|
'''Xiyar''' və ya '''Yerpənək''' ({{lang-la|Cucumis}}) — {{lataz|Cucurbitaceae}} fəsiləsinə aid [[bitki]] cinsi.
== Haqqında ==
Vətəni [[Hindistan]] olan xiyar bütün dünyada ən yayılmış tərəvəzlərdən biridir.Maraqlıdır ki, botanika elmində xiyar tərəvəz deyil, giləmeyvə sayılır. Xiyar qarpız, yemiş və balqabağın yaxın "qohumu"dur.Xiyar dad və müalicə əhəmiyyətinə görə böyük maraq kəsb edən, dünya xalqlarının mətbəxini bəzəyən və hal-hazırda geniş yayılmasına ehtiyac duyulan bir bitkidir. Müxtəlif xəstəlikləri sağaldıcı xüsusiyyətləri, ləzzətli dadı, iyi, qidalılığı olan xiyardan həm təzə, həm də duza qoyulmuş halda bütün il boyu istifadə olunur ki, bu da onun geniş halda yayılmasına səbəb olmuşdur. Xiyar bitkisinin 94-97%-ni bioloji su, yalnız 3-6%-ni isə quru maddə təşkil edir. Lakin bu azacıq quru maddənin tərkibində çoxlu miqdarda mürəkkəb və qiymətli birləşmələr vardır ki, bu da insan orqanizmi üçün faydalı olan lazımi mineral duzlar, üzvü turşular, fermentlər, efir yağları və vitaminlərdən ibarətdir. Xiyarın gülündə K, Na, Mg, Fe, Ca, kükürd duzlarına və mikroelementlərə rast gəlinir. Həmin maddələrin əksəriyyəti qələvilik xüsusiyyəti daşıdığı üçün çörək, ət, pendir və başqa yeyintilərlə daxil olan bəzi yararsiz turşuları neytrallaşdırır.Bu bitkinin şirəsi bəzi şişlərin qarşısını alır, böyrəklərdə olan daşları əridir. Xiyar meyvəsinin şirəsindən və toxumlarından ayrılan emulsiyadan ciyər, sinə, böyrək xəstəliklərində, qızdırmada və s. istifadə edilir.
==Morfolojik xüsusiyyətləri==
Xiyar sarılqan xüsusiyyətdəki incə quruluşlu və boğumlu gövdəsi ilə 5 tərəfli və ya 3-5 loplu tüklü yarpaqları və yarpağın qoltuğundan çıxan tək eşeyli sarı çiçəkləri var.Bəzən tikanlı,parlaq yaşıl rəngli qabıqla örtülü incə uzun və silindir formasında meyvələrin içində çoxlu toxum olur.
Bu bitki hər cürə iqlimdə yetişə bilər Lakin Tundrada yetişə bilməz. Bol su sevən bu bitki quraqlıq yerlərdə yetişmir.Gübrə vasitəsi ilə məhsuldarlığı daha da artırılır.Əgər dərman istifadəsi Aqrar dərman istifadəsi təbiət və bitki üçün zərərlidi və tövsiyə olunmaz
== Növləri ==
{{SS|2|
*{{bt-azlat||Cucumis aculeatus|Cogn.}}
*{{bt-azlat||Cucumis aetheocarpus|(C.Jeffrey) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis africanus|L.f.}}
*{{bt-azlat||Cucumis anguria|L.}}
*{{bt-azlat||Cucumis baladensis|Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis bryoniifolius|(Merxm.) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis canoxyi|Thulin & Al-Gifri}}
*{{bt-azlat||Cucumis carolinus|J.H.Kirkbr.}}
*{{bt-azlat||Cucumis cinereus|(Cogn.) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis clavipetiolatus|(J.H.Kirkbr.) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis debilis|W.J.de Wilde & Duyfjes}}
*{{bt-azlat||Cucumis dipsaceus|Ehrenb. ex Spach}}
*{{bt-azlat||Cucumis engleri|(Gilg) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis ficifolius|A.Rich.}}
*{{bt-azlat||Cucumis globosus|C.Jeffrey}}
*{{bt-azlat||Cucumis gracilis|(Kurz) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis hastatus|Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis heptadactylus|Naudin}}
*{{bt-azlat||Cucumis hirsutus|Sond.}}
*{{bt-azlat||Cucumis humofructus|Stent}}
*{{bt-azlat||Cucumis hystrix|Chakrav.}}
*{{bt-azlat||Cucumis indicus|Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis insignis|C.Jeffrey}}
*{{bt-azlat||Cucumis javanicus|(Miq.) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis jeffreyanus|Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis kalahariensis|A.Meeuse}}
*{{bt-azlat||Cucumis kelleri|(Cogn.) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis kirkbridei|Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis leiospermus|(Wight & Arn.) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis meeusei|C.Jeffrey}}
*{{bt-azlat||Cucumis melo|L.}}
*{{bt-azlat||Cucumis messorius|(C.Jeffrey) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis metulifer|E. Mey. ex Naudin}}
*{{bt-azlat||Cucumis metuliferus|E.Mey. ex Naudin}}
*{{bt-azlat||Cucumis myriocarpus|Naudin}}
**{{bt-azlat||Cucumis myriocarpus subsp. leptodermis|(Schweick.) C.Jeffrey & P.Halliday }}
*{{bt-azlat||Cucumis prolatior|J.H.Kirkbr.}}
*{{bt-azlat||Cucumis prophetarum|L.}}
**{{bt-azlat||Cucumis prophetarum subsp. disectus|(Naudin) C.Jeffrey }}
*{{bt-azlat||Cucumis pubituberculatus|Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis pustulatus|Naudin ex Hook.f.}}
*{{bt-azlat||Cucumis quintanilhae|R.Fern. & A.Fern.}}
*{{bt-azlat||Cucumis reticulatus|(A.Fern. & R.Fern.) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis rigidus|E.Mey. ex Sond.}}
*{{bt-azlat||Cucumis ritchiei|(C.B.Clarke) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis rostratus|J.H.Kirkbr.}}
*{{bt-azlat||Cucumis sacleuxii|Paill. & Bois}}
*{{bt-azlat||Cucumis sagittatus|Wawra & Peyr.}}
*{{bt-azlat||Cucumis sativus|L.}}
*{{bt-azlat||Cucumis silentvalleyi|(Manilal, T.Sabu & P.Mathew) Ghebret. & Thulin}}
*{{bt-azlat||Cucumis thulinianus|J.H.Kirkbr.}}
*{{bt-azlat||Cucumis zeyheri|Sond.}}}}
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{TPL|Cucumis}}
{{İkiləpəli-qaralama}}
{{Taksonbar}}
== Morfolojik xüsusiyyətləri ==
Morfolojik xüsusiyyətləri Xiyar sarılqan xüsusiyyətdəki incə quruluşlu və boğumlu gövdəsi ilə 5 tərəfli və ya 3-5 loplu tüklü yarpaqları və yarpağın qoltuğundan çıxan tək eşeyli sarı çiçəkləri var.Bəzən tikanlı,parlaq yaşıl rəngli qabıqla örtülü incə uzun və silindir formasında meyvələrin içində çoxlu toxum olur. Bu bitki hər cürə iqlimdə yetişə bilər Lakin Tundrada yetişə bilməz. Bol su sevən bu bitki quraqlıq yerlərdə yetişmir.Gübrə vasitəsi ilə məhsuldarlığı daha da artırılır.Əgər dərman istifadəsi Aqrar dərman istifadəsi təbiət və bitki üçün zərərlidi və tövsiyə olunmaz
{{İstinad siyahısı}}
[[Kateqoriya:Bitki cinsləri]]
| 