Əkbər şah: Redaktələr arasındakı fərq

'''Cəlaləddin Məhəmməd Əkbər''' və ya '''I Böyük Əkbər''' ([[14 oktyabr]] [[1542]] - [[17 oktyabr]] [[1605]]) — [[Böyük Moğollar imperiyası]]nın 3-cü padşahı, [[Babur]]un nəvəsi, müsəlman ölkələr arasında çadranı qadağan edən ilk hökmdar<ref>[http://milli.az/news/society/29525.html Çadranı qadağan edən ilk müsəlman hökmdar kim idi?]</ref>. Atası Humayun Şahdırşahdır, anası isə İranlı Həmide Banudur. Babürlərin ən parlaq dövrü Əkbər Şahınşahın padşah olduğu dövür olub.

Atası Hümayun Şahşah öldüyündə 14 yaşında idi. O sırada Delhidə olan Seydi Əli Rəisin tövsiyəsiylə Humayun şahı ölümü bir müddət gizləndi və döyüşdə olan Əkbər, 20 gün sonra Dehliyə gəlib 15 Fevral 1556-cı ildə taxta çıxdı. Haramın siyasi təzyiqi yalnız 1564-cü ildə pozuldu və hakimiyyəti ələ aldı. O, bir çox inzibati yeniliklər gətirdi.

Cizvit papazlarından Bartoli Baba (Padre) ''Ridolfo Akuavivanın Böyük Moğol Yanındakı Vəzifəsi'' adlı latınca kitabında Əkbər Şahınşahın böyük bir yığıncaq edərək ora din alimlərini və komandirləri çağırdığını, uzun zamandan bəri hazırladığı yeni bir dini qurma və onun başı olma niyyətini aşağıdakı şəkildə açıqladığını yazar.<blockquote>''«Bir baş tərəfindən idarə olunan bir dövlətdə yaşayanların bir-birindən ayrı və bir-birinə qarşı inanclar bəsləməsi və başqa-başqa qanunlarla idarə olunması doğru deyil. Buna görə də biz bütün bunları birləşdirməliyik; belə ki, siz hamınız birdirsiniz, hamınız birdirsiniz. Beləliklə hər hansı bir din içindəki yaxşı şeyləri itirməmək və öbürlərindəki daha yaxşı şeyləri də qazanmaq kimi bir qazanc təmin etmiş olarıq. Bunu etməklə Allaha ibadət etmə işi, xalqın rahatlığı və dövlətin təhlükəsizliyi təmin edilmiş olur.»''</blockquote>Əkbər Şahşah, fərqli dinlərə sahib olan tebasını ortaq tək bir din damı altında birləşdirmə proyektiylə nev-i özünə məxsus bir imperator olmağa çalışıb.

Əkbər Şahşah, babası Babur zamanından etibarən fəth edilməyə başlanan Hindistanı vətən olaraq mənimsəmiş, fatih olaraq gəldikləri bu ölkədə qalıcı olmanın yollarını axtarmışdı. Əkbər Şahşah Hindu, Müsəlman, Zərdüşt, Buddist, Sikh, çayınızı, xristian kimi bir çox din mənsubunun yaşadığı bu ölkədə tebaası üzərində mənəvi nüfuz qurmadan birlik təmin etmənin mümkün ola bilməyəcəyini düşünürdü. Əkbər Şahınşahın müxtəlif din, məzhəb və irqlər arasında qarşılıqlı müsamahaya dayanan dostluq və sülh içində yaşamaq fikrini ifadə edən ''sülh-i külli'' düşüncəsini mənimsəməsində Müəllimi Mir Əbdüllətifin təsiri olub.

Əkbər Şahşah, səltənətinin ilk illərindən etibarən Hindu əksəriyyətin rəğbətini qazanmağa istiqamətli proqramlar başlatdı. Özünə vəliəhd doğuracaq olan Hindu Rajputun, Jodhaa adlı qızı ilə evləndi, Hindu kişilərdən alınmaqda olan cizyə ilə müqəddəs yerlərin ziyarəti əsnasında hindulardan alınan vergini qaldırdı. Bürokratiyanın və ordunun üst rəhbərliyində bir çox Hinduya vəzifə verdi.

Tebaasının mənəvi liderliyini boynuna götürmək istəyən Əkbər Şahşah, fərqli dinlərin təlimçiləri ilə yaxınlıqlar qurdu, onları tanımağa və özünə bağlamağa çalışdı. 1580-ci ildən zərdüştlüyə meyl edən Əkbər Şahşah, bir müddət bir Zərdüşt kimi yaşadı, sarayda gecə gündüz atəş yandırılmasını əmr edərək bu atəşin söndürülməməsi vəzifəsini Əbu-l Fadla verdi. Əkbər Şahşah, eyni dövrdə caynizm və siqh inancları ilə də tanış oldu, sarayında bu inancların nümayəndələrini saxladı.

Əkbər Şahşah, 1579-ci ildən etibarən, Portuqaliyalı işğalçılarla birlikdə gələn Cizvit papazlarını sarayına dəvət edərək uzun müddət onları qonaq etdi. Xristianlığı öyrənməyə həvəs edən Şahşah, Cizvitlərə İncili tərcümə etdirdi, onların kilsə qurmalarına icazə verib, uşaqlarının təhsiliylə onları vəzifələndirdi. Lakin, üçlüyə olan inancı Əkbər Şahınşahın nəzərə aldığı bir şey deyildi. Onun öyrənmə marağından ümidlənən, ancaq ümid etdiklərini tapa bilməyən missionerlər, yazdıqları məktublarda; Əkbər Şahınşahın dini müzakirələr əsnasında davamlı xaşxaş və spirtin təsiri altında olduğunu görərək xəyal qırıqlığına uğradıqlarını və onun bir kələkbaz olduğunu iddia etmişdilər.

Əkbər Şahşah, sülh-i külli düşüncəsini Müsəlmanlara qəbul etdirmək üçün onlar üzərində mənəvi hakimiyyəti orqanı qurmanın yollarını axtarırdı. Taxta çıxdığı sırada müsəlman xalq arasında Mehdiyyət düşüncəsi olduqca məşhur idi. Əkbər Şahşah, on altıncı əsrin başında Mehdiliyini elan edən Caunpurlu Məhəmmədin min yılcı ^{(Mehdinin axır zamanda min il hökm edəcəyi inancı)} hərəkəti Mehdəviyə təlimindən bu mənada faydalanmağı düşündü. Üstəlik Mehdinin zühur edəcəyi hicri mindikləri il olan miladi 1591-ci ilin çox yaxın idi. Əkbər Şahşah, Mehdilik mövzusunda istiqamətləndirən və təşviq edənlərin başında Məhdəvi hərəkatının lideri Şeyx Mübarək b. Hıdır ən-Nagorî ilə iki oğlu feyz və Əbu l-Fadl əl-Əllamə vardı.

Ancaq Mehdiyyət düşüncəsi qarşısında ən böyük maneə, bu düşüncəyə şiddətlə qarşı çıxan ulemaydı və bunlar, müsəlmanlar üzərində hələ nüfuz sahibi idilər. Əkbər Şahınşahın mehdililiyinin qəbul etdirilməsi baxımından əvvəlcə üləmanın saf xarici edilməsi və gözdən salınması lazım idi. Əkbər Şahşah bunu reallaşdırmaq üzrə, 1575-ci ildə paytaxt Fetihpur Sikri'de bir ibadətxana qurdu. Divanhanə deyilən bu yerdə sünni və şiə müsəlman alim, ədib və sufiləri bir araya gətirərək dini mövzularda elmi mübahisələri tərtib etdi. Bu yığıncaqlara qatılan ulemâ arasındakı şəxsi çəkişmələr, üləmanın zəiflikləri və şəri məsələlərdəki anlaşılmazlıqları önə çıxarılıb ulemâ və müəllimlərin Müsəlmanlar üzərindəki etibarları sükuta uğradıldı.

Əkbər Şahşah daha sonra məcusi, Hindu, Buddist və xristian alimlərini də bu yığıncaqlara çağırmağa başladı, onların İslam əleyhinə danışıqlarını müdaxilə etmədən dinlədi. Bu yığıncaqlarda İslamın bədəvi bir millətə gəldiyi, Babür xalqı kimi yüksək bir millətə uyğun olmadığı, vəhyin ağla zidd olduğu, Quranın Allah kəlamı olmadığı fikirləri dilə gətirildi.

Nəhayət şərtlərin uyğun olduğuna qərara gətirilən 1579-ci ildə Fetihpur Sikri Ulu məscidində minbərə çıxan Feyzi ən-Nagori, Əkbər Şahınşahın ilahi mərtəbəyə yüksəldildiyini ifadə edən mənzum bir xütbəni oxuyaraq onu müctəhid-i zaman elan etdi. Əbul-Fadl'a görə də Əkbər Şahşah zamanın imamıydı, insanların Allahın razılığını qazana bilmələri üçün o hansı yolu, hansı məzhəbi seçsə, ona tabe olmaları şərt idi.

Tacü l-arifin ləqəbiylə şöhrət tapmış Şeyx Zəkəriyyə, insan-ı kamil sözüylə nəzərdə tutulanın Əkbər Şahşah olduğunu və ona mütləq itaət dinin əmirlərindən olduğunu iddia edərək ona qiblə-i murâdât (ona yönəlincə muratların reallaşacağı qiblə) adını vermiş, bu iddialarını sübut etmək üçün hədis uydurmaqdan da çəkinməmişdi. Digər tərəfdən Əkbər Şahşah, Tacəddin Ayodhanî ilə də dostluq qurmuş, bu zat vasitəsiylə Abdulkərim Cilî'nin insan-ı kamil təlimini özünə uyarlamış və öz inancına mənsub təqibçilərindən hüzurunda səcdəyə kapanmalarını istəmişdir.

Bəzi Brahmanlar Əkbər Şahınşahın Rama və Krişna kimi böyük Hindu məbudu Vişnunun avatarı ^{(Tanrı Vişnunun insana çevrilərək dünyaya gəlmiş halı)} olduğunu söyləyərək, onu Hinduların məbudu mövqeyinə gətirmişlər. Ona bağlılığın dörd mərtəbəsi olaraq mal, can, namus və dinin fəda edilməsi lazım olduğunu, buna qarşılıq hikmət, şücaət, iffət və ədalətin əldə ediləcəyini elan etmişdilər.