Köməkçi nitq hissələri: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
|||
Sətir 1:
{{Qaralama}}
'''Köməkçi nitq hissələri''' ayrılıqda leksik mənaları olmur, suala cavab vermir, cümlə üzvü olmur, əsasən, leksik şəkilçi qəbul edib dəyişmir, söz yaradıcılığında iştirak etmir, yəni onlardan yeni söz yaratmaq olmur.
Azərbaycan dilində beş köməkçi nitq hissəsi var və onlar yalnız qrammatik mənaya malikdirlər. Qoşma, bağlayıcı, ədat, modal sözlər və nida.
Köməkçi nitq hissələri quruluşca sadə və mürəkkəb olur.
== Növləri ==
Köməkçi nitq hissələrini əsas nitq hissələrindən fərqləndirən cəhətlər bunlardır:
# Əsas nitq hissələri həm qrammatik, həm də leksik mənası var. Lakin köməkçi nitq hissələrinin yalnız qrammatik mənası var.
Sətir 14:
# Əsas nitq hissələri həm leksik, həm də qrammatik şəkilçi qəbul edir. Köməkçi nitq hissələri isə heç bir şəkilçi qəbul etmir.
Köməkçi nitq hissələri bunlardır: [[qoşma]], [[bağlayıcı]], [[ədat]], [[modal sözlər]], [[nida]].
=== [[Qoşma (köməkçi nitq hissəsi)]] ===
İsmin adlıq, yiyəlik, yönlük və çıxışlıq hallarında olan sözlərə qoşularaq müəyyən məna çaları yaradan köməkçi nitq hissəsinə '''qoşma''' deyilir.
Sətir 28 ⟶ 29:
#'''Aidlik'''
=== [[Bağlayıcı]] ===
Bağlayıcı sözlər, cümlələr, abzaslar və mətnlər arasında əlaqə yaradır, onları qrammatik cəhətdən bir-birinə bağlayır.
Sintaktik funksiyasına görə (cümlədəki vəzifəsinə görə) bağlayıcılar iki yerə bölünür:
Sətir 35 ⟶ 36:
==== Tabesizlik bağlayıcıları ====
Tabesizlik bağlayıcıları bərabərhüquqlu üzvləri — cümlənin həmcins üzvlərini, eləcə də tabesiz cümlənin tərəflərini birləşdirir.
Sətir 47 ⟶ 48:
==== Tabelilik bağlayıcıları ====
Tabelilik bağlayıcıları yalnız tabeli mürəkkəb cümlənin tərəflərini əlaqələndirir.
'''Tabelilik bağlayıcılarının 4 qrammatik məna növü var''':
#'''Aydınlaşdırma : ki , belə ki .'''
#'''Səbəb : çünki , ona görə ki , buna görə də , ona görə də , onun üçün ki , ondan ötrü ki'''
#'''Güzəşt : hərçənd , hərçənd ki .'''
#'''Şərt : əgər , hərgah , madam ki , indi ki , yoxsa , bir halda ki .'''
Sətir 60 ⟶ 61:
*Sözlərin və cümlələrin təsir qüvvəsini artıran köməkçi nitq hissəsidir. Ədat cümlədə ifadənin səlisləşməsinə kömək edir.
* Məgər bunu sizə deməmişdik? — cümləsində məgər ədatı bütövlükdə cümlənin təsir gücünü artırır. Sən ki belə deyildin cümləsində ki ədatı sən sözünün təsir gücünü artırır.
* Ədatlar söz və ya cümlələrin mənasını qüvvətləndirməyə xidmət etdiyi üçün onları cümlədən çıxarsaq, mənada ciddi dəyişiklik baş verməz, həmin məna yalnız bir qədər zəifləyə bilər. Məsələn: Ən gözəl qız gəlsin— Gözəl qız gəlsin.
* Ədatların qrammatik mənası söz və cümlələrin təsir gücünü artırmağa xidmət etməsidir. Cümlədə ədat işləndikdə qarşı tərəfin— dinləyicinin diqqətini konkret həmin hissəyə yönəldir.
==== Ədatın mənaca növləri ====
#'''Qüvvətləndirici ədatlar : ən, lap, daha, axı, hətta, artıq, düz, bir, ki, necə, nə, belə, olduqca,ca, cə, da, də.'''
#
#'''Dəqiqləşdirici ədatlar : elə, məhz, əsl.'''
#'''Məhdudlaşdırıcı ədatlar :ancaq,tək, təkcə, bir, bircə, yalnız.'''
#'''Sual ədatları : bəs,məgər, bəyəm, yəni, ki, mi.'''
#'''Əmr ədatları : di, qoy, gəl, gəlin, gəlsənə, ha, bax, gör, görsənə, -sana, -sənə,
#'''Arzu ədatları :kaş, kaş ki, bircə, təki, gərək, barı.'''
#'''Təsdiq və inkar ədatları : hə, yox, bəli, xeyr, heç, əsla.'''
Sətir 84 ⟶ 85:
=== [[Nida]] ===
Danışanın hiss və həyəcanını ifadə edən [[köməkçi nitq hissəsi]]dir. [[Nida]]lar insanın müxtəlif hislərinin, hadisələrə emosional münasibətinin ifadəsidir.
Nidaların müxtəlif məna növləri var:
Sətir 98 ⟶ 99:
* [[Nitq hissələri]]
* [[Əsas nitq hissələri]]
== Mənbə ==
* Azərbaycan dili. Hədəf Nəşrləri. X nəşr.
[[Kateqoriya:Nitq hissələri]]
| |||