Amerika Birləşmiş Ştatları: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teq: Geri qaytarıldı |
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Geri qaytarıldı Vizual redaktor |
||
Sətir 1:
{{seçilmiş məqalə}}
{{Dövlət
| rəsmi_adı = Amerika Birləşmiş Ştatları
| orijinal_adı = {{dil-en|United States of America}}
| adı = ABŞ
| bayrağı = Flag of the United States.svg
| gerbi = Great Seal of the United States (obverse).svg
| milli_şüarı = <div style="padding-bottom:0.5em;text-align:center;">"[[In God We Trust]]"{{sfn|McKenna|2007|p=280}}{{refn|group=qeydlər|{{USC|36|302}}}}</div>
{{yığılan siyahı
|başlıq=''{{nobold|Digər ənənəvi şüarlar }}'':
Sətir 14:
|siyahı3={{yerli adı|la|"[[Novus ordo seclorum]]"|italics=off}}<br>{{small|"Əsrlərin yeni qaydası"}}
}}
| milli_himni = {{center|"[[The Star-Spangled Banner]]"}}<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[Şəkil:Star Spangled Banner instrumental.ogg]]}}</div>
| digər_simvolun_növü = Marş:
| digər_simvolu = {{center|"[[The Stars and Stripes Forever]]"{{sfn|Kidder|Oppenheim|2007|p=91}}<ref name="urluscode.house.gov">{{cite web |url=http://uscode.house.gov/statviewer.htm?volume=112&page=1263 |title=uscode.house.gov |author= |authorlink= |vauthors= |date=12 avqust 1999 |website=Public Law 105-225 |publisher=uscode.house.gov |pages=112 Stat. 1263 |language= |quote=Section 304. "The composition by John Philip Sousa entitled "The Stars and Stripes Forever" is the national march." |accessdate=10 sentyabr 2017}}</ref> }}<div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">{{center|[[Şəkil:March, "The Stars and Stripes Forever" · Colonel John R. Bourgeois, Director · John Philip Sousa · United States Marine Band.ogg]]}}</div>
| xəritəsi = USA orthographic.svg
| xəritənin_ölçüsü = 220px
| xəritənin_yazısı = ABŞ-ın yaşıl rənglə göstərildiyi Şimalı Amerika layihəsi
| xəritəsi2 = US insular areas SVG.svg
| xəritənin_yazısı2 = [[ABŞ-ın əraziləri|Əraziləri]] daxil olmaqla ABŞ
| xəritənin_izahı2 = [[ABŞ-ın əraziləri|Əraziləri]] daxil olmaqla ABŞ
| paytaxtı = [[Vaşinqton şəhəri|Vaşinqton]]<br>{{small|{{coord|38|53|N|77|01|W|display=inline}}}}
| ən_böyük_şəhəri = [[Nyu-York]]<br>{{small|{{coord|40|43|N|74|00|W|display=inline}}}}
| rəsmi_dilləri = [[ABŞ federal hökuməti|Federal səviyyədə]] yoxdur{{refn|group=qeydlər|İngilis dili 32 ştatın [[ABŞ dilləri|rəsmi dilidir]]; İngilis və [[Havay dili|havay]] dillərinin hər ikisi [[Havay]]da və ingilis və [[Alyaskanın yerli dilləri|20 yerli dil]] [[Alyaska]]da rəsmi dildir. [[Alqonkin dilləri|Alqonkin]], [[Çeroki dili|çeroki]] və [[Siu dili|siu]] dilləri ölkədə yerlilərin nəzarətindəki torpaqlarda bir çox digər rəsmi dillər sırasındadır. [[Fransız dili]] [[Men]] və [[Luiziana]]da ''de-fakto'' dil olsa da rəsmi statusa malik deyil, halbu ki [[Nyu-Meksiko]] qanunu [[ispan dili]]nə xüsusi status verir.{{sfn|Cobarrubias|1983|p=195}}{{sfn|García|2011|p=167}}}}
| dillərin_növü = [[Milli dil]]
| dilləri = [[İngilis dili|İngilis]]<ref group="qeydlər" name="dil" />
| etnik_qrupları = '''{{small|İrqi mənsubiyyət:}}'''<br>76,6% [[Ağ amerikalılar|Ağ]]<br>13,4% [[Afroamerikalılar|Qara]]<br>5,8% [[Amerikalı asiyalılar|Asiyalı]]<br>2,7% [[Çoxirqli amerikalılar|Digər/çoxirqli]]<br>1,3% [[ABŞ-da yerli amerikalılar|Yerlilər]]<br>0,2% [[Amerika okeaniyalıları|Okeaniyalı]]<br>'''{{small|Etnik mənsubiyyət:}}'''<br>18,3% [[Hispanik və Latın amerikalılar|Hispanik və ya Latın]]<br>81,7% qeyri-Hispanik və ya Latın
| etnik_qrupları_il = 2018
| etnik_qrupları_mənbə = <ref name="U.S. Census Bureau QuickFacts selected: UNITED STATES">{{cite web |url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/US/PST045216 |title=U.S. Census Bureau QuickFacts selected: United States |date= 1 iyul 2018|website= QuickFacts|publisher= U.S. Department of Commerce |accessdate=12 fevral 2019}}</ref>
| demonimi = [[Amerikalılar|
| idarəetmə_forması = [[ABŞ-da federalizm|Federal]] [[Prezident idarəetmə sistemi|prezidentli]] [[Respublika|konstitusiya respublikası]]
| rəhbərin_titulu1 = [[ABŞ prezidenti|Prezident]]
| rəhbərin_adı1 = {{nowrap|[[Co Bayden]]}} ([[ABŞ Respublikaçılar Partiyası|R]])
| rəhbərin_titulu2 = [[ABŞ vitse-prezidenti|Vitse-prezident]]
| rəhbərin_adı2 = {{nowrap|[[Kamala Harris]]}} ([[ABŞ Respublikaçılar Partiyası|R]])
| rəhbərin_titulu3 = {{nowrap|[[ABŞ Nümayəndələr Palatası spikeri|Palata spikeri]]}}
| rəhbərin_adı3 = {{nowrap|[[Nensi Pelosi]]}} ([[ABŞ Demokrat Partiyası|D]])
| rəhbərin_titulu4 = [[ABŞ-ın baş hakimi|Baş hakim]]
| rəhbərin_adı4 = [[Con Roberts]]
| qanunverici_orqanı = [[ABŞ Konqresi|Konqres]]
| yuxarı_palatası = [[ABŞ Senatı|Senat]]
| aşağı_palatası = [[ABŞ Nümayəndələr Palatası|Nümayəndələr Palatası]]
| quruluş_növü = [[Böyük Britaniya Krallığı]]ndan [[Amerika inqilabı|müstəqillik]]
| quruluş_hadisəsi1 = [[ABŞ istiqlal bəyannaməsi|Bəyannamə]]
| quruluş_tarixi1 = 4 iyul 1776
| quruluş_hadisəsi2 = [[Konfederasiya Maddələri|Konfederasiya]]
| quruluş_tarixi2 = 1 mart 1781
| quruluş_hadisəsi3 = [[Paris sülh müqaviləsi (1783)|Paris sülh müqaviləsi]]
| quruluş_tarixi3 = 3 sentyabr 1783
| quruluş_hadisəsi4 = {{nowrap|[[ABŞ Konstitusiyası|Mövcud konstitusiya]]}}
| quruluş_tarixi4 = 21 iyun 1788
| quruluş_hadisəsi5 = [[Şimali Marian adaları|Dövlətə ən son qəbul]]
| quruluş_tarixi5 = 24 mart 1976
| ərazi_keçidi = ABŞ coğrafiyası
| ərazi_etiketi = Ümumi ərazi
| ərazisi_qeyd = <ref group="qeydlər" name="largestcountry" /><ref>50 ştat və Kolumbiya dairəsinin ərazisi nəzərə alınır, lakin Puerto-Riko və ya digər başqa ada əraziləri nəzərə alınmır{{Cite web| date = Avqust 2010| title = State Area Measurements and Internal Point Coordinates| work = [[Census.gov]]| url = https://www.census.gov/geo/reference/state-area.html| accessdate = 17 noyabr 2017| quote = reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.}}</ref>
| ərazi_sırası = 3-cu/4-cü
| ərazisi_mil = 3,796,742
| su_ərazisi_faizi = 6,97
| ərazi_etiketi2 = Ümumi quru ərazisi
| ərazi_məlumatı2 = {{convert|3,531,905|sqmi|km2|abbr=on}}
| təxmini_əhalisi = {{artış}}327.167.434<ref group="qeydlər" name="əhali" /><ref name="census2">{{cite web |url=https://www.census.gov/library/visualizations/interactive/population-increase-2018.html |title=Population increases to July 1, 2018 |work= [[Census.gov]]}}</ref>
| əhalisinin_siyahıya_alınması = 308.745.538<ref group="qeydlər" name="əhali" /><ref name=PEPANNRES2016>{{cite web|url=https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=PEP_2016_PEPANNRES&src=pt|title=Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2016|publisher=[[ABŞ Siyahıyaalma Bürosu|U.S. Census Bureau]]|accessdate=25 iyul 2017|archive-date=August 12, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170812060921/https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=PEP_2016_PEPANNRES&src=pt|url-status=dead}} The 2016 estimate is as of July 1, 2016. The 2010 census is as of April 1, 2010.</ref>
| təxmini_əhalisi_il = 2018
| təxmini_əhali_sırası = 3-cü
| əhalisinin_siyahıya_alınması_il = 2010
| əhalisinin_siyahıya_alınma_sırası = 3-cü
| əhalisinin_sıxlığı_mil = 87<!-- Figure uses (population/land + water area) as of July 2019. -->
| əhalisinin_sıxlığı_sırası = 146-cı
| ÜDM_AQP = {{nowrap|20.494 trilyon $<!-- End nowrap. -->}}<ref name=imf2 />
| ÜDM_AQP_il = 2018
| ÜDM_AQP_sırası = 2-ci
| adam_başına_ÜDM_AQP = 62.606 $<ref name=imf2>{{cite web|title=World Economic Outlook Database, April 2019 – Report for Selected Countries and Subjects |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/weorept.aspx?sy=2018&ey=2018&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=58&pr1.y=13&c=111&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= |work=[[International Monetary Fund]] (IMF) |accessdate=30 iyun 2019}}</ref>
| adam_başına_ÜDM_AQP_sırası = 11-ci
| ÜDM_nominal = {{nowrap|20.494 trilyon $}}<ref name=imf2 />
| ÜDM_nominal_il = 2018
| ÜDM_nominal_sırası = 1-ci
| adam_başına_ÜDM_nominal = 62.606 $<ref name=imf2 />
| adam_başına_ÜDM_nominal_sırası = 7-ci
| Cini_indeksi = 41,5<!-- Number only. -->
| Cini_indeksi_il = 2016
| Cini_indeksi_fərq = artış
| Cini_indeksi_mənbə = <ref>{{Cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=US|title=GINI index (World Bank estimate): 2016|website=[[Dünya Bankı|World Bank]]|access-date=9 mart 2019}}</ref>
| Cini_indeksi_sırası = 56-cı
| İİİ = 0,924<!-- Number only. -->
| İİİ_il = 2017<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year. -->
| İİİ_fərq = artış<!-- Increase/decrease/steady. -->
| İİİ_mənbə = <ref name="HDI">{{cite web |url=http://www.hdr.undp.org/en/2018-update |title=2018 Human Development Report |year=2018 |accessdate=14 sentyabr 2018 |work=[[BMT-nin İnkişaf proqramı|United Nations Development Programme]]}}</ref>
| İİİ_sırası = 13-cü
| valyutası = [[{{#property:p38}}]] ($)
| valyutası_kodu = USD
| üv_fərq = −4 to −10<ref group="qeydlər" name="vaxt" />▼
| tarix_formatı = {{plainlist|▼
▲|üv_fərq=−4 to −10<ref group="qeydlər" name="vaxt" />
▲|tarix_formatı = {{plainlist|
{{abbr|aa|ay}}/{{abbr|gg|gün}}/{{abbr|ii|il}}<br>{{abbr|iiii|il}}-{{abbr|aa|ay}}-{{abbr|gg|gün}}<ref>Bax [[ABŞ-da tarix və vaxt göstəricisi]].</ref>}}
| nəqliyyatın_yönü = sağ<ref group="qeydlər" name="hərəkət" />
| telefon_kodu = [[Şimali Amerika nömrələmə planı|+1]]
| iso3166_kodu = US
| internet_domeni = {{plainlist|
* [[.us]]{{refn|group=qeydlər|[[ISO 3166]] designation. In actual use, the six original [[Generic top-level domain]]s are preferred.}}
}}
| dini = {{plainlist|
* 73.0% [[ABŞ-da xristianlıq|Xristian]]<!--Note, double * notation doesn't work as expected in a {{plainlist}}. Keeping the entries for potential future use:
** 48.5% [[ABŞ-da protestantlıq|Protestant/Digər xristian]]
Sətir 112 ⟶ 111:
* 0.8% [[ABŞ-da islam|Müsəlman]]
* 2.9% Digər}}
| dini_il = 2017
| dini_mənbə = <ref>{{cite web |last1=Newport |first1=Frank |title=2017 Update on Americans and Religion |url=https://news.gallup.com/poll/224642/2017-update-americans-religion.aspx |website=Gallup News |accessdate=25 fevral 2019}}</ref>
| today =
}}
'''Amerika Birləşmiş Ştatları''' ({{dil-en|United States of America}}), '''ABŞ''' ({{dil-en|USA}}), '''Birləşmiş Ştatlar''' ({{dil-en|United States}}) və ya sadəcə '''Amerika''' ({{dil-en|America}}) — 50 [[Ştat (ABŞ)|ştatdan]], bir [[Vaşinqton şəhəri|federal dairədən]], beş böyük [[ABŞ-ın əraziləri|özünüidarə edən ərazidən]]{{refn|group=qeydlər|Beş böyük ərazi [[Amerika Samoası]], [[Quam]], [[Şimali Marian adaları]], [[Puerto-Riko]] və [[ABŞ Vircin adaları]]dır. Daimi əhalisi olmayan on bir kiçik ada ərazisi var : [[Beyker adası]], [[Carvis adası]], [[Conston rifi]], [[Haulend adası]], [[Kinqmen rifi]], [[Miduey rifi]] və [[Palmira rifi]]. [[Baxo-Nueva]], [[Navassa adası]], [[Serranilla bankəsi]] və [[Ueyk rifi]] üzərində ABŞ-ın suverenliyi mübahisəlidir.<ref>U.S. State Department, [https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/179780.htm Common Core Document to U.N. Committee on Human Rights], 30 dekabr 2011, Item 22, 27, 80. And U.S. General Accounting Office Report, [http://www.gao.gov/archive/1998/og98005.pdf U.S. Insular Areas: application of the U.S. Constitution], noyabr 1997, pp. 1, 6, 39n. İstifadə tarixi: 6 aprel 2016.</ref>}} və [[ABŞ-a bağlı kiçik adacıqlar|müxtəlif mülklərdən]] ibarət [[
''The World Factbook'' dünyanın ən böyük ölkəsi kimi 9,833,517 km<sup>2</sup> əraziyə malik ABŞ-ı üçüncü (Rusiya və Kanadadan sonra)<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html|title=United States |website=CIA World Factbook |publisher=|accessdate=10 iyun 2016}}</ref> və 9,596,960 km<sup>2</sup> əraziyə malik Çini dördüncü olaraq siyahıya daxil edir.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html |title=China |website=CIA World Factbook |publisher=CIA |accessdate=10 iyun 2016}}</ref> ABŞ üçün olan məlumat ''Britannika Ensiklopediyası''-dan daha çoxdur, çünki məhəlli suları ''əhatə edir''.}} və bütün [[Avropa]] qitəsindən təxminən 3,9 milyon mil<sup>2</sup> (10,1 milyon km<sup>2</sup>) kiçikdir. 327 milyon nəfərdən çox əhalisi olan ABŞ dünyanın [[Ölkələrin əhaliyə görə sıralanması|ən çox əhaliyə malik üçüncü]] ölkəsidir. Paytaxtı [[Vaşinqton şəhəri|Vaşinqton]], [[Əhalisinə görə ABŞ şəhərlərinin siyahısı|ən çox əhaliyə malik şəhəri]] [[Nyu-York]]dur. Qırx səkkiz ştat və federal ərazi [[Kontinental ABŞ|kontinentaldır]] və [[Şimali Amerika]]da [[Kanada]] və [[Meksika]] arasında yerləşir.
| |||