Transmilli şirkət: Redaktələr arasındakı fərq

Beləliklə, 1970-ci ildə “Barcelona Traction” işi üzrə BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsinin materiallarında qeyd edilir ki, dövlətlərin beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq öz milliliyi olan, şirkətlər üzərində özlərinin diplomatik müdafiələrini yaymaq hüququ var. Həmin işin məğzi belə idi ki, Kanadanın “Barcelona Traction, Light and Power Company Ltd.” şirkətinin İspaniyada qız müəssisəsi vardı. Qız müəssisənin aktivlərinin əksər hissəsi-85 faizi isə belçikalı fiziki və hüquqi şəxslərə məxsus idi. Belçika şəxslərinə aid olan mülkiyyət İspaniya hökumətinin fəaliyyəti nəticəsində qeyri-qanuni olaraq ispan şəxslərin əlinə keçdi. Belçika səhmdarlarına aid olan ziyan 90 milyon dollar idi. Belçika belçikalı hüquqi və fiziki şəxslərin diplomatik müdafiəsi məqsədilə İspaniyaya qarşı iddia ilə BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsinə müraciət etdi. Lakin BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsi iddiadan imtina etdi və onu əsas gətirdi ki, həmin halda Belçika iddia irəli sürə bilməz. Çünki şirkətin səhmdarları Belçikaya aid olsa da şirkətin milliliyi Kanadaya aiddir. Diplomatik müdafiə isə səhmdarlara yox, şirkətə aiddir. Səhmdarların hüququ isə ümumi beynəlxalq hüquqa görə diplomatik müdafiə hüququndan kənarda yerləşir.

Çoxmilli müəssisələrin diplomatik müdafiəsi problemi BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsində “Electronica Sicula S.p.A” (ELSI) işi kimi məşhur olan digər işi ilə də əlaqəli olub. Göstərilən italyan müəssisəsi tamamilə iki amerikalı müəssisəyə aid idi. İtaliya hakimiyyəti onda günahlandırıldı ki, onların qeyri-qanuni fəaliyyəti nəticəsində Amerika və İtaliya arasında bağlanmış dostluq, ticarət və naviqasiya haqda müqavilənin pozulması ilə Amerika səhmdarlarına ziyan vurulub. ABŞ öz hüquqi şəxslərinin diplomatik müdafiəsi məqsədilə İtaliyaya qarşı iddia ilə BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsinə müraciət etdi. BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsi ABŞ-ın iddiasından imtina etdi və müəyyən etdi ki, bu hadisə İtaliya tərəfindən müqavilənin pozulması sayılmır. Həmin iş üzrə BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsinin qərarında göstərilirdi ki, əvvəlki mövqeyi təsdiq edir: diplomatik müdafiə şirkətə aiddir, səhmdara yox.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, diplomatik müdafiə dövlətin vəzifəsi yox, hüququdur. Belə bir nəzəriyyə də mövcuddur ki, TMŞ-in diplomatik müdafiəsini məskunlaşdığı dövlət yox, onun bütün tərkib hissələrinə nəzarəti həyata keçirən dövlət göstərməlidir. Eyni zamanda o da mümkündür ki, TMŞ-in məskunlaşdığı dövlətlə onu qəbul edən dövlət arasında belə bir qarşılıqlı razılaşma ola bilər ki, hüquqi şəxsin diplomatik müdafiəsi milli mənsubiyyət meyarına görə yox, mülkiyyət meyarına görə müəyyən edilsin.

Bizim üçün yeni olan, lakin “üçüncü dünya” ölkələrini az qala 50 ilə yaxın bir müddətdə öz burulğanında saxlayan “transmilli şirkət” anlayışı respublikamızın keşməkeşli həyatının yeni, lakin görünür, davamlı olacaq reallığına çevrilməkdədir. Ancaq biz bu məsələyə mümkün qədər obyektiv yanaşmalıyıq. TMŞ-lərin fəaliyyətinin nəticəsi kimi bu gün Küveyti, BƏƏ-ni, Səudiyyə Ərəbistanını və oradakı həyat tərzini nümayiş etdirərkən Nigeriyanı da yaddan çıxarmamalıyıq.

# Öz nüfuz dairəsi çərşivəsində insanların beynəlxalq hüquqlarının müdafiəsinin dəstəklənməsi və onlara əməl olunması.

# Öz nüfuz dairəsi çərşivəsində insan hüquqlarının pozulmamasının təmin edilməsi

# Təşkilatlanma azadlığı və kollektiv danışıqların aparılması hüququnun tanınması.

# İcbari əməyin bütün formalarının ləğv edilməsi.

# Uşaq əməyinin qadağan edilməsi.

# Əmək və məşğulluq sahəsində ayrı-seçkiliyin qadağan edilməsi.

# Ətraf mühitin problemlərinə ehtiyatlı yanaşmanın dəstəklənməsi.

# Ətraf mühitin vəziyyətinə görə öz üzərinə müəyyən məsuliyyətlər götürülməsi barədə təşəbbüs irəli sürülməsi.

# Ətraf mühitə zərər yetirməyən texnologiyaların inkişafına və yayılmasına yardım göstərilməsi.

[[lt:DaugiašalėTarptautinė bendrovė]]