Varlıq: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Kateqoriya:Epistemologiya anlayışları əlavə olundu HotCat ilə |
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
||
Sətir 1:
{{vikiləşdirmək}}
Geniş mənada varlıq-bütün real mövcud olanlara deyilir,o həm maddi,həm də mənəvi ola bilər.Maddi və ideal varlıqlar arasında fərqi göstərmək zəruridir.Maddi varlığı çox vaxt mövcud olmaq,ideal varlığı isə mahiyyət adlandırırlar.Müasir ontologiyaya görə varlıq bütün müxtəlifliyi mövcudat ilə eynidir.
B.Rassel demişdir ki,"dünya sadəcə olaraq var,vəssalam".Deməli biz dünyanın nə üçün mövcud olduğunu soruşmamalıyıq.Bu fikir filosoflar tərəfindən birmənalı qarşılanmır.Varlıq fəlsəfəsi təfəkkürün əsas kateqoriyalarından biridir.Ontologiyanın predmeti-məhz antik dövrdən başlayaraq fəlsəfi təlimlərin nüvəsini təşkil edən varlıq olmuşdur.Ontologiya(yun."ontos"-mövcud olan,"logos"-təlim)varlıq haqqında təlim deməkdir.Birinci dəfə "ontologiya"termini alman filosofu '''R.Hoklenius''' (1613)tərəfindən işlədilmişdir.Alman maarifçisi '''Xristian Volf''' (1679-1754) isə onu öz fəlsəfi sisteminə daxil edərək daha da təkmilləşdirmişdir.l
Varlıq fəlsəfənin ən findamental və ən ümumi kateqoriyalarındandır. Varlıq haqqında insan təsəvvürləri mənşəcə çox qədimdir. Cəmiyyətdə əmələ gəldiyi ilkin dövrlərdən gerçəklik, mövcudluq, varlıq haqqında mifaloji – dini səciyyədə olsa da, müəyyən təsəvvürlər olmuşdur. Gerçəklikdə baş verən hadisələr insanın doğulması, yaşaması, ölümü, yaranma və yox olma hadisələri, təbiətdə, xüsusilə bitki və heyvan-lar aləmində baş verən proseslər və i.ax. hamısı insanın gözü qabağında baş verir. İb-tidai, emprik biliyə malik olan insan bütün bu hadisə və prosesləri ifadə edən varlıq, bütöv dünyanın varlığı və mövcudluğu haqqında təsəvvürlərə malik olur, özünün var-lıq anlayığını formalaşdırır. Sonralar insanda fövqəltəbii varlıqlar, təbiətidə, cəmiyyə-ti də yaradan və idarə edən ilahi varlıq haqqında baxışlar formalaşır. Nəhayət, insan maddi və mənəvi dünyanı vəhdətdə əhatə edən real varlıq, obyektiv mövcudluq haq-qında elmi – fəlsəfi təsəvvürlərə yiyələnir.
“Varlıq” kateqoriyasının fəlsəfi anlayışı haqqında ilk fikir qədim yunan fəlsəfə-sində Sokrata qədərki mütəfəkkirlərdən Parmenid tərəfindən irəli sürülmüşdür. Par-menid varlıq dedikdə “maddi, əbədi və mükəmməl kosmosu” nəzərdə tutmuş, Herak-lit isə onu “fasiləsiz qərarlaşan kosmos” adlandırmışdı. Burada varlıq, heçliyə, yoxlu-ğa qarşı qoyulmuşdu. Platon isə varlıq anlayışının “hiss olunan” o tərəfini ataraq, onu “xalis ideya” – həqiqi dünya mövcudluğu kimi səciyyələndirirdi. Aristotel isə varlığı “forma və materiyanın vəhdəti” kimi baxaraq onun müxtəlif səviyyələrindən (“hissi”, “ideal”, “insani” və s.) bəhs edilmişdir. Orta əsrlərdə varlıq anlayışına ilahi məna ve-rilir. “Allah – həqiqi varlıq”, “maddi və ideya vəhdəti isə” qeyri – həqiqi, yaradılmış mövcudat adlandırılır. XVII əsrdə varlığın gerçəkliyin substansional əsası kimi, XVIII əsr maarifçiləri isə varlığa ancaq maddi – təbii olan aid edilir, mənəvi olan ona daxil edilmir. Marksist fəlsəfi konsepsiya da varlığa onun maddi – təbii tərəflərinin obyektiv reallığı kimi baxırdı.
Materiya haqqındakı fəlsəfi təlim öz mənşəyinə görə qədim insanların heç vaxt yox olmayan əbədi varlığın mövcudluğuna inamı ilə bilavasitə bağlıdır. Tarixən bu inam öz ifadəsini bütün bu mövcudatın əsasını təşkil edən “ilk başlanğıc” konsepsiya-sında tapmışdır: bu mütləq ilk başlanğıc kainatın, kosmosun sanki ilk tikinti materialı, ilk kərpiciyi kimi təsəvvür olunaraq belə guman edilirdi ki, məkan və zamanca sonlu olan konkret predmetlər nəinki öz başlanğıcını bu ilk “kərpicciklərdən” götürür, həm-çinin yox olub gedərkən də yenidən həmin ilk maddəyə çevrilirlər – dünya ilk başlan-ğıcın əbədi dövranından başqa bir şey deyildir.
Qədim Milet fəlsəfi məktəbinin banisi Fales dünyanın mütləq başlanğıcını, “Əsasını” sudan, Anaksimen havadan, Heraklit oddan ibarət hesab edirdi.{{din-qaralama}}
[[Kateqoriya:Din]]
| |||