Qarakənd faciəsi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Geri qaytarıldı 2017 viki-mətn redaktoru |
k AfraimMammadov tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq InternetArchiveBot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu. Teq: Geri qaytarma |
||
Sətir 19:
|qeydiyyat nömrəsi =
}}
'''Qarakənd faciəsi''' və ya '''20 noyabr faciəsi''' — [[1991]]-ci il [[20 noyabr]]da [[Xocavənd]] rayonunun [[Qarakənd]] kəndinin yaxınlığında, [[Ağdam]] rayonunun [[Mərzili]] kəndi ərazisində erməni hərbi dəstələri tərəfindən vurulan Azərbaycan hərbi helikopter hadisəsi. Hesablamalara görə, [[Qarakənd]] üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan [[Mİ-8]] N72 helikopteri 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 dəqiqədə vurulub.<ref name="krunk">{{
== Tarix ==
[[Şəkil:Osman Mirzəyev01.jpg|thumb|left|[[Osman Mirzəyev]] qəzadan əvvəl]]
1991-ci il noyabrın 7-də [[Bakı]]da [[Qazaxıstan]], [[Azərbaycan]], [[Türkmənistan]], [[Rusiya]] və [[Ermənistan]] həmsədrlərinin görüşü keçirildi.<ref name=qarakend>{{cite web|title=Qarakənd faciəsi - Erməni dəhşətləri|url=http://karabakhmedia.az/main/397-qarakend-faciesi-ermeni-dehshetleri.html|website=karabakhmedia.az|publisher=karabakhmedia.az|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://karabakhmedia.az/main/397-qarakend-faciesi-ermeni-dehshetleri.html|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> Görüşün səbəbi [[Qarabağ müharibəsi]] və hansı xalqın (Azərbaycan türkləri və ya ermənilər) sıxışdırıldığının məlum edilməsi idi.<ref name=qarakend/> Bu səbəbdən də həmsədrlər razılaşdılar ki, hadisələri öz gözləri ilə görsünlər və [[Xankəndi]]yə getsinlər.<ref name=qarakend/>
1991-ci il noyabrın 18-də [[Mixail Qorbaçov]]un şəxsi köməkçisi [[Kreml (Moskva)|Kremldən]] Bakıya zəng vurur və Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ rəhbərliyindən xahiş edir ki, [[Təhlükəsizlik Şurası]]nın növbəti iclasını Dağlıq Qarabağda keçirsin, çünki ərazidəki torpaq iddiasında olan [[erməni]] liderlərinin və [[Moskva]] nümayəndələrinin də bu iclasda iştirakı nəzərdə tutulurdu.<ref name="kapkan">{{cite web|last1=Şirinova|first1=Arzu|title=Qarakənd düyünü|url=http://anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2010/noyabr/142717.htm|website=anl.az|publisher=anl.az|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2010/noyabr/142717.htm|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> Bu telefon zəngindən sonra Bakıda siyahı tərtib olunur.<ref name="kapkan"/> Siyahıya [[Viktor Polyaniçko]] rəhbərlik etməli idi. Nümayəndələr, ancaq güc nazirliklərindən və Təhlükəsizlik Şurasının rəhbər orqanlarından ibarət olmalıydı.<ref name="kapkan"/>
Rayon komendantı Nikolay Jinkinin müavini, [[polkovnik]] [[Vladimir Kuşnarik]]in 1991-ci il noyabrın 18-də tərtib etdiyi və Bakı ilə razılaşdırılmış siyahısına “Aşanak” kolxozunun Heyvandarlıq Birliyinin sədri [[Emil Balayan]], Vladimir Kuşnarikin özü, beynəlxalq erməni diasporu (əsasən [[Fransa]] və [[Kaliforniya]] [[erməni]] [[kilsə]]ləri) tərəfindən maliyyələşdirilən “[[Krunk]]” təşkilatının Dağlıq Qarabağdakı ideoloqlarından [[Oleq Yeseyan]], “Yevkrapa” cəmiyyətinin maliyyə məsələlərinə baxan, onun [[Livan]] erməni diasporu ilə əlaqələndiricisi [[Leonard Petrosyan]], [[zabit]] [[Tatavis Baqramyan]] və bir də qərara alınmışdı ki, [[Azərbaycan Xalq Cəbhəsi]]nin [[Ağdam]], [[Xocavənd]], [[Füzuli]], [[Cəbrayıl]], [[Xocalı]], [[Əsgəran]] rayon şöbələrinin liderləri və onların [[Bakı]] nümayəndəsi daxil olsun.<ref name="krunk"/> Məşvərət lentə alınmalı və respublika televiziyasının “Günün ekranı” xəbərlər proqramında göstərilməli idi.<ref name="krunk"/> Saat 13:40 dəqiqədə Ağdam hava limanına verilən xəbərdən sonra bu adamlar vertolyota minmirlər.<ref name="krunk"/>
Sətir 54 ⟶ 40:
Bəzi araşdırmalarda göstərilir ki, 1991-ci ilin noyabrın 20-də vertolyotu idarə edən 26 saylı Mİ-8 vertolyotunu idarə edən kapitan Gennadi Domov adlı pilot [[1984]]-cü il martın 26-da [[Əfqanıstan]]da [[Cəlalabad]]ın “İslam
cəmiyyəti”-nin [[Mömin Camalxan]]ın dəstəsi tərəfindən idarə etdiyi Mİ-8 vertolyotu ilə birgə vurularaq öldürülüb.<ref name=krunk/><ref>Özbəkistan, Daşkənd Hərbi Dairəsi. Əfqanıstan-İran istiqamətindən polkovnik V.İ.Qurinin 1984-cü il dekabrın 12-də Moskvaya, MN BQ-a ünvanladığı 216/051 saylı məktubundan</ref>
Həmin ərəfədə [[Gülablı]] və [[Yenikənd]] istiqamətlərində hərbi maşınlarda qurulmuş (M-16-26 və MS-22-22 nömrəli) və Ağdam, Xocalı hava limanlarının uçuş və enmə zolaqlarını nəzarətə götürən radarlar vasitəsilə saat 14:05-də Ağdamdan [[Qarakənd]] istiqamətinə uçan Mİ-8 N72 vertolyotun rabitə əlaqələri kəsilir.<ref name=krunk/> Qırılmış rabitə ilə bağlı ilkin məlumatlar Xocavənd istiqamətində ötürülür.<ref name=krunk/> Lakin törədilən faciə haqqında ilkin məlumat təqribən altı saatdan sonra verilir.<ref name=krunk/> [[Ağdam]], [[Xankəndi]] və [[Xocavənd]] hərbi birləşmələrinin komandanlığı susurdu.<ref name=krunk/>
Sətir 74 ⟶ 46:
Hesablamalara görə, Qarakənd üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan Mİ-8 N72 vertolyotu 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 dəqiqədə vuruldu.<ref name=krunk/> Faciə haqqında ilkin məlumat Prezident Aparatına saat 19:55-də çatır.<ref name=krunk/> Lakin bu faciə haqqında xəbər Xankəndidən [[erməni dili]]ndə yayımlanan “Vətən və vətəndaş” verilişinin xəbərlər bölümündə, saat 15:30-da yayımlanmışdı.<ref name=krunk/> Həmin gün [[Yerevan]] radiosu saat 16:15-də həmin xəbərin “qəza” kimi şərhini verdi.<ref name=krunk/> Saat 16:40-da [[Tehran]] radiosu, 17:00-da Moskva radiosu açıqladı.<ref name=krunk/>
Həlak olanlar arasında [[Azərbaycan|Azərbaycan Respublikası]]nın Dövlət katibi Tofiq İsmayılov, baş prokuror İsmət Qayıbov, dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri [[Məhəmməd Əsədov]], millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov, baş nazirin müavini [[Zülfü Hacıyev]], Prezident Aparatının şöbə müdiri və jurnalist [[Osman Mirzəyev]], [[Qazaxıstan]] daxili işlər nazirinin müavini [[Saylau Serikov]], Azərbaycan Dövlət Televiziyasının jurnalisti [[Alı Mustafayev]] var idi.<ref name="ahli">{{cite web|title=20 Noyabr, 1991-ci il “Qarakənd faciəsi” kimi əbədi xatirələrdə qaldı|url=http://azl.abna24.com/index.php/cultural/shia-rights/archive/2015/11/20/720649/story.html|website=azl.abna24.com|publisher=azl.abna24.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://azl.abna24.com/index.php/cultural/shia-rights/archive/2015/11/20/720649/story.html|archivedate=17 iyul 2016}}</ref><ref>{{cite web|last1=Makili-Aliyev|first1=Kamal|title=Enforcement of International Law in the Nagorno-Karabakh Conflict|url=https://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1555213&fileOId=1563584|website=lup.lub.lu.se|publisher=lup.lub.lu.se|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=https://lup.lub.lu.se/luur/download?func=downloadFile&recordOId=1555213&fileOId=1563584|archivedate=17 iyul 2016|page=12}}</ref> Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub.<ref name="ahli"/>
İlkin olaraq Azərbaycanın nümayəndə heyətinin məlumatına görə, cəsədlərdən 12-si tam şəkildə tanınırdı, 3-cü qismən tanınırdı, qalanlarının şəxsiyyəti isə ekspertiza nəticəsində müəyyən edildi.<ref name="clock">{{cite web|last1=Əliyev|first1=Zaur|title=Qarakənd faciəsi unudulmamalıdır|url=http://karabakhinfo.com/21062|website=karabakhinfo.com|publisher=karabakhinfo.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://karabakhinfo.com/21062|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> İsmət Qayıbovun oğlu İsmayıl Qayıbovun sözlərinə görə, ilk və son dəfə onun atası ailə üzvlərinə vida etməmişdi.<ref name="goodson">{{cite web|last1=Батыев|first1=Бахрам|title=«ОТЕЦ ВООДУШЕВЛЕННО СКАЗАЛ: «ВЧЕРА МЫ ОЧИСТИЛИ ОТ БОЕВИКОВ ЧАЙКЕНД...!»|url=http://vesti.az/news/59701|website=vesti.az|publisher=vesti.az|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://vesti.az/news/59701|archivedate=17 iyul 2016|language=Rus}}</ref> İsmət Qayıbovun geyindiyi pencəyin cibində isə [[Ömər Xəyyam]]ın [[rübai]]si var idi:
{{Sitat qutusu
Sətir 94 ⟶ 66:
=== Qəzanın səbəbləri ===
Rusiyanın [[İTAR-TASS]] agentliyindən DQMV-nin komandirin xüsusi sahəsi istinadına görə, helikopter dumanlı havada qayalara çırpılmışdı.<ref name="komers" /> 1991-ci ildə [[The New York Times]]-da nəşr olunan məqalədə qeyd olunur ki, helikopter heyətinin üzvü Sovet televeziyasına “biz heç nə görmürük” və “buludlar qatıdı” olduğunu deyib.<ref>{{cite web|title=Soviet Air Crash Kills 20 on Peace Mission|url=http://www.nytimes.com/1991/11/21/world/soviet-air-crash-kills-20-on-peace-mission.html|website=www.nytimes.com|publisher=[[The New York Times]]|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.nytimes.com/1991/11/21/world/soviet-air-crash-kills-20-on-peace-mission.html|archivedate=17 iyul 2016}}</ref> Lakin istintaq zamanı, [[vertolyot]]da raket partlayışına müvafiq gövde deşikləri aşkar olunmuşdu.<ref>{{cite book|last1=Croissant|first1=Michael P.|title=The Armenia-Azerbaijan conflict: causes and implications|url=https://archive.org/details/armeniaazerbaija00croi|date=1998|publisher=Westport, CT: Praeger Publishers|isbn=0-275-96241-5|page=[https://archive.org/details/armeniaazerbaija00croi/page/45 45]|accessdate=17 iyul 2016|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>
=== Həlak olanların siyahısı ===
▲}}</ref><ref>{{cite web|title=Azerbaijanis Mourn Victims Of Copter Crash in Enclave|url=http://www.nytimes.com/1991/11/24/world/azerbaijanis-mourn-victims-of-copter-crash-in-enclave.html|website=www.nytimes.com|publisher=|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.nytimes.com/1991/11/24/world/azerbaijanis-mourn-victims-of-copter-crash-in-enclave.html|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>
<gallery class="center" perrow=10>
Sətir 137 ⟶ 99:
Vertolyotun vurulmasından sonra [[Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi]] hadisəni terror aktı və diversiya adlandırmışdı.<ref>{{cite journal|last1=Kuznetsov|first1=Oleq|title=First Terrorist War: A Look from Russia (Transnational Armenian Terrorism and Nagorno-Karabakh Conflict of 1988-1994)|journal=[[İrs (jurnal)|İrs]]|date=2015|volume=2|issue=21|pages=54-63|url=http://oleg-kuznetsov.ru/upload/iblock/9bf/9bf26285d95a7e28b89e7b8c90991a3c.pdf|accessdate=17 iyul 2016}}</ref><ref>{{cite news|last1=Белых|first1=В.|title=Ошибка пилота или диверсия?|url=http://press.karabakh.info/%D0%9E%D1%88%D0%B8%D0%B1%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0_%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%8F%3F|accessdate=17 iyul 2016|publisher=İzvestiya|date=22 noyabr 1991|archiveurl=http://press.karabakh.info/%D0%9E%D1%88%D0%B8%D0%B1%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0_%D0%B8%D0%BB%D0%B8_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%8F%3F|archivedate=17 iyul 2016|language=Rus}}</ref> Qarakənd faciəsindən sonra Bakıda [[Azərbaycan SSR Ali Soveti]] və [[Ayaz Mütəllibov]]a qarşı Qarabağda asayişi bərpa və ya istefa şərti ilə kütləvi mitinqlər baş vermişdi.<ref>{{cite web|last1=Qlebov|first1=Roman|title=В Азербайджане сбит вертолет с VIP на борту|url=http://www.kommersant.ru/doc/1595|website=www.kommersant.ru|publisher=[[Kommersant (qəzet)|Kommersant]]|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.kommersant.ru/doc/1595|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>
[[2013]]-cü ildə ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibi [[Cen Psaki]] Qarakənd faciəsini Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll etmək səylərini geriyə atdığını qeyd etmişdi.<ref>{{cite web|title=ABŞ Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı mövqeyini açıqladı|url=http://www.anspress.com/siyaset/22-11-2013/abs-dagliq-qarabag-munaqisesi-ile-bagli-movqeyini-aciqladi|website=www.anspress.com|publisher=www.anspress.com|accessdate=17 iyul 2016|archiveurl=http://www.anspress.com/siyaset/22-11-2013/abs-dagliq-qarabag-munaqisesi-ile-bagli-movqeyini-aciqladi|archivedate=17 iyul 2016}}</ref>
== Araşdırma ==
Sətir 171 ⟶ 133:
== İstinadlar ==
{{İstinad stili}}
{{İstinad siyahısı|2}}
| |||