГЕОН, 2002.
2. Гасанов А.Г., Керамова Р.А. 2002. - "Сейсмогеохимические исследования". Кн. Геология Азербайджана, разд. Физика Земли, том V, Изд. Nafta-Press, Баку. С.53-67.
3. Керамова Р.А. - "Сейсмичность и геохимические поля флюидов Азербайджана". Автореферат докторской диссертации. М., Институт Физики Земли. 2004.
4. Керамова Р.А. – "Оперативная диагностика сейсми-ческих очагов сильных землетрясений (м 5.5) по геохимическим аномалиям флюидов Азербайджана". Жур. Физика Земли № 5.
5. Гасанов, Н.И.Агапов, Р.А.Керамова - “Гео-логические” аварии на каспийских нефтегазоразведочных скважинах и гидрогеохимические предвестники сильных землетрясений (1999-2001гг.). Жур. Отечественная геология №1. М., 2005, с. 69-72.
6. Керамова Р.А. - "Методика обработки результатов круглогодичного сейсмогеохимического мониторинга - сейсмологических исследований". Баку, 2008.
7. Керамова Р.А. - "Оперативная оценка сейсмичности по геохимическим полям флюидов с использованием пакета программ на ПК." - Каталог сейсм. исследований. Баку, 2009.
8. Keramova R.A. 2007/2008. "The express-methods of the on-line forecast of “horizons of magnitude, time and the site” of the earthquake center on geochemical fields of fluids". //Science without bordes. Volume 3. Transactions of the International Acagemy H&E. p. 424-432.
9. Keramova R.A. - "Results of use of express-methods of the operative forecast of earthquakes on geochemical fields of fluids in Azerbaijan (2001–2007)". //Science without bordes. Volume 3. 2007/2008.
10. R.A. Keramova, P.A. Abdulrazagova, O.O. Osmanova "Differentiation of location of seismic sources in geochemical fields fluids". World Forum – International Congress" (September 19-21, 2011 – Istanbul, Turkey), p.130. 130
11. R.A. Keramova- "New technology of operative evaluation of seismic situation on geochemical fields of fluids of Azerbaijan". World Forum – International Congress (September 19-21, 2011 – Istanbul, Turkey), p.134.
12. Керамова Р.А., Абдулразагова П.А., Кудрявцева Е.Н., Гришина Е.К. - "Специфика дифференциации оча-говых зон землетрясений Шама-хинского и Исмаиллинского рай-онов по геохимическим полям флюидов. Каталог сейсм. иссл-ний". Труды Межд.Совещ. Баку, 2012.
13. Keramova R.A. - "SEISMOGEOCHEMICAL on-line“ – technology for rapid as-sessment of seismic conditions of fluids geochemical fields of Azerbaijan". - 34th ESC Assembly (Russia, Moscou, 2012).
14. Keramova R.A. – "The hypocenter of earth-quake preparing for realization is the trigger for identification of its site on seismogeochemical anomalies of fluids of Azerbaijan". - IAHS-IAPSO-IASPEI Joint Assembly, Gothenburg (Sweden 22-26 July 2013).
15. Yetirmishli G.J.; Abdullayeva R.R.; Keramova R.A.; Rzayev A.G. – "Reflection of strong Caucasian earthquake in seismical, geophysical and seismogeochemical fields (Azerbaijan-Zagatali city, 07.05.12)". - - IAHS-IAPSO-IASPEI Joint Assembly, Gothenburg (Swe-den 22-26 July 2013).
'''Məmmədli Tahir Yadigar oğlu'''
*Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
• Elmi əsərlərinin adları
1. Seysmik rayonlaşdırmanın problemləri və həlli yolları haqqında /2006-cı ildə Azərbaycan ərazisində seysmo-proqnoz müşahidələrin kataloqu Bakı, 2007, s.122-128 / (həmmüəllif- Balakişibəyli.Ş.A.)
2.Зависимость определения положения эпицентра землетрясения от азимутального расположения станций и особенностей времен пробега продольных волн /2006-cı ildə Azərbaycan ərazisində seysmo-proqnoz müşahidələrin kataloqu Bakı, 2007, с. 182-187/ (соавторы-Етирмишли Г.Д., КазымоваС.Э., Казымов И.Э)
3.Характер проявления сейсмичности на территории Азербайджана за период 1992–2001 г./ Сейсмичность северной Евразии Материалы Международной конференции. Обнинск , 28-31 июля 2008г. с.47-52 / (соавторы - Гасанов А.Г., Етирмишли Г.Д., Абдуллаева Р.Р, Агаева C.T.)
4.Сейсмическая опасность территории г. Баку по новым сейсмологическим и инженерно-геологическим данным / Опасные природные и техногенные геологические процессы на горных и предгорных территориях северного Кавказа. Владикавказ,2008. с.67-70/ (соавтор - Гасанов А.Г.)
5.Об особенностях проявления сейсмичности и оценка сейсмической опасности территории Азербайджана /2008-ci ildə Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri kataloqu Bakı, 2009, s.131-134 /(соавторы - Балакишибейли Ш.А.,Паша Н.И.)
6.Seysmik rayonlaşdırmanın aktual problemləri və Azərbaycan ərazisinin yenidən qiymətləndirilməsi haqqında / Bakı Universitetinin xəbərləri 2009, №2, s.137-143 (həmmüəlliflər- Yetirmişli Q.C., Balakişibəyli.Ş.A.)
7.Новая методика выявления очаговых зон сильных землетрясений и определение их максимальных магнитуд (Mmax) по слабой сейсмичности (на примере территории Азербайджана) / ПРОБЛЕМЫ СЕЙСМОТЕКТОНИКИ Материалы XVII Всероссийской конференции с международным участием. Воронеж-Москва 2011, с.337-341/
8.Azərbaycanın qərb hissəsinin seysmik təhlükəlilik səviyyəsinin qiymətləndirilməsi / Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələri kataloqu, Bakı ,2011, s. 162-165/ (həmmüəllif- Şirinova Z.Q.)
9.Методика выявления очаговых зон сильных землетрясений по слабой сейсмичности / Сейсмическая опасность и управление сейсмическим риском на Кавказе. Труды IV Кавказской международной школы-семинара молодых ученных Владикавказ,24-26 октября, 2011, с. 27-32/
10.Сейсмогенерирующие зоны Азербайджана и их глубинные структурные особенности / Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələr Bakı ,2012, s. 287-295/
11.Features of seismicity of Azerbaijan part of the greater Caucasus / Journal of Georgian Geophysical Society, Issue (A), Physics of Solid Earth, v. 16a, 2013, pp. 55-60 (coauthout- Yetirmishli G.J., Kazimova S.E.)
'''Vəliyev Hümbət Ömər oğlu'''
*Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru
• Elmi rütbəsi: dosent
'''Fəlsəfə doktorları:'''
Kazımov İlyas
Kazımova Səbinə
Qaravəliyev Etibar
Mustafayev Şahvələd
Muradov Rauf
Mustafayev Ağa
Rzayev Azay
Seyidov Mirhəsən
Tağıyeva Mahirə
'''Kazımov İlyas Eldar oğlu'''
*Elmi dərəcəsi: Geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru '
• Elmi əsərlərinin adları
1. Определение параметров поляризации поперечных волн азимутальным методом (Каталог РЦСС НАНА, 2010 г.)
2. Изучение изменения поляризационного угла поперечной волны с глубиной (на примере сейсмической станции «Пиргулу»)(Известия ИГ НАНА, 2010 №2)
3. Одномерная скоростная модель среды Среднекуринской впадины по данным сети телеметрических станций Азербайджана (Наука 21 век 2010 г.)
4. Changes in shear-wave polarization azimuth with depth in the Shamakhi-Ismailli region, Azerbaijan (Materials of International Workshop, March 01-07/2010, Baku, Azerbaican)
5. Изучение изменения параметров поляризации поперечных волн в Шамахы-Исмаилинском регионе, Азербайджa (I Региональная междисциплинарная конференция молодых ученых, Владикавказский научный центр РАН.)
6. Исследование сейсмической анизотропии Шамахы-Исмаиллинской зоны (Сейсмическая опасность и управление сейсмическим риском на Кавказе, Труды 4 Кавказской международной школы семинара молодых ученых, Владикавказ 2011)
7. Сейсмическая анизотропия под южным склоном Большого Кавказа (Известия ИГ НАНА, 2011 №)
8. Сейсмотомографическое исследование коры юго-востока Кавказа с использованием триангуляции Делоне По данным времен пробега Р-волн (Сборник научных трудов ИДГ РАН Динамические процессы в геосферах,издательство «ГЕОС», Москва-2010)
9. Одномерная скоростная модель среды Среднекуринской впадины по данным местных землетрясений Азербайджана(Физика Земли, 2011, № 9)
10. Сейсмотомографические исследования земной коры Южного склона Большого Кавказа (Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu, 2010)
'''Kazımova Səbinə Eldar qızı'''
*Elmi dərəcəsi:Geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru
• Elmi əsərlərinin adları
1. Сейсмотомографическое исследование коры юго-востока Кавказа с использованием триангуляции Делоне по данным времен пробега Р волн // Сборник научных трудов “Динамические процессы в геосферах”, ИДГ РАН, М.:, 2010, с. 140-147 (соавторы Усольцева О.А., Казымов И.Э.)
2. Построение одномерной скоростной модели Среднекуринской впадины Азербайджана по объемным волнам // Труды молодых ученных, Владикавказский научный центр РАН, Владикавказ: 2010, с. 178-183
3. Построение одномерной скоростной модели Среднекуринской впадины Азербайджана по объемным волнам // Труды молодых ученных, Владикавказский научный центр РАН, Издательство «Терек», 2010.
4. Сейсмическая анизотропия под южным склоном Большого Кавказа // Известия ИГ НАНА, 2011 № (соавтор Етирмишли Г.Д.)
5. ЛЕРИКСКОЕ ЗЕМЛЕТРЯСЕНИЕ, ПРОИЗОШЕДШЕЕ 11. iyul 2007 г. // Землетрясения Северной Евразии, 2007 год, РАН Геофизическая Служба, Обнинск 2012 г. (соавтор Етирмишли Г.Д.)
6. Опыт сейсмологических и сейсмопрогностических исследований в Азербайджане // Экологических вестник научных центров ЧЭС. 2012 № 1 (соавтор Етирмишли Г.Д.)
7. Одномерная скоростная модель среды среднекуринской впадины по данным местных землетрясений Азербайджана // Физика Земли, 2011, № 9, 103-112 (соавтор Етирмишли Г.Д.)
8. Взаимосвязь очаговых зон землетрясений с глубинными разломами в Шамахы-Исмаиллинском районе за период 1993-2009гг. // Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu, 2010 (соавтор Етирмишли Г.Д.)
9. Сравнительный анализ механизмов очагов землетрясений южно-Каспийской впадины и континентальной части территории Азербайджана // Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu, 2010, 76-82 (соавтор Етирмишли Г.Д.)
10. Скоростная модель земной коры Азербайджана по данным цифровых сейсмических станций // Геология и Геофизика Юга России, №1/2012, ISSN 2221-3198, 59-73 (соавтор Етирмишли Г.Д.)
11.Динамика сейсмичности Нижнекуринской впадины на основе цифровых сейсмологических данных // Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələr, Bakı. 2012, 167-173 (соавтор Етирмишли Г.Д.)
12. Сейсмотомографические исследования земной коры Южного склона Большого Кавказа // Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu, 2010, 82-88 (соавтор Етирмишли Г.Д.)
13. Отражение геодинамического режима сейсмогенных областей в вариациях напряженности геомагнитного поля (на примере азербайджанской части южного склона и юго-восточного погружения Большого Кавказа) // AMEA Xəbərləi, Yer Elmləri, 4, 2013, 3-15. (соавтор Етирмишли Г.Д.)
'''Qaravəliyev Etibar Sayad oğlu'''
*Elmi dərəcəsi : Geologiya-mineralogiya üzrə fəlsəfə doktoru '
• Elmi əsərlərinin adları
1. Rozaseysm anlayışı və binaların zəlzələ ocağına düzgün yönəlməsinin seysmik riski azaltması haqqında (Böyük Bakı timsalında). 2009-cu ildə Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu. Bakı: Təknur MMC, 2010, ss. 176-180
2. 08 sentyabr 2009-cu ildə baş vermiş Oni zəlzələsinin (Gürcüstan Respublikası) episentral zonasının tədqiqi. 2009-cu ildə Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu. Bakı: Təknur MMC, 2010, ss. 201-208
3. 23 avqust 2007-ci ildə baş vermiş Ağsu zəlzələsinin makroseysmik tədqiqatı. Gənc Alimlərin əsərləri, №4, Bakı, 2011, ss.128-131
4. Bakı şəhəri ərazisində qruntların sıyıqlaşması prosesinə dair. 2010-cu ildə Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu. Bakı: Təknur MMC, ss. 154-156
5. Sınan mikroseysmlər üsulunu tətbiq etməklə seysmik kəşfiyyat işləri. Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələr. Bakı; Nafta-Press, 2012, ss. 39-45
6. 07 may 2012-ci ildə baş vermiş Zaqatala zəlzələsinin makroseysmik tədqiqatı. Gənc Alimlərin əsərləri, №6, Bakı, 2012, ss. 54-61
7. 19 oktyabr 2007-ci il Tərtər zəlzələsi. Gənc Alimlərin əsərləri, №7, Bakı, 2013, ss. 167-173
8. О сейсмической опасносте города Баку. IV Российская национальная конференция по сейсмостойкому строительству и сейсмическому районированию с международным участием. Тезисы докладов. Сочи. 9-13 октября 2001, М.: ПОЛТЕКС, 2001, c. 9
9. Оценка долгосрочных параметров сейсмичности Апшеронского полуострова. Труды Института Геологии НАНА. Баку: Nafta-Press, № 33, 2005, cc. 29-35
10. О соотношении магнитуды и энерге-тического класса землетрясений некоторых областей Азербайджана. Известия НАНА. Серия Наук о Земле. № 2, 2006, cc. 42-47
11. Сейсмическая опасность Апшеронского полуострова. Сейсмическая опасность и управление сейсмическим риском на Кавказе, Владикавказ: ВНЦ РАН и РСО-А, 2006, cc. 44-50
12. Seismik hazard assesment for Azerbaijan. European Geosciences Union General Assembly, 2011 Vienna, Austria. Vol.13, EGU2011-2738-3
13. Seismic Hazard Assessment for Southern Caucasus-Eastern Turkey Energy Corridor. European Geosciences Union General Assembly, 2011 Vienna, Austria. Vol.13, EGU2011-1744
14. Seismic microzonation of construction sites in Baku city. Abstracts Collection on New Challenges in the European Area: International Baku Forum of Young Scientists Dedicated to the 90-th Anniversary of National Leader Heydar Aliyev. Baku, 20-25 may 2013. p.302
'''Mustafayev Şahvələd İsmayıl oglu'''
• Elmi dərəcəsi: Texnika üzrə fəlsəfə doktoru
'''Muradov Rauf Bazirqau oğlu'''
• Elmi dərəcəsi: Texniki elmlər namizədi
• Elmi rütbəsi: Dosent
• Elmi əsərlərinin adları
1. Təbii daşların çıxarılmasının xüsusiyyətlərinin təkmilləşdirilməsi
'''Mustafayev Ağa Mustafa oğlu'''
• Elmi dərəcəsi Texnika üzrə fəlsəfə doktoru
'''Rzayev Azay Qurbətoviç'''
• 'Elmi dərəcəsi:Fizika- riyaziyyat üzrə fəlsəfı doktoru
• Elmi rütbəsi:dosent
• Elmi əsərlərinin adları
1.А.Г.Рзаев, М.И.Исаева, Т.Я.Маммадли - "Оптимизация наблюдательной сети и магнитовариационных станций при сейсмопрогностических исследованиях" Док. НАНА №6, 2005 г. с. 88-93. Г. LXI
2. А.Г.Рзаев, М.И.Исаева- "Магнитные свойства сейсмомагнитные эффекты горных пород Шеки-Шамахинской сейсмогенной зоны"
AMEA Xəbərlər. Yer Elmləri 2006, №2 s.38-41
3. А.Г.Рзаев, -"Отражение напряженного состояния сейсмогенных зон в геомагнитном поле"
AMEA “Xəbərlər”, Yer Elmləri, №4, 2008, s. 27-34.
4. A.Q.Rzayev, Q.C.Yetirmişli, R.R.Abdullayeva, E.M.Bağırov, R.A.Kərəmova -"Azərbaycan ərazisinin seysmikliyi geofiziki və geokimyəvi sahələrindəki seysmoanomal effektlərin tədqiqi"
2008-ci ildə Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin kataloqu, Bakı, 2009, “Elm”, səh. 209-223
5. А.Г.Рзаев- "Исследования тектомагнитных эффектов в зонах с высокой геодинамической активностью".
Сб. Проблемы сейсмологии в Узбекистане, №7, т.1, 2010, Ташкент.
6. А.Г.Рзаев -"Выявление потенциальных зон сейсмотектонических деформаций по магнитным данным".
Каталог сейсмопрогностичес-ких наблюдений на территории Азербайджана в 2010г., с. 128-132, Баку, 2011г.
7. А.Г.Рзаев, Г.Д.Етирмишли, Р.А.Керамова, Р.Р.Абдуллаева, С.Э.Казымова- "Опыт сейсмологических и сейсмопрогностических исследований в Азербайджане
Ростов". Совещание Черноморских стран 2011г. Экологический вестник научных центров ЧЭС, 2012, №1, с. 39-51.
8. А.Г.Рзаев, Х.П.Метакса, М.И.Исаева -"Параметры сейсмической опасности Шамахы-Исмаиллинской очаговой зоны землетрясений".
2011-ci ildə Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin Kataloqu. Bakı, 2012, s. 302-310.
9. А.Г.Рзаев, Х.П.Метакса- "Закатальские землетрясения 7 мая 2012 года: загадки геодинамического режима и сейсмомагнитный эффект".
2011-ci ildə Azərbaycan ərazisində seysmoproqnoz müşahidələrin Kataloqu, Bakı, 2012, s. 350- 360.
10. А.Г.Рзаев, Етирмишли Г.Д. Казымова С.Э.- "Отражение геодинамического режима в ваариациях напряженности геомагнитного поля (на примере южного склона Большого Кавказа)".
АМЕА «Хəвərlər» Yer Elmləri, №4, 2013 c.3-15
'''Seyidov Mirhəsən Mirhüseyn oğlu'''
Elmi dərəcəsi: Fizika üzrə fəlsəfə doktoru
• Elmi əsərlərinin adları
1.Физико-химические свойства сплавов системы Bi2Te3-TlGaSe2
2.Электрофизикеские свойства монокристаллов(TlGaTe2)1-x(Bi2Te3)x
3.Осовенности рассеяния электронов и фононов в монокристалле (Bi2Te3)0,98 (TlInTe2)0,02
4.Фазовая диаграмма и электрофизические свойства сплавов системы Bi2Te3-TlGaSe2
5.Физико-химические аспекты применения кристаллов систем Bi2Te3-TlInTe2
в устройствах твердотельной электроники
6.Вольтамперные и вольтфарадные характеристики гетероструктуры (n-Bi2Te3/p-TlGaTe2
'''Tağıyeva Mahirə Ramiz qızı'''
• Elmi dərəcəsi : Texnika üzrə fəlsəfə doktoru
'* Elmi əsərlərinin adları
1. Влияние производительности насоса на устойчивость бурильной колонны
2. Об опыте эксплуатации первой очереди системы автоматизированного проектирования процессов разработки нефтяных месторождений Азербайджана
3. Создание комплекса алгоритмов машинных программ по автоматизированному выбору способа добычи нефти
4. Анализ состояния разработки месторож-дений на основе обработки фактических данных
5. Построение структурных карт месторож-дений в рамках работ с базой геолого-геофизических данных
6. Qazlift quyularında qaz-maye qarışığı axınının hidraflik xassələrinin tədqiqinə dair
7. Qazlift quyularının iş rejimlərinin təkmilləşdirilməsi
8. Dilək funksiyası vasitəsilə qazlift quyularının ış rejimlərinin təminləşdirilməsi
9. Balaxanı-Sabunçu-Ramana yatağının QAD üstlay dəstəsinə su vurulmasının səmərəliliyi haqqında
10. Исследования клатратных соединений нефти с добавками
11. Quyu hidrodinamik rəqs generatorun tədbiqi
12. Обoснование выгодного эксплуатационного режима газлифтных скважин морских нефтя-ных месторождений
13. Об уровновешивании неравновестных эффектов в газлифтных скважинах
14. Определение темпа распределения (распространения) пластового давления в процессе разработки нефтегазовых залежей
15. Qazlift quyularında qeyri müvazinətli effektlərin tənzimlənməsinə dair
16. Quyu dalğa generatoru №98/001172
17. Quyu dalğa generatoru №99/001240
18. Quyuların qazlift istismar üsulu №99/001250
19. Жидкость для промывки нефтяных скважин №99/001044
20. Способ повышения нефтедобычи пласта №99/001256
21. Скважинный генератор колебаний №97/000917
22. Скважинный генератор колебаний №99/001499
23. Neft-qaz yataqlarının işlənməsi prosesində lay təzyiqinin paylanması (yayilması) tempinin araşdırılması
24. Kompressor quyusu parametrlərinin tədqiqi
25. Qazlift quyularında qaz maye qarışığı axının hidravlik xassələrinin tədqiqinə dair
26. Dəniz neft yataqlarında qazlift quyularının əlverişli istismar rejimlərinin əsaslandirılması
27. Dərinlik ştanq nasosu üçün generator qurğusu
28. SDNQ ilə istismar olunan quyularda hidrodinamiki dalğa generatorlarının tədbiqi təcrübəsi
29. Ştanqlı nasoslarla işləyən quyuların optimal iş rejimlərinin secilməsi
30. Kompressorsuz qazlift quyuların səmərəli istismarı məsələlərinə dair. Влияние производительности насоса на устойчивость бурильной колонны
== İstinadlar ==
* [[http://science.gov.az/institutes/1001]]
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
*http://www.seismology.az
*http://seismology.az/journal/
| |||