Xəlil Rüfət Paşa (sədrəzəm): Redaktələr arasındakı fərq

{{Dövlət xadimi|adı='''Xəlil Rüfət Paşa'''|şəkil=Mehmed FeridHalilRifat Pasha.jpg|şəklin ölçüsü=300|titul=[[Dağılma dönəmi Osmanlı sədrəzəmləri|Osmanlı sədrəzəmi]]|dövr əvvəl=[[7 noyabr]] [[1895]]|dövr son=[[9 noyabr]] [[1901]]|sələfi=[[Mehmed Kamil Paşa]]|xələfi=[[Mehmed Səid Paşa]]|dini=[[Sünni]], [[İslam]]|doğum tarixi=[[1827]]|doğum yeri=[[Saloniki]], [[Osmanlı imperiyası]]|vəfat tarixi=[[9 noyabr]] [[1901]]|atası=İbrahim ağa|vikianbar=}}'''Xəlil Rüfət Paşa''' (d. [[1827]] - ö. [[9 noyabr]] [[1901]]) — [[II Əbdülhəmid]]<nowiki/>in səltənətində 6 il 2 gün [[sədrəzəm]] olmuş [[Osmanlı Dövləti|Osmanlı dövlət]] adamı.

[[1827]]-ci ildə [[Saloniki]] vilayətinin Lika kəndində dünyaya gəlmişdir. Atası əslən hərbçi ailəsinə mənsub olan İbrahim ağadır. 3 yaşında ikən ailəsi Sərəz bölgəsinə təyin edildi və ilk təhsilini burada aldı. [[1844]]-cü ildə Sərəzdə şəhər idarəsinə maaşsız olaraq işə qəbul oldu. [[1851]]-ci ildə bu idarənin rəisi, daha sonra isə Vilayət məclisində eyni vəzifədə fəaliyyət göstərdi. [[1868]]-ci ilədək həm [[Balkan yarımadasındayarımadası]]<nowiki/>nda, həm də Anadolunun[[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>nun fərqli bölgələrində xidmət göstərdi və divan katibliyinə qədər yüksəldi. Bu xidmət illərində [[Əhməd Şəfiq Mithat Paşa|Mithat Paşa]] ilə yaxın əlaqələr qurdu və onun təcrübələrindən yararlandı.

[[1868]]-ci ildə [[Varna (Bolqarıstan)|Varna]], [[1869]]-cu ildə Trikala, [[1873]]-cü ildə isə Vidin sancağının idarəsinə gətirildi. [[1875]]-ci ildə [[Rumeli əyaləti|Rumeli bəylərbəyi]] seçilən Xəlil Rüfət Paşa [[1876]]-cı ildə [[vəzir]] rütbəsiylə Dunay valiliyinə gətirildi. Ardından sırayla [[Hələb]], [[Kosovo|Kosova]], [[Saloniki]] valisi olaraq xidmət göstərdi. Ancaq son təyinat bölgəsi olan Salonikidə[[Saloniki]]<nowiki/>də artan quldurluq fəaliyyəti səbəbilə [[1880]]-ci ildə istehfa etdi. Həmin il Nafiyə komitəsinə üzv, [[1882]]-ci ildə isə [[Sivas]] valisevalisi təyin edildi. Burada bölgənin kənd təsərrüfatı, təhsil və memarlığına təkan verdi. 2 il sonra [[Krit vilayəti|Krit]] valiliyinə təyin edilsə də, Sivasda[[Sivas]]<nowiki/>da qaldı.<ref>Lütfi F. Tuncel, Sivas Valisi Halil Rifat Paşa ve Tenbihnâmeleri, Ankara 1987;</ref> Bəzi şayələrin yayılmasının ardından [[1885]]-ci ildə vəzifədən alınıb [[Aydın vilayəti|Aydın]], [[1886]]-cı ildə isə [[Bağdad vilayəti|Bağdad]] valiliyinə təyin edildi. Ancaq maddi vəziyyətinin pis olmasını səbəb göstərməsinin ardından Bağdada göndərilmədi. [[1887]]-ci ildə [[Bitola|Monastır]], [[1889]]-cu ildə isə ikinci dəfə [[Aydın vilayəti|Aydın]] valisi oldu. İzmirdə[[İzmir]]<nowiki/>də önəmli miqyasda memarlıq və abadlıq işləri gördü. [[1891]]-ci ildə Daxili işlər nazirliyinə, [[1895]]-ci ildə isə əlavə olaraq Dövlət şurası rəisliyinə vəkil olaraq təyin olundu.

[[7 noyabr]] [[1895]]-ci ildə vəzifədən alınan [[Mehmed Kamil PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın yerinə sədarətə gətirildi. Uzun zamandır Bab-ı Əlidə baş verənləri saraya xəbər verən Xəlil Rüfət Paşa beləcə padşah tərəfindən mükafatlandırıldı. Bundan başqa sədarətə gətirilmə səbəbi olaraq təyinatından 3 gün öncə padşaha təqdim etdiyi “Devlet-i Ebed-müddet-i Aliyye-i Osmâniyye’nin Ahvâl-i Hâzırası” adlı layihənin də rolu oldu. Bu layihədə Osmanlı torpaqlarında yaşayan [[Ermənilər|erməni]] və bolqarların[[bolqarlar]]<nowiki/>ın yaratdığı çətinliklərdən, ölkədəki iqtisadi böhranın dərinləşməsindən bəhs edilir və [[Xariciyyə Nazirliyi|Xarici işlər nazirliyininnazirliyi]]<nowiki/>nin fəaliyyəti tənqid olunurdu.

Xəlil Rüfət Paşanın sədarətə gətirilməsi həm əhali, həm də hökumət daxilində heyrətə səbəb olmuşdu. Çünki ölkə çətin vəziyyətdə idi və o, bu çətinlikləri həll edə biləcək siyasi gücə sahib deyildi. Bu isə hakimiyyəti tamamilə əlində cəmləmək istəyən [[II Əbdülhəmid|Sultan ƏbdülhəmidinƏbdülhəmid]]<nowiki/>in ürəyincə oldu. Xəlil Rüfət Paşanın sədarət illəri ermənilərin tərtiblədiyi [[Osmanlı Bankına hücum|bank basqını]], Osmanlı qələbəsi ilə bitən [[Osmanlı-Yunan müharibəsi (1897)]], Makedoniya iğtişaşları, Kritin[[Krit vilayəti|Krit]]<nowiki/>in Osmanlı idarəsindən çıxması, Fransanın yeni imtiyazlar qoparması və bunun digər ölkələr tərəfindən də istifadə edilməsi kimi hadisələrlə yadda qalmışdır.<ref>Mehmet Aldan, İz Bırakan Mülkî İdare Amirleri, Ankara 1990, s. 85-103;</ref>

Dövlət şurası üzvü olan oğlu Cavid bəyin körpü üzərində Yanyalı Mustafa adlı bir alban milliyyətçi tərəfindən öldürülıməsi XƏlilXəlil Rüfət Paşanı dərindən sarsıtdı. Bu hadisənin ardından bir neçə dəfə istehfa vermək istəsə də, saray bu istehfaları qəbul etmədi. Ancaq xəstəliyinin artması və iş görə bilməməsi nəticəsində Ədliyyə naziri [[Əbdürrəhman Nurəddin Paşa|Əbdürrəhman Paşa]] sədarət vəkili təyin edildi. [[9 noyabr]] [[1901]]-ci ildə vəfat etdi və cənazəsi Əyyubsultanda[[Əyyubsultan]]<nowiki/>da yerləşən [[Mehrişah Sultan|Mihrişah Sultan türbəsinintürbəsi]]<nowiki/>nin yaxınlığına dəfn edildi.

Müxtəlif Osmanlı və əcnəbi dövlət mükafatlarıyla təltif olunan Xəlil Rüfət Paşa əslində tam olaraq təhsil almamış, dövlət idarəsindəki bacarığını daha çox əyalətlərdə olan vəzifələrdə qazanmışdır. Onun əlindən tutan və himayəsinə alan isə ilk illərdə [[Əhməd Şəfiq Mithat Paşa|Mithat Paşa]] olmuş, daha sonra [[II Əbdülhəmid|Sultan ƏbdülhəmidinƏbdülhəmid]]<nowiki/>in də gözünə girərək müxtəlif dövlət vəzifələrinə təyin olunmuşdur. [[Sivas vilayəti|Sivas]] valisi olduğu illərdə dediyi “Gedə bilmədiyin yer sənin deyil” sözünə inanaraq bölgədə yol infrastrukturunun inkişafına təkan verdi.<ref>Mehmet Varinli, Halil Rifat Paşa, Sivas 1964;</ref> [[II Əbdülhəmid|Sultan Əbdülhəmid]] taxtdan endirildikdən sonra Salonikidə[[Saloniki]]<nowiki/>də tutulduğu illərdə həkimi Atıf Hüseyn bəyə mükəmməl bir tək sədrəzəm gördüyünü, onun da Xəlil Rüfət Paşa olduğunu demişdir.

* a.mlf. – A. Turan Alkan, “Halil Rifat Paşa’nın Hayatı, Eserleri, Şahsiyeti”, a.e., sy. 7 (Sivas 1986), s. 97-119.