Mustafa Kamal Atatürk: Redaktələr arasındakı fərq

|rütbəsi = [[Marşal]]

|döyüşlər = [[31 mart hadisəsi (Osmanlı)|31 mart hadisəsi]]<br>[[İtaliya-Osmanlı müharibəsi|Trablus-qərb müharibəsi]]<br>[[Balkan müharibələri]]<br>[[Birinci Dünya müharibəsi]]<br>[[Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsi]]

|imzası = Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg

|vikianbar =

'''Mustafa Kamal Atatürk'''<ref>Atatürk 1934-cü ildən sonra Mustafa adını istifadə etmədi. 1935-ci ildə özünü Kamâl adlandırdı. Lakin, o, həyatının böyük bir hissəsində istifadə etdiyi Mustafa və Kemal ({{dil-az|Kamal}}) adları ilə xatırlanır.</ref> ({{dil-tr|Mustafa Kemal Atatürk}}; 1934-cü ildən 1935-ci ilə dək ''Kemal Atatürk'';<ref>[[:Şəkil:Atatürk'ün 993 814 seri numaralı nüfus cüzdanı.jpg|Şəxsiyyət vəsiqəsi (1934-cü il)]]</ref> 1935-ci ildən sonra ''Kamâl Atatürk'';<ref>[[:Şəkil:Atatürk'ün 993 815 seri numaralı nüfus cüzdanı.jpg|Şəxsiyyət vəsiqəsi (1935-ci il)]]</ref> {{DVTY}}) — [[Osmanlı türkləri|osmanlı]]-[[Anadolu türkləri|türk]] [[paşa]], [[marşal]], islahatçı, siyasətçi və dövlət xadimi. Ölkəsində [[monarxiya]]nı ləğv edərək [[respublika]]nı qurdu və 1923-cü ildən 1938-ci ildəki vəfatına qədər [[Türkiyə prezidentlərinin siyahısı|prezident]] vəzifəsini icra etdi.<ref name=zurcher142>Zürcher, ''Turkey : a modern history'', 142</ref>

 

 

Atatürk tarixdə oynadığı əhəmiyyətli roldan ötəri bir çox yazar və tarixçi tərəfindən araşdırılmış və haqqında 379 əsər yazılmışdır. Bu yönü ilə haqqında ən çox əsər yazılan ilk 100 adam arasında iştirak etməkdədir. Ayrıca dünyada ilk dəfə və tək nümunə olmaq üzrə, [[Birləşmiş Millətlər]]in [[UNESCO]] təşkilatı tərəfindən, özünün 100-cü doğum ili olması səbəbiylə və bütün ölkələrin yekdilliklə [[1981]]-ci ilin "Atatürk ili" olaraq qəbul edilmişdir. Jurnallarının noyabr 1981 sayında da, Atatürk və Türkiyə mövzusu ələ alınmışdır.<ref name="Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority">{{cite journal |last = Toktaş |first = Şule |title = Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority |journal = Journal of Historical Sociology |year = 2005 |volume = 18 |issue = 4 |url = https://www.academia.edu/761586 |accessdate = 7 January 2013 }}</ref>

Zəfərdən sonra Atatürk; müasir, mütərəqqi və sekulyar bir millət yaratmaq üçün siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə [[sekulyarizm|sekulyarist]] və [[millətçilik|millətçi]] [[Atatürk islahatları|islahatlar]]a başladı. Xaricilərə verilən iqtisadi imtiyazlar ləğv edildi və istehsal vasitələri və dəmir yolları milliləşdirildi. "Təhsil birliyi qanunu" ilə təhsil Türkiyə hökumətinin nəzarətinə keçdi. Sekulyar və elmi təhsil vacib idi. Minlərlə yeni məktəb tikildi. İbtidai təhsil pulsuz və məcburi olmuşdur. Xarici məktəblər dövlət nəzarəti altına alındı. Kəndlilərin ödəməli olduğu ağır vergilər azaldıldı. Kişilər üçün çiləmə və paltarda dəyişiklik edildi. Təqvimə, vaxta və ölçülərə dəyişiklik edildi. Məclis tərəfindən çıxarıldı və sekulyar "türk qanunu mədənisi" qüvvəyə mindi. Bir çox qərb ölkələrindən əvvəl qadınların vətəndaş və siyasi hüquqları tanınıb. Çoxarvadlılıq qadağandır. Qadının şəhadəti və miras hüququ kişilərin ifadəsinə bərabər tutuldu. Bənzər şəkildə, dünyanın çoxu ölkəsindən əvvəl olaraq Türkiyədə qadınların ilkin yerli seçkilərdə ([[1930]]), sonra ümumi seçkilərdə ([[1934]]) seçmə və seçilmə haqqı tanındı. Sekulyar qanunlar cəza və borc hüququnda qəbul edildi. "Sənaye təşviq qanunu" qəbul edildi. Torpaq islahatı üçün səy göstərildi.<ref>1 noyabr 1936-cı ildə Atatürk, 5-ci dövr, 2-ci qanunvericilik ilinin açılış nitqində bunları söylədi: "Kamutayın yüksək himayəsindən torpaq qanununun nəticəsinə çatacağını gözləyirəm. Vətənin təməli və inkişafı bu əsasdadır." (Millet Meclisi Tutanak Dergisi D. V, C. 13, Sa. 4)</ref> Ərəb hərflərinə əsaslanan osmanlı əlifbasının əvəzinə latın hərflərinə əsaslanan yeni türk əlifbası qəbul edildi. Xalqın savadlı olması üçün təhsil səfərbərliyi başladı. Universitet islahatı reallaşdı. "İlk beşillik sənaye planı" qüvvəyə mindi. Sinif və statusu fərqləndirən ləqəb və adlar çıxarıldı və soyadları tətbiq edildi. (Soyad qanununa uyğun olaraq [[24 noyabr]] [[1934]]-cü ildə TBMM tərəfindən Mustafa Kamala "Atatürk" soyadı verilmişdir.) Homojen və vahid bir millətin yaradılması üçün türkləşdirmə siyasəti həyata keçirildi.<ref>Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). ''Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey''. New York: Columbia University Press. s. 167. ISBN 9780231700528.</ref><ref>Toktaş, Şule (2005). ''[https://www.academia.edu/761586 "Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority"]''. Journal of Historical Sociology. 18 (4).</ref><ref>Jongerden, Joost; Verheij, Jelle, (Edl.) (18 mart 2019). ''Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870-1915''. Leiden: Brill. s. 300. ISBN 978-90-04-22518-3.</ref> Qeyri-türk azlıqları kütləvi şəkildə türk dilində danışmağa məcbur edildi,<ref>Kieser, Hans-Lukas, (Ed.) (2006). ''[https://books.google.com/books?id=VKVSHjjUT2UC Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities]'' ([Online-Ausg.] bas.). London: Tauris. s. 45. ISBN 9781845111410.</ref> qeyri-türk toponomiya və azlıqların soyadları türk dilinə tərcümə edildi.<ref>Öktem, Kerem (2008). [http://ejts.revues.org/index2243.html "The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey"]. ''European Journal of Turkish Studies, 7''.</ref><ref>Aslan, Senem (18 mart 2019). [http://ejts.revues.org/index4142.html "Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey"]. ''European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey, 10''.</ref>

 

[[Şəkil:Atatürk Samsun'da coğrafya dersinde.jpg|thumb|300px|right|Atatürk coğrafiya dərsində (26 noyabr 1930)]]

[[Şəkil:Atatürk vatandaşla sohbet ediyor (30 Aralık 1931).jpg|thumb|300px|right|Atatürk vətəndaşla söhbət edir (31 dekabr 1931)]]