İstifadəçi:Ayxan İsmayılov/Qaralama: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 137:
| colspan=2 style="font-size:100%; text-align:center" | Mənbələr: {{harvnb|Chandler|1987}}, {{harvnb|Morris|2010}}, {{harvnb|Turan|2010}} <br /> Respublika öncəsi rəqəmlər qeyri-dəqiqdir.{{refn|group=Qeyd|Tarixçilər, XX əsrdən öncə irəli sürülən İstanbul və digər bir çox dünya şəhərlərinin əhali rəqəmləri ilə razılaşmırlar. Chandler & Fox 1974 jurnalı fərqli mənbələrin təxminlərini araşdırır və ən çox ehtimal olunan əhali sayını şərtlərə əsasən seçir. 500 və 1000-ci illər arasındakı əhali sayları Chandler (1987) jurnalının araşdırmalarına əsasən qeyd edilmişdir.<ref name="Morris">{{harvnb|Morris|2010|pp=105–112}}</ref> Bununla yanaşı, Morris qeyd edir ki, Chandler jurnalının o dövrdəki təxminlərinin çoxu şəhər ölçüləri əsasında hesablanıb. Turan jurnalı isə 1924 və 2005-ci illər arasında əhali rəqəmlərinin mənbəyi olaraq istifadə edilmişdir.<ref name="Turan">{{harvnb|Turan|2010|pp=52–54}}</ref> Turan jurnalı hesablamaları ilə yanaşı, [[Türkiyə Statistika Qurumu]]nun hesabatlarından da istifadə olunmuşdur.<ref name="turkstat-curr">{{cite web |title=Address Based Population Registration System Results of 2010 |url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8428 |website=turkstat.gov.tr |publisher=[[Türkiyə Statistika Qurumu]] |accessdate=8 noyabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201108071133/https://www.tuik.gov.tr/Home/Index |language=en |date=24 dekabr 2011}}</ref> 1980-1985-ci illər arasında əhalinin kəskin artması şəhərin hüdudlarının genişlənməsi ilə əlaqədardır (daha ətraflı məlumat üçün [[İstanbul#Hökümət|hökümət]] bölməsinə keçid edin). Respublikadan əvvəlki dövrlərdə əhali dəyişikliyinə dair açıqlamalar isə [[İstanbul#Tarixi|tarix]] bölməsindən əldə edilə bilər.}}
|}
Tarixinin çox hissəsi boyunca İstanbul dünyanın ən böyük şəhərləri arasında yer almışdır.<ref>{{cite web |last1=Sedat |first1=Murat |title=Dünden Bugüne Rakamlarla İstanbul'daki Nüfus Artışı |url=https://www.tarihiolaylar.com/galeriler/dunden-bugune-rakamlarla-istanbul-daki-nufus-artisi-667 |website=tarihiolaylar.com |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221114846/https://www.tarihiolaylar.com/galeriler/dunden-bugune-rakamlarla-istanbul-daki-nufus-artisi-667 |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=12 mart 2006}}</ref> Eramızın 500-cü ilinə qədər, [[Konstantinopol]], 400.000-500.000 nəfər əhaliyə sahib olmuş və [[Roma]]nı keçərək dünyanın ən böyük şəhəri statusunu almışdır. Konstantinopol, XII əsrə qədər dünyanın ən sıx şəhər olması yolunda [[Bağdad]], [[Çanıan]], [[Kaifenq]] və [[Mərv]] kimi digər böyük tarixi şəhərlərlə qarşılaşmışdır.<ref name="Morris2013">{{harvnb|Morris|2013|p=150}}</ref> Uzun müddət dünyanın ən böyük şəhəri olaraq qalan Konstantinopol, 1500-cü ildə [[London]] şəhərinin əhalisinin artması ilə birlikdə öz ünvanını itirmişdir.<ref>{{cite web |last1=Labatt |first1=Annie |title=Constantinople after 1261 |url=https://www.metmuseum.org/toah/hd/cnst/hd_cnst.htm |website=metmuseum.org |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221120310/https://www.metmuseum.org/toah/hd/cnst/hd_cnst.htm |archivedate=21 dekabr 2020 |language=en |date=1 oktyabr 2004}}</ref><ref>{{cite web |last1=Stathakopoulos |first1=Dionysios |title=Population, Demography, and Disease |url=https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199252466.001.0001/oxfordhb-9780199252466-e-029 |website=oxfordhandbooks.com |publisher=The Oxford Handbook of Byzantine Studies |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221120423/https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199252466.001.0001/oxfordhb-9780199252466-e-029 |archivedate=21 dekabr 2020 |language=en |date=23 oktyabr 2008}}</ref> Bu dövrdən sonra şəhər əhalisi kəskin şəkildə azalmağa başlamış və fəthdən əvvəl 50.000 nəfərə qədər düşmüşdür.<ref>{{harvnb|Bairoch|1988|p=35}}</ref><ref>{{harvnb|Falcasantos|2020|p=2}}</ref> [[Konstantinopolun fəthi|Konstantinopolun Osmanlı tərəfindən fəthi]] ilə birlikdə, şəhər qısa müddətdə bərpa bərpa edilmiş və əhali yüz əlli ildə təxminən on dəfə artmışdır.<ref name="RecepBozlagan">{{cite web |last1=Bozlağan |first1=Recep |title=İstanbul nüfusunun tarihi gelişimi |url=https://www.haber7.com/kitap/haber/879650-istanbul-nufusunun-tarihi-gelisimi |website=haber7.com |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221121121/https://www.haber7.com/kitap/haber/879650-istanbul-nufusunun-tarihi-gelisimi |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=14 may 2012}}</ref> [[Ömər Lütfi Barkan]]ın 1520-1535-ci illər üçün etdiyi hesablamalara əsasən, XVI əsrdə İstanbul əhalisi 480.000 nəfər, 58% müsəlman və 42% qeyri-müsəlmandan ibarət olmuşdur.<ref>{{cite web |last1=Koç |first1=Yunus |title=Osmanlı Dönemi İstanbul Nüfus Tarihi |url=https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/652823 |website=dergipark.org.tr |publisher=Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221121609/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/652823 |archivedate=21 dekabr 2020 |page=171-199 |language=tr |date=5 yanvar 2010}}</ref><ref>{{cite web |last1=Yıldız |first1=Mehmet Zeydin |last2=Parin |first2=Suvat |title=Cumhuriyet Dönemi İstanbul Nüfusu Literatürü Üzerine |url=https://www.researchgate.net/publication/311909935_Cumhuriyet_Donemi_Istanbul_Nufusu_Literaturu_Uzerine |website=researchgate.net |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221121740/https://www.researchgate.net/publication/311909935_Cumhuriyet_Donemi_Istanbul_Nufusu_Literaturu_Uzerine |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=16 yanvar 2010 |url-access=registration}}</ref> XVI əsrdə şəhər əhalisinin, ölkənin ikinci böyük şəhəri [[Bursa]]dan 7-10 dəfə çox olduğu təxmin edilmişdir. [[IV Murad]]ın 1638-ci ildə apardığı siyahıyaalma nəticələrinə əsasən, [[Övliya Çələbi]] İstanbul əhalisinin ətraf məhəllələrlə birlikdə 1.500.000 nəfərə yaxınlaşdığını bildirsə də, bir çox xarici səyyah şəhərin əhalisinin əsrin sonunda 700.000 nəfər olduğunu təsdiqləmişdir.<ref name="RecepBozlagan"/> Bu əhali sayı ilə İstanbul "dünyanın ən böyük şəhəri" ünvanını yenidən bərpa etmişdir. Fransanın keçmiş səfiri General Andreossi, 1815-ci ildə istehlak edilmiş su və çörək miqdarına əsasən şəhər əhalisini 630.000 olaraq hesablamışdır.<ref>{{harvnb|Şiviloğlu|2018|p=39}}</ref> 1885-ci ildə [[Osmanlı]] hökumətinin rəsmi siyahıya alınmasına əsasən şəhərin əhalisi 873.565 nəfər olduğu məlum olmuşdur.<ref>{{cite web |title=İstanbul'un nüfusu 5 yılda 1 milyon kişi arttı |url=https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/istanbulun-nufusu-5-yilda-1-milyon-kisi-artti-40567701 |website=hurriyet.com.tr |publisher=[[Hüriyyət (qəzet)|Hürriyət]] |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221124058/https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/istanbulun-nufusu-5-yilda-1-milyon-kisi-artti-40567701 |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=2 sentyabr 2019}}</ref> Bu dövrdə İstanbul əhalisinin, ölkənin ikinci böyük şəhəri olan [[İzmir]]dən təxminən 5 dəfə çox olduğu təxmin edilmişdir.<ref>{{cite web |last1=Afyoncu |first1=Erhan |title=Osmanlı’da 30 yılda bir nüfus sayılırdı |url=https://www.sabah.com.tr/yazarlar/erhan-afyoncu/2018/02/04/osmanlida-30-yilda-bir-nufus-sayilirdi |website=sabah.com.tr |publisher=[[Sabah (qəzet)|Sabah]] |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221122420/https://www.sabah.com.tr/yazarlar/erhan-afyoncu/2018/02/04/osmanlida-30-yilda-bir-nufus-sayilirdi |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=4 fevral 2018}}</ref>
{| class="collapsible collapsed infobox" style="float:right; font-size:85%; width:33.45em;"
|colspan="2"|'''<center>Xarici sakinlərin sayı (2018)'''<ref name="ImmigrantsIstanbul">{{cite web |title=İstanbul’da Hangi Millet, Nerede Yaşıyor? |url=https://www.jeosam.org/istanbulda-hangi-millet-nerede-yasiyor/ |website=Jeopolitik Stratejik Araştırmalar Merkezi JEOSAM |accessdate=6 noyabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201106070134/https://www.jeosam.org/istanbulda-hangi-millet-nerede-yasiyor/ |archivedate=6 noyabr 2020 |language=tr |date=9 may 2018}}</ref><ref name="ImmigrantsIstanbul2">{{cite web |title=TÜİK’in il bazlı yabancı nüfus verilerine göre İstanbul’da ikamet ve çalışma izni alan 200 bine yakın yabancı vatandaş var. 17 binlik nüfusuyla İstanbul’u tercih edenler arasında Almanlar ilk sırada |url=https://www.haberturk.com/gundem/haber/1330434-istanbulun-yabanci-haritasi |website=[[Habertürk TV]] |accessdate=6 noyabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201106072736/https://www.haberturk.com/gundem/haber/1330434-istanbulun-yabanci-haritasi |archivedate=6 noyabr 2020 |language=tr |date=30 noyabr 2016}}</ref></center>
Sətir 167 ⟶ 165:
Respublika dövrünün ilk siyahıyaalınması 1927-ci ildə baş tutmuşdur. Bu siyahıyaalmaya əsasən, İstanbul sərhədləri daxilində yaşayan əhali sayı 680.857 nəfər olmuşdur.<ref name="Bayartan">{{cite web |last1=Bayartan |first1=Hatice |title=Geçmişten Günümüze İstanbul'da Nüfus |url=https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/8FCE8C20B69042C7AB89DF8225135711?doi= |website=istanbul.edu.tr |publisher=[[İstanbul Universiteti]] |accessdate=21 dekabr 2020 |ref=Coğrafya Dergisi |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221122841/https://cdn.istanbul.edu.tr/file/1CD58DF90A/8FCE8C20B69042C7AB89DF8225135711?doi= |archivedate=21 dekabr 2020 |page=5-20 |language=tr |date=11 may 2003}}</ref> Şəhər əhalisi 1935-ci ildə 741.148, 1940-cı ildə 793.949, 1945-ci ildə 860.558, 1950-ci ildə 983.041 nəfərə qədər yüksəlmişdir. İstanbul əhalisinin ölkə əhalisinə nisbəti 1927-ci ildə 5%, 1935-ci ildə 4.6%, 1940-cı ildə 4.5%, 1945-ci ildə 4.6% və 1950-ci ildə isə 4.7% olmuşdur.<ref name="RecepBozlagan"/> Sözügedən dövrdə İstanbul əhalisinin artımı ortalama illik 1.75% səviyyəsində olarkən, [[Türkiyə]]nin orta illik əhali artım nisbəti 1.95% səviyyəsində olmuşdur. Bu səbəbdən İstanbulun periyodik əhali artımının ölkə ortalamasından təxminən 10% aşağı olduğu məlum olmuşdur.<ref>{{cite web |last1=Pamuk |first1=Şevket |last2=Karamustafa |first2=Sadık |last3=Kaytaz |first3=Mehmet |last4=Cem |first4=Behar |last5=Güran |first5=Tevfik |last6=Cezar |first6=Yavuz |title=Osmanlı İmparatorluğu'nun ve Türkiye'nin Nüfusu 1500-1927 |url=https://www.library.illinois.edu/ias/wp-content/uploads/sites/20/2016/12/Historical_Statistics_Series_Vol_2.pdf |website=library.illinois.edu |publisher=[[Urbana-Şampeyn İllinoys Universiteti]] |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221123548/https://www.library.illinois.edu/ias/wp-content/uploads/sites/20/2016/12/Historical_Statistics_Series_Vol_2.pdf |archivedate=21 dekabr 2020 |language=türk/ingilis |date=13 may 1996}}</ref> Əhali dinamikasının digər diqqətçəkən xüsusiyyəti, İstanbul əhalisinin bu dövrdə tədricən kosmopolit xüsusiyyətini itirməsi və homogenləşməsi olmuşdur. 1927-ci ildə şəhər əhalisindəki müsəlmanların nisbəti 65% olarkən, 1935-ci ildə 70%-ə, 1950-ci ildə isə 84%-ə qədər yüksəlmişdir.<ref name="Bayartan"/><ref>{{cite web |title=Osmanlı Dönemi İstanbul Nüfusu |url=https://www.nvi.gov.tr/osmanli-donemi |website=nvi.gov.tr |publisher=T.C. İçişleri Bakanlığı |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221122951/https://www.nvi.gov.tr/osmanli-donemi |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=3 may 2019}}</ref>
İstanbulun bələdiyyə sərhədləri daxilində yerləşən əhali sayı 1955-ci ildə 1.268.771, 1960-cı ildə 1.466.535, 1965-ci ildə 1.742.978, 1970-ci ildə 2.132.407, 1975-ci ildə 2.547.364 və 1980-ci ildə 2.772.708 olaraq təyin edilmişdir. 1955-ci ildə İstanbul əhalisinin [[Türkiyə]] əhalisinə olan nisbəti 5.3%, 1965-ci ildə 5.6%, 1970-ci ildə 6.0%, 1975-ci ildə isə 6.3% olmuşdur.<ref name="HacettepeNufus">{{cite web |last1=Tamer |first1=Aytül |last2=Çavlin Bozbeyoğlu |first2=Alanur |author1=Nüfusbilim Dergisi |title=1927 Nüfus Sayımının Türkiye'de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yansımaları |url=http://www.hips.hacettepe.edu.tr/nb_dergi/nbd_cilt26/tamer_bozbeyoglu.pdf |website=hips.hacettepe.edu.tr |publisher=[[Hacettepe Universiteti]] |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221123334/http://www.hips.hacettepe.edu.tr/nb_dergi/nbd_cilt26/tamer_bozbeyoglu.pdf |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=15 fevral 2004}}</ref> İstanbul Bələdiyyəsinin sərhədlərinə bitişik 32 bələdiyyənin əhalisi də daxil edildikdə, şəhər bölgəsinin əhalisi 1960-cı ildə 1.736.000, 1970-ci ildə 2.849.000, 1980-ci ildə 4.643.000 nəfər olmuşdur.<ref name="RecepBozlagan"/><ref name="HacettepeNufus"/> 1970-ci ildə İstanbulda qeydiyyatda olan 17.855 nəfər xarici vətəndaş olduğu təqdirdə, 1980-ci ildə bu rəqəm 10.303 nəfərə qədər düşmüşdür. 2018-ci ildə isə bu rəqəm nisbətən artaraq 56.550 nəfərə çatmışdır. Şəhərdə qeydiyyatda olan əcnəbilər arasında ən çox [[Suriya]], [[Almaniya]] və [[Azərbaycan]] vətəndaşları yer almışdır.<ref name="HacettepeNufus"/> Bununla birlikdə, [[Özbəkistan]], [[İraq]], [[Gürcüstan]], [[Ukrayna]], [[Rusiya]], [[Qazaxıstan]] və [[Qırğızıstan]] vətəndaşları da çoxluq təşkil etmişdir.<ref name="ImmigrantsIstanbul" /><ref name="ImmigrantsIstanbul2" /> 3030 saylı qanunun qəbul edilməsindən sonra, İstanbul Bələdiyyəsinin böyük bir bələdiyyəyə çevrilməsi və sərhədlərinin genişləndirilməsi ilə birlikdə şəhər hüdudlarında yaşayan əhalinin əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır.<ref name="HacettepeNufus"/> 1985-ci il siyahıyaalma nəticələrinə görə, şəhər əhalisi 5.475.982, 1990-cı ildə 6.629.431, 2000-ci ildə 8.803.468 nəfər olmuşdur.<ref>{{cite web |title=İstanbul'da 20 yılda çok şey değişti |url=https://www.ntv.com.tr/turkiye/istanbulda-20-yilda-cok-sey-degisti,hKa2tLcPNUG5YbbgBYIfNQ |website=ntv.com.tr |publisher=[[NTV (Türkiyə)|NTV]] |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221124515/https://www.ntv.com.tr/turkiye/istanbulda-20-yilda-cok-sey-degisti,hKa2tLcPNUG5YbbgBYIfNQ |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=27 dekabr 2010}}</ref><ref name="Onedio">{{cite web |title=1927'den Günümüze İstanbul'un İlçe Nüfusları Nasıl Değişiklik Gösterdi? |url=https://onedio.com/haber/1927-den-gunumuze-istanbul-un-ilce-nufuslari-nasil-degisiklik-gosterdi-892063 |website=onedio.com |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221124739/https://onedio.com/haber/1927-den-gunumuze-istanbul-un-ilce-nufuslari-nasil-degisiklik-gosterdi-892063 |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=16 dekabr 2019}}</ref> Bu dövrdə İstanbul əhalisinin illik ortalama artımı 9% nisbətinə çatmışdır.<ref name="Bayartan"/> 1985-2009-cu illər arasında 24 illik dövrdə şəhər əhalisi 248% artaraq 5.475.982 nəfərdən 13.624.240 nəfərə qədər yüksəlmişdir. İstanbul əhalisi tarix boyunca müxtəlif rəqəmləri müşahidə etmişdir. Şəhərin əhalisi barədə təsdiqlənmiş məlumatlar yalnız XX əsrdə mövcud olsa da, müəyyən faktorlara əsasən tarix boyu bir çox təxminlər irəli sürülmüşdür. Nüfusundan asılı olmayaraq, İstanbul orta əsrlərdən bəri dünyanın ən böyük şəhərləri arasında yer almışdır.<ref name="HacettepeNufus"/> Coğrafi mövqeyi, tarixi və mədəni sərvəti bu müddətdə mühüm rol oynamışdır.<ref name="RecepBozlagan"/><ref name="ModernNufus">{{cite web |title=Nüfus Bakımından Türkiye’nin En Büyük Kenti: İstanbul |url=http://www.istanbul.gov.tr/nufus-bakimindan-turkiyenin-en-buyuk-kenti-istanbul |website=istanbul.gov.tr |accessdate=21 dekabr 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20201221122519/http://www.istanbul.gov.tr/nufus-bakimindan-turkiyenin-en-buyuk-kenti-istanbul |archivedate=21 dekabr 2020 |language=tr |date=31 dekabr 2018}}</ref> [[Türkiyə Statistika Qurumu]] tərəfindən [[2013]]-cü il aparılan siyahıyaalmaya əsasən İstanbulun ümumi əhalisi 14.160.467 nəfər olmuşdur. Ən çox əhalisi olan ilçə 846.492 nəfər ilə [[Əsənyurd]], ən az əhalisi isə 14.907 nəfər ilə [[Adalar]] olmuşdur.<ref name="ModernNufus"/> İstanbul sakinlərinin 64,72% (9,726,373) Avropa hissəsində, 35,28%-i isə (5.302.858) şəhərin Asiya hissəsində yaşayır. Şəhər, əhalisinə görə dünyanın ən sıx şəhərləri siyahısında [[Laqos]]dan sonra 5-ci sırada qərarlaşmışdır. Son illərdə əhalinin kəskin artması ilə birlikdə hündürmərtəbəli binaların inşası da eyni şəkildə artmışdır.<ref name="HacettepeNufus"/><ref name="Onedio"/><ref name="ModernNufus"/>
== Coğrafiya ==
| |||