Dəniz çöküntüləri: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{Elmi nəzəriyyə|Adı=Dəniz çöküntüləri|Şəkil=|Şəkil miqyası=|Şəkil məlumat=|Şəkil2=|Şəkil miqyası2=|Şəkil məlumat2=|Müəllifi=|Düsturu=|Elm=Geologiya|Yaranmış elm=|Şüarı=}}
'''Dəniz''' '''çöküntüləri -''' dəniz hövzələrinin dib çöküntüləri
'''Dəniz''' '''çöküntüləri -''' dəniz hövzələrinin dib çöküntüləri. Termin dar çərçivədə [[dəniz]]lərin, geniş mənada isə [[Dünya okeanı|Dünya okeanının]] çöküntüləri üçün tətbiq edilir. Dəniz çöküntüləri müxtəlif mənşəli: [[Terrigen çöküntülər|terrigen]] (qurudan gətirilən), biogen (dəniz orqanizmləri vasitəsilə yaradılan), vulkanogen (sualtı və yerüstü vulkan tullantılarından yaranan), [[Xemogen (kimyəvi) çöküntülər|xemogen]] (kimyəvi və ya biokimyəvi yolla dəniz suyundan çökmüş) olur. Bu və ya digər kompanentin üstünlük təşkil etməsinə görə dəniz çöküntüləri terrigen, biogen, vulkanogen və hemogen tiplərə bölünür. Terrigen çöküntülər (qırıntılı, gilli) daha geniş yayılmışdır ki, onların da [[Qranulometrik tərkib diaqramı|qranulometrik tərkibi]] dəniz suyunun müxtəlif tipli hərəkətlərinin (dalğa, axın) təsiri altında və dibin relyefindən asılı olaraq formalaşır. Mötədil iqlimli humid zonanın dərin dənizlərində diatom çöküntüləri yaranır, tropik zona dənizlərində isə biogen karbonattoplanma prosesi gedir (mərcan, qabıq, foraminifer və b.). Xemogen (karbonat, halogen) tipli dəniz çöküntüləri əsasən arid zonanın qitədaxili dənizlərində əmələ gəlir. Dəniz çöküntüləri adətən bu və ya digər dəniz fauna və flora qalıqları saxlayır. Dayaz şelf çöküntülərində bu qalıqlar daha çox olur, dərinlik çöküntülərində isə çox az və ya heç olmur.▼
== Haqqında ==
▲
== Dəniz çöküntülərinin təsnifatı ==
Dəniz çöküntülərinin təsnifatı müasir dəniz hövzələri çöküntülərinin qrup, tip və yarım tipə bölünmə sistemi. Dəniz çöküntülərinin təsnifatı ilk dəfə Merrey və Renar (1891) təklif etmişlər. Təsnifat çöküntütoplanmanın fatsial şəraitinin göstəricilərinə (dərinlik, sahildən uzaqlıq), onların [[Qranulometriya (qranulometrik tərkib)|qranulometrik]] tərkibinə (qumlar, gillər), rənginə, çoxluq təşkil edən orqanizm qalıqlarının tərkibinə ([[Foraminiferlər|foraminifer]], [[Diatomea çöküntüləri|diatomea]], radiolyariya lilləri) əsaslanır. Bu təsnifat sonralar Krummel (1907), Andre (1920), Revel (1944) tərəfindən dəqiqləşdirilmiş və buraya biogen komponentlərin miqdar tərkibinin göstəricisi əlavə edilmişdir. Sonralar [[Çöküntülər (geologiya)|çöküntülərdə]] pelit fraksiyasının (<0,01''mm'') miqdarına əsaslanan dinamik təsnifat (Klenova, 1948), daha sonralar isə çöküntülərin maddi-genetik və qranulometrik tərkibini nəzərə alan kompleks (litoloji) təsnifat işlənilmişdir (Straxov, 1953; Bezrukov və Lisitsin, 1960). Bu təsnifata görə, çöküntülərin aşağıdakı əsas genetik qrupları ayrılır: [[Terrigen çöküntülər|terrigen]], [[biogen]], vulkanogen, poligen, homogen; əsas komponentlərin maddi tərkibinə görə qırıntılı, gilli, karbonatlı, silisiumlu, dəmirli və b. çöküntülər ayrılaraq əsas tərkib və mənşəyinə görə (məsələn: karbonatlı foraminiferli çöküntülər, zəif silisiumlu diatomea çöküntüləri) dəqiqləşdirilir. Paralel olaraq qranulometrik tərkibə (üstünlük təşkil edən fraksiyanın ölçüsü və ya bəzən hissəciklərin median diametri) görə təsnifat aparılır: kobuddənəli çöküntülər (qaymalar, valunlar, çaqıl, çınqıl), qumlar (iri, orta, xırda dənəli), alevritlər (iri- və xırda dənəli) və pelit (yaxud pelitli və alevrit-pelitli) çöküntülər ayrılır.
== Həmçinin bax ==
|