Fetişizm: Redaktələr arasındakı fərq

Fetişizm* - maddi əşyalara itaətə əsaslanan dünyagörüşüdür.Belə ki, magiya mərhələsindən sonra fövqəltəbiiliyin xüsusi predmetlər vasitəsi ilə həyata tətbiqinə inam yaranır. Dua və əfsunlarla təbiətə təsir etməyin mümkünlüyünə razılaşan ulu əcdad işini daha sistemli qurmaq məqsədilə xüsusi sehirli vasitələr düşünməyə başlayır. E.Taylora görə, fetişizm animizmin bir formasıdır, fetiş isə ruhların yerləşdiyi məkandır. Birinci qənaəti dəqiqləşdirmək lazım gəlir. Çünki fetişizm əslində animizmin əşyalarla təstiqlənməsi tələb olunan formasıdır. Beləliklə, müqəddəsləşdirilən bütün maddi əşyalar fetiş kimi qəbul olunurdu. Demək olar ki, dinlərin hamısında xüsusi predmetlər var ki, ona itaət və ibadət edirlər. Xristianlıqda xaç, «Bibliya» və ikona, islamda Kəbədəki qara daş və «Quran» dindarlar tərəfindən qeyri-adilik dərəcəsinə qaldırılıb fetişləşdirilmişdir.

 

 

Hər bir normal adam işdən evə dönəndən sonra çox hallarda televizora baxır, yaxud mətbuatla tanış olur ki, dünya barədə təzə informasiya toplasın. Kitab-yazı yaranmamışdan qabaq da insanlar gündüzlər qazandıqlarını, aldıqları təəssüratları gecələr göylə, ayla və ulduzlarla bölüşürdülər. Çünki ulduzlu göy həmişə mövcud olmuşdur. Zülmətdə kösmik fəzanın dərinliklərində sayrışan ulduzlar hərəkətləri – yerlərini dəyişmələri, yaranıb itmələri, işıqlarının azalıb-çoxalmaları ilə sanki yerdəki həyatın təkrarını göstərmiş və insanların gələcək fəaliyyətini nizamlamışdır. Patonun dediyi kimi, biz göyü, günəşi və ulduzları heç vaxt görməsəydik, dünyanın təbiəti barədə bir söz də belə deyə bilməzdik. Doğrudan da gecə ilə gündüzü, ayların bir-birini əvəz etməklə dövrləşməsini, günlərin bərabərliyini, günəşin eyni qaydada çıxıb-batmasına baxdıqca ulu əcdadın gözlərinin önündə saylar canlanmış, təbiətdəki dəyişmələr canlılığı xatırlatmışdır. Şimşək çaxmasıyla əmələ gələn göydəki işartılar, qulaqbatıran səslər təsəvvürlərdə qorxunc obrazlara çevrilmişdir. Onlar ilk olaraq sadə zaman anlayışlarının ardıcıllığını (gündüzün gecəyə, gecənin gündüzə) dərk edib bütün varlıqları ilə dünyanı tam öyrənməyə köklənmiş və mifoloji sistemləri, strukturları, nəhayət, kainatın mifik modelini yaratmışlar. İbtidai inanc formalarının hər mərhələsində dərketmənin yeni bir üsulunu əldə etmiş, fövqəltəbii görüntülərin məzmununda və funksiyasında dəyişikliklər, belə demək mümkünsə, islahatlar aparmış, son nəticədə mədəniyyəti və elmi meydana gətirmişlər. Dünyanın dərkinə doğru ulu əcdadın atdığı hər addım - kövrək olsa da, hərdən irəli aparmağa deyil, büdrəyib, yerində saymağa xidmət etsə də - açılan yeni cığır idi və istiqaməti həmişə gələcəyə idi.